Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh bắc giang trong giai đoạn hiện nay...

Tài liệu Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh bắc giang trong giai đoạn hiện nay

.PDF
113
7
132

Mô tả:

§¹i häc quèc gia hµ néi Trung t©m ®µo t¹o båi d-ìng gi¶ng viªn lý luËn chÝnh trÞ ======== Ph¹m Thanh Hµ Gi¸o dôc ®¹o ®øc cho häc sinh phæ th«ng tØnh b¾c giang trong giai ®o¹n hiÖn nay Chuyªn ngµnh : triÕt häc M· ngµnh : 60 22 80 luËn v¨n th¹c sÜ triÕt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: T.S. NguyÔn §øc H-íng 1 Hµ Néi - 2010 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lý do thứ nhất, trong thời kỳ phát triển mới của đất nước theo hướng đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang đặt ra những yêu cầu to lớn về nguồn lực, đặc biệt là chất lượng nguồn lực con người. Muốn thực hiện thành công sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đưa đất nước trở thành một nước công nghiệp đủ sức vượt qua những thách thức và nguy cơ trên con đường phát triển hiện nay, chúng ta phải có những đảm bảo vững chắc về chất lượng con người. Đó là chất lượng toàn diện về sự phát triển thể lực, năng lực trí tuệ, phẩm chất đạo đức và nhân cách nói chung của con người Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ. Có thể nói tương lai của đất nước, triển vọng của dân tộc ra sao, điều đó tùy thuộc một phần lớn từ chất lượng giáo dục đào tạo lớp thanh thiếu niên của chúng ta mà ngày hôm nay khi họ còn ngồi trên ghế nhà trường. Tầm quan trọng quyết định đó của giáo dục đào tạo con người đã được Đảng ta khẳng định và nhấn mạnh trong nhiều văn kiện từ Đại hội VI (1986), Đại hội VII (1991) đến Đại hội VIII (1996) và đặc biệt là nghị quyết TW lần thứ 2 (khóa VIII) về giáo dục - đào tạo. Coi giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu, Đảng ta đòi hỏi phải tăng cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc và bản sắc văn hóa dân tộc, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước. Lịch sử dân tộc cũng như thực tiễn cho thấy, giáo dục đạo đức là một trong những điểm chủ yếu, cốt lõi của nội dung giáo dục. Giáo dục đạo đức đồng thời xuyên suốt và giữ vị trí chủ đạo trong toàn bộ quá trình giáo dục nhân cách, đào tạo con người trong nhà trường. Ở nước 2 ta càng phải đặc biệt chú ý giáo dục đạo đức trong nhà trường phổ thông đối với học sinh ở lứa tuổi thiếu niên, chuẩn bị cho họ nền tảng vững chắc của nhân cách đang hình thành và phát triển. Chỉ như vậy, họ mới có thể bước vào cuộc sống lao động, xây dựng đất nước và bảo vệ chế độ xã hội xã hội chủ nghĩa một cách xứng đáng, đủ sức đứng vững và vượt lên những thử thách. Đạo đức là gốc của nhân cách người cách mạng. Giữa dạy người, dạy chữ, dạy nghề thì dạy người là mục tiêu cao nhất. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội trước hết phải có con người xã hội chủ nghĩa. Giáo dục đạo đức phải trở thành mối quan tâm thường trực của các nhà giáo dục và các lực lượng giáo dục trong việc thực hiện chiến lược “trồng người” từ gia đình đến nhà trường và xã hội Đó là lý do đầu tiên và bao trùm nhất lôi cuốn tác giả lựa chọn vấn đề : “Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông” làm đề tài nghiên cứu cho bản luận văn này. Lý do thứ hai, sự nghiệp đổi mới ở nước ta đang đi vào chiều sâu và được triển khai trên qui mô lớn của cả nước, trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần với cơ chế thị trường đang phát huy tác dụng tích cực, tạo sự phát triển năng động và thúc đẩy nhịp độ tăng trưởng kinh tế ở nước ta. Mặt khác, kinh tế thị trường cũng ngày càng bộc lộ mặt hạn chế và mâu thuẫn của nó trong đối sách trực tiếp với những định hướng giá trị của chủ nghĩa xã hội. Mặt trái của kinh tế thị trường đang có xu hướng gia tăng và gây ảnh hưởng tiêu cực trong đời sống tinh thần, trong sự cảm thụ văn hóa nghệ thuật cũng như trong tâm lý, đạo đức của các tầng lớp dân cư xã hội. Những ảnh hưởng tiêu cực đó len lỏi và thâm nhập vào mọi quan hệ xã hội của con người, làm sai lệch các chuẩn mực đạo đức, dẫn tới sự suy thoái đạo đức trong quan hệ con người, mà điều đáng lo ngại nhất là sức tàn phá của nó đối 3 với thế hệ trẻ đang lớn lên. Đó là sự kích thích tâm lý hưởng thụ vật chất, lối sống thực dụng, tôn thờ đồng tiền và các phương tiện sinh hoạt; xem nhẹ, coi thường các giá trị tinh thần, đạo lý và truyền thống. Đó còn là sự phát triển của chủ nghĩa cá nhân, thói vụ lợi, ích kỷ; sự cạnh tranh bằng những thủ đoạn lừa đảo, dối trá; sự lạnh lùng và thói nhẫn tâm trong quan hệ và hành vi ứng xử… Tất cả những cái đó đang làm vẩn đục môi trường xã hội và bầu không khí tâm lý – đạo đức, làm cho thế hệ trẻ tập nhiễm phải những thói xấu, xa lạ với những giá trị, những chuẩn mực đạo đức và văn hóa đạo đức xã hội chủ nghĩa. Bằng chứng là tệ nạn xã hội gia tăng, tội ác, tội phạm tăng nhanh. Gia đình, nhà trường và xã hội đang phải chịu đựng những hậu quả của cái xấu, cái ác đầu độc con em và học sinh của chúng ta. Bằng cách nào để ngăn chặn và khắc phục tình trạng suy thoái đạo đức; Nhà trường cùng với gia đình và toàn xã hội có thể chủ động trong một chương trình hành động phối hợp tích cực để thực hiện giáo dục đạo đức, để bảo vệ sự trong sạch, làm lành mạnh đạo đức cho thế hệ trẻ được hay không? Phải chăng đẩy mạnh giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh bảo vệ định hướng xã hội chủ nghĩa, chống lại âm mưu diễn biến hòa bình và tự diễn biến hòa bình mà các thế lực đế quốc chủ nghĩa đang ra sức phá hoại cách mạng nước ta một cách tinh vi, thâm độc bằng sự tàn phá đạo đức, nhân cách của thế hệ trẻ? Như vậy, giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông gắn liền với mục tiêu và nhiệm vụ chính trị với cuộc đấu tranh ý thức hệ trong bối cảnh hiện nay? Nghiên cứu để góp phần đem lại câu trả lời cho vấn đề hệ trọng đó đang là một đòi hỏi bức xúc mà các nhà lãnh đạo, quản lý từ Trung ương tới cơ sở sớm phải trả lời một cách công khai, minh bạch. Lý do thứ ba, thúc đẩy tác giả lựa chọn vấn đề “Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông” làm đề tài luận văn là ở chỗ bấy lâu nay, giáo dục đạo 4 đức cho học sinh phổ thông tuy đã có không ít tác giả đề cập đến và có khá nhiều công trình đã công bố ở trong và ngoài nước, song chủ yếu vẫn dừng lại ở lĩnh vực tâm lý học, đạo đức học và giáo dục học. Cách tiếp cận truyền thống và chuyên biệt đó dường như ổn định và bền vững. Nó củng cố trong nhận thức của đa số, phổ biến trong chúng ta một quan niệm rằng, giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông chỉ có thể là đối tượng nghiên cứu của khoa học sư phạm, chỉ là mảnh đất gieo trồng của đời sống học đường. Tác giả cho rằng, cần nhận thức lại vấn đề này. Đã đến lúc phải mở rộng nghiên cứu đề tài này từ phương diện tiếp cận chính trị - xã hội của chủ nghĩa cộng sản khoa học. Thực tế cho thấy, ngay giới nghiên cứu lý luận về chủ nghĩa cộng sản khoa học cũng chưa đặt đúng vị trí cần thiết cho vấn đề giáo dục đạo đức trong chuyên ngành của mình. Ấy thế mà, từ lâu các nhà kinh điển từ Mác, Anghen, Lênin đến Hồ Chí Minh cũng như các nhà giáo dục mác xít lỗi lạc như Kalinin, Makarenco, Xukhomlinxkin… đã từng có những lưu ý và kiến giải sâu sắc về giáo dục và giáo dục đạo đức ở tầm chiến lược vĩ mô. Sự kiện Liên xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông âu đầu thập kỷ 90 vừa qua với sự sụp đổ đã là lời cảnh báo nghiêm khắc đối với việc giải quyết không đúng tầm của đạo đức. Hồ Chí Minh từ rất sớm đã nhận ra sức mạnh của đạo đức cách mạng, của cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân sẽ có ảnh hưởng quyết định tới sự thành bại của chủ nghĩa xã hội. Ngày nay, những điều ấy vẫn luôn có giá trị thời sự và bức xúc hơn bao giờ hết. Nghiên cứu giáo dục đạo đức từ góc độ của chủ nghĩa cộng sản khoa học có thể và cần phải được triển khai mạnh mẽ. Nó không chỉ cấp bách, bức xúc hiện nay mà còn rất cơ bản và lâu dài trong tiến trình đi tới thắng lợi của chủ nghĩa xã hội và cộng sản chủ nghĩa. Cuối cùng, hiện trạng về đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tại tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay càng lôi cuốn và hối thúc 5 tác giả đi vào nghiên cứu. Đánh giá đúng hiện trạng, tìm rõ nguyên nhân, nhận diện các vấn đề, các tình huống mới xuất hiện, từ đó đề xuất những giải pháp và biện pháp nhằm đẩy mạnh giáo dục đạo đức, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức trong các trường phổ thông ở Bắc Giang góp phần tạo nên những chuyển biến tích cực trong chất lượng đào tạo nguồn nhân lực cho tỉnh, cho đất nước. Đó là mong muốn thiết tha của tác giả với tư cách là người trong cuộc. Giải quyết vấn đề này, không chỉ là hữu ích đối với thực tiễn giáo dục của tỉnh Bắc Giang mà còn có thể góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận – thực tiễn của giáo dục trong phạm vi toàn quốc. Trên đây là bốn lý do nổi bật từ cảm nhận trực tiếp thông qua hoạt động sư phạm của chính mình đã gợi mở và dẫn dắt tác giả đi vào nghiên cứu đề tài. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội luôn được cập nhật trong đời sống; khi tồn tại xã hội thay đổi thì đạo đức cũng biến đổi phù hợp với sự phát triển của tồn tại xã hội. Đáp ứng nhu cầu thực tiễn đặt ra trong giai đoạn hiện nay, công tác giáo dục đạo đức cho học sinh có tầm quan trọng đặc biệt, bởi nó là nền tảng căn bản có ý nghĩa quyết định trong việc hình thành con người mới xã hội xã hội chủ nghĩa. Từ trước đến nay đã có nhiều học giả và những người làm công tác thực tiễn nghiên cứu về vấn đề con người trong xã hội với những góc độ khác nhau như: - Vũ Khiêu(1974), Đạo đức mới, NXB Khoa học xã hội, H. - Lê Duẩn(1976), Bàn về cách mạng Xã Hội Chủ Nghĩa ở Việt Nam, NXB Sự thật, H. - Tương Lai(1983), Chủ động và tích cực xây dựng đạo đức mới, NXB Sự thật, H. 6 - Lê Xuân Vũ (1984), Chủ nghĩa nhân đạo của chúng ta, NXB Sự thật, H. - Vũ Ngọc Khánh(1985), Tìm hiểu nền giáo dục Việt Nam trước năm 1945, NXB Giáo dục H, - Trần Văn Giàu(1993), Giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam, NXB TP Hồ Chí Minh. - Nguyễn Tất Dong(1995), Trí thức Việt Nam - thực tiễn và triển vọng, NXB Chính trị quốc gia, H. - Nguyễn Hồng Phương(1997), Thanh niên, học sinh, sinh viên với sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước, NXB Chính trị quốc gia, H. - Phạm Minh Hạc(2000), Giáo dục nhân cách, đào tạo nhân lực, NXB Chính trị quốc gia, H. - Phan Ngọc(2000), Bản sắc văn hoá Việt Nam, NXB Văn học, H. - Trần Hậu Khiêm(2004), Hệ thống phạm trù đạo đức học và giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên, NXB Chính trị quốc gia, H. - Alvin Tottler(1992), Tạo dựng nền văn minh, NXB Chính trị quốc gia, H. - A. N. Leonchiep(1998), Hoạt động - ý thức - nhân cách, NXB Giáo dục, H. - La Quốc Kiệt(2003), Tu dưỡng đạo đức tư tưởng, NXB Chính trị quốc gia, H. - J.J Roussean(2008), Emile hay là về giáo dục, NXB tri thức,H. Một số bài viết xung quanh vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức trong một số tạp chí như: “Kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, những biến động trong lĩnh vực đạo đức” của Nguyễn Trọng Chuẩn; “ Sự tác động hai mặt của cơ chế thị trường với việc xây dựng đạo đức cho đội ngũ cán bộ quản lý” của Nguyễn Tĩnh Gia; “ Sự biến đổi của thang giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường với việc xây dựng đạo đức mới cho đội ngũ cán bộ quản lý ở nước ta hiện nay” của Nguyễn Chí Mỳ; “ Quan hệ giữa đạo đức và kinh tế trong việc định hướng các giá trị đạo đức hiện nay” của Nguyễn Thế Kiệt… 7 Trong từng tác phẩm, bài viết, các tác giả đều đề cập vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức ở mỗi khía cạnh khác nhau. Song qua các tài liệu trên, chưa thấy tác giả nào đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống về vấn đề giáo dục đạo đức học sinh phổ thông tại Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ tầm quan trọng đặc biệt như đã nêu, đồng thời với mong muốn góp phần vào việc tìm hiểu, làm rõ thêm vấn đề còn ít quan tâm, tác giả lựa chọn vấn đề “Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tại tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sỹ. 3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài - Mục đích: Làm rõ vai trò và ý nghĩa của giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trong cấu trúc hình thành nhân cách và chất lượng phát triển nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trên cơ sở ấy xác định những giải pháp và điều kiện đảm bảo nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông ở Bắc Giang phù hợp với yêu cầu phát triển mới trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa. - Nhiệm vụ: Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau: + Luận văn làm rõ tầm quan trọng, yêu cầu, nội dung của giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay. + Phân tích thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang giai đoạn hiện nay và nguyên nhân của thực trạng trên. + Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông nói chung và ở địa bàn tỉnh Bắc Giang nói riêng - Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu vấn đề giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang trong thời kỳ đổi mới 8 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của triết học và đạo đức học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng và kế thừa các thành tựu của một số công trình nghiên cứu khoa học đã công bố liên quan đến những nội dung luận văn. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghía duy vật lịch sử, kết hợp với các phương pháp khác... 6. Đóng góp của luận văn - Luận văn làm rõ tầm quan trọng đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang. - Tác giả trình bày bức tranh thực trạng và đề xuất giải pháp của giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang. - Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình môn giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông nhằm góp phần hạn chế và từng bước khắc phục sự xuống cấp về mặt đạo đức ở một bộ phận học sinh phổ thông hiện nay. 7. Kết luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cấu trúc 2 chương 8 tiết Chương 1: Vai trò của giáo dục đạo đức đối với học sinh phổ thông trong giai đoạn hiện nay, với 5 tiết. Chương 2: Thực trạng và giải pháp giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay, với 3 tiết. 9 Ch-¬ng 1 Vai trß cña gi¸o dôc ®¹o ®øc ®èi víi häc sinh phæ th«ng trong giai ®o¹n hiÖn nay 1.1 Con ng-êi vµ nh©n c¸ch 1.1.1 Con ng-êi lµ g×? Con ng-êi lµ ®èi t-îng ®-îc nhiÒu ngµnh khoa häc quan t©m, c¶ khoa häc tù nhiªn lÉn khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. Tuú theo gãc ®é nghiªn cøu cña m×nh, mçi khoa häc cã c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ con ng-êi; cã quan ®iÓm cho r»ng: con ng-êi lµ c©y sËy biÕt nãi; hoÆc cho lµ: con ng-êi lµ c©y vÜ cÇm biÕt t- duy; con ng-êi lµ b«ng hoa cña ®Êt ... Tõ gãc ®é triÕt häc, chñ nghÜa M¸c ®-a ra mét quan niÖm kh¸i qu¸t r»ng:con ng-êi lµ mét thùc thÓ sinh häc - x· héi, lu«n gi÷ vai trß chñ thÓ trong mäi ho¹t ®éng. Víi tÝnh c¸ch lµ thùc thÓ sinh vËt, c¬ thÓ con ng-êi lu«n chÞu sù quy ®Þnh cña nh÷ng quy luËt sinh häc ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÒ mÆt nµy gi÷a c¸c c¸ nh©n kh«ng cã sù b×nh ®¼ng, V.I. Lªnin viÕt: “Thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng th× ®ã lµ sù b×nh ®¼ng x· héi chø kh«ng ph¶i lµ sù b×nh ®¼ng vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ c¸ nh©n” [34,tr 414]. Víi t- c¸ch mét thùc thÓ x· héi, con ng-êi trong qu¸ tr×nh tån t¹i ®· cã nh÷ng sinh ho¹t céng ®ång nh- lao ®éng, giao tiÕp, th«ng qua ®ã mµ hÖ thèng quan hÖ x· héi ®-îc thiÕt lËp. Nhê nh÷ng quan hÖ x· héi ®ã, con ng-êi sinh häc “bËt lªn” trë thµnh con ng­êi v¨n ho¸. NghÜa lµ mét hµnh vi sinh vËt b¶n n¨ng cña con ng-êi nh- ¨n uèng, ®i l¹i, quan hÖ, t¸i sinh nßi gièng... ®Òu thÊm ®Ëm tÝnh nh©n v¨n. Trong hai mÆt sinh häc vµ x· héi cña thùc thÓ con ng-êi th× mÆt sinh häc lµ ®iÒu kiÖn cÇn, cßn mÆt x· héi lµ ®iÒu kiÖn ®ñ. Do ®ã, con ng-êi lu«n gi÷ vai trß chñ thÓ trong mäi ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, vai trß nµy phô thuéc vµo tr×nh ®é trÝ tuÖ cña mçi c¸ nh©n. 10 Kh¸c víi nhµ triÕt häc Heghen - §¹i biÓu vÜ ®¹i nhÊt cña Chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan, M¸c vµ Anghen cho r»ng b¶n th©n nh÷ng trõu t-îng tù biÖn, nh÷ng “tinh thÇn”, “tinh thÇn tuyÖt ®èi” chØ lµ s¶n phÈm, lµ sù thÓ hiÖn cña nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ giao tiÕp nhÊt ®Þnh cña con ng-êi. Trong t¸c phÈm “Biện chứng của tự nhiên”, Ph. Anghen cho rằng: “Thú vật cũng có một lịch sử, chính lịch sử nguồn gốc của chúng và lịch sử phát triển dần dần của chúng tới trạng thái hiện nay của chúng. Nhưng lịch sử ấy không phải do chúng làm ra và trong chừng mực mà chúng có tham dự vào việc làm ra lịch sử ấy thì điều đó diễn ra mà chúng không hề và không phải do ý muốn của chúng. Ngược lại, con người càng xa con vật, hiểu theo nghĩa hẹp của từng từ này bao nhiêu thì con người lại càng tự mình làm ra lịch sử của mình một cách có ý thức bấy nhiêu” [46, tr 476]. Nh- vËy, trong quan niÖm cña c¸c nhµ s¸ng lËp cña Chñ nghÜa M¸c, tÝnh hiÖn thùc cña con ng-êi vµ b¶n chÊt con ng-êi ®-îc thÓ hiÖn tr-íc hÕt ë chç, con ng-êi tån t¹i kh¸ch quan trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña nã. Sù tån t¹i cña con ng-êi lµ tån t¹i thùc, hiÓn nhiªn, c¶m tÝnh chø kh«ng ph¶i lµ c¸i g× ®ã mang tÝnh trõu t-îng. Khi phª ph¸n quan ®iÓm duy t©m t- biÖn cña Heghen vÒ con ng-êi, ngay tõ n¨m 1843, M¸c ®· quan niÖm con ng-êi lµ mét thùc thÓ hiÖn thùc. Trong t¸c phÈm “Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen” ë lêi nãi ®Çu, M¸c kh¼ng ®Þnh: Con ng-êi kh«ng ph¶i lµ mét sinh vËt trõu t-îng, Èn n¸u ®©u ®ã ë ngoµi thÕ giíi. Con ng-êi chÝnh lµ thÕ giíi con ng-êi, lµ nhµ n-íc vµ x· héi. Vµ trong t¸c phÈm “LuËn c­¬ng vÒ Phoi¬b¾c”, M¸c ®· ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh: “B¶n chÊt con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu t-îng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng-êi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi” [45, tr 11]. §©y lµ luËn ®iÓm hÕt søc næi tiÕng vµ tiªu biÓu cho triÕt häc M¸c vÒ b¶n chÊt con ng-êi. Nã trë thµnh c¬ së lý luËn khoa häc cho Chñ nghÜa M¸c vµ c¸c khoa häc kh¸c khi nghiªn cøu, gi¶i quyÕt 11 vÊn ®Ò con ng-êi. NhiÒu nhµ t- t-ëng ®· thõa nhËn r»ng, khã mµ t×m thÊy trong lÞch sö nhËn thøc khoa häc cña nh©n lo¹i mét ch©n lý nµo mµ míi nh×n t-ëng nh- ®¬n gi¶n vµ râ rµng, nh-ng thùc chÊt, l¹i thÓ hiÖn s©u s¾c vµ c¨n b¶n h¬n luËn ®iÓm cña M¸c vÒ b¶n chÊt con ng-êi. §Ó cã ®-îc luËn ®iÓm ng¾n gän vµ sóc tÝch nµy, M¸c ®· ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc nghiªm tóc vµ hÕt søc tØ mØ. Khi tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña triÕt häc, trùc tiÕp lµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc, M¸c ®· nhËn ra sai lÇm cña Heghen vµ Phoi¬b¾c vÒ vÊn ®Ò con ng-êi. M¸c phª ph¸n quan ®iÓm duy t©m t- biÖn cña Heghen vÒ con ng-êi, khi Heghen coi con ng-êi lµ hiÖn th©n cña “tinh thÇn tuyÖt ®èi”. M¸c nhËn râ tÝnh chÊt siªu h×nh trong quan niÖm cña Phoi¬b¾c, khi «ng ®ång nhÊt tÝnh sinh häc vµo b¶n chÊt con ng-êi, t¸ch con ng-êi ra khái ®êi sèng x· héi, hoµ tan b¶n chÊt con ng-êi vµo b¶n chÊt t«n gi¸o vµ do ®ã ®· kh«ng thÊy ho¹t ®éng tÝch cùc cña con ng-êi lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn, mµ chØ coi ho¹t ®éng lý luËn lµ ho¹t ®éng ®Ých thùc cña con ng-êi. M¸c chØ râ ®êi sèng x· héi, vÒ thùc chÊt lµ cã tÝnh chÊt thùc tiÔn. TÊt c¶ nh÷ng sù thÇn bÝ ®ang ®-a lý luËn ®Õn chñ nghÜa thÇn bÝ, ®Òu ®-îc gi¶i ®¸p mét c¸ch hîp lý trong hiÖn thùc cña con ng-êi vµ trong sù hiÓu biÕt thùc tiÔn Êy. H¬n n÷a, khi nhÊn m¹nh vai trß to lín cña thùc tiÔn, M¸c cho rằng : c¸c nhµ triÕt häc ®· chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, nh-ng vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi. Nh- vËy, xuÊt ph¸t tõ t- t-ëng cña M¸c vÒ con ng-êi, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, sù nghiÖp ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h-íng x· héi x· héi chñ nghÜa v× môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh ë n-íc ta hiÖn nay chÝnh lµ mét cuéc c¸ch m¹ng con ng-êi. Chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: đÓ s¶n xuÊt ra nh÷ng con ng-êi ph¸t triÓn toµn diÖn chóng ta cÇn ph¶i t¹o ra ®-îc nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mét nÒn v¨n ho¸ míi, mét nÒn khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i, mét nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Vµ viÖc t¹o ra nh÷ng thµnh tùu khoa häc - x· héi kh«ng ph¶i chØ lµ mét 12 ph-¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ng-êi ph¸t triÓn toµn diÖn, mµ cÇn ph¶i x©y dùng th«ng qua nhiÒu lÜnh vùc: kinh tÕ, chÝnh trÞ. x· héi míi cã thÓ t¹o ra nh÷ng chñ nh©n thùc sù phÊn ®Êu v× con ng-êi, cho con ng-êi; coi con ng-êi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña sù nghiÖp ®æi míi theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. 1.1.2 Nh©n c¸ch lµ g×? Nh©n c¸ch dïng ®Ó chØ tÝnh chÊt x· héi cña mét c¸ nh©n, M¸c cho r»ng: “B¶n chÊt cña con ng-êi ®Æc thï kh«ng ph¶i lµ bé r©u cña nã, kh«ng ph¶i lµ m¸u cña nã, kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt thÓ x¸c trõu t-îng cña nã, mµ lµ “phÈm chÊt x· héi cña nã” [20, tr 86]. Nh©n c¸ch lµ bé mÆt t©m lý riªng cña tõng ng-êi, vµ trong thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ nh©n c¸ch. Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th× nh©n c¸ch lµ phÈm chÊt cña con ng-êi. Theo tõ ®iÓn T©m lý th× nh©n c¸ch lµ tæng hoµ tÊt c¶ nh÷ng g× hîp thµnh mét con ng-êi, mét c¸ nh©n víi b¶n s¾c vµ c¸ tÝnh râ nÐt, ®Æc ®iÓm thÓ chÊt, tµi n¨ng, phong c¸ch, ý chÝ, ®¹o ®øc, vai trß x· héi vµ mét c¸ nh©n cã ý thøc vÒ b¶n th©n, ®Ó tù kh¼ng ®Þnh ®-îc, gi÷ ®-îc phÇn nµo tÝnh nhÊt qu¸n träng mét hµnh vi. Cßn theo tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, nh©n c¸ch lµ: “Bé mÆt t©m lý, tæ hîp th¸i ®é riªng, thuéc tÝnh riªng biÓu thÞ b¶n s¾c vµ gi¸ trÞ x· héi cña c¸ nh©n víi t- c¸ch lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng, giao tiÕp. Ng-êi ta sinh ra lµ ng-êi, nh-ng nh©n c¸ch chØ h×nh thµnh trong ho¹t ®éng vµ giao tiÕp. VÒ thùc chÊt, ®ã lµ qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nh©n c¸ch, tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ gia ®×nh, céng ®ång, x· héi vµ t¨ng dÇn (hay ng-îc l¹i) møc phï hîp gi÷a thang gi¸ trÞ, th-íc ®o gi¸ trÞ, ®Þnh h-íng gi¸ trÞ cña b¶n th©n vµ céng ®ång, x· héi. Nh©n c¸ch cã tÝnh chÊt x· héi, ®ång thêi còng mang tÝnh c¸ biÖt víi nh÷ng kinh nghiÖm, nÕp suy nghÜ, t×nh c¶m, hoµi b·o, niÒm tin, ®Þnh h-íng gi¸ trÞ, tÝnh c¸ch riªng, t¹o ra tÝnh ®a d¹ng cña c¸ nh©n. Hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi vµ ho¹t ®éng, giao tiÕp gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi diÖn m¹o cña nh©n c¸ch. LÞch sö ®· tõng cã 13 nh÷ng kiÓu nh©n c¸ch kh¸c nhau, ®¹i diÖn cho kiÓu v¨n ho¸ vµ lèi sèng kh¸c nhau” [65, tr 231]. Nh- vËy, nh©n c¸ch lµ tæ hîp nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý cña mét c¸ nh©n, biÓu hiÖn ë b¶n s¾c vµ gi¸ trÞ x· héi cña ng­êi Êy. Dïng ch÷ “tæ hîp” cã nghÜa lµ nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý hîp thµnh nh©n c¸ch cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng lÉn nhau, lµm thµnh mét hÖ thèng, mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh. Cïng mét thuéc tÝnh ®ã, n»m trong cÊu tróc kh¸c còng thµnh kh¸c ®i. Ch¼ng h¹n thuéc tÝnh “t¸o b¹o” nÕu ®i kÌm víi nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt sÏ ®­a ®Õn thµnh c«ng cña mét nh©n c¸ch tÝch cùc v× lîi Ých x· héi. Tr¸i l¹i “t¸o b¹o” ®i kÌm víi tÝnh Ých kû, tµn nhÉn sÏ lµm thµnh mét nh©n c¸ch xÊu g©y nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc khã l-êng. Nãi “b¶n s¾c” lµ muèn nãi trong sè nh÷ng thuéc tÝnh ®ã, trong quan hÖ ®ã cã c¸i chung b¾t nguån tõ x· héi, d©n téc, giai cÊp, tËp thÓ, gia ®×nh... ®· thÈm thÊu vµo tõng con ng-êi cô thÓ; nh-ng nh÷ng c¸i chung nµy (gäi t¾t lµ kinh nghiÖm cña tõng ng-êi) cã ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ h×nh thøc kh«ng gièng víi c¸c tæ hîp kh¸c cña bÊt cø mét ai kh¸c. Vµ khi dïng ch÷ “gi¸ trÞ” lµ muèn ®Ò cËp ®Õn thuéc tÝnh ®ã ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng viÖc lµm, nh÷ng c¸ch øng xö, hµnh ®éng phæ biÕn cña ng-êi Êy ®-îc x· héi ®¸nh gi¸. Nh- vËy nh©n c¸ch cña c¸ nh©n kh«ng sinh ra cïng mét lóc khi c¸ nh©n Êy ra ®êi mµ ®-îc h×nh thµnh dÇn dÇn b»ng ho¹t ®éng vµ giao l-u cña tõng ng-êi tõ thêi th¬ Êu, niªn thiÕu (tõ 2 - 3 tuæi ®Õn 16 - 17 tuæi), thËm chÝ suèt ®êi. Nh©n c¸ch còng kh«ng mÊt ®i cïng lóc víi c¸i chÕt sinh häc cña ng-êi Êy. Qua sù ph©n tÝch trªn vÒ nh©n c¸ch, chóng ta thÊy nh©n c¸ch cã nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu sau: - Nh©n c¸ch lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn lÞch sö - x· héi. - Nh©n c¸ch h×nh thµnh tõ c¸c quan hÖ x· héi (kinh tÕ - chÝnh trÞ - ®¹o ®øc) vµ cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi. - Nh©n c¸ch lµ mét c¸ nh©n chñ ®éng, cã ý thøc tham gia th«ng qua c¸c quan hÖ vµ t¸c ®éng tÝch cùc vµo c¸c quan hÖ ®ã. 14 - Nh©n c¸ch thÓ hiÖn nh- quan niÖm vÒ c¸ nh©n trong ho¹t ®éng sèng cña ng-êi kh¸c. 1.2.Vai trß cña ®¹o ®øc trong cÊu tróc nh©n c¸ch. 1.2.1 CÊu tróc nh©n c¸ch lµ g×? CÊu tróc nh©n c¸ch ®-îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn dÇn dÇn trong qu¸ tr×nh tr-ëng thµnh cña mçi mét con ng-êi. Nã ®i tõ nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý Ýt ®-îc ph©n ho¸ ®Õn sù ph©n ho¸ tØ mØ h¬n, tõ nh÷ng thuéc tÝnh quy ®Þnh møc ®é ho¹t ®éng bÒn v÷ng t-¬ng ®èi ®Æc tr-ng cho mét con ng-êi. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, c¸c thuéc tÝnh ®-îc kÕt hîp víi nhau phï hîp víi yªu cÇu cña ho¹t ®éng vµ sÏ t¹o ra nh÷ng cÊu tróc phøc t¹p mµ t©m lý häc chia chóng ra thµnh bèn nhãm: - Nhãm khÝ chÊt: §ã lµ sù biÓu lé kiÓu ho¹t ®éng thÇn kinh cña con ng-êi trong hµnh vi th-êng ®-îc gäi lµ khÝ chÊt. KhÝ chÊt ®-îc ®Æc tr-ng cho con ng-êi vÒ ®éng lùc vµ sù c©n b»ng cña hµnh vi con ng-êi. KhÝ chÊt thÓ hiÖn ë tÝnh tÝch cùc, ë n¨ng lùc lµm viÖc, ë sù giao tiÕp, tiÕp xóc trong x· héi, ë tÝnh linh ho¹t, dÔ thÝch øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ang biÕn ®æi, ë tÝnh c©n b»ng cña hµnh vi. - Nhãm xu h-íng: Gåm toµn bé nh÷ng hiÖn t-îng t©m lý nh- nhu cÇu, høng thó, së thÝch, xu h-íng, lý t-ëng ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch. - Nhãm n¨ng lùc: Lµ tæng hîp cña nh÷ng thuéc tÝnh trÝ tuÖ, t×nh c¶m... nh÷ng yÕu tè t¹o thµnh kh¶ n¨ng gióp cho c¸ nh©n thµnh ®¹t trong mét lÜnh vùc nµo ®ã. Trong thùc tÕ, ng-êi ta l¹i ®Ò cËp tíi n¨ng lùc chung vµ n¨ng lùc riªng. + N¨ng lùc chung lµ n¨ng lùc cã ý nghÜa víi nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng. + N¨ng lùc riªng lµ n¨ng lùc chung nµo ®ã ®-îc ph¸t triÓn ®Õn møc cao nhÊt, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong mét lÜnh vùc ho¹t ®éng cô thÓ. - Nhãm tÝnh c¸ch: Lµ tæng hîp nh÷ng th¸i ®é vµ ph-¬ng thøc øng xö béc lé ®êi sèng tinh thÇn cña mçi c¸ nh©n, nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc nh- lßng 15 nh©n ®¹o, t×nh yªu lao ®éng, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm... ®ã lµ nÐt chñ ®¹o trong cÊu tróc tÝnh c¸ch, cßn nh÷ng phÈm chÊt ý chÝ nh- tÝnh qu¶ quyÕt, dòng c¶m, tÝnh tù chñ ®-îc coi lµ nh÷ng nÐt chÞu sù chØ ®¹o. Nãi c¸ch kh¸c, nh©n c¸ch lµ tæng hoµ cña c¸c thuéc tÝnh §øc - TrÝ - ThÓ Mü cña mét con ng-êi. Nh- vËy ®Ó h×nh thµnh nh©n c¸ch häc sinh phæ th«ng, chóng ta kh«ng chØ gi¸o dôc mµ cßn ph¶i truyÒn thô nh÷ng tri thøc khoa häc kü thuËt, gi¸o dôc thÓ chÊt vµ thÈm mü. Bèn nhãm thuéc tÝnh trªn cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, tæng hîp l¹i thµnh mét cÊu tróc chÆt chÏ, x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm cña nh©n c¸ch. Sù h×nh thµnh c¸c cÊu tróc lµm cho hµnh vi nh©n c¸ch cña con ng-êi bít lÖ thuéc vµo nh÷ng t¸c ®éng ngÉu nhiªn vµ nh÷ng biÕn ®æi cña hoµn c¶nh. Nh÷ng cÊu tróc nµy lµ dÊu hiÖu chøng tá sù tr-ëng thµnh vµ sù x¸c ®Þnh cña nh©n c¸ch con ng-êi. Víi quan niÖm nh©n c¸ch nh- trªn th× c¸ tÝnh lµ sù biÓu hiÖn ®éc ®¸o, riªng biÖt cña nh©n c¸ch, lµm cho mçi ng-êi cã c¸ch xö sù vµ hµnh vi riªng cña m×nh. V× vËy cÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm c¸ biÖt cña tõng c¸ nh©n ®Ó x¸c ®Þnh biÖn ph¸p gi¸o dôc ®èi víi ®èi t-îng cô thÓ. §ång thêi chó ý ®Õn c¸ tÝnh ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸o dôc theo ®Þnh h-íng h×nh thµnh nh©n c¸ch. Qua sù tr×nh bµy trªn cã thÓ h×nh dung mét c¸ch kh¸i qu¸t cÊu tróc nh©n c¸ch bao gåm: - H¹t nh©n cña nh©n c¸ch lµ thÕ giíi quan cña c¸ nh©n, lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm, lý t-ëng, niÒm tin, ®Þnh h-íng gi¸ trÞ chung cña c¸ nh©n. - Kh«ng gian bªn trong cña nh©n c¸ch lµ nh÷ng n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cña c¸ nh©n nh- thÓ chÊt, n¨ng lùc, trÝ tuÖ, tr×nh ®é chuyªn m«n, c¸c phÈm chÊt chÝnh trÞ, ph¸p luËt, ®¹o ®øc, thÈm mü... - Bé phËn s©u kÝn vµ nh¹y c¶m nhÊt cña nh©n c¸ch lµ t©m hån con ng-êi, nã lµ tÇng s©u, lµ “tËp mê” cña nh©n c¸ch, lµ n¬i l¾ng ®äng vµ tiÒm Èn cña mçi c¸ nh©n. §©y chÝnh lµ thÕ giíi néi t©m cã chøc n¨ng lµm t¨ng thªm, gi¶m nhÑ, kiÒm chÕ hoÆc thóc ®Èy hµnh vi cña mçi ng-êi. 16 Chóng ta vÉn xem xÐt tæ hîp thuéc tÝnh t©m lý cña c¸ nh©n trªn hai mÆt thèng nhÊt víi nhau gäi lµ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc (hay cßn gäi lµ ®øc vµ tµi). Chóng ta ®ang phÊn ®Êu x©y dùng vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch con ng-êi ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi. §ã lµ nh©n c¸ch cña ng-êi lao ®éng cã kü thuËt, lu«n n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ ý thøc, kû luËt vµ ®Çy ®ñ c¸c phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng-êi ViÖt Nam ®-îc hun ®óc qua mÊy ngh×n n¨m lÞch sö. Häc sinh phæ th«ng nãi riªng vµ thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam nãi chung cÇn ®-îc häc tËp vµ rÌn luyÖn sím trë thµnh chñ thÓ cã ý thøc ®Ó trë thµnh nh÷ng con ng-êi cã phÈm chÊt ®¹o ®øc trong s¸ng, cã n¨ng lùc vµ tr×nh ®é häc vÊn cao, ®ñ søc v-¬n lªn ngang tÇm mµ c«ng cuéc ®æi míi cña d©n téc ®ßi hái. 1.2.2 §¹o ®øc lµ g×? §¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi ®-îc xuÊt hiÖn sím nhÊt trong lÞch sö. §¹o ®øc lµ tæng hîp nh÷ng quan niÖm thiÖn vµ ¸c, trung thùc vµ gi¶ dèi, khen vµ chª, cïng c¸c quy t¾c phï hîp víi nh÷ng quan niÖm ®ã nh»m ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng-êi ®èi víi x· héi, ®èi víi c¸c giai cÊp, c¸c ®¶ng ph¸i vµ ®èi víi nh÷ng ng-êi kh¸c b»ng søc m¹nh cña d- luËn x· héi. Theo tõ ®iÓn TriÕt häc: “§¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi, ph¶n ¸nh sù tån t¹i vÒ mÆt tinh thÇn cña c¸ nh©n, mét trong nh÷ng ®ßn bÈy tinh thÇn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Trong lÜnh vùc nhËn thøc ®¹o ®øc, th¸i ®é con ng-êi ®èi víi thÕ giíi vµ b¶n th©n m×nh thÓ hiÖn qua c¸ch ®¸nh gi¸ ®¹o ®øc, tËp tôc vµ quan ®iÓm ®èi víi c¸i ¸c vµ c¸i thiÖn”[64,tr 290] . §¹o ®øc ra ®êi vµ ph¸t triÓn nh»m ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong x· héi, nh»m kÕt hîp b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c nh÷ng lîi Ých cña c¸ nh©n víi lîi Ých cña x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi l¹i phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm mét chÕ ®é x· héi. Cho nªn ®¹o ®øc lµ ph¹m trï mang tÝnh lÞch sö vµ trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng bao giê còng mang tÝnh giai cÊp vµ phôc tïng lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp. 17 Trªn c¬ së Êy, chóng ta kh¼ng ®Þnh r»ng muèn t×m hiÓu mét hiÖn t-îng ®¹o ®øc kh«ng thÓ chØ dõng l¹i ë sù gi¶i thÝch néi dung kh¸i niÖm cña nã mµ ph¶i t×m vÒ nguån gèc x· héi, ®Æc ®iÓm kinh tÕ, c¬ së giai cÊp cña nã, tøc lµ ph¶i hiÓu râ ®-îc tån t¹i x· héi mµ tõ ®ã n¶y sinh ra hiÖn t-îng ®¹o ®øc. §óng nh- Anghen ®· viÕt r»ng: “Chung quy l¹i th× mäi thuyÕt ®¹o ®øc ®· cã tõ tr-íc tíi nay ®Òu lµ s¶n phÈm cña t×nh h×nh kinh tÕ cña x· héi lóc bÊy giê” [46, tr 162]. Kh¸i niÖm “®¹o ®øc” vèn cã tõ l©u, nã xuÊt hiÖn nh- mét bé phËn hîp thµnh cña triÕt häc, mang tÝnh lÞch sö, ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Chóng ta sÏ m¾c ph¶i sai lÇm nghiªm träng nÕu kh«ng nhËn thøc ®-îc ý nghÜa c¸ch m¹ng, b-íc kÕ thõa, ph¸t triÓn míi vÒ chÊt trong t- t-ëng ®¹o ®øc M¸c xÝt khi kh«ng biÕt trµo l-u t- t-ëng tr-íc M¸c. Thêi cæ ®¹i Hy L¹p, tõ “®¹o ®øc häc” h×nh thµnh do gèc cña tõ “chros”; tiÕng Hy L¹p cæ ®¹i cã nghÜa lµ: tÝnh c¸ch, phong tôc, tËp qu¸n. Néi dung ®¹o ®øc häc ë Hy L¹p gåm 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n: + Nh÷ng phÈm h¹nh nh- c«ng b»ng, dòng c¶m, ch©n thùc, trung thµnh... lµ g×? vµ do ®ã kh¼ng ®Þnh phÈm h¹nh lµ g×? + Nh÷ng quy luËt ®¹o ®øc cã tÝnh b¾t buéc hay kh«ng? Hay chóng chØ lµ cã tÝnh chÊt t-¬ng ®èi? + Môc ®Ých cña cuéc sèng vµ h¹nh phóc cña con ng-êi. Nhµ triÕt häc X«cr¸t, ng-êi ®-îc suy t«n lµ ng-êi ®Çu tiªn ®-a triÕt häc tõ trªn trêi xuèng mÆt ®Êt vµ dÉn triÕt häc vµo nhµ ë cña con ng-êi ®· cho r»ng ®èi t-îng duy nhÊt cña nghiªn cøu ®¹o ®øc chØ cã thÓ lµ con ng-êi. Víi ph-¬ng ch©m chØ ®¹o t- t-ëng ®¹o ®øc lµ h·y tù nhËn thøc lÊy b¶n th©n m×nh. ¤ng ®· chøng minh r»ng ®¹o ®øc lµ sù hiÓu biÕt quy ®Þnh lÉn nhau, cã ®-îc ®¹o ®øc lµ nhê ë sù hiÓu biÕt vµ do vËy mµ chØ sau khi hiÓu biÕt cã nghÜa lµ ®· ®-îc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm chÝnh x¸c vÒ ®¹o ®øc míi trë thµnh ®¹o ®øc. §ªm«crit, nhµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña con ng-êi ®Ó ®Þnh nghÜa vÒ ®¹o ®øc. ¤ng cho r»ng sù hµi lßng vµ kh«ng hµi lßng lµ ®éng 18 lùc cña mäi hµnh vi. C¶m gi¸c dÔ chÞu lµ tiªu chuÈn cña ®iÒu tèt, ng-îc l¹i c¶m gi¸c khã chÞu g©y nªn sù ®au khæ lµ tiªu chuÈn cña ®iÒu xÊu. V× thÕ con ng-êi ph¶i t×m nhiÒu c¶m gi¸c dÔ chÞu vµ tr¸nh nh÷ng c¶m gi¸c khã chÞu, nghÜa lµ con ng-êi ph¶i v-¬n tíi ®iÒu thiÖn vµ tr¸nh ®iÒu ¸c. ¤ng cho r»ng con ng-êi chØ hoµn thiÖn ®-îc ®¹o ®øc cña m×nh d-íi sù chØ ®¹o cña lý trÝ cho nªn con ng-êi th-êng xuyªn ph¶i trau dåi lý trÝ, tiÕp thu nh÷ng quy luËt cña tù nhiªn, x· héi. Theo «ng xÐt ®Õn cïng vÊn ®Ò trau dåi ®¹o ®øc lµ vÊn ®Ò lµm sao cho con ng-êi ®¹t tíi nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt. Platon th× cho r»ng nguån gèc cña ®¹o ®øc kh«ng ph¶i ë trong b¶n chÊt con ng-êi lµ trong linh hån vÜnh cöu, ®éc lËp víi con ng-êi cô thÓ. ¤ng cho r»ng thÕ giíi hiÖn thùc chØ lµ nguån gèc cña nh÷ng sai lÇm vµ téi ¸c. Tri thøc ®óng ®¾n sÏ ®¹t ®-îc th«ng qua sù håi t-ëng cña linh hån, linh hån theo «ng cã ba phÇn: phÇn kh«n ngoan, phÇn m·nh liÖt vµ phÇn khao kh¸t mµ phÇn thø nhÊt lµ c¬ së cña sù thËn träng. KÕt hîp ba phÇn Êy mét c¸ch hµi hoµ th× sÏ ®¹t tíi ®øc h¹nh vµ chÝnh nghÜa. Platon cho r»ng th-îng ®Õ chÝnh lµ quan toµ tèi cao ®èi víi hµnh vi ®¹o ®øc cña con ng-êi bao che nhµ n-íc, gi¸o dôc c«ng d©n, t«n kÝnh th-îng ®Õ. Arit-xtèt theo M¸c nhËn ®Þnh lµ nhµ t- t-ëng vÜ ®¹i nhÊt thêi cæ ®¹i ®· phª ph¸n quan ®iÓm cña Platon. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®¹o ®øc häc vµ chÝnh trÞ cã mèi liªn quan mËt thiÕt víi nhau, «ng ®· x¸c ®Þnh c¸i g× phôc vô cho nhµ n-íc vµ cñng cè ®-îc trËt tù ®ang tån t¹i, c¸i ®ã lµ phÈm h¹nh. Kh¸i niÖm chÝnh nghÜa trong mèi quan hÖ víi ng-êi kh¸c. Sù quan t©m ®Õn ng-êi kh¸c lµ sù thÓ hiÖn sù quan t©m ®Õn x· héi. V× vËy, trong khi thÓ hiÖn hµnh ®éng chÝnh nghÜa con ng-êi tù thÓ hiÖn tr-íc hÕt nh- mét thùc thÓ chÝnh trÞ vµ x· héi. Arit-xtèt lµ ng-êi ®· thÊy ®-îc nguån gèc hµnh vi ®¹o ®øc cña con ng-êi trong x· héi. Theo «ng, h¹nh phóc lµ môc ®Ých cao nhÊt cña con ng-êi vµ gi¸o dôc phÈm h¹nh lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy. ¤ng cho r»ng nÕu chÝnh trÞ ®i t×m h¹nh phóc cho x· héi th× ®¹o ®øc l¹i ®i t×m h¹nh phóc cho c¸ nh©n, chÝnh ®iÒu ®ã lµm chÝnh trÞ vµ ®¹o ®øc cã mèi liªn hÖ víi nhau t¸c ®éng lÉn nhau. 19 Epiquya l¹i cho r»ng nh÷ng yªu cÇu, quyÒn lîi vµ kh¸t väng cña con ng-êi ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña con ng-êi. Theo «ng nhiÖm vô cña ®¹o ®øc häc lµ d¹y cho con ng-êi biÕt lùa chän nh÷ng thÝch thó mét c¸ch kh«n ngoan, biÕt tho¶ m·n nh÷ng mong -íc tÊt yÕu vµ biÕt tr¸nh xa nh÷ng mong -íc v« nghÜa. ¤ng rót ra kÕt luËn sù «n hoµ lµ nÒn t¶ng cña cuéc sèng h¹nh phóc. MÆc dï cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt lÞch sö quy ®Þnh, ®¹o ®øc häc cæ ®¹i Hy L¹p ®· ®Ó l¹i nh÷ng ¶nh h-ëng s©u s¾c cho c¸c t- t-ëng ®¹o ®øc sau nµy, ®¹o ®øc häc Hy l¹p cæ ®¹i lµm nªn nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®¹o ®øc häc t- b¶n hiÖn ®¹i ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Trong suèt thêi kú trung cæ, nÐt næi bËt nhÊt trong ®¹o ®øc lµ x· héi vµ con ng-êi ®-îc ®¹o ®øc häc xem xÐt kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých mµ chØ lµ ph-¬ng tiÖn thùc hiÖn nh÷ng mÖnh lÖnh cña t«n gi¸o. §¹o ®øc g¾n liÒn víi thÇn häc, nã th©m nhËp vµo häc thuyÕt t«n gi¸o (§¹i biÓu lµ T«m¸t®acanh...). So víi tt-ëng ®¹o ®øc thêi cæ ®¹i Hy L¹p, t- t-ëng ®Ò cao lý trÝ cña con ng-êi th× tt-ëng ®¹o ®øc thêi trung cæ l¹i lµ b-íc thôt lïi. VÊn ®Ò ®¹o ®øc trong thêi kú chñ nghÜa t- b¶n cã nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ ®Ò cao chñ nghÜa c¸ nh©n. Nh÷ng khÈu hiÖu “Tù do - b×nh ®¼ng - b¸c ¸i”, trong thêi kú ®ang lªn cña chñ nghÜa t- b¶n ®· cæ vò mét thuyÕt tiÕn bé vµ ®¹o ®øc, gi¶i phãng con ng-êi khái xiÒng xÝch cña t«n gi¸o. Chñ nghÜa nh©n v¨n, víi sù gi¶i phãng c¸ nh©n, ®Ò cao cuéc sèng h¹nh phóc cña con ng-êi ®èi lËp víi chñ nghÜa khæ h¹nh vµ sù chµ ®¹p th« b¹o lªn nh©n c¸ch con ng-êi lµ néi dung tiÕn bé trong ®¹o ®øc thêi kú phôc h-ng. Con ng-êi ®-îc ®Æt vµo vÞ trÝ trung t©m. H¹nh phóc vµ sù hoµn thiÖn cña con ng-êi ®-îc coi lµ môc ®Ých cao nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi. Nh-ng chÝnh t- b¶n chñ nghÜa cïng víi sù hoµn thiÖn cña giai cÊp t- s¶n ®ang thèng trÞ x· héi ®· h¹n chÕ nguyªn t¾c cña ®¹o ®øc tiÕn bé. Tù do chØ cßn l¹i tù do c¹nh tranh, b×nh ®¼ng lµ b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt trong trao ®æi hµng ho¸ vµ b¸c ¸i trë thµnh lêi nãi su«ng trong cuéc c¹nh tranh vµ mçi ng-êi h·y lo cho m×nh, cßn chóa sÏ lo cho tÊt c¶. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan