Tài liệu Giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH LÊ TRỌNG NIN GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO SINH VIÊN THÔNG QUA ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG (Qua khảo sát tại Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, Trường Đại học Mỏ - Địa chất, Học viện Báo chí và Tuyên truyền) LUẬN ÁN TIẾN SĨ MỸ HỌC HÀ NỘI - 2020 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH LÊ TRỌNG NIN GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO SINH VIÊN THÔNG QUA ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG (Qua khảo sát tại Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, Trường Đại học Mỏ - Địa chất, Học viện Báo chí và Tuyên truyền) LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: MỸ HỌC Mã số: 9229007 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS,TS Trần Văn Bính 2. PGS,TS Nguyễn Bình Định HÀ NỘI - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Những kết luận, kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được ai công bố ở bất kỳ công trình, luận văn, luận án nào khác ở trong nước cũng như ở nước ngoài. Tác giả Lê Trọng Nin DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ÂNĐC : Âm nhạc đại chúng CĐ : Cao đẳng CLB : Câu lạc bộ CNH : Công nghiệp hóa ĐH Đại học : ĐTN : Đoàn Thanh niên GDTM: Giáo dục thẩm mỹ HĐH : Hiện đại hóa HSV : Hội Sinh viên Nxb : Nhà xuất bản TCN : Trước Công Nguyên tr. : Trang UBND : Ủy ban nhân dân VHNT: Văn hóa, nghệ thuật XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Trang Hình 2.1. Mô hình về cơ chế tác động của âm nhạc đại chúng đối với sự hình thành ý thức thẩm mỹ của sinh viên 50 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu 3.1. Mức độ sử dụng âm nhạc đại chúng trong nhà trường 94 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Trang Bảng 3.1. So sánh sự yêu thích của nam, nữ sinh viên các khối học, khóa học đối với âm nhạc 70 Bảng 3.2. Sự yêu thích của sinh viên đối với các loại nhạc 78 Bảng 3.3. Nhu cầu của sinh viên đối với các đề tài, chủ đề âm nhạc 80 Bảng 3.4. Mức độ quan tâm của sinh viên đối với các yếu tố trong âm nhạc 83 Bảng 3.5. Mức độ ưa thích của sinh viên đối với các tính chất của tác phẩm âm nhạc 84 Bảng 3.6. Quan điểm của sinh viên đối với một số nhận định về âm nhạc 91 Bảng 3.7. Các hoạt động văn nghệ được nhà trường quan tâm, chú trọng 93 MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Những nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ và việc sử dụng nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ 1.2. Những nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc nói chung và âm nhạc đại chúng nói riêng 1.3. Nhận xét về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và xác định những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu * Tiểu kết Chương 1 Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG VÀ GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO SINH VIÊN THÔNG QUA ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG 2.1. Những vấn đề lý luận về âm nhạc đại chúng 2.2. Những vấn đề lý luận về giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng * Tiểu kết Chương 2 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO SINH VIÊN THÔNG QUA ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG Ở NƢỚC TA HIỆN NAY 3.1. Vài nét về sinh viên nước ta hiện nay 3.2. Một số nhân tố ảnh hưởng đến giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay 3.3. Thực trạng hoạt động giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay 3.4. Đánh giá chung về những thành tựu và hạn chế trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay * Tiểu kết Chương 3 Chƣơng 4: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO SINH VIÊN THÔNG QUA ÂM NHẠC ĐẠI CHÚNG Ở NƢỚC TA 4.1. Những vấn đề đặt ra trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta 4.2. Dự báo về những xu hướng vận động trong nhu cầu tiếp nhận thẩm mỹ âm nhạc đại chúng của sinh viên nước ta 4.3. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta * Tiểu kết Chương 4 KẾT LUẬN DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: MẪU PHIẾU KHẢO SÁT VÀ PHỔ BIẾN KẾT QUẢ PHỤ LỤC 2: GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGỮ VÀ KÝ HIỆU ÂM NHẠC DÙNG TRONG LUẬN ÁN Trang 1 6 6 19 30 31 32 32 56 67 69 69 71 78 109 118 120 120 126 130 146 148 151 152 158 196 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục thẩm mỹ là một bộ phận quan trọng trong sự nghiệp giáo dục của một quốc gia. Mục tiêu phổ quát của giáo dục thẩm mỹ là góp phần phát triển toàn diện các mặt của đời sống xã hội và con người. Từ việc phát triển mỗi cá nhân mà phát triển đời sống tinh thần nói chung và thẩm mỹ nói riêng của toàn xã hội. Âm nhạc đại chúng tham gia vào giáo dục thẩm mỹ với tư cách là nhánh âm nhạc có “sức hút” rộng lớn đối với đông đảo công chúng, sinh viên, được xem là một hình thức hấp dẫn và có nhiều lợi thế nhất định. Cái đẹp trong âm nhạc đại chúng sẽ làm cho con người say mê và hoàn toàn tự nguyện đi theo những định hướng gợi mở của nó. Tuy nhiên, cho đến nay, các chương trình giáo dục thẩm mỹ nói chung, giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng nói riêng ở nước ta vẫn chưa thực sự được quan tâm đúng mức, làm hạn chế kết quả của giáo dục thẩm mỹ. Phần lớn sinh viên không được trang bị kiến thức cơ bản về thẩm mỹ; hoạt động tiếp nhận thẩm mỹ do vậy chỉ mang tính chất tự phát, bằng cảm tính bản năng, tạo khoảng trống cho những sản phẩm âm nhạc phản thẩm mỹ phát triển, xâm hại đến môi trường văn hóa, đến đời sống thẩm mỹ của công chúng, sinh viên. Quá trình hội nhập, tăng cường giao lưu văn hóa quốc tế cho thấy, các xu hướng, trường phái, phong cách âm nhạc của nhiều nước trên thế giới đã du nhập và có tác động không nhỏ vào âm nhạc ở nước ta. Âm nhạc đại chúng ngày một phát triển, hấp dẫn người nghe, nhất là giới trẻ bởi tính sôi động, phù hợp với xã hội hiện đại. Nó chi phối nhu cầu thưởng thức của đông đảo công chúng và chiếm lĩnh thị trường âm nhạc lớn nhất cả nước. Tuy nhiên, bên cạnh những cái hay, cái tích cực, cũng đã xuất hiện không ít những cái xấu, cái tiêu cực, ảnh hưởng tới thẩm mỹ âm nhạc của giới trẻ nói chung và sinh viên nói riêng. Sự du nhập ngày càng gia tăng các trào lưu nhạc đại chúng từ bên ngoài vào, khiến cho nhu cầu, thị hiếu và lý tưởng của sinh viên càng trở nên phức tạp. Điều đáng nói là những sản phẩm âm nhạc bị nghi án “đạo”, “nhái”; những tác phẩm với suy nghĩ nông cạn, ca từ nhảm nhí, dung tục lại vẫn nhận được sự chào đón nhiệt tình của đông đảo công chúng, sinh viên; thậm chí ca sĩ thể hiện những ca khúc đó còn được coi là “thần tượng”, được hâm mộ. Loại sản phẩm đó được phát tán, lan truyền qua mạng Internet và đã tác động đến một bộ phận sinh viên, làm hình thành trong bộ phận này kiểu thị hiếu âm nhạc không phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, không phù hợp với sự phát triển con người. Đó là chưa kể tới những ảnh hưởng tiêu cực khác đến từ “làn sóng” âm nhạc nước ngoài, nhất là với âm nhạc đại chúng Hàn Quốc, mà ví dụ điển 2 hình cho sự hâm mộ thái quá, thiếu chọn lọc đó, là hiện tượng một bạn trẻ hôn chiếc ghế thần tượng đã ngồi sau khi thần tượng của mình đứng lên, hay hiện tượng giữa mùa hè vẫn mặc áo mùa đông để giống với thần tượng,… Các hiện tượng đó cho thấy sự thiếu hụt nghiêm trọng trong năng lực tiếp nhận thẩm mỹ của một bộ phận giới trẻ. Họ đang tỏ ra thiếu một “điểm tựa”, thiếu một hệ tiêu chí thẩm mỹ đúng đắn để dẫn dắt, lựa chọn hành động giữa một đời sống âm nhạc vẫn còn nhiều ngổn ngang như ở nước ta hiện nay. Vì vậy, nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ thông qua âm nhạc đại chúng là một yêu cầu cần thiết hơn bao giờ hết, góp phần tạo ra sự cân bằng giữa đào tạo chuyên môn và hình thành ở sinh viên những năng lực cảm thụ, đánh giá thẩm mỹ và năng lực sáng tạo theo quy luật của cái đẹp. Đó cũng là những lý do mà chúng tôi lựa chọn đề tài “Giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng (qua khảo sát tại Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, Trường Đại học Mỏ - Địa chất, Học viện Báo chí và Tuyên truyền)” để triển khai thực hiện. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về âm nhạc đại chúng, về giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng và từ thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay, luận án bàn luận, đề xuất về một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên cứu, hệ thống hóa những vấn đề lý luận liên quan đến đề tài. - Phân tích nhằm chứng minh âm nhạc đại chúng là một phương tiện có nhiều lợi thế trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên, thông qua việc nhận diện cái đẹp trong âm nhạc đại chúng, cũng như vai trò và cơ chế tác động của nó đối với sự hình thành ý thức thẩm mỹ của sinh viên. - Nghiên cứu làm rõ nội dung và các phương thức giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng; xác định cụ thể các chủ thể tham gia giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta. - Khảo sát thực trạng, chỉ rõ những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay. - Bàn luận về những vấn đề đặt ra và đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng. 3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là các nội dung và phương thức giáo dục thẩm mỹ thông qua âm nhạc đại chúng cho sinh viên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Nhận diện những giá trị thẩm mỹ của âm nhạc đại chúng thông qua phạm trù “cái đẹp”. Bên cạnh đó, chúng tôi xem xét âm nhạc đại chúng ở phương diện ca khúc là chủ yếu, nhất là ở Việt Nam. Mặc dù trong âm nhạc đại chúng bao gồm cả thanh nhạc và khí nhạc, nhưng nhìn chung, thanh nhạc bao giờ cũng chiếm tỷ lệ chính, bởi vì tư duy âm nhạc của đại đa số người Việt Nam xưa nay chủ yếu là nghe “âm nhạc có lời”, với lối âm nhạc đơn bè, đơn tuyến là chính. Vì thế, tâm lý thích nghe ca khúc chiếm đa số trong thị hiếu thưởng thức âm nhạc của người Việt Nam. - Phạm vi không gian: Luận án tiến hành khảo sát thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đây là nơi thu hút, tập trung nhiều tài năng, tâm huyết và trí tuệ của đội ngũ văn nghệ sĩ, trí thức nói riêng, cũng như thu hút những nhân tài của các ngành nghề khác nhau đến từ mọi miền Tổ quốc. Đồng thời, Hà Nội cũng là nơi có nhiều trường đại học lớn thu hút mỗi năm hàng nghìn sinh viên trong khắp cả nước đến học tập và sinh sống. Việc lựa chọn 03 trường: Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội; Đại học Mỏ - Địa chất; Học viện Báo chí và Tuyên truyền để khảo sát được chúng tôi dựa trên các tiêu chí: Thứ nhất, đại diện cho ba khối ngành đào tạo: Khối ngành nghệ thuật; khối ngành khoa học tự nhiên; khối ngành khoa học xã hội và truyền thông. Thứ hai, đại diện cho tính chất của các chương trình đào tạo: 01 trường cao đẳng (chương trình đào tạo ở mức độ thấp hơn đại học); 01 trường đại học (chương trình đào tạo thường chuyên về giảng dạy và mang tính nghề nghiệp); 01 học viện (chương trình đào tạo vừa mang tính chất chuyên môn, vừa thiên về nghiên cứu). Thứ ba, có ít nhất 01 trường thuộc phạm vi quản lý của Hà Nội để nắm bắt được việc cụ thể hóa các chủ trương, chính sách giáo dục của địa phương. - Phạm vi thời gian: Thời gian tiến hành nghiên cứu, từ năm 2015 đến nay. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn - Cơ sở lý luận của luận án là những nguyên lý mỹ học của Chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thẩm mỹ, về văn hóa và nghệ thuật. - Cơ sở thực tiễn của luận án là các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua các văn kiện quan trọng về các vấn đề liên quan đến đề tài; sự 4 vận động của đời sống âm nhạc ở Việt Nam hiện nay và những biến đổi trong thẩm mỹ âm nhạc của sinh viên; những thực tế từ kết quả khảo sát tại 03 trường đại học, cao đẳng thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Bên cạnh phương pháp luận duy vật biện chứng, luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Chúng tôi tiến hành nghiên cứu các văn bản, tài liệu lý luận khác nhau liên quan đến vấn đề giáo dục, thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ; các tài liệu về sinh viên; về âm nhạc, âm nhạc đại chúng. Bằng cách phân tích các văn bản, tài liệu thành từng bộ phận, từng mặt để hiểu các vấn đề một cách toàn diện; chúng tôi lựa chọn những thông tin quan trọng, phục vụ cho đề tài nghiên cứu; đồng thời liên kết, sắp xếp các tài liệu, thông tin lý thuyết đã thu thập được để tạo ra một hệ thống lý luận về giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng. - Phương pháp liên ngành: Chúng tôi tiếp cận, nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng bằng nhiều cách thức, dựa trên dữ liệu của các ngành khoa học xã hội và nhân văn như: Triết học, mỹ học, âm nhạc học, đạo đức học, tâm lý học, văn hóa học, giáo dục học và xã hội học để làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn liên quan đến đề tài. Từ đó, xác định được rõ hơn những vấn đề về nội dung và phương thức giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở Việt Nam hiện nay. - Phương pháp điều tra xã hội học: Để thu thập thông tin phục vụ đề tài nghiên cứu, chúng tôi đã tiến hành khảo sát thực tế bằng phương pháp quan sát và phương pháp điều tra sử dụng bảng hỏi Ankét đối với sinh viên các trường: Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, Đại học Mỏ - Địa chất, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, với 930 phiếu được phát ra và thu về 911 phiếu (đạt 98%). Các số liệu nghiên cứu thực trạng được xử lý bằng thống kê toán học và phần mềm SPSS. Trên cơ sở kết quả thu được từ cuộc khảo sát, chúng tôi sẽ có những nhận xét về các thành tựu và hạn chế trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở Việt Nam hiện nay. 5. Đóng góp của luận án - Góp phần làm sáng tỏ đặc điểm của âm nhạc đại chúng, các khía cạnh của cái đẹp trong âm nhạc nói chung, âm nhạc đại chúng nói riêng, cũng như vai trò và cơ chế tác động của âm nhạc đại chúng đối với sự hình thành ý thức thẩm mỹ của sinh viên. - Góp phần xác định rõ nội dung, phương thức và các chủ thể tham gia giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng. - Góp phần làm rõ thực trạng, những thành tựu và hạn chế trong giáo dục thẩm 5 mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay; nhận định về những vấn đề đặt ra trong giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng. - Góp phần dự báo về những xu hướng vận động trong nhu cầu tiếp nhận thẩm mỹ âm nhạc của sinh viên; qua đó đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta. 6. Ý nghĩa của luận án - Về mặt lý luận: Luận án phân tích những giá trị thẩm mỹ của âm nhạc đại chúng với tư cách là một phương tiện giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên. Từ đó, xác định rõ nội dung và các phương thức giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng. - Về mặt thực tiễn: Kết quả của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập môn mỹ học ở các trường đại học và cao đẳng; đồng thời, có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho những ai muốn tìm hiểu, nghiên cứu về những vấn đề có liên quan. Kết quả của luận án cũng có thể được sử dụng như những khuyến nghị đối với ngành Văn hóa và ngành Giáo dục trong khi xác lập các chương trình giáo dục thẩm mỹ ở mỗi ngành. 7. Câu hỏi nghiên cứu của luận án (1) Âm nhạc đại chúng là gì? Cái đẹp trong âm nhạc đại chúng được thể hiện ở những khía cạnh nào? (2) Âm nhạc đại chúng có vai trò như thế nào đối với sinh viên? Bằng cách nào mà âm nhạc đại chúng có thể tác động đến sự hình thành ý thức thẩm mỹ của sinh viên? (3) Giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng bao gồm những nội dung gì? Phương thức ra sao? Ai là người tham gia giáo dục? 8. Bố cục luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình đã công bố của tác giả có liên quan đến đề tài luận án, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương, 12 mục, với 01 hình vẽ, 01 biểu đồ và 07 bảng biểu. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2: Những vấn đề lý luận cơ bản về âm nhạc đại chúng và giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng Chương 3: Thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta hiện nay Chương 4: Những vấn đề đặt ra và giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho sinh viên thông qua âm nhạc đại chúng ở nước ta 6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ GIÁO DỤC THẨM MỸ VÀ VIỆC SỬ DỤNG NGHỆ THUẬT TRONG GIÁO DỤC THẨM MỸ 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc Giáo dục thẩm mỹ (GDTM) và việc sử dụng nghệ thuật trong GDTM không phải là vấn đề mới. Lĩnh vực này đã được đề cập đến từ xa xưa, gắn liền với những biểu tượng cụ thể về con người hoàn thiện của các thời đại. Ngay từ buổi bình minh của lịch sử mỹ học nhân loại, ở phương Đông, Khổng Tử (Kongzi, 551 - 479 TCN) - nhà sáng lập học thuyết Nho giáo của Trung Quốc cổ đại đã thường khuyên các môn đồ của mình cần phải tích cực lĩnh hội các loại hình nghệ thuật để không ngừng bồi bổ tinh thần cho mình. Trong cuốn sách Luận ngữ [60], Khổng Tử đánh giá rất cao chức năng giáo dục của nghệ thuật, đặc biệt là Thi và Nhạc trong việc giáo dục đạo đức. Ông chú ý rất nhiều tới mặt nhận thức của nghệ thuật, bởi nghệ thuật có khả năng mở rộng thêm mọi sự hiểu biết của con người về cuộc sống, để mang lại cho con người những kiến thức mới. Theo ông, cần phải học Kinh Thi để làm cho mình hứng khởi tâm trí, nhờ đó mà biết quan sát lấy mình, biết đức hạnh mình tới đâu. Bên cạnh đó, cần phải biết thưởng thức Kinh Nhạc để mang đến cho con người cảm xúc của cái tận thiện, tận mỹ (hết sức tốt, hết sức đẹp). Ở phương Tây, Aristotle (384 - 322 TCN) trong tác phẩm Nghệ thuật thơ ca [3] được dịch ra tiếng Việt lần đầu vào năm 1964 đã nghiên cứu một cách hệ thống các vấn đề: Bản chất của cái đẹp, cái bi, cái hài, nghệ thuật,… trong 26 đoạn tạo thành 26 phần của cuốn Thi pháp. Mặc dù chủ yếu bàn về bi kịch trong thơ ca, nhưng trong tác phẩm này, Aristotle đã chỉ ra cốt lõi của nghệ thuật là thực hiện mô phỏng tự nhiên từ đối tượng đến phương thức và mục đích. Nghệ thuật thơ ca thể hiện sự quan tâm đặc biệt của ông đến vấn đề GDTM trên cơ sở khái quát những kinh nghiệm thực tiễn nghệ thuật đương thời. Theo ông, hình tượng nghệ thuật phải đẹp bao nhiêu thì đồng thời cũng phải cao cả và trong sạch về mặt đạo đức bấy nhiêu. Vì vậy, việc cảm thụ tác phẩm nghệ thuật sẽ làm dấy lên ở con người một loạt các cảm xúc có khả năng giúp con người được tu thiện về mặt đức hạnh. Còn khi cảm thụ tác phẩm bi kịch, các cảm xúc do tác phẩm đem lại có tác dụng “tẩy rửa”, “thanh lọc” (catharsis) tình cảm con người, làm cho con người trở nên cao quý hơn về tâm hồn. Xuất phát từ quan niệm này, Aristotle đưa ra chủ trương cần phải gắn liền việc rèn luyện cơ thể với việc GDTM và khẳng định trong việc giáo dục thì cái đẹp phải đóng vai trò quan trọng nhất. Đây được coi là tác phẩm có tính chất nền móng cho sự 7 phát triển quan điểm thẩm mỹ duy vật sau này. Thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, nhà triết học Immanuel Kant (1724 - 1804) là người có những đóng góp đáng kể trong việc nghiên cứu về các vấn đề thẩm mỹ. Dưới góc độ nghiên cứu về thị hiếu, Kant trong tác phẩm Phê phán năng lực phán đoán [40] của mình đã coi nghệ thuật và các hoạt động của thị hiếu có ảnh hưởng tới các quá trình tự giác GDTM. Ông cho rằng con người có ba khả năng tiên thiên: Năng lực nhận thức (lý tính lý luận), năng lực thực tiễn (lý tính thực tiễn) và năng lực phán đoán. Phán đoán có năng lực phản tỉnh (phản tư). Ông bắt đầu tác phẩm Phê phán năng lực phán đoán bằng phần phê phán khả năng phán đoán thẩm mỹ; trong đó, ông dựa trên các phán đoán của logic hình thức để phân tích các phán đoán thẩm mỹ (phán đoán về cái đẹp). Theo Kant, khi phán đoán một đối tượng nào đó đẹp hay không đẹp, ta không có một luận cứ nào trong tay để làm cơ sở kết luận ngoài cảm giác vui sướng hay không vui sướng. Vì xuất phát từ chủ quan cho nên phán đoán thẩm mỹ được đưa ra hoàn toàn không dựa trên cơ sở của nhận thức lý tính mà nó chỉ đơn thuần mang tính chiêm nghiệm. Do đó, Kant khẳng định rằng, phán đoán thẩm mỹ về bản chất mang tính vô tư, không mục đích, không khái niệm và sở thích (thị hiếu) thẩm mỹ không dựa trên bất cứ một khái niệm nào mà dựa trên tình cảm. Mặc dù có những phức tạp trong tư tưởng, nhưng Phê phán năng lực phán đoán của Kant đã thể hiện một sự nghiên cứu công phu về thẩm mỹ. Tiếp đến, nhà triết học cổ điển Đức Hegel (1770 - 1831) khẳng định đối tượng của mỹ học là cái đẹp. Nhưng cái đẹp trong quan niệm của Hegel chủ yếu được nhìn nhận ở nghệ thuật. Ông cho rằng, nhiệm vụ của nghệ thuật không nhằm mục đích giáo huấn, tu thiện, thanh khiết hóa tâm hồn mà nhằm bộc lộ chân lý qua các hình thức cảm tính, qua cách bố trí nghệ thuật. Trong cuốn Mỹ học của mình [26], Hegel đã nêu lên các quan điểm về nghệ thuật và sự tự sản sinh ra nhân cách văn hóa. Ông khẳng định, nghệ thuật tồn tại không phải cho một nhóm người bó hẹp; không phải chỉ cho một số ít người có học vấn cao mà nói chung cho toàn thể nhân dân. Mọi tác phẩm nghệ thuật đều thuộc về thời đại mình, dân tộc mình, môi trường của mình và lệ thuộc vào những ý niệm và mục đích lịch sử đặc biệt khác. Lần đầu tiên trong lịch sử phát triển của mỹ học, Hegel đã coi nghệ thuật là sản phẩm của quá trình vận động của tinh thần tuyệt đối và đến lượt mình, nghệ thuật trở thành chiếc chìa khóa mở ra các vấn đề lớn lao của con người. Vào năm 1793, nhà triết học người Đức Friedrich Schiller (1759 - 1805) đã đề xuất một cương lĩnh GDTM nổi tiếng với mục tiêu tạo ra cái lợi sẽ gắn với cái chân, cái thiện, cái mỹ khi viết tác phẩm Những bức thư về giáo dục thẩm mỹ (On the Aesthetic Education of Man: In a series of letters) [80]. Schiller cho rằng, cần 8 nâng cao trình độ thẩm mỹ của nhân dân để họ có thể hưởng thụ các di sản văn hóa, tinh thần và nhiệm vụ cơ bản của GDTM là tìm một con đường cải tạo xã hội theo tinh thần dân chủ tư sản, không kinh qua cách mạng và thị hiếu thẩm mỹ là cái không bị ràng buộc bởi các mối quan hệ xã hội. Ông kêu gọi phải vận dụng việc GDTM để khôi phục tính cách hoàn chỉnh, cũng như khẳng định hoàn thiện con người thông qua việc giáo dục về cái đẹp là cách duy nhất để cứu con người tránh khỏi các thảm họa xã hội. Tuy nhiên, do dựa trên cơ sở triết học duy tâm và chủ nghĩa nhân đạo không tưởng, tuyệt đối hóa mặt tinh thần của con người, đối lập GDTM với thực tiễn cải tạo thế giới, nên lý luận của Schiller chung quy lại cũng chỉ là một ước mơ đẹp đẽ mà thôi. Các nhà dân chủ cách mạng Nga (thế kỷ XIX) là những người lần đầu tiên trong mỹ học trước Mác đã xác lập một cách đúng đắn về vị trí của vấn đề GDTM đối với sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện con người. Lý luận mỹ học đã trở thành vũ khí đấu tranh chính trị hữu hiệu, gắn bó mật thiết với phong trào giải phóng con người. Trong mỹ học của họ, GDTM được đặt ra như là một bộ phận hợp thành của việc xây dựng bộ mặt tinh thần của những con người mới, như một bộ phận hợp thành của việc giáo dục mối quan hệ cách mạng đối với hiện thực. Nhà phê bình văn học người Nga Vissarion Belinsky (1811 - 1848) cho rằng: Cảm xúc thẩm mỹ là đức tính quan trọng nhất của con người hoàn mỹ, đầy hòa điệu, là cơ sở của đạo đức. Vì vậy, nghệ thuật phải thực hiện vai trò giáo dục thẩm mỹ [62, tr.250]. Còn nhà toán học lỗi lạc, đồng thời là nhà duy vật chủ nghĩa người Nga Nikolai Ivanovich Lobachevsky (1792 - 1856) xác định GDTM là một trong các bộ môn giáo dục quan trọng nhất. Ông cũng khẳng định một cách dứt khoát rằng, việc giáo dục con người mới sẽ là vô nghĩa nếu thiếu đi sự thống nhất của văn hóa thẩm mỹ, văn hóa đạo đức và văn hóa trí tuệ [39, tr.336 - 337]. Trong luận văn nhan đề Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật với hiện thực [12], Chernyshevsky (1828 - 1889) đã đưa ra quan điểm cho rằng nghệ thuật làm cho con người yêu cuộc sống hơn. Nghệ thuật không chỉ là những sản phẩm tạo ra thế giới của những khoái cảm thẩm mỹ, nó còn là một phương tiện quan trọng đối với việc nhận thức cuộc sống. Tuy vậy, do ảnh hưởng của chủ nghĩa nhân bản, các nhà duy vật nói trên vẫn chưa thể phát hiện ra bản chất thật sự của mối quan hệ thẩm mỹ của con người với hiện thực; đồng thời bị hạn chế bởi những điều kiện xã hội của thời đại, nên tư tưởng về GDTM của các nhà mỹ học duy vật trước Mác, dù là tiến bộ, rốt cuộc vẫn không thể trở thành một tất yếu xã hội. Các Mác (Karl Marx, 1818 - 1883) và Ph. Ăngghen (Friedrich Engels, 1820 1895) không để lại một tác phẩm mỹ học nào riêng biệt. Các tư tưởng mỹ học của các ông đều gắn liền với ba bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác (Triết học Mác - 9 Lênin, kinh tế chính trị và chủ nghĩa xã hội khoa học) để giải quyết những vấn đề quan trọng của hoạt động vật chất và tinh thần của xã hội. Theo quan điểm của mỹ học duy vật biện chứng, GDTM sẽ không thể thực hiện được mục đích của mình nếu không dựa vào những tiền đề khách quan, vào trình độ của thực tiễn xã hội và những khuynh hướng vận động của nó. Tiền đề khách quan cho GDTM chính là những thành tựu kinh tế, xã hội và văn hóa của xã hội hiện thực trong giai đoạn lịch sử đó. GDTM có mục đích mang tính nhân đạo, bởi vì nó góp phần vào việc giáo dục nhân cách phát triển hoàn thiện, hài hòa. Chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng, GDTM có cơ sở thực tiễn hết sức rộng lớn, bao gồm mọi hoạt động sống của con người, là toàn bộ sự đồng hóa hiện thực nói chung của con người, chứ không bó hẹp chỉ trong phạm vi của sự đồng hóa hiện thực bằng thẩm mỹ. Đến thế kỷ XX, khi bàn về khái niệm GDTM, tác giả Morris Weitz (1916 1981) trong bài viết Giáo dục thẩm mỹ là gì? (What is Aesthetic Education?) [83] cho rằng rất khó để có thể định nghĩa chính xác về GDTM. Theo ông, cách để hiểu GDTM không phải là định nghĩa nó mà là nhắc đến mục tiêu lớn của nó. Đó là việc nâng cao sự phát triển toàn diện của con người về thẩm mỹ. GDTM như là nỗ lực mở rộng các tình cảm, cảm xúc, trí tưởng tượng, tri giác và khả năng nhận thức trong nghệ thuật. Tuy nhiên, khái niệm về GDTM như vậy mới chỉ gắn với nghệ thuật. Và do đó, khái niệm này theo chúng tôi là chưa thực sự đầy đủ. Trong công trình Nguyên lý Mỹ học Mác - Lênin của đồng tác giả I.U.A. Lukin và V.C Skaterosiskov [39], các tác giả đã trình bày những quan niệm tổng quát nhất về GDTM, về bản chất và nhiệm vụ của GDTM. Trong đó, các tác giả coi GDTM là một phương tiện quan trọng đối với việc xây dựng và phát triển nhân cách của con người. Đồng thời, khẳng định vai trò to lớn của nghệ thuật đối với quá trình GDTM, có ảnh hưởng nhiều mặt đến sự phát triển lối sống của con người. Dưới góc độ tâm lý học, tác giả Lý Trạch Hậu trong công trình Bốn bài giảng mỹ học [25] đã đi sâu vào vấn đề mỹ cảm và chỉ ra quá trình thẩm mỹ, kết cấu thẩm mỹ, các hình thái thẩm mỹ; đồng thời khẳng định GDTM có vai trò quan trọng trong việc xây dựng tình cảm thẩm mỹ ở con người. Tác giả cũng đã chỉ ra ba giai đoạn của hoạt động mỹ cảm: giai đoạn chuẩn bị, giai đoạn thực hiện và giai đoạn thành quả. Trong các giai đoạn này, tác giả đã phân tích về đặc điểm, vai trò, vị trí của các thành tố như cảm xúc, tình cảm, ý thức thẩm mỹ, thái độ thẩm mỹ, tri giác thẩm mỹ… trong việc đạt đến thành quả của chủ thể thẩm mỹ. Sự phân tích về mỹ cảm của chủ thể thẩm mỹ là cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu cơ chế tác động tâm lý của GDTM thông qua nghệ thuật. Những năm gần đây, các tác giả nước ngoài đã tập trung nghiên cứu về GDTM dưới nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Trong số đó có thể kể đến tác giả Olga 10 Denac trong công trình Ý nghĩa và vai trò của giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường (The Significance and Role of Aesthetic Education in Schooling) [69]. Công trình này đã nêu ra được các nhiệm vụ của GDTM, trong đó nhấn mạnh một số yêu cầu cần được phát triển ở giới trẻ, có thể tóm lược như sau: (1) Khả năng cảm nhận chất lượng trong thẩm mỹ để cho giới trẻ có thể đánh giá cao kỳ quan thiên nhiên, hình dạng, sắc thái và hình ảnh, họ phải có khả năng nhận thấy chúng trước tiên. Đây là lý do tại sao sự phát triển của khả năng nhận thức cái đẹp là nhiệm vụ chính của GDTM. Nếu khả năng nhận biết chất lượng thẩm mỹ không được phát triển, chúng ta cũng không thể trải nghiệm được chúng. (2) Khả năng trải nghiệm các năng lực thẩm mỹ - các năng lực thẩm mỹ phải được trải nghiệm và khả năng để trải nghiệm về mặt thẩm mỹ cũng cần phải được nuôi dưỡng, phát triển. (3) Năng lực sáng tạo đó là điều cần thiết để cho phép giới trẻ tham gia vào các hoạt động, nhằm phát triển khả năng sáng tạo của bản thân. (4) Phán đoán thẩm mỹ hoặc đánh giá chất lượng, đánh giá thẩm mỹ hoặc đánh giá nhu cầu thẩm mỹ hình thành nên các “tiêu chuẩn chất lượng”. Để cho vẻ đẹp bộc lộ giá trị thực sự của nó, chúng ta phải làm quen với đặc thù và ngôn ngữ của nó. Trong suốt quá trình GDTM, giảng viên phải nắm vững các loại kiến thức khác nhau, khả năng và tiêu chí đánh giá, trong đó sẽ giúp họ phân biệt: Cái đẹp dựa vào cái không đẹp, giá trị thẩm mỹ của tác phẩm dựa vào những phản giá trị. Bằng cách này, giới trẻ sẽ có thể phát triển các cơ sở để đánh giá cái đẹp. Nhìn chung, qua các phần đánh giá, phân tích, tác giả đã chứng minh được mối quan hệ khăng khít giữa GDTM và giáo dục nghệ thuật, cũng như vai trò của chúng đối với giới trẻ trong việc hình thành các khả năng nhận thức, phát triển tình cảm, hoàn thiện nhân cách của chúng và trường học là một môi trường lý tưởng để thực hiện điều đó. Kết quả của công trình này, nhất là các nhiệm vụ mà tác giả đặt ra trong GDTM là những vấn đề chúng tôi thực sự quan tâm. Ở một góc độ tiếp cận khác khi nghiên cứu về quyền con người, tác giả Thomas Steinforth trong bài tham luận Quyền được giáo dục thẩm mỹ và một cuộc sống tốt đẹp (The right to aesthetic education and the good life) [82] tại Hội thảo MANCEPT năm 2014 được tổ chức dưới sự bảo trợ của Trung tâm lý luận chính trị Manchester (Anh Quốc) đã viện dẫn các điều khoản từ Luật Nhân quyền quốc tế và Tuyên ngôn quốc tế về quyền con người được thông qua năm 1948 để khẳng định quyền giáo dục đã được công nhận và phát triển rộng rãi và được cụ thể hóa bởi một số văn bản quy phạm quốc tế do Liên hợp quốc xây dựng. Qua đó, tác giả tập trung vào GDTM để xem xét câu hỏi: Liệu quyền con người trong giáo dục có bao gồm quyền con người hay quyền cơ bản đối với GDTM? Chúng tôi cho rằng, đây là một cách tiếp cận khá hấp dẫn khi nghiên cứu về GDTM. 11 Từ các Công ước về Quyền trẻ em (theo Điều 29 và Điều 31), tác giả bàn đến mục tiêu của GDTM, đó là giáo dục cho trẻ hướng đến sự phát triển về nhân cách, tài năng, cũng như các khả năng về thể chất và tinh thần của trẻ. Đồng thời, Thomas Steinforth đã chỉ ra những quan niệm sai lầm về GDTM khi bó hẹp phạm vi của nó trong việc giáo dục nghệ thuật (mặc dù nghệ thuật rất quan trọng trong GDTM). Theo ông, cần phải hiểu nội dung của GDTM ở phạm vi rộng lớn hơn, đó là sự phát triển con người một cách toàn diện. GDTM cho phép đứa trẻ đạt được và phản ánh được kinh nghiệm thẩm mỹ trong nhận thức. Kinh nghiệm thẩm mỹ không phải là một thứ xa xỉ, thừa thãi mà nó là một chức năng cơ bản và quan trọng đối với một cuộc sống tốt đẹp của con người. Kinh nghiệm thẩm mỹ được kích hoạt bởi GDTM. Thomas Steinforth cho rằng điều này là rất quan trọng, bởi vì chúng là điều kiện cần thiết cho các mối quan hệ của bản thân và thế giới “không giới hạn”, cho tự do và vì điều đó mang lại cho trẻ một cuộc sống tốt hơn. Từ quan điểm đó, tác giả đã tiếp tục đi sâu vào tìm hiểu các đặc trưng chủ yếu của kinh nghiệm thẩm mỹ để chứng minh GDTM là điều kiện tiên quyết cần thiết để có được kinh nghiệm thẩm mỹ. Thomas Steinforth đưa ra quan điểm: “Nhạy cảm” (Aisthesis theo tiếng Hy Lạp) như là sự nhận thức giác quan (sense perception). Kinh nghiệm thẩm mỹ là nền tảng của sự gợi cảm cơ thể (bodily sensuality). Nhận thức giác quan là bước đầu tiên và quan trọng của kinh nghiệm thẩm mỹ trong quá trình trải nghiệm và đánh giá thẩm mỹ. Trong khi đó, GDTM có mục đích nhằm phát triển các năng lực nhận thức, bao gồm cả các giác quan. Do vậy, GDTM còn có thể hiểu là giáo dục các giác quan. Kinh nghiệm thẩm mỹ là kinh nghiệm của bản thân. Một kinh nghiệm thẩm mỹ có thể dẫn đến việc một cá nhân trở nên ý thức về vấn đề nào đó mà bản thân cá nhân đó đã được trải nghiệm. Như vậy, việc kinh nghiệm thẩm mỹ được kích hoạt và hỗ trợ bởi GDTM chính là cơ sở cho giáo dục và tự giáo dục. Kinh nghiệm thẩm mỹ có mối quan hệ chặt chẽ với nghệ thuật. Thực hành và nhận thức nghệ thuật có thể thúc đẩy kinh nghiệm thẩm mỹ trong thế giới, vì nó làm “sắc nét” các giác quan và cho phép nhận thức về thế giới bằng một “đôi mắt” khác biệt. Bài viết cũng đã bàn đến vai trò và trách nhiệm của các chủ thể tham gia GDTM. Trước hết là cha mẹ và gia đình - trong giới hạn của nguồn lực và vốn văn hóa của chính họ, phải có trách nhiệm định hướng thẩm mỹ cho trẻ em và đảm bảo rằng con cái họ được hưởng các điều kiện giáo dục tốt nhất. Giáo dục mầm non nên cung cấp không gian và cơ hội cho nhận thức cảm tính, về bản thân, người khác và thế giới. Giáo dục ở trường một mặt phải chịu trách nhiệm giảng dạy khả năng nhận thức, hiểu được các biểu tượng thẩm mỹ và tác phẩm nghệ thuật, cũng như khả năng thể hiện bản thân; mặt khác phải thúc đẩy, lồng ghép các chương trình GDTM 12 vào các môn học khác. Ngoài ra, cần đặc biệt chú ý đến việc GDTM ngoài nhà trường, thông qua các hoạt động văn hóa, nghệ thuật (VHNT) của các tổ chức văn hóa. Chúng tôi cho rằng, với cách tiếp cận GDTM ở phạm vi khá rộng, bài viết không thể đi sâu phân tích từng khía cạnh cụ thể, mà chỉ đưa ra vấn đề mang tính khái quát. Tuy vậy, kết quả của công trình này đã gợi mở cho chúng tôi nhiều vấn đề, nhất là về vai trò và trách nhiệm của các chủ thể tham gia GDTM. Đây là một trong những nội dung mà luận án quan tâm và sẽ làm rõ trong quá trình triển khai. Tóm lại, cho đến nay đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về mỹ học nói chung, về GDTM nói riêng của nhiều học giả trên thế giới được xuất bản mà chúng tôi mới chỉ có thể tiếp cận được một số ít công trình. Điều đó cho thấy, vấn đề GDTM cũng như việc sử dụng nghệ thuật trong GDTM luôn là “mảnh đất” thu hút khá nhiều tâm huyết của các nhà nghiên cứu trên thế giới. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc Ở Việt Nam, đã từ lâu môn mỹ học được đưa vào giảng dạy trong các trường học thuộc khối VHNT và khối khoa học xã hội và nhân văn. Vì vậy, có rất nhiều cuốn giáo trình mỹ học bàn đến vấn đề GDTM, như: “Mỹ học Mác - Lênin” của Đỗ Văn Khang [41]; “Mỹ học đại cương” của Lê Ngọc Trà [58]; “Giáo trình Mỹ học Mác - Lênin” của Vũ Minh Tâm [54]; “Giáo trình Mỹ học Mác - Lênin” của Khoa Triết học, Phân viện Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [29]; “Giáo trình Mỹ học Mác - Lênin” của Khoa Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [28]; “Mỹ học đại cương” của Thế Hùng [33]; “Mỹ học Mác - Lênin cho trình độ sau đại học ngành văn hóa nghệ thuật” của Đỗ Huy [38],… Vì được dùng để phục vụ cho công tác giảng dạy, nên những nội dung về đối tượng nghiên cứu của mỹ học trong các cuốn giáo trình này được trình bày khá chi tiết và cụ thể. Về vấn đề GDTM, các giáo trình này đều dành riêng một chương để nêu rõ bản chất, nội dung và các hình thức, biện pháp của GDTM trên cơ sở quan điểm của Mỹ học Mác Lênin. Theo đó, bản chất của GDTM được thống nhất là một hệ thống những biện pháp, cách thức nhằm rèn luyện và hoàn thiện những năng lực thụ cảm, thấu hiếu và đánh giá đúng các hiện tượng thẩm mỹ trong cuộc sống và trong nghệ thuật, cũng như năng lực sáng tạo theo những quy luật của cái đẹp. GDTM bao gồm hai nội dung cơ bản là giáo dục văn hóa nghệ thuật và giáo dục văn hóa thẩm mỹ. Nghệ thuật là nơi tập trung nhất trong mối quan hệ thẩm mỹ của con người với thực tại; là công cụ, phương tiện GDTM hữu ích, không thể thiếu. Có thể thấy, các giáo trình này là những tài liệu lý luận quan trọng nhất của luận án, cung cấp cho chúng tôi những kiến thức nền tảng về mỹ học nói chung và GDTM nói riêng. Bên cạnh các cuốn giáo trình kể trên, vấn đề GDTM và việc sử dụng nghệ 13 thuật trong GDTM còn thu hút được khá nhiều tâm huyết của các nhà nghiên cứu, thể hiện qua nhiều công trình có giá trị, giúp chúng tôi có thêm được nhiều ý kiến xung quanh mảng đề tài này. Trước hết có thể kể đến công trình “Giáo dục thẩm mỹ và xây dựng con người mới” của tác giả Lê Anh Trà [57] được xuất bản năm 1982. Trong công trình này, khi nghiên cứu về việc sử dụng nghệ thuật như là một phương thức hữu hiệu của GDTM, tác giả đã khẳng định rằng, nghệ thuật đóng một vai trò quan trọng, bởi nghệ thuật không chỉ gắn liền với cái đẹp mà còn là nơi con người gửi gắm tâm sự, suy tưởng về cuộc đời. Cái đẹp là một phương diện không thể thiếu được của nghệ thuật. Do đó, GDTM thông qua nghệ thuật sẽ giúp con người hiểu được cái hay, cái đẹp của cuộc sống; từ đó sẽ có cách ứng xử tốt hơn với cộng đồng và xã hội. Kế tiếp là công trình “Mấy vấn đề đạo đức và thẩm mỹ trong thời kỳ quá độ” [64] do Viện Triết học chủ biên. Công trình gồm 02 phần: Phần I - Hệ thống phạm trù đạo đức học và việc nghiên cứu đạo đức. Phần II - Giáo dục thẩm mỹ và sự hình thành con người mới trong thời kỳ quá độ. Ở phần II, công trình đã tập hợp 21 bài nghiên cứu của nhiều tác giả bàn về vấn đề GDTM mỹ xoay quanh vào 03 nhóm vấn đề chính: - Nhóm thứ nhất đề cập tới những vấn đề có ý nghĩa phương pháp luận trong việc giải quyết những nhiệm vụ chung nhất của GDTM. Bài viết “Vài khía cạnh phương pháp luận của vấn đề: giáo dục thẩm mỹ với sự hình thành con người mới” của tác giả Tạ Văn Thành [56] cho rằng, GDTM không đặt cho mình một mục tiêu riêng. Mục tiêu của nó cũng là của toàn bộ hệ thống giáo dục xã hội chủ nghĩa, đó là con người mới xã hội chủ nghĩa. Do đó, những quan điểm của Triết học Mác - Lênin về con người mới xã hội chủ nghĩa là cơ sở phương pháp luận để nghiên cứu sâu hơn về hình thức, phương pháp, phương tiện GDTM, cũng như về vị trí, vai trò của nó trong sự hình thành con người mới. Đồng tình với đánh giá trên, tác giả Văn Thu Hà nhấn mạnh thêm về vai trò của Mỹ học Mác - Lênin với bài viết “Vai trò của Mỹ học Mác - Lênin trong sự nghiệp giáo dục thẩm mỹ của chúng ta” [23]. Theo tác giả, Mỹ học Mác - Lênin với hệ thống phạm trù có tính chất khoa học và biện chứng của nó là cơ sở cần thiết để chủ thể đi sâu vào quan hệ thẩm mỹ của mình với hiện thực, và là tiền đề đem lại cứu cánh cho chủ thể chi phối quan hệ ấy. Tác giả Hà Huy Bính tiếp cận nhiệm vụ GDTM từ việc phân tích, làm rõ quan niệm nhất quán về GDTM. Trong bài viết “Phương pháp tiếp cận giáo dục thẩm mỹ” của Hà Huy Bính [7], tác giả khẳng định, GDTM là giáo dục những năng lực thẩm mỹ của con người. Đó là chức năng riêng của một mình GDTM mà thôi. Từ đó, GDTM có nhiệm vụ: (1) Giáo dục những tư tưởng, những quan điểm thẩm mỹ, những chuẩn mực thẩm mỹ; (2) Giáo dục những tri thức thẩm mỹ; (3) Giáo dục những cảm xúc - tình cảm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ. Tiếp cận