Tài liệu Giao thông vận tải thanh hóa trong kháng chiến chống thực dân pháp (1945 1954)

0 Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì, khuyÕn khÝch vÒ mäi mÆt cña c¸c thÇy, c« gi¸o, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ gia ®×nh. Nh©n ®©y, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c cña m×nh ®Õn: PGS.TS NguyÔn Träng V¨n - Ngêi ®· trùc tiÕp híng dÉn t«i hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn c¸c c«, chó c«ng t¸c ë Trung t©m lu tr÷ Quèc gia III, Trung t©m lu tr÷ Uû ban tØnh Thanh Ho¸, Trung t©m lu tr÷ TØnh uû Thanh Ho¸, Th viÖn Khoa häc tæng hîp Thanh Ho¸ ®· gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu vÒ nguån t liÖu ®Ó thùc hiÖn ®Ò tµi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o Khoa §µo t¹o Sau ®¹i häc, Khoa LÞch sö - Trêng §¹i häc Vinh ®· tËn t×nh gi¶ng d¹y, gãp ý cho t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ rÌn luyÖn. Xin c¶m ¬n sù ®éng viªn, cæ vò cña b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ cña gia ®×nh t«i. Vinh, th¸ng 12/2004 T¸c gi¶ 1 Lª ThÞ Thanh HuyÒn 2 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. 1.1. Nhµ v¨n Lç TÊn tõng viÕt: “Trªn tr¸i ®Êt lµm g× cã ®êng, ngêi ta ®i nhiÒu th× thµnh ®êng th«i”. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng, nh÷ng con ®êng trªn tr¸i ®Êt kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã, loµi ngêi ®· s¶n sinh ra nã, vµ nã ®· trë thµnh nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng con ngêi. Con ngêi ë ®©u ®êng më ë ®ã, ®êng më tíi ®©u, hµng ho¸ lu th«ng tíi ®ã. ChÝnh v× vËy, giao th«ng vËn t¶i tõ xa ®Õn nay lu«n ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt, ®¶m b¶o ®êi sèng, chÕ ngù thiªn nhiªn, chèng tr¶ ngo¹i x©m cña tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. 1.2. Trong chiÕn tranh, lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v×, ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i th¾ng lîi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn sù thÊt b¹i cña ®èi ph¬ng. Bëi vËy giao th«ng vËn t¶i lu«n lµ mÆt trËn nãng báng vµ quyÕt liÖt trong mçi cuéc chiÕn. Hå ChÝ Minh ®· nãi: “Giao th«ng vËn t¶i th¾ng lîi tøc chiÕn tranh th¾ng lîi phÇn lín råi”. C¸c cuéc chiÕn tranh trong lÞch sö loµi ngêi ®· chøng minh ch©n lý ®ã, giao th«ng vËn t¶i trong chiÕn tranh ®îc coi nh nh÷ng huyÕt m¹ch dÉn ®Õn nh÷ng th¾ng lîi qu©n sù ë chiÕn trêng. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1945 - 1954) cña d©n téc ViÖt Nam mét lÇn 3 n÷a cho thÊy vai trß ®Æc biÖt quan träng cña giao th«ng vËn t¶i trong chiÕn tranh. §èi víi thùc d©n Ph¸p vµ can thiÖp Mü, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thÊt b¹i cña hä trong cuéc chiÕn tranh x©m lîc ViÖt Nam (1945-1954) lµ ®· kh«ng tÝnh hÕt kh¶ n¨ng x©y dùng, huy ®éng vµ tæ chøc tiÕp tÕ cña hËu ph¬ng cho tiÒn tuyÕn. Hµng triÖu ngêi d©n ViÖt Nam ®· san nói, ph¸ ®¸, më ®êng ra tiÒn tuyÕn díi “ma bom b·o ®¹n” cña kÎ thï, hµng v¹n d©n c«ng, c«ng nh©n tiÕp vËn víi ®ñ c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn vËn t¶i tõ th« s¬, ®Õn c¬ giíi ngµy ®ªm b¨ng rõng vît suèi ®a hµng ra mÆt trËn kÞp thêi trong mäi hoµn c¶nh. (ChØ tÝnh trong ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ c¶ níc ®· huy ®éng 626 « t«, 11.800 thuyÒn bÌ c¸c lo¹i tõ thuyÒn buåm, thuyÒn ®éc méc ®Õn bÌ m¶ng. ThuyÒn bÌ ngîc dßng s«ng M· tõ Thanh Ho¸ lªn Nam §iÖn Biªn Phñ, hoÆc vît th¸c s«ng §µ tõ Liªn khu III, Hoµ B×nh, Phó Thä hoÆc xu«i dßng NËm Na tõ Phong Thæ Lai Ch©u tiÕp tÕ cho mÆt trËn. H¬n 20.000 xe ®¹p thå, 500 ngùa thå vµ hµng ngh×n xe tr©u, xe bß kÐo ®· phôc vô chiÕn dÞch) [92, tr 190]. Häc gi¶ BÐc Naph«n (Mü) ®· nãi vÒ th¾ng lîi cña qu©n vµ d©n ta ë §iÖn Biªn Phñ r»ng: “Tríc hÕt vµ trªn hÕt lµ nh÷ng th¾ng lîi vÒ tæ chøc tiÕp tÕ”. Nhµ b¸o Ph¸p Giuyn Roa th× kh¼ng ®Þnh: “Kh«ng ph¶i viÖn trî cña Trung Quèc ®· ®¸nh b¹i tíng Nava mµ chÝnh lµ nh÷ng chiÕc xe ®¹p peugeot thå 200, 300 kg hµng vµ ®Èy b»ng søc ngêi, nh÷ng con ngêi ¨n cha no vµ ngñ th× n»m 4 ngay díi ®Êt tr¶i tÊm ni l«ng. C¸i ®· ®¸nh b¹i tíng Nava kh«ng ph¶i bëi c¸c ph¬ng tiÖn mµ lµ sù th«ng minh vµ ý chÝ cña ®èi ph¬ng”. [5, tr. 29] B¶n th©n tíng Nava sau nµy, trong cuèn håi ký “§«ng D¬ng hÊp hèi” cña m×nh còng ®· thó nhËn: “Trong lÜnh vùc qu©n sù, bµi häc ®Çu tiªn lµ kh«ng nªn ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp nh÷ng kh¶ n¨ng cña ®èi ph¬ng”. [91, tr.124] Suèt cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (19451954) cña nh©n d©n ta, nh÷ng chiÕn sÜ trªn mÆt trËn giao th«ng vËn t¶i c¶ níc ®· lao ®éng, chiÕn ®Êu gãp phÇn kh«ng nhá vµo th¾ng lîi hoµn toµn trong sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc. 1.3. Thanh Ho¸ lµ mét tØnh cã bÒ dµy lÞch sö hµng ngµn n¨m, trong lÞch sö dùng níc vµ gi÷ níc l©u dµi cña d©n téc Thanh Ho¸ lu«n lµ ®Þa bµn chiÕn lîc, mét hËu ph¬ng v÷ng ch¾c cña Tæ quèc. Tr¶i qua c¸c cuéc chiÕn tranh vÜ ®¹i kÕ tiÕp nhau ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc, nh©n d©n Thanh Ho¸ nãi chung, nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ nãi riªng ®· vît qua mu«n ngµn khã kh¨n, hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô cña hËu ph¬ng ®èi víi tiÒn tuyÕn. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (19451954), ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ rÊt tù hµo v× ®· gãp phÇn xøng ®¸ng vµo th¾ng lîi chung cña d©n téc. Hµng v¹n ngêi con Thanh Ho¸ ®· cã mÆt trªn mÆt trËn giao th«ng vËn t¶i, hä tham gia më ®êng, vËn chuyÓn l¬ng thùc, 5 vò khÝ, hµng ho¸ ra tiÒn tuyÕn nhanh chãng, kÞp thêi, kh«ng qu¶n “®êng xa g¸nh nÆng”, kÎ thï r×nh rËp ®¸nh ph¸. NhiÒu ®ång chÝ, ®ång ®éi, c¸n bé, c«ng nh©n, d©n c«ng Thanh Ho¸ lµm c«ng t¸c giao th«ng vËn t¶i ®· ng· xuèng trªn nh÷ng c«ng trêng, nh÷ng tuyÕn ®êng, nh÷ng trËn tuyÕn ®Ó gi÷ v÷ng m¹ch m¸u giao th«ng vËn t¶i vµ sù an toµn cho nh÷ng chuyÕn hµng tiÕp viÖn tõ hËu ph¬ng ra tiÒn tuyÕn. Ghi nhËn thµnh tÝch ®ã, §¶ng, chÝnh phñ vµ Hå Chñ tÞch ®· tÆng nhiÒu phÇn thëng cao quý cho lùc lîng giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong chÝn n¨m kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÓm ®· nªu, chóng t«i thÊy ®Ò tµi “Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1945 - 1954)” lµ ®Ò tµi hÊp dÉn, cÇn ®îc sù quan t©m khai th¸c tho¶ ®¸ng. 1.4.Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy, sÏ lµm s¸ng tá h¬n bøc tranh toµn c¶nh vÒ nh÷ng ho¹t ®éng cña qu©n d©n Thanh Ho¸ trªn mÆt trËn giao th«ng vËn t¶i, nh»m ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i th¾ng lîi trong suèt cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. §ång thêi kh¼ng ®Þnh ®îc tÇm quan träng ®Æc biÖt cña giao th«ng vËn t¶i thêi chiÕn, tõ ®ã khÝch lÖ thÕ hÖ trÎ Thanh Ho¸ tiÕp tôc ph¸t huy truyÒn thèng cña cha anh, ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng më mang vµ ph¸t triÓn m¹ng líi giao th«ng vËn t¶i ë Thanh Ho¸ nãi riªng, c¶ níc nãi chung, phôc vô ®¾c lùc cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ, 6 ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay. Víi tÊt c¶ nh÷ng lý do trªn, chóng t«i chän “Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1945 - 1954)” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho luËn tèt nghiÖp Th¹c sÜ khoa häc LÞch sö cña m×nh. 2. LÞch sö NGHI£N CøU vÊn ®Ò. Qu©n vµ d©n Thanh Ho¸ cã nhiÒu thµnh tÝch, chiÕn c«ng vÎ vang trong viÖc ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i phôc vô s¶n xuÊt, ®êi sèng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng vµ hÕt lßng phôc vô tiÒn tuyÕn trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (19451954), nhng tõ tríc ®Õn nay cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo dùng l¹i toµn c¶nh vÊn ®Ò nµy, mµ chØ míi ®îc ®Ò cËp hÕt søc ng¾n gän, s¬ lîc ë mét sè khÝa c¹nh kh¸c nhau trong mét sè cuèn lÞch sö trung ¬ng, lÞch sö ®Þa ph¬ng vµ trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong níc. Cuèn “Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc 5/1945 - 7/1954”, Nxb Sù thËt, n¨m 1986, ®Ò cËp ®Õn sù chi viÖn cña qu©n d©n c¶ níc trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña c«ng t¸c giao th«ng vËn t¶i ®èi víi sù th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn. Cuèn s¸ch còng ®Ò cËp ®Õn mét sè ho¹t ®éng giao th«ng vËn t¶i cña nh©n d©n Thanh Ho¸ phôc vô kh¸ng chiÕn, nh- 7 ng cßn hÕt søc s¬ lîc, chñ yÕu lµ ®Ò cËp ®Õn thµnh tÝch vËn chuyÓn cho chiÕn trêng. Trong cuèn lÞch sö “LÞch sö §¶ng bé Thanh Ho¸”, TËp I (1930-1954), Nxb Thanh Ho¸ (1980), c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thµnh tÝch cña nh©n d©n Thanh Ho¸ trong c«ng t¸c gi÷ v÷ng hËu ph¬ng vµ ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1945 - 1954, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé tØnh Thanh Ho¸. Trong cuèn “B¸c Hå víi Thanh Ho¸ - Thanh Ho¸ lµm theo lêi B¸c”,cña Ban tuyªn gi¸o TØnh uû Thanh Ho¸, Nxb Lao ®éng (1998), c¸c t¸c gi¶ ®· nªu lªn nh÷ng quyÕt t©m cña qu©n d©n Thanh Ho¸ lµm theo lêi B¸c, x©y dùng Thanh Ho¸ thµnh mét hËu ph¬ng v÷ng m¹nh cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc, ®ång thêi cuèn s¸ch còng s¬ lîc mét sè thµnh tÝch cña lùc lîng giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸, trong c«ng t¸c phôc vô tiÒn tuyÕn vµ chi viÖn cho c¸c chiÕn trêng trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1945 - 1954. Cuèn “Thanh Ho¸ lÞch sö kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p x©m lîc 1945 - 1954”, Bé chØ huy qu©n sù tØnh Thanh Ho¸, Nxb Thanh Ho¸ (1990), còng ®· nªu lªn nh÷ng cè g¾ng, quyÕt t©m cña nh©n d©n Thanh Ho¸ trong viÖc më ®êng, vËn chuyÓn l¬ng thùc, vò khÝ tiÕp viÖn cho c¸c chiÕn trêng. Trong “§Þa chÝ Thanh Ho¸” tËp I, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin (2000), c¸c t¸c gi¶ ®· thèng kª mét sè thµnh tÝch tiªu biÓu cña qu©n d©n Thanh Ho¸, ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i 8 phôc vô c¸c chiÕn dÞch trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1945 - 1954. LuËn v¨n tèt nghiÖp §¹i häc “§¶ng bé Thanh Ho¸ l·nh ®¹o c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ hËu ph¬ng, chi viÖn tiÒn tuyÕn trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc”, chuyªn ngµnh LÞch sö §¶ng cña Ph¹m ThÞ Ng©n Trinh, Trêng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi (1986), ®· cho thÊy mét sè ®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i cña nh©n d©n Thanh Ho¸ ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc. LuËn ¸n Phã tiÕn sÜ Sö häc “HËu ph¬ng Thanh - NghÖ TÜnh trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1946 - 1954” cña t¸c gi¶ Ng« §¨ng Tri, Trêng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi (1989), còng ®· tæng hîp nh÷ng thµnh tÝch vÒ giao th«ng vËn t¶i cña hËu ph¬ng Thanh - NghÖ TÜnh trong c«ng t¸c phôc vô tiÒn tuyÕn suèt cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Cuèn “50 x©y dùng, chiÕn ®Êu, trëng thµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸”, Nxb Giao th«ng vËn t¶i (1995), ®· nªu lªn nh÷ng ®ãng gãp to lín cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ tõ 1945-1995 ®èi víi sù nghiÖp b¶o vÖ vµ x©y dùng ®Êt níc, ®Æc biÖt cuèn s¸ch ®· thèng kª nh÷ng thµnh tÝch tiªu biÓu cña giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ chi viÖn cho chiÕn trêng trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (19451954). Nh×n chung, víi nh÷ng tµi liÖu ®· tiÕp cËn ®îc cïng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· nªu trªn chóng t«i nhËn thÊy: 9 Thø nhÊt, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nhng chñ yÕu míi chØ dõng l¹i ë mét sè khÝa c¹nh nh: thèng kª c¸c thµnh tÝch lµm ®êng, vËn chuyÓn hµng ho¸ chi viÖn cho chiÕn trêng, qua ®ã kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña giao th«ng vËn t¶i trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña d©n téc ta. Thø hai, c¸c t¸c gi¶ míi chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng cè g¾ng cña qu©n d©n Thanh Ho¸ trong viÖc ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i phôc vô chiÕn ®Êu, mµ cha ®Ò cËp ®Õn toµn bé ho¹t ®éng cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945 - 1954). Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh ®· c«ng bè trªn ®©y lµ nguån tµi liÖu hÕt søc quý gi¸ gióp chóng t«i tiÕp cËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra mét c¸ch tèt nhÊt. Nh vËy, cho ®Õn nay cha cã mét chuyªn kh¶o nµo vÒ vÊn ®Ò “Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1945 - 1954)”, xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã, chóng t«i muèn tiÕp tôc nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, hÖ thèng nh÷ng ho¹t ®éng cña giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc 1945 - 1954. §ång thêi cã nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸ kh¸ch quan h¬n vÒ ®ãng gãp cña nh©n d©n Thanh Ho¸ trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i suèt cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. 3. §èi tîng, nhiÖm vô, ph¹m vi nghiªn cøu. 10 3.1. §èi tîng nghiªn cøu. Nh tªn ®Ò tµi ®· chØ râ, ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña luËn v¨n lµ: Nghiªn cøu nh÷ng ho¹t ®éng ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ (1945 - 1954) vµ nh÷ng ®ãng gãp cña giao th«ng vËn t¶i ë Thanh Ho¸ trong thêi gian nµy. Trong luËn v¨n, chóng t«i cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó tr×nh bµy cô thÓ tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ mµ chØ ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng ho¹t ®éng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ, ®êi sèng nh©n d©n ®Þa ph¬ng vµ phôc vô chiÕn trêng tõ 1945-1954. 3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu. - T×m hiÓu nh÷ng ho¹t ®éng cña qu©n d©n Thanh Ho¸ trªn mÆt trËn giao th«ng vËn t¶i trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1945 - 1954 nh»m phôc vô s¶n xuÊt, ®êi sèng, ph¸t triÓn kinh tÕ ë ®Þa ph¬ng vµ chi viÖn cho tiÒn tuyÕn. - Nªu bËt nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, vµ nguyªn nh©n ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i th¾ng lîi chi viÖn cho kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945 - 1954) cña hËu ph¬ng Thanh Ho¸. 3.3. Ph¹m vi nghiªn cøu. - Thêi gian: Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1945 - 1954). - Kh«ng gian: TØnh Thanh Ho¸ theo ®Þa giíi thêi kú 1945 - 1954. 4. §ãng gãp cña luËn v¨n. 11 LuËn v¨n lµm s¸ng tá bøc tranh toµn c¶nh nh÷ng ho¹t ®éng cña nh©n d©n Thanh Ho¸, trªn mÆt trËn giao th«ng vËn t¶i trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸ng chiÕn - kiÕn quèc. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu, luËn v¨n gãp phÇn nªu lªn mét sè nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ sù ph¸t triÓn, vµ nh÷ng ®ãng gãp xuÊt s¾c cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Qua ®ã kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng ®Æc biÖt cña giao th«ng vËn t¶i trong chiÕn tranh. Néi dung vµ t liÖu luËn v¨n sÏ bæ sung t liÖu häc tËp, nghiªn cøu, gi¶ng d¹y lÞch sö ®Þa ph¬ng Thanh Ho¸. 5. Nguån tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 5.1. Nguån tµi liÖu. §Ó thùc hiÖn luËn v¨n nµy chóng t«i ®· tham kh¶o nh÷ng nguån tµi liÖu kh¸c nhau ë c¸c Trung t©m lu tr÷, c¸c th viÖn trong vµ ngoµi tØnh Thanh Ho¸. Cô thÓ lµ: - Tµi liÖu gèc: c¸c ChØ thÞ, NghÞ quyÕt, B¸o c¸o, C«ng v¨n cña TØnh uû, Uû ban kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh Thanh Ho¸, cña Bé Giao th«ng c«ng chÝnh trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p 1945 - 1954. - C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu lÞch sö cña trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng viÕt vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc(1945-1954). - Tµi liÖu qua s¸ch b¸o, phim tµi liÖu, b¶n ®å. 12 5.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Trong qu¸ tr×nh lµm t liÖu, chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p su tÇm, tÝch luü, sao chÐp tµi liÖu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi. Ngoµi ra, cßn sö dông ph¬ng ph¸p håi cè: TiÕp thu nh÷ng lêi kÓ cña c¸c l·o thµnh c¸ch m¹ng, nh÷ng nh©n chøng lÞch sö ë Thanh Ho¸ ®· tõng tham gia c¸c ®oµn d©n c«ng lµm ®êng, vËn t¶i l¬ng thùc phôc vô c¸c chiÕn trêng trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945 - 1954). - Trong xö lý tµi liÖu chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p tæng hîp, thèng kª, ph©n lo¹i t liÖu theo thêi gian, so s¸nh, thÈm ®Þnh, ®èi chiÕu gi÷a c¸c nguån tµi liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ sù kiÖn lÞch sö mét c¸ch ch©n thùc. - Trong biªn so¹n, chóng t«i tu©n thñ qu¸n triÖt lý luËn M¸c xÝt ë hai ph¬ng ph¸p lÞch sö vµ l«gÝc. 6. Bè côc cña luËn v¨n. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc tr×nh bµy trong ba ch¬ng: Ch¬ng 1. Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn ®Çu n¨m 1950. Ch¬ng 2. Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ tõ ®Çu n¨m 1950 ®Õn gi÷a n¨m 1953. 13 Ch¬ng 3. Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ trong chiÕn cuéc §«ng Xu©n 1953 - 1954 vµ ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ. 14 Néi dung Ch¬ng 1 Giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn ®Çu n¨m 1950 1.1. Kh¸i qu¸t giao th«ng vËn t¶i Thanh Ho¸ tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. 1.1.1. Vµi nÐt vÒ tØnh Thanh Ho¸. 1.1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý. Thanh Ho¸ lµ mét tØnh cÇu nèi gi÷a B¾c Bé vµ Trung Bé cña níc ViÖt Nam, cã ®Þa thÕ träng yÕu, ba mÆt (B¾c, T©y, Nam) bao bäc bëi nói rõng trïng ®iÖp: - PhÝa B¾c, Thanh Ho¸ gi¸p víi 3 tØnh S¬n La, Hoµ B×nh, Ninh B×nh víi ®êng ranh giíi dµi 175km. - PhÝa Nam vµ T©y Nam, Thanh Ho¸ gi¸p tØnh NghÖ An víi ®êng ranh giíi dµi h¬n 160km. - PhÝa T©y, Thanh Ho¸ nèi liÒn s«ng nói víi tØnh Hña Ph¨n cña níc CHDC ND Lµo, víi ®êng biªn giíi dµi 192km. - PhÝa §«ng më ra phÇn gi÷a cña VÞnh B¾c Bé thuéc biÓn §«ng víi ®êng bê biÓn cña d¶i ®Êt liÒn dµi h¬n 102km vµ mét thÒm lôc ®Þa kh¸ réng. - PhÇn ®Êt liÒn cña Thanh Ho¸ ch¹y dµi theo chiÒu tõ T©y B¾c xuèng §«ng Nam: 15 + §iÓm cùc B¾c: n»m ë vÜ tuyÕn 20040’ B thuéc x· Trung S¬n, huyÖn Quan Ho¸ (gi¸p tØnh Hoµ B×nh). + §iÓm cùc Nam: n»m ë vÜ tuyÕn 19 018’B thuéc x· H¶i Hµ huyÖn TÜnh Gia (gi¸p tØnh NghÖ An). + §iÓm cùc T©y: n»m ë Kinh tuyÕn 104 022’§ thuéc x· Quang ChiÓu huyÖn Mêng L¸t (gi¸p níc CHDC ND Lµo). + §iÓm cùc §«ng: n»m ë Kinh tuyÕn 106 005’§ thuéc x· Nga §iÒn, huyÖn Nga S¬n (gi¸p tØnh Ninh B×nh). Víi vÞ trÝ ®Þa lý nh tr×nh bµy ë trªn, Thanh Ho¸ cã ®iÒu kiÖn giao lu thuËn lîi víi c¸c n¬i: TuyÕn ®êng xe löa xuyªn ViÖt vµ Quèc lé 1A ch¹y gÇn nh song song víi nhau, ®i qua phÝa §«ng cña tØnh. Tõ tØnh lþ Thanh Ho¸ theo quèc lé 1A ra ®Õn trung t©m thñ ®« Hµ Néi lµ 153km, ®Õn L¹ng S¬n lµ 304km, (trong ®ã cã 40km thuéc ®Êt Thanh Ho¸). Còng tõ tØnh lþ Thanh Ho¸ vµo thµnh phè Vinh (NghÖ An) lµ 135km (Trong ®ã cã 52km trong ®Êt Thanh Ho¸) ®Õn thµnh phè HuÕ lµ 505km, ®Õn thµnh phè §µ N½ng lµ 610km... Còng tõ thµnh phè Thanh Ho¸ cã ®êng « t« ®i sang SÇm Na, thñ phñ tØnh Hña Ph¨n cña níc CHDCND Lµo, ®i tíi c¸c tØnh S¬n La, Hoµ B×nh, Ninh B×nh, ë phÝa B¾c vµ ®Õn c¸c huyÖn miÒn nói cña tØnh NghÖ An ë phÝa Nam. Trong néi tØnh tõ thµnh phè Thanh Ho¸, ®êng « t« to¶ ®i kh¾p c¸c huyÖn lþ trong tØnh. Thanh Ho¸ cã bê biÓn tr¶i dµi däc phÝa §«ng, cã nhiÒu cöa l¹ch thuËn tiÖn cho viÖc x©y dùng c¸c bÕn c¶ng, tµu biÓn tõ c¸c c¶ng cña Thanh Ho¸ nh: LÔ M«n, Nghi S¬n, L¹ch 16 B¹ng, cã thÓ trùc tiÕp ®Õn c¸c c¶ng trong níc, ®Õn c¸c tØnh gi¸p biÓn cña ViÖt Nam vµ ®ång thêi cã thÓ ®i ®Õn c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµ trªn thÕ giíi. [87, tr.17] Sù giao lu thuËn lîi t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho Thanh Ho¸ trao ®æi kinh tÕ, v¨n ho¸ víi c¸c vïng, c¸c n¬i trong vµ ngoµi tØnh, thuËn lîi h¬n trong viÖc gi÷ g×n an ninh quèc phßng. §Þa thÕ Thanh Ho¸ rÊt hiÓm trë, ®ång b»ng cã thÕ dùa v÷ng ch¾c vµo trung du vµ miÒn nói. Hai tuyÕn gi¸p Ninh B×nh vµ Hoµ B×nh ë phÝa B¾c vµ NghÖ An ë phÝa Nam ®Òu cã c¸c d·y nói, ®åi kÐo dµi tõ phÝa T©y ra tËn biÓn t¹o thµnh thÕ “tay ngai” «m lÊy ®ång b»ng. Vïng biÓn gÇn vµ ven biÓn cã c¸c ®¶o Hßn Mª, Hßn NÑ, Nghi S¬n, cã ®iÓm cao ®ét xuÊt hay ®iÓm thÊp trªn bê, nhÊt lµ ë c¸c khu vùc cöa l¹ch h×nh thµnh thÕ ¸n ng÷ che ch¾n cho ®ång b»ng. §Þa h×nh, ®Þa thÕ nµy rÊt thuËn lîi cho viÖc c¬ ®éng lùc lîng, “tiÕn cã thÕ ®¸nh, lui cã thÕ gi÷”, nh c¸c nhµ qu©n sù ®· tõng ®¸nh gi¸. Víi vÞ trÝ, ®Þa thÕ ®ã, tõ xa xa m¶nh ®Êt Thanh Ho¸ ®· tõng lµ hËu ph¬ng, c¨n cø ®Þa trong nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m lîc cña d©n téc, lµ vïng ®Êt hiÓm ®èi víi kÎ thï. Trong “LÞch triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ” Phan Huy ChÝ ®· nhËn ®Þnh: “Thanh Ho¸ m¹ch nói cao vót, s«ng lín lîn quanh, biÓn ë phÝa §«ng, Ai Lao s¸t phÝa T©y, B¾c gi¸p trÊn S¬n Nam, Nam gi¸p ®¹o NghÖ An. Nói s«ng rÊt ®Ñp, lµ 17 mét chç cã c¶nh ®Ñp ë n¬i xung yÕu, c¸c triÒu ®¹i tríc vÉn gäi lµ mét trËn rÊt quan träng” [4, tr.165]. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ can thiÖp Mü, Thanh Ho¸ lµ hËu ph¬ng, c¨n cø ®Þa cña chiÕn trêng chÝnh B¾c Bé, T©y B¾c, ViÖt B¾c vµ mét phÇn ®Êt níc Lµo anh em. Thanh Ho¸ cïng víi NghÖ TÜnh hîp thµnh hËu ph¬ng v÷ng ch¾c, trùc tiÕp cña chiÕn trêng B×nh TrÞ Thiªn, lµ hËu ph¬ng chiÕn lîc trong cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú cña c¶ d©n téc chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc 1945 - 1954. 1.1.1.2. §i¹ h×nh, khÝ hËu. Thanh Ho¸ cã diÖn tÝch tù nhiªn 11.000km 2, víi ®ñ c¸c d¹ng ®Þa h×nh, tõ nói t¬ng ®èi cao ®Õn ®åi trung du, ®ång b»ng cao thÊp, bËc thang, ®ång chiªm tròng, ®Õn b·i båi, cån c¸t, ruéng bïn ven biÓn, l¹i thªm c¸c ®¶o ven bê vµ ngoµi kh¬i, g¾n liÒn víi c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, ®a d¹ng, t¹o thÕ m¹nh ®Ó Thanh Ho¸ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ toµn diÖn c¶ vÒ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, nghÒ rõng vµ nghÒ biÓn. §åi nói Thanh Ho¸ chiÕm 3/4 diÖn tÝch, chøa nhiÒu tµi nguyªn kho¸ng s¶n, l©m thæ s¶n, ®éng vËt quý hiÕm, ®Êt ®ai mµu mì thÝch hîp ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i ®¹i gia sóc. Thanh Ho¸ cã diÖn tÝch ®ång b»ng 2.900km 2, chiÕm 1/3 diÖn tÝch tù nhiªn cña c¶ tØnh, ®Êt phï sa lµ chñ yÕu, rÊt thuËn lîi cho c©y lóa níc vµ c¸c lo¹i c©y hoa mµu, rau 18 qu¶ ph¸t triÓn. Ngoµi ra cßn thuËn lîi cho ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm. Vïng biÓn Thanh Ho¸ cã diÖn tÝch 18.300km 2, bao gåm vïng ven bê vµ thÒm lôc ®Þa, cã nhiÒu cöa l¹ch, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nghÒ ®¸nh b¾t c¸, lµm muèi, nu«i trång thuû s¶n ph¸t triÓn. §êng bê biÓn Thanh Ho¸ dµi 102km, cã nhiÒu b·i biÓn ®Ñp næi tiÕng nh SÇm S¬n, H¶i Hµ lµ nh÷ng n¬i rÊt ph¸t triÓn du lÞch vµ nghØ m¸t. HÖ thèng s«ng ngßi ë Thanh Ho¸ t¬ng ®èi lín, bao gåm 5 hÖ thèng s«ng chÝnh lµ: S«ng M· - s«ng Chu, s«ng Yªn, s«ng B¹ng, s«ng Ho¹t, s«ng Chµng. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu con s«ng nhá kh¸c nh: s«ng Cæ TÕ, s«ng LÌn, s«ng Tèng, s«ng Kªnh Than. HÖ thèng s«ng ngßi nµy tõ xa xa ®· cã vai trß to lín trong giao th«ng vËn t¶i vµ thuû lîi, ngµy nay nã vÉn gi÷ vÞ trÝ quan träng trong viÖc ph¸t triÓn giao th«ng ®êng thuû vµ thuû lîi ®Ó phôc vô s¶n xuÊt, ®êi sèng, an ninh quèc phßng trªn ®Þa bµn tØnh. KhÝ hËu ë Thanh Ho¸ t¬ng ®èi phøc t¹p, nhiÖt ®é trung b×nh lµ 23,60C, mïa ®«ng ë vïng ®ång b»ng cã lóc lµ 8 - 9 0C, ë miÒn nói nhiÖt ®é cã lóc xuèng rÊt thÊp tõ 1- 2 0C, lîng ma ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m, lò lôt, b·o giã thêng xuyªn x¶y ra, g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n. 1.1.1.3. D©n c. 19 Thanh Ho¸ lµ mét trong nh÷ng ®Þa bµn c tró sím nhÊt cña con ngêi trªn ®Êt ViÖt Nam, tr¶i qua th¨ng trÇm lÞch sö, c d©n Thanh Ho¸ lu«n g¾n bã víi quª h¬ng, kÒ vai s¸t c¸nh cïng nhau chèng thiªn tai, ®Þch ho¹. D©n c Thanh Ho¸ bao gåm nhiÒu céng ®ång d©n téc nh ViÖt, Mêng, Th¸i, H’M«ng, Dao, Kh¬ Mó, Thæ, Tµy... §oµn kÕt d©n téc lµ truyÒn thèng tèt ®Ñp tõ xa ®Õn nay cña c d©n Thanh Ho¸. Do ®Þa h×nh tù nhiªn ®a d¹ng nªn c d©n Thanh Ho¸ ph©n bè kh«ng ®Òu, tËp trung chñ yÕu ë ®ång b»ng, vïng ven biÓn, ë vïng ®åi nói d©n c tha thít. D©n c Thanh Ho¸ kh«ng ngõng t¨ng vµ ngµy cµng æn ®Þnh (n¨m 1893 kho¶ng 1.100.000 ngêi ®Õn n¨m 1944 kho¶ng 1.327.000 ngêi vµ n¨m 1954 lµ 1.442.000 ngêi) [23, tr.14]. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, Thanh Ho¸ lµ mét tØnh ®Êt réng, ngêi ®«ng, cã tiÒm n¨ng lín vÒ kinh tÕ, cã ®Þa h×nh, ®Þa thÕ hiÓm yÕu, träng yÕu vÒ an ninh quèc phßng. Nh©n d©n Thanh Ho¸ lu«n ®oµn kÕt trong ®Êu tranh chèng thiªn tai, chèng ngo¹i x©m. Qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®ã ®· hun ®óc cho ngêi d©n Thanh Ho¸ b¶n s¾c chÞu ®ùng gian khæ, kh¾c phôc khã kh¨n, cÇn cï, chÞu khã, th«ng minh, s¸ng t¹o trong lao ®éng s¶n xuÊt, kiªn cêng dòng c¶m, giµu lßng yªu níc chèng kÎ thï x©m lîc. Víi nh÷ng yÕu tè: thiªn thêi, ®Þa lîi, nh©n hoµ ®ã, Thanh Ho¸ lu«n xøng ®¸ng lµ m¶nh ®Êt “phªn