Tài liệu Giáo trình kinh tế học vi mô dùng trong các trường trung cấp chuyên nghiệp khối kinh tế

hõi bình quân không xuát phát từ nhu cầu thị trường, triệt tiêu dộng lự! pihát tricn. Cạnh tranh và hoạt động cúa thị trường bị hóp mco, phân phốivài sử dụng nguồn lực kém hiệu quá, không thúc dẩy và kích thích sụ măng dộng, sáng tạo của các doanh nghiệp. 2.2. Kinh té thị trường Mõ hình kinh tô thị trường giái quyết các vấn đề kinh 1C cư bin san xuàt cái gì. sail xuất như thê nào. sán xuál cho ai đều thòng qua hoạ đtộng cua quan hộ cunu cầu Iron thị trường. Trong kinh tẽ ihị trường, jiá thị t r ư ờ n g ( d o q u a n hệ c u n g c ấ u q u y ế t đ ị n h và p h a n á n h q u a n hộ c u n g CUI Itrén thị trườne) có vai trò quyết dịnh troim C|uá trình lựa chọn và ra quyết iịnih I II đ ic m cua he thong nàv la I lion i: qua c'liL liOtil doiH’ canh tranh Iivn Ilìiliườnu, các Iì h à sun Mint lìm mọi each tic phan phoi \tt sirdunti III lìiệu 11uI các lìguỏn lực hữu hạn cua nõn knilì lc đe llk‘o (luoi mục Iicu lõi da hoá ơi nhuâĩì. Người liêu ilìmuÍT dược lư do (hoa màn loi da lợi ích I lia CT m ì n h diía Irén lu cr icVi han sách ỉììà m ìn h có. • Iiuaii C, nh iên , nhược đ i é m cua hê ih on u ^ IKI\- let \ | (lon^ * c ú í lơi nlìtian ncn dc Jan Jen các van dô trong nen kinh ỉc lìlìtr o nhiêm moi liuờiig, phan hoấ giìu nghèo, hat c ong xà lìọi. that imhicịK . 2.3 Kinh te hỏn họp t)ế khãc phục nhữne nhược cliém cua hai mo hình kinh tê lrén. hau hốt cúc nước trẽn the giỏi đểu lựa chọn IIÌO hình kinh lò hỏn họp do phai triôn lún kinh tê cua mình. Mỏ hình kinh tò hon hợp bao hàm troim DÓ những đặc d i ê m cua mò hình kinh l ò till t r ư ờ n u (phát trien các q u a n hẹ cung Cell, canh tranh, ton trong vai trò cua ịiỉÁ thi trườn u. láv lơi nhuán làm niụ; liêu và dộne cơ phấn đấu), nhưnti vần lỏn lại vai trò va sự can thicp cia Cliính phú. Sự can thiệp cùa Chính phu là (lòi hói tát yêu đó khắc phạc những khuyết lậl của nén kinh 1C thị trường. Các nước lựa chọn mô hình này dều không phú nhậu vai trò cùa Chinh [hú nhưng khác nhau ớ mức dô can thiệp cùa Chính phú vào các hoại tlộig kinh tế. Ví dụ, những nén kinh tô khá tự do và ít chịu can thiệp cúa C hnh phủ như Hồng Kông, Mỹ, Anh,... Những nén kinh tô có mức độ can hiệp cua Chính phú lương dối lớn như các nước Bác Ấu, Pháp... Hiện nav. nền kinh tố Việt Nam dang vận dộng theo CƯ chõ thị trườim có sự lỊuánlý vĩ mỏ cùa Chính phù theo dinh hướng xã hội chủ nghĩa. Điều dó báo Jam sự phát trie’ll ổn định, tăng irướng của non kinh tẽ trẽn cơ sứ quan lân đúng mức dẽn những ván đc : cõng hằng xã hội, vãn minh, sự bền vừrụ môi trường sinh thái... Ill - LÝ THUYẾT LỰA CHỌN KINH TÊ 1. Quy luật khan hiếm Lựa chọn kinh lé tỏi ưu là vân dề cót lõi. xuyên suốt cua Kinh tò học vi mô. l ý do giai thích tại sao các chú the ki nil tó luôn phái đói mặt vói những sí lựa chọn là do sự tổn tại cúa quy luật khan hiếm lài nguyên. Do lài Iiginèn khan hiếm buộc các doanh nghiệp, các hộ gia dinh và Chính phu phái lựa chọn một phưưng án lot nhát nhằm sử đ u n ” có Ilk'll Cịiia những nguổn tài Iiguvên khan hiếm này. Mộl sự khan hiếm lổn tại bất cứ khi nào nhu cầu cua một cá nhãn lioặc một chủ thê kinh tế lớn hơn khá năng sẩn cỗ vé lài nguyên đc tlìoá màn nhu cầu dó. Ví dụ. một học sinh trường trung cáp kinh tó mong muôn có một lon nước ngọt Coca Cola giá 6 nghìn dồng và một phong kco cao su eiá 2 nghìn dồng, trong khi chi có 7 Iighin đổng, người học sinh đó gặp phái sự khan hiếm. Quan trọng hơn nữa là sự khan hiếm luôn lổn tại vì mâu thuẫn vón có giữa nhu cầu háu như vò hạn vé hàng lioá, dịch \ụ và khá nănac? thoã mãn nhu cầu dó. Mâu Ihuản này«/ dược thò hiện ở chỏ nhu cầu của con người tăng lên không ngừng, trong khi khá năng sán xuài cùa xã hội đế thoá mãn nhu cầu lại có giới hạn do sự hạn chè vồ tài nguyên. Tài nguyên dược hiếu theo nghĩa rộng bao gồm mọi nguồn lực tk sán xuất ra các hàng hoá. dịch vụ bao gồm: tiền vỏn, dát dai, máy móc ihièt bị, công nghệ, quán lý, thời gian. Đối với các doanh nghiệp sán xuất ra hàng hoá dịch vụ, nguồn lực khan hiếm chinh là các dầu vào hữu hạn của quá trình san xuất. Đối với người liêu dùng, nguồn lực khan hiếm chính là lương thu nhập nhất định dế mua sắm các hàng hoá. dịch vụ cho tiêu dùng. 2. Chi phí cơ hội Chi phí cơ hội là một khái niệm hữu ích dược sứ dụng trong lý thuyết lựa chọn. Nó dược vận dụng rất thường xuyên và rộng rãi trong dời sổng kinh tê cùa chúng ta. Khái niệm chi phí cơ hội xuất hiện dựa trên cơ sớ là nguồn lực khan hiếm buộc mọi thành viên kinh tế phái thực hiện sir lựa chọn. Lựa chọn tức là thực hiện “sự đánh đổi”, nói cách khác đế nhận dược một lợi ích nào đó buộc chúng ta phái đánh dối hoặc bỏ qua một chi phí nhất định cho nó. Nlur vậy, chi phi cơ liội của một phươnạ Ún dược lựu chọn lủ ỊỊÌá trị ( lid p/iươníỊ (ill tốt nlĩđl bị bó C/IIII klii thực hiện sự lựu clìọn dó. Do quy luật về sự khan hiòrn nên luỏn tổn tại những sự đánh lỉối khi thực hiện các sự lựa chọn. Hay nói cách khác chi phí cư hội luôn tổn tại. Mộ! ví dụ dơn gián của chi phí cơ hội là: khi lựa chọn việc đen lớp nghe giáo sư giáng bài, một học viên sẽ mất di cư hội gặp gỡ ký kết hợp dồng với dôi tác làm ăn, hoặc mất di cơ hội tham dự một hội tháo khác cũng dang dược tổ chức cùng trong thòi gian đó. Thời uian là nguổM lực khan hiếm nôn không the cùng một lúc thực hiện được ca ha phươnii án. Nếu lựa chọn dén lóp nghe giáo sư giáng bài thì phương án tót nhát bị ho 16 1|IM ‘.!('I VUI hìUíoi học viên là gap Iiial doi tác đẽ k \ kêt hợp đông. Cụ the 1)011 . ncu hop do n e đó mang lại cho anh ta M) triệu d on e, thi có thê nói laim chi phỉ co' 1)01 cua việc đen lớp lìiĩhc giáo sư giáng bài la uiá lĩ ị của phtíc lì:’ an loi lìhat đã hi ho qua (lo. tức la i() tiiộu dỏng. n. \ à nó là ellI phí kinh tc. Cac nhà kinh doanh và người tiêu dùng ihuv hiẹn lựa CỈIỌIÌ trôn c ơ sớ so sánh lợi ích thu dược và chi phí bỏ ra tại !11(>Ỉ đicm hiên (tức la tai lììỏi dơn VỊ hàngc hoá, dich . .vu .dược sán xuát ho.tc ticu đùn 12 llìêm). Ví du. Ironu vicc . lưa . chon . lưựnu • c harmc hoá tiêu (.lung lói ưu. chi phí co hội cua mõi đơn \Ị hàng lioá dược lieu dùng ihôm là iỉia moi dơn vị san phàm. và I1Ó (.lược so sánh với lợi ích cận bién thu đưiíc khi lieu đùng them đon vị san phám dó. I rong việc lựa chọn lượng hàng lioá sán xuát loi ƯU. chi phi cơ hội cùa mỗi đưn vị hàng hoá được san Miai them là chi phí cận hiõn cua mỏi dơn vị sán pháni sán xuât thêm và 11.1 cluọv so sánh VỚI doanh lim cận biên cua dơn vị Siiii phám tâng lhõm dó. V iệ c phím lích, so sánh lợi ích chi phí tại đ iếm hiên chính là I1ÔI li.ung cùa phương pluíp phân tích cận hiên dã đề cặp trẽn đây. 3. Q uy luật chi phí cơ hội tăng dần Q uy luật này cho thấy muốn sán xuất thêm ngày càng nhiều hơn một loại hàng hoá nào dó. chúng ta phai hy sinh hay từ bỏ (hoặc bỏ qua) một lượng ngày càng lớn hơn một loại liàtm lioá khác, trong diều kiện cõng nghệ và tài nguyên hiện có. Điều này dược giai thích một cách dưn gián là do nguồn lực khan hiếm, nếu ta tăng dần sô lượng một loại hàng hoá dược sán \ u á t thì đ ò i với những dơn VỊ hàng hoá dược sán xuất cà n g ve sau, ngtiỏm lực đó sán xuất ra chúng càng bị íl di và việc sán xuất ra chúng càng dát ci*ó hơn (lượng hàng hoá khác cán phái đánh dổi càng nhiều lên). Q u y luật chi phí cơ hội tăng dan này dược minh hoạ trC‘!i dường giới hạn Khá nãng sán xuất dưới dâv (hình 1.2). 4. Đường giới hạn khả năng sản xuất Viẽc lựa chọn kinh tê de có được các quyết dịnh kinh tế toi ưu và quy luật L 111 phí cư hội lãng dán có ihẽ dược minh hoạ trẽn dường giới hạn khá năng sail XIIat Pl’1' (Production Possibilities f rontier), đáy là dường the hiẹii các kõt hợp hàng hoá mà một noil kinh tê c ó khá năng sán xuất dựa trcii <- ác HiỉUổii lực và công nỉỉliộ sán có._____ sáiLtủ _____ ;— ;----- ĐAI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘM TRUNG TẦM TAM t THÔNG h ô n g tin TIN THƠ thư VIỆN viện 2 - GTKTH VĨMỎ , ~ m 7 ____ m 7/ m ỉ 1' 17 liụ, mộl nến kinh tế với công nghệ và tài nguyên hiện có. co các khá năng sán xuất hai loại hàng hoá xe đạp và xc máy như sau: Xe đạp Xe máy (triệu chiếc) (triệu chiếc) A 25 0 B 20 4 c 15 7 D 9 9 E ......... 0 10 Các khả nảng .............. Thế hiện các kha năng này trên đồ thị cho ta dường giới hạn khả năng sán xuất ớ hình 1.2. Hình 1.2. Đường giới hạn khả năng sản xuất xe đạp va xe máy Đường này cho thấy sàn xuất tại các điếm trẽn dường PPF đều có hiệu quá vì đã tận dụng hết nâng lực sán xuất và đạt được sàn lượng tối đa có the có. Như vậy. hiệu quá diẻn ra khi không thế tãng sản lượng một loại hang hoá mà không cần cắt giám sản lượng một hàng hoá khác. Nếu nền kinh tế sán xuất ớ điểm il nằm trong dường giới hạn kha năng san xuất, các nguồn lực chưa được sứ dụng một cách hiệu quá vì với năng lực hiện có non kinh tẽ có the dại dược các mức sán lượng tót hơn ứ diem B hoặc diem D. Nen kinh lò không the sán xuất tại diem K khá nàng san xuất cùa nền kinh tò. 18 năm ngoài đư ờng gi(Vihạn ị ) o t l o c cua ( ỉ ư o n i i \ yv \ : b i ê u 1h Ị chi phí c ơ họi của việc sán x u a t \ c may. ỉ lie la lu o n e xc (lap phai III b o đ e c ó t h e san xual them một dơn VI xe i n a \ . Q u \ luái chi phi cơ hội lanu dan cho tháy thrờim giới han kha nanti Si»n Miai c ó clo dõc \\ịii\\ CT • cànII lớn, tức la diíờnuc PPI’ có dan*zCT lõm so với ÌJ()C tua do ha\ tluíơnu noi là dường I T T conu lõi ra niỉoai. Ọu\ lu ậ t c h i p h í cơ h ộ i tã n u d a n được m i n h h oa cu the dưới d ã y : :i C l ì ỉ p h í C(f h ộ i c u a vi ực' s á n M i à l AC m á y : Chi phi cơ hội cua 1 triệu xe may Ị (triệu xe đạp) 4 tnéu xe may đáu tien đoi hoi phải 5/4 bo qu a 5 trièu xe đap 3 tnêu xe may tiếp theo đot hỏi phải bỏ q u a 5 triẻu xe đap 5/3 ! 2 tnêu xe may tiếp theo đoi hoi phai bó q u a 6 triêu xe đap ; I 3 o [_________ _____________ ___ _______________ I 1 triêu xe may CUỎI cùng đoi hỏi phải 9 bỏ <}ua 9 triéu xe đap ■- C h i p l i í C(ỉ h ộ i c u a v i ệ c Síiỉi M i d i x e d a p : Chi phí cơ hội của 1 triệu xe dạp lỊ ị (triệu xe máy) 9 trieu xe đ ạ p đáu tién đòi hỏi phải bỏ q u a 1 triệu xe mảy 1/9 ! 6 triệu xe đ a p tiếp theo đòi hỏi phải bỏ qu a 2 triệu xe máy 1/3 5 triệu xe đ a p tiẻp theo đòi hỏi phải bỏ q u a 3 triệu xe máy 3/5 5 triệu xe đ a p cuối cùng đòi hỏi phải bỏ qu a 4 triệu xe máy 4/5 Mặc dù bán thân dường giới hạn khá năng sản xuất không giai thích dược lý do tại sao chí chọn sự kết hợp này mà không chọn sự kết hợp khác, tát cà các luận cứ khách quan và chủ quan về lựa chọn kinh tế tối ưu dổu phái nam trên dường giới hạn kha năng san xuất hiện có. Nhưng trên dường Iìăiìg lực cho phép dỏ, chúng ta sẽ chọn diêm nào là tốt nhất, đó là diêm ihoá màn lối da các nhu cầu của xà hội và mong muốn của nén kinh tè. Chú •Ý rănu, c khi khá Iìãnu san xuất được • cải thiện, * côngc nghệ C • tiên tiên hơn dược áp dụng thì dườnu giới hạn kha năng sán xuất SC dịch chuyên ra phía inĩoài biêu hiện su tãnu trương kinh tê. 19