Tài liệu Giáo dục pháp luật cho thanh niên từ thực tiễn đoàn thanh niên cộng sản hồ chí minh trên địa bàn thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN HỒNG TRANG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỪ THỰC TIỄN ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN HỒNG TRANG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỪ THỰC TIỄN ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN LONG HẢI HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Long Hải. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Nội dung nghiên cứu, kết quả trong luận văn chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận văn Phan Hồng Trang MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN VÀ ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN ....................................... 9 1.1. Lý luận giáo dục pháp luật cho thanh niên và vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong giáo dục pháp luật cho thanh niên ................ 9 1.2. Những đặc điểm trong giáo dục pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh .......................................................... 19 1.3. Mục đích, ý nghĩa và yêu cầu của việc giáo dục pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ............................... 25 Chương 2: THỰC TRẠNG ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................................................................... 32 2.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................................ 32 2.2. Kết quả giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội .............. 36 2.3. Những hạn chế và nguyên nhân trong giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội ...................................................................................... 49 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CỦA ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH TRONG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI .................................. 55 3.1. Những quan điểm cơ bản của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật cho thanh niên ........................... 55 3.2. Một số giải pháp cơ bản của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật cho thanh niên............... 61 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT PHPBGDPL Phối hợp phổ biến giáo dục pháp luật THPT Trung học phổ thông TNCS Thanh niên Cộng sản DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật ...................... 48 Bảng 2.2. Quản lý giáo dục pháp luật cho thanh niên yếu thế........................ 49 Bảng 2.3. Giáo dục pháp luật thông qua các cuộc thi tìm hiểu pháp luật....... 49 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục pháp luật luôn giữ vị trí quan trọng trong đời sống, là một bộ phận không thể tách rời với quá trình xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện pháp luật. Trong việc thực hiện pháp luật, giáo dục pháp luật là giai đoạn đầu tiên, là công cụ để đưa pháp luật đến gần hơn với nhân dân. Muốn pháp luật đi vào đời sống xã hội, ngoài yêu cầu bảo đảm tính đồng bộ, tính thống nhất, khả thi, phù hợp của quy phạm pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, việc giáo dục pháp luật còn nhằm nâng cao hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật của mọi công dân, đặc biệt là tầng lớp thanh niên. Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Là thành viên của hệ thống chính trị, tổ chức Đoàn hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; tăng cường phối hợp với các cơ quan nhà nước, các đoàn thể và tổ chức xã hội, các tập thể lao động và gia đình chăm lo giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh thiếu nhi; tổ chức cho đoàn viên, thanh niên tích cực tham gia vào quản lý nhà nước và xã hội. Trong thực tiễn hoạt động của mình, bên cạnh các nội dung giáo dục như: chính trị, tư tưởng; đạo đức lối sống; truyền thống, tổ chức Đoàn coi nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục, xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của mình, là trách nhiệm của mỗi cấp bộ Đoàn, là bộ phận không thể tách rời của công tác xây dựng tổ chức Đoàn. Vấn đề này đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đoàn. Với chức năng, nhiệm vụ là một đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức của của những người cộng sản trẻ tuổi, là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, những năm qua, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã có nhiều chủ trương, biện pháp tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho thanh niên. 1 Đất nước ta đang bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, những biến đổi của tình hình trong nước và biến động của quốc tế ngày một phức tạp, trước những thách thức to lớn của xu thế toàn cầu hóa về kinh tế, sự phát triển của kinh tế tri thức có tác động mạnh mẽ đến thanh niên. Đặc biệt, với vị thế là thủ đô của một nước, là đô thị loại đặc biệt của Việt Nam, Hà Nội có vị trí địa lý – chính trị quan trọng, là đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế do vậy Hà Nội không ngừng phát triển, hiện đại và năng động trong công cuộc đổi mới đất nước đồng thời Hà Nội cũng là địa bàn cho các loại tội phạm và tệ nạn xã hội phát triển. Thanh niên Hà Nội là lực lượng xung kích trong sự nghiệp phát triển, xây dựng, bảo vệ thủ đô và đất nước. Phần lớn thanh niên có lý tưởng sống, ước mơ, hoài bão tốt đẹp, có trách nhiệm với gia đình và xã hội thì vẫn còn một bộ phận thanh niên thiếu bản lĩnh, đua đòi, ham hưởng thụ để thế lực thù địch, phản động lôi kéo, kích động… làm ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh chính trị thành phố. Ở nhiều địa bàn, đơn vị tình trạng thanh niên không hiểu biết pháp luật, vi phạm pháp luật, mắc các tệ nạn xã hội ngày càng diễn biến phức tạp. Tệ nạn buôn bán, sử dụng ma túy trong thanh niên 10 năm gần đây có xu hướng giảm nhưng vẫn diễn biến phức tạp, đa dạng hơn trước, hình thức lạm dụng cũng đa dạng hơn với phương thức đơn giản, nhanh gọn hơn (đặc biệt với loại thuốc lắc, ma túy đá, ma túy tổng hợp, tân dược), tỷ lệ tái nghiện cao. Tệ nạn mại dâm, số người bán dâm được trẻ hóa, không hình thành các điểm nóng nhưng cũng tiềm ẩn phức tạp. Tình trạng buôn bán phụ nữ, trẻ em qua biên giới Việt Nam – Trung Quốc có xu hướng gia tăng; các thủ đoạn mua bán dâm qua internet, mạng xã hội facebook, zalo tiềm ẩn phức tạp, khó kiểm soát. Tình hình vi phạm pháp luật trong thanh niên như an toàn giao thông, gây rối trật tự công cộng, trộm cắp tài sản, cố ý gây thương tích, hôn nhân gia đình, xâm phạm sở hữu … chủ yếu tập trung vào tội ít nghiêm trọng nhưng đối tượng thanh niên vi phạm pháp luật lần đầu chiếm tỷ lệ cao. 2 Có nhiều nguyên nhân như tâm lý lứa tuổi thanh niên còn bồng bột, chủ quan, nông nổi, tiếp cận thông tin nhanh nhưng không chọn lọc, vốn sống, hiểu biết pháp luật còn hạn chế. Bên cạnh đó, mặt trái của cơ chế thị trường đã khiến một bộ phận thanh niên có lối sống buông thả, thực dụng, bản lĩnh chính trị non kém, lập trường dao động, thiếu tự tin, ngại tham gia các hoạt động có ích. Ngoài ra những thông tin phản động, văn hóa đồi trụy ngày càng tinh vi len lỏi, tác động tiêu cực đến đạo đức, tư tưởng, lối sống, hành vi của nhiều thanh niên khiến họ rơi vào các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật… Trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng thanh niên vi phạm pháp luật, có một nguyên nhân là thanh niên chưa được Đoàn thanh niên và các đoàn thể, cơ quan liên quan giáo dục pháp luật đầy đủ, thường xuyên và kịp thời. Do vậy, việc không ngừng nâng cao vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh trong giáo dục pháp luật cho thanh niên là vấn đề hết sức quan trọng và cần thiết. Trên cơ sở các quan điểm chỉ đạo, định hướng của Thành ủy Hà Nội và vai trò, trách nhiệm của tổ chức đối với công tác giáo dục cho thanh niên, thời gian qua, trong thực tiễn hoạt động, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội đã phát huy vai trò, tổ chức tốt các hoạt động tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống, Đoàn Thanh niên thành phố coi nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục, xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của mình, là trách nhiệm của mỗi cấp bộ Đoàn, là bộ phận không thể tách rời của công tác xây dựng tổ chức Đoàn. Vấn đề này đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đoàn. Là cán bộ Đoàn có điều kiện gắn bó với đoàn viên, thanh niên và công tác thanh niên, qua tiếp xúc, trao đổi, khảo sát và làm việc cũng như qua học tập, nghiên cứu và nhận thức được tầm quan trọng, tính cấp bách của việc phải xây dựng và giáo dục pháp luật đối với thanh niên, tôi chọn đề tài: Giáo dục pháp luật cho thanh niên từ thực tiễn Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trên địa bàn thành phố Hà Nội làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 3 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Nâng cao nhận thức pháp luật và giáo dục pháp luật cho các tầng lớp nhân dân nói chung và cho thanh niên nói riêng là một vấn đề mang tính cấp thiết. Đây là vấn đề đã được nhiều nhà khoa học quan tâm, nghiên cứu và đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan như: Bàn về giáo dục pháp luật của các tác giả Trần Ngọc Đường và Dương Thanh Mai, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. Cuốn sách này đã đưa ra khái niệm của giáo dục pháp luật, ngoài ra cũng nghiên cứu về đối tượng, vai trò, chủ thể, phương pháp giáo dục, làm rõ mục đích của việc giáo dục từ đó làm cơ sở cho các công trình nghiên cứu. Một số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: Giải pháp đổi mới công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam của Tiến sỹ Đỗ Xuân Lân, đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật – Bộ Tư pháp số 1/2020; Một số biện pháp nhằm nâng cao ý thức pháp luật phòng, chống ma túy trong học sinh, sinh viên hiện nay của Thạc sỹ Nguyễn Thị Hoàng Lan, đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật – Bộ Tư pháp; Ý thức pháp luật và văn hóa pháp luật của Tiến sỹ Nguyễn Thị Hồi, đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật – Bộ Tư pháp; Xã hội hóa công tác phổ biến giáo dục pháp luật trong tình hình mới của tác giả Hồ Việt Hiệp, đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật – Bộ Tư pháp số 9/2000; luận văn Thạc sỹ Phổ biến, giáo dục pháp luật từ thực tiễn tỉnh Đồng Tháp của Nguyễn Thanh Xuân (2017); luận văn Thạc sỹ Phổ biến, giáo dục pháp luật trên địa bàn huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên của Phan Hoài Vũ (2017); luận văn Thạc sỹ Phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên ở đô thị - từ thực tiễn thành phố Hà Nội của Trần Thị Bích Hạnh (2016)… Các tác giả đã tiếp cận, tìm hiểu công tác giáo dục pháp luật, phân tích công tác tuyên truyền giáo dục pháp luật trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay, công tác tuyên truyền giáo dục pháp luật giữ vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, đây là khâu đầu tiên quan trọng trong hoạt 4 động thực thi pháp luật, là cầu nối giữa hoạt động xây dựng pháp luật và thực thi pháp luật. Về cơ bản, việc giáo dục pháp luật cho thanh niên Hà Nội đã được chú ý, quan tâm. Tuy nhiên, sự quan tâm này phần lớn dừng ở mức độ trong các báo cáo hàng năm, thường kỳ. Chưa có công trình nào nghiên cứu có hệ thống công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên Hà Nội nói riêng. Các luận văn, bài viết trên cũng là tài liệu quý để học viên tham khảo trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài. Các báo cáo, văn bản của Đoàn Thanh niên thành phố, có thể kể đến Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội khóa XIV trình tại Đại hội đại biểu Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội lần thứ XV, nhiệm kỳ 2017 – 2022 và Báo cáo tổng kết công tác giáo dục của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội giai đoạn 2012 – 2017; Báo cáo của Ủy ban Hội liên hiệp Thanh niên Việt Nam thành phố Hà Nội khóa VI trình Đại hội đại biểu Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam thành phố Hà Nội lần thứ VII. Các báo cáo đã tổng kết, đánh giá thực tiễn 5 năm (2012 – 2017; 2014 – 2019) thực hiện chức năng giáo dục cho đoàn viên, thanh niên thành phố. Báo cáo đã tổng kết và đưa ra các số liệu phản ánh thực tế, rút ra những đánh giá khách quan, những bài học kinh nghiệm về công tác giáo dục. Theo đó, công tác giáo dục cho đoàn viên, thanh niên thành phố đã đạt được những kết quả quan trọng, được cấp ủy Đảng, chính quyền và xã hội đánh giá cao. Tuy nhiên, trong phạm vi của báo cáo chưa đưa ra các nhóm giải pháp góp phần nâng cao công tác giáo dục pháp luật cho đoàn viên, thanh niên thành phố trong giai đoạn hiện nay. Các cuốn sách, tài liệu, các công trình nghiên cứu, báo cáo nói trên có nội dung cơ bản là đã nêu ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn trong hoạt động giáo dục pháp luật cho nhân dân và cho thanh niên dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống về việc giáo dục pháp luật của tổ chức Đoàn cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội, góp phần tích cực vào việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, phòng chống 5 tệ nạn xã hội, tạo môi trường thúc đẩy kinh tế - xã hội Hà Nội phát triển, tiếp tục nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân và thanh niên trên địa bàn thành phố. Vì vậy, việc chọn đề tài nghiên cứu này mang cả ý nghĩa lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đánh giá, tìm hiểu về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật cho thanh niên; từ đó, tìm ra nguyên nhân của những thành công và hạn chế, xác định phương hướng, đề xuất giải pháp tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn trong giáo dục pháp luật cho thanh niên trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được những mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: khái quát lý luận về thanh niên, về giáo dục pháp luật; hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về vai trò của tổ chức Đoàn thành phố trong công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên; đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm phát huy vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật cho thanh niên thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác giáo dục pháp luật cho công dân nói chung và cho đối tượng thanh niên nói riêng là trách nhiệm của toàn xã hội. Các tổ chức, cơ quan đơn vị trên địa bàn thành phố có trách nhiệm tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho các thành viên trong tổ chức, đơn vị mình, cách thức tiến hành và kết quả đạt được ở các mức độ khác nhau. Luận văn này chỉ tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu kết quả, thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật cho đối tượng là thanh niên trên địa bàn thành phố. Luận văn nghiên cứu giáo dục pháp luật cho thanh niên thành phố Hà Nội từ năm 2012 đến năm 2019. 6 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận văn là dựa trên chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của nhà nước. Phương pháp luận trong nghiên cứu là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu để làm sáng tỏ, trong đó tập trung một số phương pháp sau: Phương pháp xã hội học pháp luật đi sâu nghiên cứu về quan điểm, tư tưởng, dư luận xã hội của thanh niên, nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên về giáo dục pháp luật của Đoàn thanh niên thành phố thời gian qua và nguyện vọng, mong muốn trong thời gian tới. Phương pháp lịch sử cụ thể xem xét các vấn đề liên quan đến việc thực hiện vai trò của Đoàn thanh niên thành phố trong giáo dục pháp luật cho thanh niên trong từng thời điểm, hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh sử dụng trong xử lý các nội dung, số liệu được thu thập, phân tích trong quá trình thực hiện luận văn. Phương pháp khảo sát thực tế sử dụng trong các vấn đề cần có những thông tin thực tế của đội ngũ cán bộ Đoàn và đoàn viên, thanh niên. Ngoài ra, trong quá trình thực hiện, người viết cũng tham khảo ý kiến các chuyên gia, cán bộ, đồng nghiệp trưởng thành từ các hoạt động thực tiễn, có những kiến giải, đánh giá sát thực về phát huy vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội trong giáo dục pháp luật, nhất là về những giải pháp cần tập trung thực hiện trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu tương đối có hệ thống về giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. Luận văn đề xuất các phương 7 hướng và giải pháp cơ bản về nâng cao chất lượng công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên. Luận văn góp phần làm rõ tính đặc thù về vai trò của tổ chức Đoàn ở thành phố Hà Nội trong việc giáo dục pháp luật cho thanh niên khác với các tỉnh, thành khác. Các giải pháp mà luận văn đưa ra có thể được sử dụng trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho đoàn viên, thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. Luận văn góp phần vào hệ thống hóa cơ sở lý luận về giáo dục pháp luật cho thanh niên. Các khuyến nghị của luận văn có giá trị tham khảo trong thực tế hoàn thiện việc giáo dục pháp luật cho thanh niên. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục pháp luật cho thanh niên và Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh giáo dục pháp luật cho thanh niên. Chương 2: Thực trạng Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội Chương 3: Quan điểm và giải pháp của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong giáo dục pháp luật cho thanh niên trên địa bàn thành phố Hà Nội. 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN VÀ ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 1.1. Lý luận giáo dục pháp luật cho thanh niên và vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong giáo dục pháp luật cho thanh niên 1.1.1. Khái niệm thanh niên Thanh niên là một khái niệm có thể được hiểu và định nghĩa theo nhiều cách. Thanh niên là giai đoạn tiếp theo của lứa tuổi thiếu niên, đây là giai đoạn phát triển nhanh về thể chất, có nhiều thay đổi về tâm lý. Thanh niên không tồn tại như một giai cấp nhưng lại được chi phối bởi các mối quan hệ giai cấp, quan hệ xã hội, lối sống của cộng đồng trong xã hội. Do vậy, thanh niên là một phạm trù, một thành phần đặc biệt của cơ cấu xã hội. Khi nghiên cứu về thanh niên, tùy vào cách tiếp cận, nội dung và góc độ nghiên cứu hoặc cấp độ đánh giá mà có những định nghĩa khác nhau về thanh niên. Về mặt sinh học, các nhà nghiên cứu coi thanh niên là một giai đoạn xác định trong quá trình phát triển của cơ thể, đây là giai đoạn mà thể lực, trí tuệ, sinh lý đều có sự thay đổi rõ rệt. Thanh niên là độ tuổi sung sức nhất về thể chất. Dưới góc độ tâm lý học thì thanh niên là giai đoạn chuyển tiếp từ tuổi thơ phụ thuộc sang hoạt động độc lập với tư cách là một công dân có trách nhiệm. Đây là giai đoạn chuyển từ ý thức, tư duy theo khuynh hướng lệ thuộc vào gia đình, nhà trường và xã hội, sang giai đoạn ý thức, nhận thức được về thái độ, hành vi, tư tưởng. Tiếp cận từ góc độ kinh tế học thì thanh niên được xem là một lực lượng lao động xã hội, nguồn bổ sung cho đội ngũ lao động trên tất cả lĩnh vực, là bộ phận quan trọng cấu thành lực lượng sản xuất, gắn với quá trình phát triển của xã hội, tiên phong trong sáng tạo, tham gia quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế. 9 Dưới góc độ xã hội học – dân cư, thanh niên là một bộ phận phức hợp của dân cư của một quốc gia – dân tộc bao gồm tất cả các cá thể trong độ tuổi từ 15 đến 29. Như vậy, thanh niên được phân biệt với các bộ phận dân cư khác bởi tiêu chí giới hạn độ tuổi. Dưới góc độ luật học, nhằm đảm bảo sự tiếp nối giữa độ tuổi trẻ em với tuổi thanh niên, phù hợp với Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em và các luật khác, Luật Thanh niên được Quốc hội khóa IX thông qua có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2006, điều 1 có quy định “Thanh niên là công dân Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi”. Theo quan niệm quốc tế thì thanh niên là nhóm người từ 15 đến 24 tuổi chủ yếu dựa trên cơ sở phân biệt các đặc điểm về tâm sinh lý và hoàn cảnh xã hội so với các nhóm lứa tuổi khác. Nhưng Công ước Quốc tế của Liên hợp quốc về quyền trẻ em lại xác định trẻ em đến dưới 18 tuổi. Ở Việt Nam có một thời gian tuổi thanh niên được hiểu gần như đồng nhất với tuổi đoàn viên, từ 15 đến 28 tuổi. Ngày nay, do điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội phát triển, thời gian học tập, đào tạo cơ bản của tuổi trẻ dài thêm, cùng với các đặc điểm khác mà chúng ta cho thanh niên là những người trong độ tuổi từ 16 đến 30. Tuy nhiên cần phân biệt giữa tuổi đoàn viên và tuổi thanh niên. Theo Điều lệ Đoàn thì Đoàn là tổ chức chính trị xã hội của thanh niên, bao gồm những thanh niên ưu tú trong độ tuổi từ 15 đến 30. Hết tuổi đoàn viên theo quy định, đoàn viên đó vẫn có thể tự nguyện tiếp tục sinh hoạt trong tổ chức Đoàn hoặc tham gia vào Hội Liên hiệp Thanh niên và các hoạt động khác của Đoàn và phong trào thanh niên đến 35 tuổi. Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, độ tuổi thanh niên hiện nay là từ 16 đến 30 tuổi. Căn cứ theo môi trường hoạt động, đặc điểm nghề nghiệp mà thanh niên được chia thành các nhóm đối tượng khác nhau: thanh niên học sinh – sinh viên, thanh niên công nhân, thanh niên đô thị, thanh niên nông thôn, thanh niên trí thức, thanh niên các lực lượng vũ trang… Đánh giá những thành tựu đạt được sau 33 năm đổi mới, đất nước đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất 10 nước. Một trong những thành tựu đó là đã hình thành một thế hệ thanh niên có lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị vững vàng, giàu lòng yêu nước, có đạo đức, nhân cách, lối sống văn hóa, trách nhiệm, tuân thủ pháp luật, yêu chuộng hòa bình; có tri thức, sức khỏe, tư duy năng động, có khát vọng phát triển, xung kích, tình nguyện, sáng tạo, có ý chí tự lực, tự cường, trong lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, quyết tâm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Quan điểm đó đã xác định rõ vị trí, vai trò của thanh niên trong xã hội. 1.1.2. Khái niệm cơ bản về giáo dục pháp luật cho thanh niên Để xác định được khái niệm giáo dục pháp luật, các nhà khoa học xuất phát từ khái niệm giáo dục là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần và thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra. Giáo dục pháp luật là một hoạt động mang đầy đủ tính chất chung của giáo dục, nhưng cũng có nét đặc thù, phạm vi riêng để tác động lên ý thức con người. Con người nói chung là đối tượng chịu sự tác động của các điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan để hình thành ý thức, tình cảm và hành vi pháp luật. Theo quan niệm của nhiều nhà khoa học hiện nay, giáo dục pháp luật là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục pháp luật, tác động lên đối tượng, nhằm hình thành ở họ tri thức pháp luật, tình cảm và hành vi phù hợp với đòi hỏi của hệ thống pháp luật hiện hành. Khái niệm giáo dục pháp luật có ý nghĩa trong việc phân biệt phạm trù giáo dục pháp luật với phạm trù ý thức pháp luật; cho thấy rõ giáo dục pháp luật vừa mang những đặc điểm chung của giáo dục, đồng thời thể hiện những nét đặc thù trong mối liên hệ chặt chẽ với các loại hình giáo dục khác như giáo dục chính trị, đạo đức... Xuất phát từ khái niệm giáo dục pháp luật chung, có thể hiểu một cách khái quát: giáo dục pháp luật cho thanh niên là hoạt động giáo dục pháp luật cho lớp người trẻ tuổi trong xã hội, do đội ngũ cán bộ Đoàn và các chủ thể có liên quan tiến hành một cách có định hướng, có tổ chức, có chủ định, nhằm hình thành ở thanh niên tri thức pháp luật, tình cảm pháp luật, nâng cao ý 11 thức chấp hành pháp luật cho thanh niên, có hành vi xử sự phù hợp với các đòi hỏi của hệ thống pháp luật hiện hành. Giáo dục pháp luật cho thanh niên giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là khâu đầu tiên tạo ra tiền đề nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho thanh niên, bao hàm cả các hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, trong đó, giáo dục pháp luật cho thanh niên là khái niệm rộng nhất. Tuyên truyền pháp luật cho thanh niên là sự chuyển tải thông tin về pháp luật hiện hành một cách rộng rãi, không giới hạn về chủ thể tuyên truyền, đó là những thông tin toàn diện, chung nhất về hệ thống pháp luật hiện hành, không nhằm vào một đối tượng thanh niên xác định, mà là tất cả thanh niên nói chung. Phổ biến pháp luật cho thanh niên là sự chuyển tải thông tin pháp luật cụ thể hơn, có mục đích, đối tượng thanh niên xác định rõ hơn, các đối tượng cần phải được nắm vững về những nội dung thông tin về pháp luật. Chủ thể giáo dục pháp luật cho thanh niên bao gồm hệ thống cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, nghề nghiệp có liên quan, nhưng chủ yếu, trực tiếp và thường xuyên nhất là đội ngũ cán bộ Đoàn các cấp - những người thường xuyên gần gũi với thanh niên trong cuộc sống, học tập, lao động và công tác, có điều kiện thuận lợi để thực hiện giáo dục pháp luật cho thanh niên. Các nghiên cứu lý luận và thực tiễn đã xác định có hai loại chủ thể giáo dục pháp luật là chủ thể chuyên nghiệp và chủ thể không chuyên nghiệp. Chủ thể chuyên nghiệp giáo dục pháp luật cho thanh niên là những người mà chức năng, nhiệm vụ chủ yếu, trực tiếp của họ là thực hiện các mục đích, nội dung giáo dục pháp luật như giảng viên luật, các báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật, cán bộ tư pháp có nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho nhân dân và thanh niên. Chủ thể không chuyên nghiệp giáo dục pháp luật cho thanh niên là những người mà chức năng chính không phải là giáo dục pháp luật, nhưng một trong các nhiệm vụ của họ là thông qua hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ để thực hiện giáo dục pháp luật, như cán bộ Đoàn các cấp, đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân, cán bộ, công chức… 12 Quá trình giáo dục pháp luật cho thanh niên thực chất là quan hệ xã hội giữa các chủ thể có trách nhiệm giáo dục pháp luật cho thanh niên, giữa đội ngũ cán bộ Đoàn các cấp với thanh niên. Mối quan hệ này có sự tác động qua lại, song chiều tác động chủ yếu vẫn là sự chi phối của những người giáo dục pháp luật cho thanh niên với tư cách là chủ thể, nhằm nâng cao nhận thức, tình cảm, thói quen xử sự theo pháp luật cho thanh niên. 1.1.3. Sự cần thiết của việc giáo dục pháp luật cho thanh niên Giáo dục pháp luật cho thanh niên xuất phát từ mục tiêu xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa Các Mác đã khẳng định: “Con người vốn là sản phẩm của những hoàn cảnh và giáo dục. Và do đó, con người đã biến đổi là sản phẩm của những hoàn cảnh khác và của một nền giáo dục đã thay đổi” [8, tr.30]. Một trong những mục tiêu cơ bản của Nghị quyết Trung ương 7 khóa X của Đảng chỉ rõ: “Tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những công dân tốt của đất nước. Cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học – công nghệ tiên tiến, vươn lên ngang tầm thời đại. Hình thành một lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc; phấn đấu cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” [15, tr.43]. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã nêu rõ: “Đổi mới nội dung, phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng, lý tưởng, truyền thống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, lòng yêu nước, xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh, ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật cho thế hệ trẻ”. 13 Nghị quyết Đại hội Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội, nhiệm kỳ 2017 – 2022 nêu rõ “nâng cao chất lượng công tác Đoàn, tiếp tục tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho thanh niên, tăng cường đấu tranh phòng chống vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội”. Nhiệm vụ đặt ra là phải đẩy mạnh công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên. Đó là một quá trình lâu dài, phức tạp đòi hỏi có sự kiên trì. Trong thời đại ngày nay, khi khoa học công nghệ và kinh tế tri thức phát triển vượt bậc thì nhân tố con người càng quan trọng và giữ vị trí then chốt đối với sự phát triển của các quốc gia, dân tộc. Thực tế đó cho thấy phải nhận thức đúng vai trò của công tác giáo dục pháp luật, đặc biệt đối với thế hệ thanh niên, những chủ nhân tương lai của đất nước. Thái độ và hành vi tôn trọng pháp luật là biểu hiện của văn minh, văn hóa, là tôn trọng người khác; gương mẫu chấp hành pháp luật thể hiện trình độ nhận thức và văn hóa ứng xử của mọi thanh niên, thể hiện tính nhân văn sâu sắc, góp phần xây dựng những giá trị văn hóa tốt đẹp trong cuộc sống. Mục tiêu chăm lo và phát huy thanh niên của các cấp ủy đảng, chính quyền và của toàn xã hội đặt ra yêu cầu phải giáo dục toàn diện, nhất là giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho tất cả các đối tượng thanh niên. Giáo dục pháp luật cho thanh niên xuất phát từ nhu cầu hiểu biết, nâng cao nhận thức pháp luật của chính thanh niên Hướng tới sự hoàn thiện là nhu cầu chính đáng của con người, nhất là đối với thế hệ trẻ. Thanh niên ngày nay không chỉ có nhu cầu nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ, khoa học kỹ thuật mà còn có nhu cầu am hiểu sâu sắc các lĩnh vực của đời sống. Xã hội ngày càng phát triển thì nhu cầu hiểu biết pháp luật và sử dụng pháp luật trong các hoạt động sản xuất, kinh doanh, các lĩnh vực lao động, học tập và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mỗi công dân ngày càng lớn. Điều đó thể hiện vị trí, vai trò ngày một quan trọng của pháp luật trong đời sống xã hội, xuất hiện nhu cầu của thanh niên cần được thông tin, tìm hiểu về pháp luật. Do đó, ngoài việc trang bị các kiến thức về văn hóa, khoa học công 14