Tài liệu Giáo dục ý thức bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh hải dương hiện nay luận văn ths. triết học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ  BÙI THỊ TUYẾT MINH GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO THANH NIÊN TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ  BÙI THỊ TUYẾT MINH GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO THANH NIÊN TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Chuyên ngành: Chủ nghĩa xã hội khoa học Mã số: 60 22 85 Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐINH QUANG TUẤN HÀ NỘI - 2012 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO THANH NIÊN TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................... 7 1.1. Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ....... 7 1.1.1. Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và biểu hiện của ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay .................................................................................. 7 1.1.2. Sự cần thiết giáo dục ý thức Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ......................................... 19 1.2. Thực trạng và nguyên nhân giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ........................ 29 1.2.1. Thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ......................................... 29 1.2.2. Nguyên nhân thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên ở tỉnh Hải Dương hiện nay ..................... 41 Chương 2. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO THANH NIÊN TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY ........................................................... 48 2.1. Định hướng giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ................................................ 48 2.1.1. Mục tiêu, yêu cầu giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay ............................... 48 2.1.2. Phát huy vai trò của các chủ thể trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay .................................................................................................... 51 2.1.3. Kết hợp chặt chẽ giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và giáo dục ý thức pháp luật, đạo đức, ý thức chính trị cho thanh niên .................................................................................. 54 2.1.4. Giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên phải được tiến hành thường xuyên, liên tục và đồng bộ .......... 56 2.1.5. Đổi mới nội dung, hình thức, biện pháp tổ chức các hoạt động giáo dục phù hợp với tâm lý lứa tuổi của thanh niên ....................... 57 2.2. Một số giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay .................................................................................................... 59 2.2.1. Nâng cao chất lượng giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh niên đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ................................................................................................. 59 2.2.2. Thường xuyên tổ chức cho thanh niên tham gia vào các hoạt động thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ........ 63 2.2.3. Xây dựng môi trường chính trị - xã hội lành mạnh để giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương ............................................................................................... 66 2.2.4. Kết hợp chặt chẽ giữa gia đình với nhà trường, xã hội và đơn vị quân đội trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên ở tỉnh Hải Dương hiện nay ............................ 69 2.2.5. Thường xuyên nâng cao ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện và tin tưởng vào khả năng của thanh niên trong xây dựng và bảo vệ quê hương, bảo vệ đất nước ............................................................. 72 2.2.6. Quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho thanh niên Hải Dương ........................................................................................ 75 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 82 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 86 BẢNG QUY ƯỚC CHỮ VIẾT TẮT BVTQ : Bảo vệ Tổ quốc CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNXH : Chủ nghĩa xã hội QĐND : Quân đội nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ nghĩa Mác-Lênin khẳng định, bảo vệ Tổ quốc XHCN là quy luật phổ biến của cách mạng XHCN, xây dựng chủ nghĩa xã hội phải đi đôi với bảo vệ Tổ quốc, là hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam. Hiện nay, tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, chủ nghĩa đế quốc đứng đầu là đế quốc Mỹ và các thế lực thù địch lợi dụng sự sụp đổ của CNXH ở Liên Xô và Đông Âu, lợi dụng cuộc chiến chống khủng bố, tấn công quyết liệt vào độc lập chủ quyền của các quốc gia, dân tộc, đặc biệt là các nước XHCN còn lại, trong đó có nước ta. Vì vậy, trong khi đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng đất nước, nhân dân ta luôn nêu cao tinh thần cảnh giác, củng cố quốc phòng, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ Tổ quốc và các thành quả cách mạng. Sức mạnh bảo vệ Tổ quốc của đất nước ta là sức mạnh tổng hợp của nhiều yếu tố: Chính trị, quân sự, kinh tế, văn hoá, khoa học công nghệ, kết hợp sức mạnh trong nước và sức mạnh quốc tế, yếu tố con người với vũ khí trang bị… Trong đó, yếu tố con người giữ vai trò quyết định. Nhiệm vụ trước hết và trên hết của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta là phải làm cho ý thức bảo vệ Tổ quốc được thấm nhuần sâu sắc trong mọi tầng lớp nhân dân, lực lượng thanh niên là trọng tâm. Thanh niên là lực lượng xung kích, là thế hệ kế tục cha anh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh, phần lớn là do thanh niên. Trong những năm qua, phát huy truyền thống cách mạng, dân tộc thanh niên Việt Nam đã ra sức học tập, lao động sản xuất, tham gia tích cực vào các hoạt động chính trị - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN. 1 Là một tỉnh lớn ở đồng bằng Bắc Bộ, có vị trí chiến lược hết sức quan trọng. Trong những năm qua Hải Dương đã thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho các tầng lớp nhân dân, nhất là lực lượng thanh niên, góp phần quan trọng vào thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam trong tình hình mới, xây dựng lực lượng vũ trang tỉnh ngày càng vững mạnh. Tuy nhiên, trước tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và sự chống phá quyết liệt của kẻ thù bằng “diễn biến hòa bình”, các chủ thể giáo dục chưa quan tâm đầy đủ công tác giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên trong tỉnh. Hệ quả làm cho một bộ phận thanh niên nhận thức chưa đúng đắn nhiệm vụ BVTQ, có biểu hiện phai nhạt lý tưởng cách mạng, tha hóa về đạo đức lối sống, chạy theo lối sống vật chất tầm thường, buông thả, thờ ơ lãnh đạm đối với các vấn đề chính trị - xã hội, thậm chí trốn tránh trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ quân sự, đào bỏ ngũ… Ảnh hưởng đến việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân và việc hoàn thành nhiệm vụ của các đơn vị quân đội; ảnh hưởng đến uy tín, truyền thống của địa phương, gia đình và quân đội. Vì vậy, giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên tỉnh Hải Dương thực sự trở nên cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn hiện nay. Đó cũng chính là lý do để tác giả lựa chọn đề tài “Giáo dục ý thức Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Bảo vệ Tổ quốc XHCN và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN đã được C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, Hồ Chí Minh đề cập trong nhiều tác phẩm. Trong các văn kiện của Đảng đều có một nội dung xác định rõ quan điểm, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Tại Hội nghị lần thứ Tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã xác định “Nghị quyết về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình mới”. Đây là cơ sở lý luận và thực tiễn để toàn Đảng, toàn dân, 2 toàn quân ta nghiên cứu, quán triệt và thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình mới, đồng thời là cơ sở để phát huy vai trò của các chủ thể trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên ở tỉnh Hải Dương hiện nay. Quán triệt đường lối, quan điểm của Đảng về bảo vệ Tổ quốc XHCN, đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết của các tác giả đề cập dưới các góc độ khác nhau về bảo vệ Tổ quốc XHCN như: “Bảo vệ Tổ quốc trong tình mới một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Viện khoa học xã hội nhân văn quân sự, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2003; “Nâng cao chất lượng quán triệt tư duy mới của Đảng về bảo vệ Tổ quốc cho học viên đào tạo cán bộ chính trị cấp trung đoàn ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay”, đề tài khoa học cấp Học viện do Tiến sỹ Đặng Bá Minh chủ nhiệm đề tài, Học viện Chính trị quân sự 2004. Về ý thức chính trị XHCN, có một số công trình khoa học như: “Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong xã hội và quân đội thời kỳ đổi mới” của PGS - TS Lê Văn Quang, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội - 2001; “Nâng cao ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của Quân đội nhân dân Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của Nguyễn Hồng Anh, Luận văn thạc sỹ Triết học, Học viện Chính trị quân sự, Hà Nội, 1995; “Phát huy vai trò của tổ chức công đoàn trong nâng cao ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của công nhân các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh Đồng Nai hiện nay” của Nguyễn Ngọc Liệu, Luận văn thạc sỹ Triết học, Học viện Chính trị quân sự, Hà Nội, 2004. Đinh Quốc Triệu (2005), “Vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức BVTQ XHCN cho thanh niên ở tỉnh Phú Thọ hiện nay”, Luận văn văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị Quân sự, Hà Nội. Hà Công Chờ (2007), “Phát triển ý thức quốc phòng của học viên bồi dưỡng kiến thức quốc 3 phòng ở Trường Quân sự Quân khu 7 hiện nay”, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị Quân sự, Hà Nội. Các công trình khoa học, bài viết của các tác giả đã đề cập tương đối toàn diện và có hệ thống về bảo vệ Tổ quốc XHCN; về ý thức xã hội và ý thức chính trị XHCN; về gia đình, vị trí vai trò, chức năng, mối quan hệ của gia đình. Đồng thời nêu lên một số phương hướng, giải pháp nhằm xây dựng, nâng cao nhận thức về bảo vệ Tổ quốc XHCN trong tình hình mới, nâng cao ý thức chính trị XHCN, ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho nhân dân nói chung, trong quân đội nói riêng. Tuy nhiên, chưa có một công trình nào đề cập trực tiếp tới giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên, nhất là ở Hải Dương. Vì vậy, đề tài “Giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay” mà tác giả lựa chọn là một đề tài độc lập và không trùng lặp với đề tài, luận văn, luận án đã được công bố. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn * Mục đích: Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN, đề xuất định hướng và giải pháp cơ bản giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay. * Nhiệm vụ: - Làm rõ khái niệm, cấu trúc ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN và giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên hiện nay. - Làm rõ sự cần thiết phải giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên Hải Dương hiện nay. - Phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất định hướng, giải pháp cơ bản giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên Hải Dương hiện nay. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn 4 * Đối tượng nghiên cứu: Giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN của thanh niên Hải Dương. * Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ nghiên cứu thanh niên hiện sinh sống, học tập và làm việc trên địa bàn tỉnh Hải Dương, chủ yếu là thanh niên ở các trường THPT, cao đẳng, Đại học; thanh niên trong các nhà máy xí nghiệp, thanh niên nông thôn từ năm 2000 đến nay. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu * Cơ sở lý luận: Luận văn dựa trên cơ sở lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về bảo vệ Tổ quốc, ý thức bảo vệ Tổ quốc, vị trí và vai trò của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN. * Cơ sở thực tiễn: Luận văn kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình, đề tài khoa học đã được công bố có liên quan; dựa vào báo cáo tổng kết của các cơ quan, ban ngành của tỉnh Hải Dương; kết hợp với kết quả nghiên cứu, khảo sát của tác giả về thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay. * Phương pháp nghiên cứu: Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử, đồng thời sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: lôgíc - lịch sử, phân tích, so sánh, điều tra xã hội học, tổng kết thực tiễn để làm sáng tỏ góc chính trị - xã hội của vấn đề nghiên cứu. 6. Đóng góp của luận văn - Góp phần cung cấp một số vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm nâng cao nhận thức về giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay. 5 - Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo và nghiên cứu giảng dạy trong các nhà trường tại địa phương. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 2 chương, 4 tiết: Chương 1: Giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay - một số vấn đề lý luận và thực tiễn. Chương 2: Định hướng và giải pháp cơ bản giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay. 6 Chương 1 GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO THANH NIÊN TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay 1.1.1. Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và biểu hiện của ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của thanh niên tỉnh Hải Dương hiện nay Tổ quốc là một địa vực, lãnh thổ sinh sống của một cộng đồng dân cư (gồm một hay nhiều dân tộc) có cùng ngôn ngữ, văn hoá, truyền thống lịch sử gắn với một chế độ kinh tế, chính trị, xã hội trong một giai đoạn lịch sử cụ thể. Tổ quốc bao gồm hai phương diện thống nhất hữu cơ với nhau: những yếu tố tự nhiên, địa bàn cư trú và hoạt động của một cộng đồng dân cư, gắn bó với quá trình sống, trưởng thành của nhiều thế hệ người; những yếu tố xã hội như ngôn ngữ, văn hoá, truyền thống lịch sử và nhất là luôn gắn với một chế độ kinh tế, chính trị, xã hội nhất định. Tổ quốc không phải là một khái niệm trừu tượng, “nhất thành bất biến” mà là một phạm trù lịch sử mang nội dung phong phú: kinh tế, chính trị, văn hoá, ngôn ngữ, địa lý…và luôn luôn vận động biến đổi, phát triển không ngừng. Mỗi loại hình tổ quốc bao giờ cũng gắn liền với chế độ kinh tế, chính trị và giai cấp thống trị chế độ xã hội đó. Trong chế độ xã hội có đối kháng giai cấp, tổ quốc thuộc về giai cấp thống trị, bóc lột. Không có một Tổ quốc chung cho kẻ thống trị và người bị trị. Tổ quốc XHCN là một loại hình tổ quốc phát triển cao nhất trong lịch sử loài người. Tổ quốc XHCN ra đời gắn liền với sự thắng lợi của cuộc cách mạng XHCN do giai cấp công nhân lãnh đạo. Trong thế kỷ XIX, mặc dù Tổ quốc XHCN chưa xuất hiện, nhưng C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra cho giai cấp công nhân cần phải bảo vệ những thành quả cách mạng của mình. Phát 7 triển tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đã xây dựng học thuyết bảo vệ Tổ quốc XHCN gắn liền với thực tiễn bảo vệ Chính quyền Xô Viết sau khi Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 thành công. V.I.Lênin chỉ rõ: “Kể từ ngày 25 tháng 10 năm 1917, chúng ta là những người chủ trương bảo vệ Tổ quốc. Chúng ta tán thành “bảo vệ Tổ quốc”, nhưng cuộc chiến tranh mà chúng ta đang đi tới, là một cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chủ nghĩa xã hội với tính cách là Tổ quốc, bảo vệ Nước cộng hoà Xô Viết với tính cách là một đơn vị trong đạo quân thế giới của chủ nghĩa xã hội ” [27, tr. 102]. Thực tiễn lịch sử đã chứng minh rằng, từ khi CNXH hiện thực ra đời, các nước XHCN đã phải thường xuyên chống trả những âm mưu, thủ đoạn và hành động lật đổ, bao vây, xâm lược của đủ loại thù trong giặc ngoài. Đầu tiên là nhân dân Nga phải đứng lên trong những năm nội chiến có sự can thiệp của 14 nước đế quốc (1918 - 1920) và sau này là cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại chống lại phát xít Đức và đồng minh của chúng (1941 - 1945). Khi CNXH trở thành hệ thống trên thế giới thì cuộc đương đầu với các thế lực thù địch để bảo vệ CNXH cũng diễn ra vô cùng quyết liệt. Đặc biệt là sự sụp đổ của CNXH ở Liên Xô và các nước Đông Âu đã chứng minh quy luật khách quan của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN. Ở nước ta, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc được đặt ra ngay từ sau cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời. Tiếp đó, chúng ta phải tiến hành cuộc kháng chiến chống Pháp giành độc lập tự do cho Tổ quốc, bảo vệ thành quả cách mạng. Sau khi miền Bắc được giải phóng, cả nước tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược, bảo vệ miền Bắc XHCN, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Khi cả nước độc lập, thống nhất đi lên CNXH, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN là hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng nước ta. Điều đó đã chứng 8 minh rằng, bảo vệ Tổ quốc XHCN là một quy luật nhằm giữ vững và phát triển những thành quả cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đã giành được, đó cũng chính là sự quán triệt sâu sắc mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH của cách mạng Việt Nam. Ngay trong bản “Tuyên ngôn độc lập” của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Nước Việt nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy” [27, tr. 4]. Vận dụng và phát triển học thuyết bảo vệ Tổ quốc XHCN của chủ nghĩa MácLênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH của Đảng ta khẳng định: “Xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc là hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam. Trong khi đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng đất nước, nhân dân ta luôn luôn nâng cao cảnh giác, củng cố quốc phòng, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ Tổ quốc và các thành quả cách mạng” [7, tr. 10]. Hiện nay, tình hình thế giới diễn biến hết sức phức tạp và chứa đựng nhiều yếu tố khó lường. Chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đang đẩy mạnh chiến lược “diễn biến hoà bình” kết hợp với bạo loạn lật đổ hòng xoá bỏ các nước XHCN còn lại, trong đó Việt Nam là một trọng điểm. Nước ta, sau gần 20 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng đã thu được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội: tình hình chính trị - xã hội ổn định; kinh tế phát triển; giữ vững được độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; củng cố được lòng tin của nhân dân đối với Đảng và chế độ XHCN; động viên được sức mạnh tổng hợp của khối đại đoàn kết toàn dân, của cả hệ thống chính trị tham gia vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Những 9 thành tựu đó là kết quả tổng hợp của quá trình thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN của nhân dân ta. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu quan trọng, đất nước ta phải đối mặt với nhiều thách thức. Bốn nguy cơ mà Đảng ta chỉ rõ trong Hội nghị giữa nhiệm kỳ Khóa VII đến nay vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp, đan xen, tác động lẫn nhau, không thể xem nhẹ nguy cơ nào. Trong đó, điều cần nhấn mạnh là: “tình trạng tham nhũng và sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đang cản trở việc thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, gây bất bình và làm giảm lòng tin trong nhân dân” [11, tr. 67]. Lợi dụng tình hình đó, các thế lực thù địch đang ra sức chống phá cách mạng nước ta, tuyên truyền xuyên tạc đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, gây chia rẽ Đảng với nhân dân, đòi thực hiện chế độ đa nguyên, đa đảng, “phi chính trị hóa” quân đội, từng bước xoá bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng và chế độ XHCN trên đất nước ta. Hoạt động “diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch đối với nước ta diễn ra trên tất cả các lĩnh vực: chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn hoá, khoa học, công nghệ, quốc phòng, an ninh …và không loại trừ hành động can thiệp quân sự, xâm lược của kẻ thù nhằm xoá bỏ độc lập dân tộc và CNXH của nhân dân ta. Trước tình hình đó, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN của nhân dân ta đặt ra những yêu cầu mới. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: “Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội và nền văn hoá; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; bảo vệ sự nghiệp đổi mới và lợi ích quốc gia, dân tộc” [11, tr. 117]. Cụ thể hóa quan điểm trên, Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX chỉ rõ sáu mục tiêu của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN trong giai đoạn hiện nay: “Một là, bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền thống nhất toàn vẹn 10 lãnh thổ; hai là, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN; ba là, bảo vệ sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; bốn là, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc; năm là, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và nền văn hoá; sáu là, giữ vững ổn định chính trị và môi trường hoà bình, phát triển đất nước theo định hướng XHCN” [2, tr. 45 - 46]. Trong tư duy mới về bảo vệ Tổ quốc của Đảng ta, quan hệ giữa xây dựng và bảo vệ Tổ quốc được giải quyết một cách biện chứng. “Theo tư duy mới, nhiệm vụ quốc phòng ngày nay không chỉ nhằm để chống chiến tranh xâm lược bảo vệ độc lập, toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền quốc gia mà còn gắn chặt với yêu cầu thường xuyên bảo vệ an ninh trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, đối ngoại, khoa học, công nghệ, văn hoá, xã hội. Bảo vệ Tổ quốc gắn liền với bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa” [33, tr. 9]. Đó cũng chính là sự nhận thức sâu sắc quy luật dựng nước đi đôi với giữ nước của dân tộc ta. Ngày nay quy luật đó được thể hiện ở hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng CNXH và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN. Xây dựng đất nước giàu mạnh theo con đường XHCN tạo ra khả năng bảo vệ tốt nhất. Bởi lẽ sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh tổng hợp về chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; là sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc, của cả hệ thống chính trị do Đảng lãnh đạo. Sức mạnh tổng hợp đó chỉ có thể có được thông qua công cuộc xây dựng đất nước theo định hướng XHCN. Bảo vệ Tổ quốc XHCN là công việc thường xuyên gắn với xây dựng CNXH tạo thành một chỉnh thể thống nhất của quá trình đổi mới vì độc lập dân tộc và CNXH. * Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người thông qua lao động, ngôn ngữ; ý thức là sản phẩm xã hội, là một hiện tượng xã hội. Chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng, ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người một cách năng động sáng tạo, ý thức 11 không phải là bản sao giản đơn, thụ động, máy móc hiện thực; ý thức là của con người, mà con người là một thực thể xã hội năng động sáng tạo, ý thức phản ánh thế giới khách quan trong quá trình con người tác động cải tạo thế giới. Ý thức không phải là một hiện tượng tự nhiên thuần tuý mà là một hiện tượng xã hội bắt nguồn từ thực tiễn lịch sử - xã hội, phản ánh những quan hệ xã hội khách quan. C.Mác cho rằng: “Ngay từ đầu ý thức đã là một sản phẩm xã hội, và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại” [25, tr. 43]. Như vậy, bản tính tự nhiên của con người thông qua hoạt động lao động sản xuất, trao đổi ngôn ngữ, giao tiếp và các quan hệ xã hội được hình thành và bộc lộ ra, được xã hội hóa trở thành các phẩm chất xã hội của con người - bản chất người. C.Mác khẳng định “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã hội” [25, tr. 66]. Và vì vậy, ý thức của con người là một hiện tượng lịch sử, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, nảy sinh, tồn tại và phát triển gắn liền với quá trình phát triển của lịch sử - xã hội, phản ánh tồn tại xã hội trong từng giai đoạn của lịch sử nhất định. Ý thức có kết cấu phức tạp, bao gồm nhiều thành tố quan hệ với nhau. Nghiên cứu cấu trúc của ý thức bao gồm các yếu tố: Tri thức, tình cảm, ý chí. Trong đó tri thức là nhân tố cơ bản, cốt lõi, là kết quả của quá trình con người nhận thức thế giới, phản ánh thế giới. Tri thức có nhiều lĩnh vực khác nhau như tri thức về tự nhiên, xã hội, con người… và nhiều cấp độ như tri thức cảm tính và lý tính, tri thức kinh nghiệm và lý luận, tri thức tiền khoa học và khoa học. Tuy nhiên, tác động của thế giới đến con người không chỉ đem lại tri thức về thế giới mà còn đem lại tình cảm của con người về thế giới. Tình cảm là những thái độ, cảm xúc của con người đối với sự vật, hiện tượng của hiện thực khách quan. Tình cảm tham gia vào mọi hoạt động và trở thành một động lực quan trọng của hoạt động con người. Tri thức có biến thành tình cảm mãnh liệt thì mới đạt đến độ sâu sắc và phải thông qua tình cảm thì tri thức mới biến thành hành động thực tế, mới phát huy được sức mạnh của mình. 12 Ý chí là điểm hội tụ của tri thức và tình cảm hướng vào hoạt động của con người. Ý chí là mặt năng động của ý thức, biểu hiện ở năng lực thực hiện những hành động có mục đích. Ý chí là hình thức tâm lý điều chỉnh hành vi tích cực nhất ở con người (trong ý chí có cả mặt năng động của tri thức, lẫn mặt năng động của tình cảm, đạo đức). Nhờ ý chí mà con người biến đổi được tự nhiên và xã hội, tạo ra được những giá trị vật chất và tinh thần, thực hiện được những chuyển biến và có được những phát hiện trong khoa học. Ý thức BVTQ là một loại hình của ý thức xã hội, được hình thành, phát triển gắn liền với quá trình xây dựng, phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Ý thức bảo vệ Tổ quốc phản ánh nội dung, yêu cầu của nhiệm vụ nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trên cả hai phương diện tự nhiên - lịch sử và chính trị - xã hội. Ý thức BVTQ phản ánh lợi ích kinh tế và chính trị của giai cấp thống trị, giai cấp thống trị không thể duy trì được sự thống trị của mình nếu như không xác lập những lợi ích cơ bản của mình và không có ý thức bảo vệ những lợi ích căn bản đó. Trong cách mạng XHCN, sau khi giai cấp công nhân và nhân dân lao động giành được chính quyền, thiết lập chuyên chính vô sản, bắt đầu sự nghiệp xây dựng CNXH, đồng thời phải tiến hành bảo vệ Tổ quốc XHCN. Ý thức bảo vệ Tổ quốc là một loại hình của ý thức xã hội XHCN, phản ánh tính tất yếu khách quan, yêu cầu và nhiệm vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa. Ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN nảy sinh từ phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động vì mục tiêu CNXH, được học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh soi đường nhằm chống lại sự xâm lược, bao vây, chống phá của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đối với Tổ quốc XHCN. Việc nhận thức và quyết tâm hiện thực hóa quan điểm, đường lối bảo vệ Tổ quốc của Đảng Cộng sản trên thực tiễn cũng là một nhân tố quan trọng của ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN. Như vậy, ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN là tổng hòa tri thức, tình cảm và ý chí bảo vệ Tổ quốc thông qua hoạt động của con người, thể hiện chủ 13 nghĩa yêu nước Việt Nam XHCN, độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ đất nước gắn với bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Ý thức bảo vệ Tổ quốc phản ánh quy luật dựng nước phải đi đôi với giữ nước trong lịch sử dân tộc, ngày nay là xây dựng CNXH gắn chặt với bảo vệ Tổ quốc XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng. Ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN được xây dựng trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kế thừa truyền thống yêu nước, quyết tâm giữ nước, không chịu mất nước, không chịu làm nô lệ đã được hun đúc trong suốt mấy ngàn năm dựng nước, giữ nước của dân tộc. Ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN bao gồm tri thức, tình cảm và ý chí. Thứ nhất, tri thức bảo vệ Tổ quốc XHCN, đó là sự hiểu biết về truyền thống lịch sử dân tộc mà dòng chủ lưu của nó là truyền thống yêu nước, truyền thống đoàn kết muôn người như một, quyết tâm giữ nước, không chịu khuất phục trước sự xâm lược của kẻ thù. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Dân ta phải biết sử ta. Sử ta dạy cho ta những chuyện vẻ vang của tổ tiên ta. Dân tộc ta là con Rồng cháu Tiên, có nhiều người tài giỏi đánh Bắc dẹp Nam, yên dân trị nước tiếng để muôn đời… Sử ta dạy cho ta bài học này: lúc nào dân ta đoàn kết muôn người như một thì nước ta độc lập, tự do. Trái lại lúc nào dân ta không đoàn kết thì bị nước ngoài xâm lấn” [27, tr. 216 - 217]. Từ hiểu biết về lịch sử, hình thành niềm tự hào về đất nước, dân tộc, con người Việt Nam. Đảng ta khẳng định: “Chúng ta tự hào về dân tộc ta - một dân tộc anh hùng, thông minh và sáng tạo; tự hào về Đảng ta - Đảng Cộng sản Việt Nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện - một lòng một dạ chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân” [12, tr. 64]. Sự hiểu biết đó, là động lực tinh thần thúc đẩy mạnh mẽ mỗi nguời 14 dân Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ thấy rõ niềm vinh dự cùng trách nhiệm, nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc XHCN. Sự giác ngộ lý tưởng cách mạng, mục tiêu cách mạng xã hội chủ nghĩa; quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo vệ Tổ quốc XHCN, nhất là về đường lối tiến hành chiến tranh nhân dân, xây dựng nền quốc phòng toàn dân và xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh; tích cực đấu tranh trên mặt trận chính trị, tư tưởng chống lại các quan điểm sai trái, phản động, bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc và sự nghiệp đổi mới đất nước. Thứ hai, tình cảm, thái độ và sự đòi hỏi bên trong đối với nhiệm vụ sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc. Đây là nhu cầu sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, là nguồn gốc của tính tích cực hành động thực hiện trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc. Tình cảm, thái độ luôn gắn với nhu cầu, động cơ, mục đích của con người. Nhu cầu bảo vệ Tổ quốc XHCN được biểu hiện như: Sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc, xả thân vì nền độc lập tự do của Tổ quốc; sẵn sàng bảo vệ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; bảo vệ nhân dân, bảo vệ sự nghiệp xây dựng đất nước theo định hướng XHCN. Sẵn sàng bảo vệ tổ chức Đảng, chính quyền địa phương, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội… Sẵn sàng nhận và làm theo các yêu cầu khi Tổ quốc đòi hỏi. Tuy nhiên, để có được tình cảm, thái độ và sự đòi hỏi bên trong đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc XHCN thì trước hết nó phải được vun đắp từ tình yêu thương con người, đồng loại, tình yêu gia đình, làng xóm, quê hương - nơi chôn nhau cắt rốn, mảnh đất đã chịu nhiều nắng mưa để nuôi ta lớn từng ngày, từ đó mà nâng niu, giữ gìn, quyết tâm bảo vệ gia đình, quê hương, đất nước. Thứ ba, bằng ý chí và các hành động tích cực cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN như: Tích cực tham gia đăng ký nghĩa vụ quân sự; tham gia lực lượng dân 15