Tài liệu Giáo án sinh học lớp 12 trọn bộ

Tiết (TPPCT): 1 Ngày soạn: 06.09.2013 Chương trình: Phụ đạo chiều Lớp dạy: 11A3,7->10 QUY LUẬT MENĐEN: QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức + Trình bày được thí nghiệm, phân tích kết quả lai 2 cặp tính trạng của Menđen. + Nêu được nội dung quy luật phân li độc lập của Menđen. + Giải thích được cơ sở tế bào học của quy luật phân li độc lập, điều kiện nghiệm đúng của quy luật. +Viết được sơ đồ lai hai tính trạng. + Biết vận dụng công thức tổ hợp để giải thích tính đa dạng của sinh giới và các bài tập về quy luật di truyền. 2. Kĩ năng -Phát triển tư duy lôgic khoa học. -Phát triển tư duy quan sát và phân tích kênh hình, kĩ năng phân tích kết quả thí nghiệm. 3.Thái độ Yêu khoa học, tích cực học tập. II. Trọng tâm bài học Nội dung và cơ sở tế bào học của quy luật phân li độc lập. III. Phương pháp dạy học Thuyết trình, trực quan, thảo luận nhóm và làm việc độc lập với sgk. IV. Phương tiện dạy học và chuẩn bị của giáo viên, học sinh 1. Giáo viên: Giáo án, SGK, Hình 9, sơ đồ lai 2 tính trạng. 2. Học sinh Học bài 8 của tiết học trước, chuẩn bị SGK, đọc bài trước ở nhà bài 9. Thảo luận trước khi vào tiết học V. Tiến trình tổ chức hoạt động dạy-học 1. Ổn định tổ chức lớp Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra Câu 1. Các bước tiến hành nghiên cứu của menđen? Nội dung giả thuyết hay kết luận khoa học của Menđen? Câu 2. Nội dung quy luật phân li của Menđen? Câu 3. Bản chất của quy luật phân li là gì(cơ sở tế bào học của quy luật phân li là gì)? Câu 4. Lôcút gen là gì? Gen là gì? Alen là gì? 3. Bài mới Mở bài: Bài trước chúng ta học bài quy luật Menđen thì chỉ xét một tính trạng? Sự phân li của các tính trạng chúng ta đã biết. Vậy khi lai hai hay nhiều cặp tính trạng thì sao? Menđen đã thu được những kết quả và có luận như thế nào? Bài học 9-quy luật Menđen: Quy luật phân li độc lập sẽ trả lời cho chúng ta câu hỏi này [GV: Vừa nói vừa viết lên bảng tên bài]. Hoạt động của thầy và trò * Hoạt động 1: Tìm hiểu nội dung qui luật phân li độc lập của Menđen. GV: Yêu cầu HS đọc sgk và tóm tắt nội dung thí nghiệm của Menđen trong SGK trang 38 theo các nội dung sau đây. +Các tính trạng là gì? Trong mỗi tính trạng đó Menđen đã lai tính trạng tương phản như thế nào? +Xét riêng từng tính trạng: Tỉ lệ của F1, F2 như thế nào? Kết luận tính trội lặn? +Tỉ lệ phân li chung của các tính trạng khi xét, so với kết quả phân tính chung của đề ra ở F1 và F2. +Từ kết quả đó(đặc biệt là của F2) có kết luận gì về sự phân li các tính trạng. HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). Trang 1 Nội dung kiến thức cơ bản I. Thí nghiệm lai hai tính trạng. 1. Thí nghiệm: * Lai thuận và lai nghịch cho kết quả như nhau: Pt/c: Vàng, trơn x xanh, nhăn F1 100% vàng, trơn F2: 315 vàng, trơn : 108 vàng, nhăn : 101 xanh, trơn : 32 xanh, nhăn * (Tỉ lệ kiểu hình 9 : 3 : 3 : 1) 2. Nhận xét: +P: Thuần chủng và gồm hai tính trạng màu hạt, dạng hạt. +Sự tương phản là: Hạt trơn> 315 vàng trơn: 108 vàng nhăn: 101 xanh trơn: 32 xanh nhăn. +Từ đó có kết luận: Các cặp nhân tố di truyền qui định các tính trạng khác nhau phân li độc lập trong qua trình hình thành giao tử. GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Như vậy kết quả TN của Men đen cho thấy điều gì? Hay nói khác đi em cho biết nội dung qui luật phân li độc lập của Men đen là gì? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, phát biểu nội dung quy luật. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Quy ước gen cho học sinh và yêu cầu học sinh viết sơ đồ lai cho thí nghiệm lai 2 tính trạng của Men Đen trên cơ sở sơ đồ đã tóm tắt? HS: Viết sơ đồ theo nội dung SGk trang 38. GV: Nhận xét đánh giá, bổ sung để hoàn thiện sơ đồ. * Hoạt động 2: Cơ sở tế bào học. GV thông báo: Trong TN trên, Menđen đã ngẫu nhiên chọn đúng 2 cặp TT qui định bởi 2 cặp gen nằm trên 2 cặp NST khác nhau, do đó mà 2 cặp TT đó đã di truyền độc lập. GV: Yêu cầu HS phân tích hình 9 trang 39 SGK thông qua hệ thống câu hỏi: Có nhận xét gì về gen và NST? Các cặp gen và các cặp NST? Sự phân li của gen và NST trong sơ đồ trên? Phân tích sự tương ứng giao tử và kiểu gen, kiểu hình ở F2 trong phần sơ đồ sgk với bảng kết quả sgk? HS: Phân tích sơ đồ kết hợp nghiên cứu thông tin SGK trang 48 trả lời câu hỏi. Y/c: Gen nằm trên NST? Các cặp gen nằm trên các cặp NST khác nhau. Sự phân li độc lập của các NST kéo theo sự phân li độc lập của các gen trên đó. Sự tương ứng giao tử và kiểu gen, kiểu hình ở F2 trong phần sơ đồ sgk với bảng kết quả sgk là thống nhất (giống nhau nếu các giao tử ở sơ đồ kết hợp với nhau) GV: Từ đó em hãy khái quát hoá lại cơ sở tế bào học của quy luật Menđen. HS: Trên cơ sở đã trả lời như trên, nghiên cứu thêm thông tin và sơ đồ sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, chính xác hóa kiến thức hoặc giải thích thêm (nếu cần). GV: Từ những gì đã tìm hiểu em hãy tư duy, đọc thêm thông tin sgk, nhớ lại các kiến thức đã học ở lớp 9, thảo Trang 2 - F2 xuất hiện 2 tổ hợp kiểu hình khác bố mẹ(vàng, nhăn và xanh, trơn). - Xét riêng từng cặp tính trạng(màu sắc, vỏ hạt) đều có tỉ lệ 3:1 khi xét riêng nhân với nhau cho tỉ lệ 9 : 3 : 3 : 1 = (3 : 1 ) x (3 : 1) phù hợp với kết quả thu được của Menđen -> Các tính trạng phân li một cách độc lập nhau(không phụ thuộc vào nhau). 3. Nội dung định luật phân li độc lập: Các cặp nhân tố di truyền qui định các tính trạng khác nhau phân li độc lập trong qua trình hình thành giao tử. 4. Sơ đồ của phép lai: (SGK-trang 38, 39) II. Cơ sở tế bào học. 1. Cơ sở tế bào học -Do các gen nằm trên các NST tương đồng khác nhau. -Trong tế bào, NST đứng thành cặp tương đồng nên gen tương đồng quy định các tính trạng tương phản cũng đứng thành cặp tương đồng. -Khi giảm phân hình thành giao tử thì các cặp NST tương đồng phân li độc lập về các giao tử nên kéo theo sự phân li độc lập của các gen(alen) trên NST. -Các cặp NST kết hợp với nhau một cách ngẫu nhiên tạo nên sự kết hợp ngẫu nhiên của các gen(alen) trên nó. Tạo ra một lượng biến dị tổ hợp rất lớn. -Phân tích thí nghiệm trên ta có: +Sự phân li cặp NST xảy ra với xác xuất như nhau kéo theo sự phân li của các gen một cách độc lập đã tạo ra 4 loại giao tử với tỉ lệ ngang nhau (1AB, 1Ab, 1aB, 1ab). +Các giao tử kết hợp ngẫu nhiên trong quá trình thụ tinh đã làm xuất hiện các tổ hợp gen khác nhau (biến dị tổ hợp ) 2. Điều kiện nghiệm đúng Điều kiện nghiệm đúng của định luật Menđen: - Số lượng cá thể ở các thế hệ lai phải đủ lớn để số liệu thống kê được chính xác. - Sự phân li NST tạo giao tử, sự thụ tinh diễn ra bình thường. -Các giao tử và hợp tử tạo ra phải có sức sống như nhau. -Mỗi gen phải quy định một tính trạng. - Mỗi cặp gen nằm trên một cặp NST tương đồng. III. Ý nghĩa của quy luật Menđen. 1. Ý nghĩa lí luận: - Tạo ra số lượng lớn biến dị tổ hợp làm nguyên liệu cho tiến hóa, giúp sinh giới đa dạng, phong phú. -Giúp sinh vật thích nghi với điều kiện sống luận và cho thầy biết điều kiện nghiệm đúng của qui luật phân li độc lập là gì? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy lại những gì đã học, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Đánh giá, chính xác hóa kiến thức. * Hoạt động 3 :Ý nghĩa của các qui luật Men đen. GV: Các quy luật của Menđen có ý nghĩa gì ? HS: Nghiên cứu thông tin SGK trả lời. GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Yêu cầu học sinh dựa vào kiến thức đã học, trả lời lệnh SGK mục III trang 40 và xây dựng công thức tổng quát về các đặc điểm giao tử tạo ra, kiểu gen, kiểu hình, tỉ lệ phân li kiểu hình, .... thông qua số cặp gen dị hợp. HS : Thảo luận nhanh và điền thông tinh vào bảng 9, phát biểu công thức tổng quát. GV: Nhận xét, bổ sung để hoàn thiện kiến thức. thay đổi. -Giải thích được tính di truyền của sinh vật. 2. Ý nghĩa thực tiễn - Dự đoán được tỉ lệ phân li KH ở đời sau. - Giúp con người tìm ra những tổ hợp gen mang tính trạng có lợi cho con người. - Trên cơ sở khoa học về các kiểu gen cho kiểu hình tốt sẽ tiến hành lai giống, tạo giống mới có năng suất cao. 3. Công thức tổng quát: - Với n là số cặp gen dị hợp. - Số loại giao tử F1: 2n - Số loại kiểu gen: 3n - Số loại kiểu hình ở F2: 2n - Tỉ lệ phân li kiểu gen F2: (1+2+1)n - Tỉ lệ phân li kiểu hình F2: (3+1)n VI . Củng cố - GV chốt lại kiến thức trọng tâm của bài qua việc yêu cầu HS trả lời câu hỏi: + Bản chất của qui luật phân li độc lập? + Cơ sở tế bào học của qui luật phân li độc lập? VII . Dặn dò - Học bài cũ, trả lời câu hỏi SGK -Ôn tập các kiểu tác động giữa các gen alen và giữa các gen không alen đối với sự hình thành tính trạng. VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Trang 3 Tiết (TPPCT): 3 Ngày soạn: 29.08.2014 Chương trình: Phụ đạo chiều Lớp dạy: 11A3,7->10 TƯƠNG TÁC GEN VÀ TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA GEN I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức + Phân tích và giải thích được kết quả các thí nghiệm trong bài học. + Nêu được bản chất của các kiểu tác động của gen đối với sự hình thành tính trạng: Tương tác giữa các gen không alen, tác động cộng gộp và đa hiệu của gen. 2. Kĩ năng Quan sát và phân tích kênh hình, phân tích kết quả thí nghiệm. 3. Thái độ Yêu khoa học, tích cực trong họa tập. II. Trọng tâm bài học Tương tác gen không alen và tác động cộng gộp của gen. III. Phương pháp dạy học Trực quan, vấn đáp, thuyết trình IV. Phương tiện dạy học và chuẩn bị của giáo viên, học sinh 1. Giáo viên SGk, giáo án, hình 10.1 và 10.2 phóng to. 2. Học sinh SGK, đọc trước bài ở nhà V. Tiến trình tổ chức dạy-học 1. Ổn định tổ chức lớp Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ Câu 1: Nêu các điều kiện cần để khi lai các cá thể khác nhau về 2 tính trạng ta thu được đời con có tỉ lệ phân li kiểu hình xấp xỉ 9 : 3 : 3 : 1 ? Từ đó nêu điều kiện nghiệm đúng của quy luật Menđen ? Câu 2: Làm thế nào để biết được 2 gen nào đó nằm trên 2 NST tương đồng khác nhau nếu chỉ dựa trên kết quả của phép lai ? Câu 3: Bản chất của quy luật Menđen là gì (cơ sở tế bào học của quy luật Menđen)? Nội dung định luật Menđen là gì ? Câu 4: Trình bày ý nghĩa của quy luật Menđen? Câu 5: Cho hai cá thể P thuần chủng gồm n tính trạng tương phản lai với nhau. Xác định tỉ lệ - Kiểu gen, kiểu hình, của từng tính trạng ở F1 -Tỉ lệ phân li kiểu gen, kiểu hình của từng tính trạng ở F2 -Số loại giao tử tạo ra của F1. Số tổ hợp, số kiểu gen, số kiểu hình, tỉ lệ phân li kiểu gen, tỉ lệ phân li kiểu hình của thế hệ F2 khi cho F1 tự thụ phấn? - Khi lai phân tích kết quả lai ở F1 thì tỉ lệ kiểu gen, kiểu hình của P(2 trường hợp trội, lặn) và F1 sẽ thế nào ? Câu 6: Viết sơ đồ tương quan giữa gen và tính trạng ? 3. Bài mới: Trên cơ sở sơ đồ của học sinh phân tích gen quy định protêin để hình thành nên tính trạng ? Ví dụ : Gen A hình thành prôtêinA-> Tính trạngA [một gen quy định 1 tính trạng] Vậy có tính trạng được quy định bởi nhiều gen hay không? Để tìm hiểu cho câu trả lời đó thầy trò ta hãy vào bài học 10-tương tác gen và tác động đa hiệu của gen (giáo viên vừa viết bảng vừa nói) Hoạt động của thầy và trò Nội dung kiến thức cơ bản * Hoạt động 1: Tương tác gen. I. TƯƠNG TÁC GEN. GV: - Tương tác gen là sự tác động qua lại + Thế nào là tương tác gen? giữa các gen trong quá trình hình thành + Thế nào là gen alen và gen không alen? một kiểu hình. + Bản chất của prôtêin về mặt hoá học? Từ đó nêu bản chất -Bản chất của tương tác gen: Là sự tương tương tác gen? tác giữa các sản phẩm của gen? HS: Nghiên cứu SGK trả lời. - Gen không alen: là 2 gen không tương Trang 4 GV: Em hãy đọc sgk và trả lời câu hỏi (hỏi từng câu 1, vấn đáp giữa học sinh và giáo viên) +Hãy trình bày thí nghiệm về hiện tượng tương tác bổ sung. +Em có nhận xét về kết quả của phép lai trên (sự phân li kiểu hình) của F1, F2? +P thuần chủng tương phản, F1 dị hợp. Từ sự phân li kiểu hình F2 theo quy luật menđen hãy nhận xét về số tổ hợp, số cặp gen dị hợp F1? +Hãy cho biết tỉ lệ phân li kiểu gen chung của F2 +Có mâu thuẫn gì với tỉ lệ kiểu gen, kiểu hình của F1, F2. Giải thích sự khác biệt đó so với quy luật Menđen là do đâu ? HS: Nghiên cứu thông tin SGK trang 32, tư duy, thảo luận và trả lời theo từng câu hỏi nhỏ ? Y/cầu cuối cùng : Do sự tương tác giữa các gen trội để quy định các tính trạng. Có cả 2 gen trội thì quy định hoa đỏ, có một gen trội hay không có gen trội nào quy định hoa trắng. GV: Yêu cầu một em HS lên bảng viết sơ đồ lai. Và cho biết thế nào là tương tác bổ sung? HS: Nghiên cứu sơ đồ SGk trang 43, và thông tin SGk để trả lời. GV: Ngoài tỉ lệ (9:7), còn có nhiều kiểu tương tác gen khác nữa như (9 : 6 : 1), (9:3:3:1). Tương tác át chế có những tỉ lệ (12:3:1), (13:3), (9:3:4). GV: Lấy ví dụ về các trường hợp ở người càng nhiều gen trội càng lù và ngược lại thì ở ngô. Khẳng định đó là kiểu tương tác cộng gộp? Thế nào là tương tác cộng gộp? Cho ví dụ minh họa. HS: Nghiên cứu thông tin SGK trang 43 và hònh 10.1 để trả lời, yêu cầu nêu được + Khái niệm + Ví dụ tính trạng màu da người do nhiều cặp gen tương tác cộng gộp. * Hoạt động 2: Tác động đa hiệu của gen. GV: +Lấy ví dụ về tác động đa hiệu của gen là gen quy định môi mỏng và hay hớt. Hay tính trạng mắt ướt và khả năng tình dục của người. Tính trạng viết nhấn mạnh và khả năng tình dục của một người. Tai to, mặt lớn, thông minh. Khẳng định đó là tác động đa hiệu của gen? +Vậy thế nào là tác động đa hiệu của gen và lấy ví dụ? HS: Trao đổi phát biểu ý kiến, lớp nhận xét bổ sung. GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Tương tác gen đa hiệu có phủ nhận học thuyết của Men đen không? Tại sao? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. Không phủ nhận mà chỉ mở rộng thêm. Hiện tượng 1 gen tác động lên nhiều tính trạng là rất phổ biến). ứng nằm ở những vị trí khác nhau trên một NST hoặc trên các NST khác nhau. 1. Tương tác bổ sung. a. Thí nghiệm: Đậu thơm Pt/c: Hoa đỏ x Hoa trắng F1 Hoa đỏ F2 9 Hoa đỏ thẫm: 7 Hoa trắng b. Giải thích kết quả: - Tỉ lệ 9:7 ở F2 cho thấy có 16 (do 9+7 F1 phải dị hợp tử về 2 cặp gen nằm trên 2 cặp NST tương đồng khác nhau. - Với 16 tổ hợp cho 2 loại kiểu hình của 1 tính trạng  tính trạng màu hoa do 2 gen qui định. - Để tạo ra màu hoa đỏ phải có mặt động thời của 2 gen trội, các trường hợp còn lại cho hoa màu trắng. c. Sơ đồ lai: SGK trang 43 d. Khái niệm tương tác gen: Tương tác bổ sung là kiểu tác động qua lại của 2 hay nhiều gen thuộc những lô cut khác nhau (không alen) làm xuất hiện 1 tính trạng mới. e. Các trường hợp đặc biệt của tương tác gen bổ sung: 2. Tương tác cộng gộp. a. Khái niệm: Tương tác cộng gộp là kiểu tương tácđộng khi 2 hay nhiều gen trội thuộc 2 hay nhiều lôcut gen tương tác với nhau theo kiểu mỗi gen đều làm tăng sự biểu hiện của kiểu hình lên một chút ít. b. Ví dụ: SGK c. Chú ý: -Các trường hợp đặc biệt của tương tác cộng gộp: -Tính trạng số lượng là những tính trạng do nhiều gen cùng qui định theo kiểu tương tác cộng gộp và chịu ảnh hưởng nhiều bởi môi trường.(tính trạng năng suất: sản lượng sữa, số lượng trứng gà, khối lượng gia súc, gia cầm). II. Tác động đa hiệu của gen. - Khái niệm: Trường hợp một gen tác động đến sự biểu hiện của nhiều tính trạng gọi là tính đa hiệu của gen hay gen đa hiệu. - VD: SGK trang 44. => Các gen trong một tế bào không hoạt động độc lập, các tế bào trong một cơ thể cũng có tác dụng qua lại với nhau vì cơ thể là một bộ máy thống nhất. VI. Củng cố - GV nhấn mạnh những vấn đề trọng tâm của bài qua việc trả lời câu hỏi: Các kiểu tác động của gen đối với sự hình thành TT? => KG không đơn giản là một tổ hợp các gen tác động riêng rẽ mà là một hệ thống gen tương tác với nhau trong một thể thống nhất. Trang 5 - HS đọc kết luận trong SGK. VII. Dặn dò - Ôn tập lí thuyết dựa vào câu 1, 3, 4, 5 cuối bài trong SGK trang 45. - Làm bài tập 2 trang 45 SGK. - Ôn tập phần di truyền liên kết, hoán vị gen đã học ở lớp 9 VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Tiết (TPPCT): 11 Chương trình: Cơ bản Ngày soạn: 13.09.2013 Lớp dạy: 12A7,8,9 BÀI 11. LIÊN KẾT GEN VÀ HOÁN VỊ GEN I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Trình bày được những TN của Moocgan trên ruồi giấm. - Phân tích và giải thích được những TN trong bài học. Trang 6 - Nêu được bản chất sự di truyền liên kết hoàn toàn và không hoàn toàn. - Giải thích được cơ sở tế bào học của hoán vị gen tạo ra tái tổ hợp gen. - Nêu được ý nghĩa của di truyền liên kết. - Định nghĩa và biết xác định tần số hoán vị gen, từ đó biết nguyên tắc lập bản đồ gen. 2. Kĩ năng Quan sát và phân tích kênh hình, phân tích kết quả thí nghiệm. 3. Thái độ Có ý thức học tập tích cực, yêu khoa học. II. Trọng tâm bài học Làm rõ cách phát hiện ra liên kết gen và hoán vị gen. III. Phương pháp dạy học Trực quan, thuyết trình, làm việc nhóm và độc lập với sgk IV. Phương tiện dạy học và chuẩn bị của giáo viên, học sinh 1. Giáo viên: SGk, giáo án, hình 11 phóng to. 2. Học sinh -Học bài ở nhà, làm bài tập đầy đủ. -Chuẩn bị SGK, đọc trước bài ở nhà V. Tiến trình tổ chức tiết học. 1. Ổn định tổ chức lớp: Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số. 2. Kiểm tra bài cũ: Câu 1: Tương tác gen là gì ? Bản chất của tương tác gen ? Gen alen và gen không alen là gì ? Câu 2: Khái niệm tương tác cộng gộp, tương tác bổ sung ? Tác động đa hiệu của gen? Gen đa hiệu là gì? Đặc điểm của các tính trạng số lượng? Câu 3: Dựa vào qui luật phân li độc lập, hãy xác định KG, KH ở F1 trong phép lai sau: P: Đậu vàng, trơn(AaBb) x Đậu xanh, nhăn(aabb) -> Khi đem lai phân tích F1 thì F2 sẽ cho kiểu gen và kiểu hình như thế nào 3. Bài mới: Dựa vào kết quả trên của Menđen để lấy trường hợp lai hai tính trạng thuận và nghịch của Mocgan thì F1 cho 100% nhưng F2 lại cho -Trường hợp 1: Lai phân tích kết quả thì cho 1 xám, dài : 1 đen, cụt -Trường hợp 2: Lai phân tích kết quả thì cho 41,5% xám, dài: 41,5% đen, cụt: 8,5% xám, cụt: 8,5% đen, dài. Kết quả trên do đâu? Để tìm hiểu nó hôm nay thầy trò ta cùng tìm hiểu thông qua bài học “11-liên kết gen và hoán vị gen” (giáo viên vừa viết bảng vừa nói). Hoạt động của thầy và trò Nội dung kiến thức cơ bản * Hoạt động 1: Tìm hiểu liên kết gen I. Liên kết gen. GV: Vì sao ruồi giấm là đối tượng thuận lợi cho việc Do chúng có nhiều đặc điểm thuận lợi cho việc nghiên cứu di truyền học? nghiên cứu di truyền như: Chu trình sống ngắn, GV: Hãy nhận xét kết quả TN, và giải thích kết quả đẻ nhiều, các TT biểu hiện rõ ràng, hay có nhiều đó. thể đột biến, dễ nuôi trên môi trường nhân tạo, +Số tính trạng so với quy luật Menđen P, F1, Fa? dễ lai chúng với nhau, bộ NST lưỡng bội có số +Nhận xét về P giả thiết cho và F1 (P độ thuần lượng ít (2n = 8) ngoài ra còn có NST khổng lồ chủng và tương phản hay không, F1 là đồng tính hay dễ quan sát. phân tính?)? 1. Thí nghiệm: (Đối tượng: Ruồi giấm). +Từ P và F1 như vậy giả sử mỗi gen qui định 1 tính Pt/c: Xám, dài x Đen, cụt. trạng em hãy cho biết tính trạng trội, lặn ở P? Số cặp F1: 100% Xám, dài dị hợp ở F1? Pa: Đực F1 xám, dài x Cái đen, cụt +Phép lai giữa F1 với con thân đen cánh cụt là phép Fa: 1Xám, dài: 1Đen, cụt lai gì? 2. Giải thích(nhận xét): +Số tổ hợp ở Fa(nếu di truyền theo Menđen)? Từ kết quả ta thấy +Thực tế tỉ lệ Fa trong phép lai? - Pt/c tương phản  F1 đồng tính và dị hợp 2 +Sự di truyền các tính trạng (màu thân và chiều dài cặp gen. cánh: Tính trạng thân xám luôn đi với cánh dài hay -F1 cho thấy thân xám, cánh dài -> thân xám, ngắn; màu thân đen luôn đi với cánh dài hay ngắn) cánh dài là trội so với thân đen, cánh cụt. +Từ sự nghiên cứu về số tổ hợp, tính trạng thân và -Trong phép lai phân tích con cái thân đen, cánh Trang 7 cánh luôn di truyền cùng nhau cho em kết luận gì về sự di truyền các tính trạng này? HS: Ngiên cứu sgk, thí nghiệm, kết quả thí nghiệm và liên hệ bài trước để trả lời. Y/c: +Số tính trạng là hai. +Pt/c tương phản, F1 đồng tính. +Tính trạng xám>>đen; cánh dài>>cụt. +F1 dị hợp hai cặp gen +Phép lai là lai phân tích. +F1 chỉ cho ra 2 loại giao tử. +F1 dị hợp 2 cặp gen; Fa chỉ xuất hiện 2 tổ hợp kiểu hình. +Tính trạng màu thân và cánh luôn di truyền cùng nhau: Thân xám với cánh dài; thân đen với cánh cụt. -> Các gen nằm trên cùng một nhiễm sắc thể và liên kết hoàn toàn cùng nhau. GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Yêu cầu HS lên bảng viết sơ đồ lai thể hiện KG, KH từ P đến Fa. HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, lên bảng viết sơ đồ lai. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Từ những vấn đề trên em hãy khái quát, nhận xét lại. +Quan hệ về gen và NST. +Khái niệm liên kết gen. +Số nhóm gen liên kết so với số nhóm tính trạng, số NST đơn bội của loài? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. * Hoạt động 2: Tìm hiểu về hoán vị gen(liên kết không hoàn toàn) GV: Tương tự ở phần liên kết gen ta đã xác định được F1 liên kết gen và phép lai ruồi F1 với ruồi thân đen, cánh cụt vẫn là lai phân tích. +Ruồi thân đen cánh cụt vẫn cho 1 loại giao tử? +Tuy nhiên, ở qui luật hoán vị gen thì đem ruồi cái F1 đi lai phân tích? +Yêu cầu HS phân tích số liệu TN: So sánh với kết quả thí nghiêm lai phân tích của hiện tượng phân li độc lập và liên kết gen hoàn toàn? HS: Phải nêu được: + Khác nhau là đem lai phân tích ruồi cái F1. + Kết quả khác với TN phát hiện ra hiện tượng liên kết gen và hiện tượng phân li độc lập của Men đen. GV: Từ kết quả thu được nói lên điều gì ở ruồi cái F1? +Về giao từ? +Tỉ lệ giao từ? HS: Nghin cứu sgk, thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi. Y/c đạt được *Ruồi cái F1 cho 4 loại giao tử. *Tỉ lệ 4 loại là 41,5%:41,5%:8,5%:8,5%. GV: Tại sao lại có hiện tượng này? cụt chỉ cho ra 1 loại giao tử. - F1 dị hợp 2 cặp gen nhưng Fa chỉ cho 2 kiểu hình với tỉ lệ 1 : 1 = 2 tổ hợp  F1 chỉ cho 2 loại giao tử với tỉ lệ ngang nhau (không phải là 4 loại như quy luật Menđen). -Mặt khác cách tính trạng thân xám luôn đi với cánh dài, thân đen luôn đi với cánh cụt. -> Các gen qui định các tính trạng khác nhau(màu thân, dạng cánh) cùng nằm trên 1 NST và di truyền cùng nhau (nằm trên 1 NST và liên kết hoàn toàn hay còn gọi là liên kết gen). 3. Sơ đồ lai. 4. Kết luận: -Nhiễm sắc thể được cấu tạo bởi ADN+protêin. Trên mỗi phân tử ADN có rất nhiều gen nên trên mỗi NST cũng chứa nhiều gen. -Hiện tượng các gen trên cùng nằm trên 1 NST di truyền cùng nhau, tạo thành nhóm gen liên kết. - Số nhóm gen liên kết ở mỗi loài bằng số nhóm tính trạng liên kết và bằng số bộ NST đơn bội (n) của loài đó. -Mỗi gen chiếm một vị trí xác định trên NST (ADN) được gọi là locut gen. II. Hoán vị gen. 1. Thí nghiệm của Moocgan và hiện tượng hoán vị gen. a. Thí nghiệm Pt/c: Xám, dài x Đen, cụt. F1: 100% Xám, dài Pa: Cái F1 xám, dài x Đực đen, cụt Fa: 41,5% xám, dài: 41,5% đen, cụt: 8,5% xám, cụt: 8,5% đen, dài. b. Giải thích (nhận xét): Từ kết quả ta thấy - Pt/c tương phản  F1 đồng tính và dị hợp 2 cặp gen. -F1 cho thấy thân xám, cánh dài -> thân xám, cánh dài là trội so với thân đen, cánh cụt. -Trong phép lai phân tích con cái thân đen, cánh cụt chỉ cho ra 1 loại giao tử. - F1 dị hợp 2 cặp gen nhưng Fa chỉ cho 2 kiểu hình với tỉ lệ 41,5%:41,5%:8,5%:8,5%  F1 cho ra 4 loại giao tử với tỉ lệ không bằng nhau (không phải là 4 loại giao tử như nhau ở quy luật Menđen, cũng không phải như liên kết hoàn toàn ở thí nghiệm 1). -> Các gen qui định các tính trạng khác nhau(màu thân, dạng cánh) cùng nằm trên 1 NST và liên kết không hoàn toàn với nhau nên không luôn di truyền cùng nhau (nằm trên 1 NST và liên kết không hoàn toàn hay còn gọi là hoán vị gen). 2. Cơ sở tế bào học-sơ đồ lai. a. Cơ sở tế bào học. -Các gen tương đồng trên cùng 1 cặp NST tương Trang 8 GV khẳng định luôn là do: Các gen qui định các tính trạng khác nhau(màu thân, dạng cánh) cùng nằm trên 1 NST và liên kết không hoàn toàn với nhau nên không luôn di truyền cùng nhau (nằm trên 1 NST và liên kết không hoàn toàn hay còn gọi là hoán vị gen). GV: Vậy cơ sở tế bào học của hiện tượng này là gì? Mời các em vào phần tiếp theo “cơ sở tế bào học-sơ đồ lai”. GV: Đọc sgk và cho biết vì sao lại xuất những loại giao tử không do liên kết hoàn toàn tạo thành? HS: Thảo luận nhóm để trả lời. GV: Tại sao tần số hoán vị gen không vượt quá 50%? HS: Trả lời -> GV chính xác hóa kiến thức: Tần số HVG không vượt quá 50% vì: + Các gen trong nhóm liên kết có khuynh hướng liên kết là chủ yếu. + Sự trao đổi chéo thường diễn ra giữa 2 trong 4 crômatit của cặp NST tương đồng. + Không phải mọi tế bào sinh dục khi giảm phân đều diễn ra trao đổi chéo để tạo ra tái tổ hợp gen. GV: Vậy tần số hoán vị gen là gì-cách tính tần số hoán vị gen ra sao? Thầy trò ta cùng đi vào phần 3“Tần số hoán vị gen-cách tính”. -GV: Đọc sgk và cho biết khái niệm tần số hoán vị gen? Ý nghĩa của tần số hoán vị gen? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. GV: Vậy cách tính tần số hoán vị gen ra sao? Đọc sgk nêu cách tính tần số hoán vị gen? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. * Hoạt động 3: Tìm hiểu ý nghĩa của liên kết gen và hoán vị gen GV: Di truyền liên kết gen có ý nghĩa gì đối với chọn giống và tiến hóa? HS: Đọc thông tin SGK mục III trang 48 trả lời câu hỏi. GV: Nhận xét và bổ sung: Khái niệm và ý nghĩa của bản đồ di truyền. đồng có thể đổi chỗ cho nhau do sự tiếp hợp và trao đổi chéo giữa các crômatic gây nên hiện tượng hoán vị gen. -Hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo: Chỉ xảy ra ở một số tế bào, ở kì đầu 1 của giảm phân. b. Sơ đồ lai (sgk). 3. Tần số hoán vị gen-cách tính. a. Tần số hoán vị gen. -Tần số hoán vị(f): Là thước đo khoảng cách tương đối giữa các gen. Phản ánh khoảng cách tương đối giữa 2 gen không alen trên cùng một NST. Khoảng cách càng lớn thì lực liên kết càng nhỏ và tần số hoán vị gen càng cao. -Tần số hoán vị gen không vượt quá 50%(do tiếp hợp và trao đổi chéo chỉ xảy ra ở một số tế bào). -Dựa vào tần số hoán vị gen để lập bản đồ di truyền (bản đồ gen). b. Cách tính. -Cách tính: +Tỉ lệ % số cá thể có tái tổ hợp(% các giao tử mang gen hoán vị). +Tần số hoán vị gen = số cá thể có gen hoán vị/ tổng số cá thể nghiên cứu. Chú ý: Ở phép lai phân tích bằng tổng % số cá thể có tỉ lệ thấp hoặc bằng tổng số % các loại giao tử chiếm tỉ lệ thấp. III. Ý nghĩa của hiện tượng liên kết gen và hoán vị gen. 1. Ý nghĩa của liên kết gen -Liên kết hoàn toàn hạn chế sự xuất hiện biến dị tổ hợp, duy trì sự ổn định của loài, giữ cân bằng hệ sinh thái. -Chọn giống: Giúp tạo ra giống mang nhiều đặc điểm quí luôn đi cùng nhau. 2. Ý nghĩa của hoán vị gen -Hoán vị gen làm tăng biến dị tổ hợp tạo độ đa dạng di truyền. -Chọn giống: Lợi dụng hoán vị để chuyển các gen quí vào cùng một NST tạo nhóm gen liên kết quí. -Giúp các nhà khoa học lập được bản đồ di truyền(bản đồ gen) thông qua tần số hoán vị gen (thông qua khoảng cách gen). VI. Củng cố - Cơ sở tế bào học của liên kết hoàn toàn và không hoàn toàn, công thức tính tần số HVG? - Ý nghĩa của di truyền liên kết về lí thuyết và thực tiễn VII. Dặn dò, bài tập về nhà - Ôn tập lí thuyết trả lời câu 1, 2, 3, 4 cuối bài trong SGK trang 51. - Đọc mục ” Em có biết”, Ôn lại sự di truyền liên kết với giới tính đã học ở lớp 9. VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Trang 9 Tiết (TPPCT): 12 Ngày soạn: 14.09.2013 Chương trình: Cơ bản Lớp dạy: 12A5,6 BÀI 12. DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Nêu được đặc điểm cấu tạo và chức năng của cặp NST XY. - Nêu được bản chất của sự di truyền liên kết với giới tính: Sự di truyền của gen trên NST X, trên NST Y. Nêu được ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính. - Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân, phương pháp xác đinh tính trạng do gen ngoài nhân qui định. 2. Kĩ năng Quan sát và phân tích kênh hình, phân tích kết quả TN. 3. Thái độ Yêu thích khoa học, thích cực học tập. II. Trọng tâm bài học: Đặc điểm DT liên kết với giới tính và DT ngoài nhân. III. Phương pháp dạy học Trực quan, thuyết trình, làm việc nhóm và độc lập với sgk IV. Phương tiện dạy học và chuẩn bị của giáo viên, học sinh 1. Giáo viên: -Soạn giáo án -SGK, hình 12.1, 12.2. 2. Học sinh: SGK, đọc trước bài ở nhà. V. Tiến trình tổ chức tiết học. 1. Ổn định tổ chức lớp: Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số. 2. Kiểm tra bài cũ: - Cơ sở tế bào học của hiện tượng HVG ? Tần số HVG phụ thuộc vào điều gì ? - Điều kiện đối với các gen có thể xảy ra hiện tượng liên kết gen hay hoán vị gen ? 3. Bài mới: Hoạt động của thầy và trò Nội dung kiến thức cơ bản * Hoạt động 1: Tìm hiểu về di truyền liên kết với giới I. DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI tính. TÍNH. GV: Nêu những điểm khác nhau cơ bản giữa NST 1. Nhiễm sắc thể giới tính và cơ chế tế bào thường và NST giới tính? học xác định giới tính bằng NST. HS: Tái hiện lại kiến thức đã học ở lớp 9 kết hợp thông a. NST giới tính: tin SGK mục I trang 50 trả lời câu hỏi. - NST giới tính là loại NST có chứa gen qui + NST thường: Luôn tồn tại thành từng cặp tương đồng. định giới tính và các gen khác. Số cặp NST lớn hơn 1. Chỉ chứa các gen qui định TT - Mỗi NST giới tính có 2 đoạn: Trang 10 thường. GV lưu ý cho HS: + Trong tế bào sinh dưỡng cặp NST giới tính hiện diện bên cạnh NST thường để tránh sự nhận thức không đúng là NST giới tính chỉ tồn tại trong tế bào sinh dục. + Cặp NST giới tính XY khi tiếp hợp trong giảm phân, các đoạn mà NST X và Y bắt cặp (tiếp hợp) với nhau được coi là tương đồng, trên đoạn này các gen tồn tại thành cặp tương ứng. Phần còn lại của NST X và Y không bắt cặp với nhau, do gen trên X không có gen tương ứng trên Y hoặc ngược lại, gen trên Y không có gen tương ứng trên X. GV: Yêu cầu HS phân tích sơ đồ 12.2 trang 51 SGK để giải đáp lệnh trong SGK. + Có nhận xét gì về sự khác nhau ở phép lai thuận và phép lai nghịch? + Giải thích sự di truyền màu mắt ở ruồi giấm? HS: trao đổi nhóm, kết hợp nghiên cứu thông tin mục 2 trang 51 SGK trả lời. GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. KL1: Tỉ lệ phân li kiểu hình khác nhau(không đồng đều) ở hai giới khi tiến hành lai thuận và lai nghịch. Một tính trạng thấy chỉ xuất hiện ở một giới, giới còn lại xuất hiện ít hoặc không xuất hiện. KL2: Các gen quy định các tính trạng nằm trên NST X và không có alen tương ứng trên Y nên cá thể đực có 1 alen lặn hay trội đã biểu hiện ra kiểu hình. GV lưu ý: ở người các bệnh mù màu, máu khó đông do các gen lặn nằm trên NST X gây ra được di truyền tương tự như gen quy định màu mắt ở ruồi giấm. GV cho công thức lai: P : XX x XYa G:X X, Ya F1 : XX ; XYa Từ sơ đồ công thức lai trên hãy rút ra nhận xét về tính qui luật của gen trên Y ? GV: Ý nghĩa của di truyền liên kết giới tính đối với thực tiễn sản xuất ? HS: Nghiên cứu thông tin SGK để trả lời. *Hoạt động 2: Tìm hiểu di truyền ngoài nhân. GV: Em hãy đọc sgk và tóm tắt lại thí nghiệm của Coren (phép lai thuận và lai nghịch) +Nhận xét kết quả kiểu hình ở F1 trong phép lai thuận và lai nghịch (so với bố mẹ), có đặc điểm gì khác với lai thuận nghịch ở quy luật di truyền liên kết giới tính, phân li độc lập của Menđen? +Từ đó rút ra kết luận gì về tính trạng di truyền? HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). Y/c: Con luôn giống mẹ, đó là đặc điểm khác các quy luật di truyền khác GV: Khẳng định đó là hiện tượng di truyền theo dòng mẹ (con luông giống mẹ) Đọc ggk và giải thích về bản chất của hiện tượng này là gì? Trang 11 + Đoạn không tương đồng chứa các gen đặc trưng cho từng NST. + Đoạn tương đồng chứa các lôcút gen giống nhau. b. Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST. - Kiểu XX và XY: + Ở người, động vật có vú, ruồi giấm, cây gai, cây chua me: con cái XX, con đực XY. + ở chim, ếch nhái, bò sát, bướm : con cái XY, con đực XX. - Kiểu XX và XO: + châu chấu, rệp, bọ xít : con cái XX, con đực XO. + Bọ nhậy: con cái XO, con đực XX. 2. Di truyền liên kết với giới tính: -Di truyền liên kết với giới tính: Là sự di truyền tính trạng do gen trên nhiễm sắc thể giới tính quy định. -Một tính trạng được gọi là di truyền liên kết với giới tính khi sự di truyền của nó luôn gắn với NST giới tính. a. Gen trên NST X. - Thí nghiệm: SGK. - Giải thích nguyên nhân: + Gen qui định tính trạng màu mắt chỉ có trên NST X mà không có trên NST Y. + Cá thể đực XY chỉ cần 1 alen mằn trên X đã biểu hiện ra kiểu hình - Sơ đồ lai: SGK - Kết luận: Gen trên NST X di truyền theo qui luật di truyền chéo: Ông ngoại(P)  con gái(F1)  Cháu trai(F2). Tính trạng chủ yếu biểu hiện ở con trai, con gái biểu hiện ít. b. Gen trên NST Y. - Thường NST Y ở các loài chứa ít gen. - Tính trạng do gen ở đoạn không tương đồng trên NST Y qui định chỉ được biểu ở 1 giới chứa NST Y. - Gen nằm trên NST Y di truyền thẳng. c. Ý nghĩa của di truyền liên kết giới tính. - Trong thực tiễn sản xuất người ta dựa vào những TT liên kết với giới tính để sớm phân biệt đực cái, điều chỉnh tỉ lệ đực cái theo mục tiêu sản xuất. - VD: SGK. II. DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN. - Thí nghiệm của Coren 1909 với 2 phép lai thuận nghịch trên đối tượng cây hoa phấn. - Nhận xét: Kết quả của 2 phép lai thuận nghịch là khác nhau, F1 có KH giống mẹ. - Giải thích: Khi thụ tinh, giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu như không truyền TBC cho trứng nên các gen nằm trong TBC (trong ti thể hoặc trong lục lạp) chỉ được mẹ truyền HS: Nghiên cứu sgk, tư duy, thảo luận, trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung (nếu có). GV: Nhận xét, bổ sung, kết luận. VI. Củng cố: Cơ sở tế bào học của qui luật di truyền liên kết với giới nằm trên Y? VII. Dặn dò - Làm bài tập 2 trang 54 SGK. - Đọc trước bài 13. cho con qua TBC của trứng. - Kết luận: Tính trạng DT ngoài nhân di truyền theo dòng mẹ(không theo QLDT) tính của 2 trường hợp gen nằm trên X và gen VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Tiết (TPPCT): 13 Ngày soạn: 03.09.2012 Chương trình: Cơ bản Lớp dạy: 12A7,8,9 BÀI 13. ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN CỦA GEN. I. Mục tiêu bài học. Sau khi học xong bài học thì học sinh phải đạt được 1. Kiến thức: Học sinh phải hiểu biết sâu sắc và trình bày, phân tích được -mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường, kiểu hình. -Ảnh hưởng của môi trường trong và ngoài đến sự biểu hiện của gen. -Mối quan hệ của kiểu gen, môi trường và kiểu hình thông qua ví dụ. -khái niệm và những tính chất của thường biến. -khái niệm mức phản ứng, vai trò của kiểu gen và môi trường đối với năng suất của vật nuôi và cây trồng. 2. Kĩ năng: -Quan sát và phân tích kênh hình, phát triển tư duy lôgic và làm việc độc lập, nhóm để kết luận vấn đề. -Hình thành cho học sinh cách suy luận khoa học, lập luận các vấn đề chặt chẽ, cách nghiên cưus khoa học theo phương pháp ưu việt của Menđen là đi từ thực tế -> suy luận khoa học -> tư duy trìu tượng. 3. Thái độ: Yêu thích bộ môn, thích tìm hiểu, khám phá các quy luật biểu hiện tính trạng. II. Trọng tâm bài học: Mối quan hệ KG, MT và KH. III. Phương pháp giảng dạy: Trực quan, vấn đáp, thảo luận để hình thành nên kiến thức cho học sinh. IV. Chuẩn bị. 1. Giáo viên: Soạn giáo án, sgk, tranh ảnh liên quan. 2. Học sinh: SGK, đọc trước bài ở nhà. V. Tiến trình tổ chức dạy - học. 1. Ổn định tổ chức lớp học(1’): Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số. 2. Kiểm tra bài cũ: Câu 1: Nêu một vài “đặc điểm của gen trên NST “X,Y”, sự di truyền của gen trên NST giới tính X và gen trên NST giới tính Y. Câu 2: Gen nằm ngoài nhân là gen nằm ở đâu(bào quan nào, bào quan nằm ở đâu) của tế bào? Nêu đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân ? Câu 3: So sánh dấu hiệu nhận biết quy luật liên kết với giới tính “X, Y” với quy luật di truyền ngoài nhân: Sự giống nhau và khác nhau ở điểm nào? 3. Bài mới: Trang 12 Mở bài: Từ xưa đến nay ông cha ta vẫn có câu ’nhất nước nhì phân, tam cần tứ giống’? Vậy nước, phân, cần là gì mà quan trọng như vậy? Giống ở đây là gì? Bản chất câu nói này là gì? Để trả lời cho vấn đề thầy vừa đưa ra thì thầy trò ta hãy đi vào nội dung bài học hôm nay ”ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen” Hoạt động của thầy và Nội dung kiến thức cơ bản trò * Hoạt động 1: Mối I. Mối quan hệ giữa gen và tính trạng. quan hệ giữa gen và - Mối quan hệ giữa gen và tính trạng: tính trạng. Gen(ADN)  mARN  Pôlipeptit  prôtêin  tính trạng. GV nêu vấn đề: Tính -> Gen quy định tính trạng (kiểu hình) trạng trên cơ thể sinh vật - Sự biểu hiện của gen qua nhiều bước nên chịu sự chi phối của nhiều yếu là do gen qui định có tố môi trường (trong,ngoài) cơ thể. hoàn toàn đúng hay II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường. không? Mối quan hệ giữa - Các yếu tố môi trường có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen. gen và tính trạng được -Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen với môi trường cụ thể. thể hiện như thế nào? Ví dụ 1: Giống thỏ Himalaya HS: Đọc mục I trong -Đặc điểm: SGK và thảo luận nhóm +Các điểm đầu mút của cơ thể như: Tai, mõm, đuôi, bàn chân có lông màu đưa ra kết luận. đen. GV: Nhận xét và bổ +Thân thỏ màu trắng. sung. khác nhau. Hoạt động 2: Sự tương -Giả thiết: Các tế bào ở đầu mút cơ thể có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ các tế tác giữa kiểu gen và môi bào ở phần thân nên chúng có khả năng tổng hợp sắc tố melanin (hình trường. thành màu đen) GV: Tại sao cùng một Các tế bào ở vùng thân có nhiệt độ cao hơn nên các gen của chúng lại kiểu gen của thỏ lại có không biểu hiện (không tổng hợp được Melanin) nên lông màu trắng màu lông khác nhau ở thỏ -Chứng minh: Cạo phần lông trắng trên lưng của thỏ và buộc một cục nước *Tại vị trí đầu mút cơ thể đá. như tai, bàn chân, đuôi, Kết quả: Lông mọc lên tại vùng lông cạo và buộc đá là lông đen. mõm, ... có lông màu KL: Giả thiết đúng đen ? Ví dụ 2: Các cây hoa cẩm tú cầu dù có cùng một kiểu gen nhưng màu hoa *Ở những vị trí khác của có thể biểu hiện ở các dạng trung gian khác nhau giữa tím và đỏ tuỳ thuộc thân lông trắng muốt? vào độ pH của đất. Trong trường hợp này các cây tuy có cùng kiểu gen HS: Nghiên cứu thông tin nhưng mức độ biểu hiện ra kiểu hình ở các cây là khác nhau. SGK, thảo luận và trả lời. Ví dụ 3: Ở người bệnh phêninkêtô niệu do một gen lặn nằm trên NST GV: Chính xác hóa kiến thường quy định. Bệnh này do rối loạn chuyển hoá axit amin phêninalanin thức. thành tiroxin. ΔTheo em nhiệt độ cao Nguyên nhân: Do gen đột biến mất chức năng xúc tác sự chuyển hoá đã ảnh hưởng đến sự biểu phêninalanin thành tirôxin hiện của gen như thế Hậu quả: Phêninalanin không được chuyển hoá thành tirôxin nên bị ứ đọng nào ? lên não đầu độc tế bào thần kinh, bệnh nhân bị thiểu năng trí tuệ, mất trí ΔHãy tìm thêm các ví dụ nhớ. về mức độ biểu hiện của Chữa trị: Phát hiện sớm và có chế độ ăn kiêng hợp lí (phêninalanin là axit các kiểu gen phụ thuộc amin không thay thế nên không loại được khỏi khẩu phần ăn) vào điều kiện môi trường. KL: Cùng một kiểu gen không có khả năng chuyển hoá pheninalanin thành * Hoạt động 3: Mức tizoxin nhưng sống trong các môi trường khác nhau thì sẽ cho kiểu hình phản ứng của kiểu gen. khác nhau(bị bệnh nặng hay nhẹ) HS: Đọc mục III SGK và - Một số ví dụ: thảo luận về sơ đồ hình +Con tắc kè hoa; cây rau mac; tóc xoăn; ; tính lăng nhăng của con người; vẽ mối quan hệ giữa một hoa cẩm tú cầu; hoa liên hình; trí thông minh; sự ung thư da tăng do thay KG với các môi trường đổi môi trường; màu da của con người khi thay đổi môi trường trở nên đen khác nhau trong sự hình hay trắng; phêninkêtô niệu. thành các KH khác nhau. III. Mức phản ứng của kiểu gen. GV: Mức phản ứng là gì? 1. Khái niệm: Tìm một hiện tượng thực -Khái niệm: Tập hợp các kiểu hình của cùng một kiểu gen tương ứng với tế trong tự nhiên để minh các môi trường khác nhau là mức phản ứng của một KG. Trang 13 họa. + Mức phản ứng được chia thành mấy loại? Đặc điểm của từng loại? + Tính trạng chất lượng và tính trạng số lượng, thường thì loại nào có mức phản ứng rộng hơn? Hãy chững minh điều đó? HS: Nghiên cứu thông tin sgk, thảo luận và trả lời các câu hỏi. GV: Nhận xét và bổ sung để hoàn thiện kiến thức. GV: Có thể xác định rễ dàng mức phản ứng của một KG hay không? HS: Nghiên cứu thông tin SGK, trả lời. GV liên hệ: Trong sản xuất, chăn nuôi muốn nâng cao năng suất thực cần phải làm gì? (mối quan hệ giữa yếu tố giống, kĩ thuật canh tác và năng suất thu được). GV: Thế nào là sự mềm dẻo về KH? Hình vẽ 13 thể hiện điều gì? HS: Mức phản ứng của 2 KG khác nhau trong cùng một điều kiện môi trường. GV: Vậy mức độ mềm dẻo của KH phụ thuộc vào yếu tố nào? (kiểu gen) Sự mềm dẻo về KH của mỗi KG có ý nghĩa gì đối với chính bản thân sinh vật? Từ những phân tích trên hãy nêu những tính chất và đặc điểm của sự mềm dẻo KH của sinh vật? HS: Nghiên cứu thông tin SGK, thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi. Δ Tại sao các nhà khioa học lại khuyên nông dân không nên chỉ trồng một giống lúa duy nhất (cho dù là giống lúa có năng suất cao) trên một diện tích rộng trong một vụ ? KG + MT -> KH Không có một gen hoạt động riêng rẽ mà hoạt động trong tế bào và tác động qua lại với nhau, với môi trường. -VD: Con tắc kè hoa: +Trên lá cây: Da có hoa văn màu xanh của lá. +Trên đá: Da có màu hoa của rêu đá. +Trên thân cây: Da có màu hoa nâu. Tập hợp các kiểu hình trên của một con tắc kè (một KG) tương ứng với các chế độ môi trường được gọi là mức phản ứng kiểu gen của con tắc kè. - Phân loại mức phản ứng kiểu gen: Gồm hai loại: + Mức phản ứng rộng: thường là những tính trạng về số lượng(tính trạng đa gen) như: năng suất sữa, khối lượng, tốc độ sinh trưởng, sản lượng trứng, sữa. Sinh vật có mức phản ứng rộng thì khả năng phân bố sẽ rộng, thích nghi cao hơn các loài khác. + Mức phản ứng hẹp: là những tính trạng chất lượng. Ý nghĩa của mức phản ứng với sinh vật: Sinh vật càng có mức phản ứng rộng càng thích nghi rộng với môi trường, khả năng phân bố rộng, sinh vật càng có mức phản ứng hẹp càng kém thích nghi 2. Phương pháp nghiên cứu mức phản ứng của kiểu gen. - Tạo ra các cá thể sinh vật có cùng một KG. Đưa vào các môi trường khác nhau để nghiên cứu đặc điểm biểu hiện (mức phản ứng gen với môi trường) của tính trạng trong các môi trường. -Thường dễ áp dụng với thực vật, vi sinh vật. - Đối với cây sinh sản sinh dưỡng cắt cành đồng loạt của cùng một cây đem trồng ở những điều kiện môi trường khác nhau và theo dõi đặc điểm của chúng. -Ý nghĩa thực tiễn của việc nghiên cứu mức phản ứng: Tìm được kiểu hình mong muốn từ kiểu gen, có biện pháp chăm sóc thích hợp. KL: Giống tốt + kĩ thuật tốt -> năng suất cao. Tùy vào điều kiện giống và môi trường có thể tiến hành cải tiến giống hay môi trường để cho năng suất cao. 3. Sự mềm dẻo kiểu hình (thường biến): - Khái niệm: Hiện tượng một kiểu gen có thể thay đổi kiểu hình trước những điều kiện môi trường khác nhau được gọi là sự mềm dẻo kiểu hình(thường biến). -Đặc điểm: +Mức độ mềm dẻo của kiểu hình phụ thuộc vào kiểu gen. +Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của mình trong một phạm vi nhất định. -Ý nghĩa: Sự mềm dẻo kiểu giúp sinh vật thích nghi với những thay đổi của môi trường(do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sinh vật thích nghi với môi trường). 4. Phân biệt giữa thường biến và đột biến: Các vấn đề THƯỜNG BIẾN ĐỘT BIẾN Ví dụ - Cây bàng rụng lá vào Bệnh bạch tạng mùa đông Bản chất khái Làm biến đổi kiểu hình, Làm biến đổi kiểu gen niệm không làm biến đổi kiểu -> biến đổi kiểu hình. gen. Nguyên nhân Do các nhân tố gây đột Do môi trường tác biến động Đặc điểm Không di truyền được. Di truyền được. Xuất hiện đồng loạt, Xuất hiện riêng lẻ, định vô hướng hướng Trang 14 Ý nghĩa Có lợi, giúp sinh vật thích nghi với môi trường, có ý nghĩa gián tiếp với tiến hóa và chọn giống. Đa số có hại nhưng là nguồn nguyên liệu cho tiến hóa và chọn giống. . VI. Đánh giá-Củng cố đọc kết luận trong SGK. - Ý nghĩa của của sự mềm dẻo KH đối với thực tiễn sản xuất? VII. Dặn dò-bài tập về nhà -Về nhà học bài theo sgk - Ôn tập lí thuyết dựa vào câu 1, 2, 3, và 4 ở cuối bài trong SGK. - Đọc mục “ Em có biết” trang 72. VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ......................................................................................................................................................................................................... THAM KHẢO: ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN CỦA GEN Bố mẹ không truyền đạt cho con những tính trạng có sẵn mà truyền cho con một kiểu gen Kiểu gen quy định khả năng phản ứng của cơ thể trước - Mức độ mềm dẻo về kh phụ thuộc vào kg. - Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của mình trong 1 phạm vi nhất định. - Mức phản ứng do gen quy định, trong cùng 1 KG mỗi gen có mức phản ứng riêng - Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sinh vật thích nghi với những thay đổi của môi trường. - Mức độ mềm dẻo về kiểu hình phụ thuộc vào kiểu gen. - Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của mình trong 1 phạm vi nhất định. Keát luaän : - Boá meï khoâng truyeàn ñaït cho con nhöõng tính traïng ñaõ coù saün maø chæ truyeàn moät kieåu gen. - Kieåu gen quy ñònh khaû naêng phaûn öùng cuûa cô theå tröôùc moâi tröôøng . - Moâi tröôøng quy ñònh kieåu hình cuï theå trong giôùi haïn möùc phaûn öùng do kieåu gen quy ñònh. - Kieåu hình laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng giöõa kieåu gen vaø moâi tröôøng . - Thöôøng bieán laø nhöõng bieán ñoåi veà kieåu hình cuûa cuøng 1 kieåu gen ñöôïc phaùt sinh trong quaù trình phaùt trieån caù theå döôùi aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän moâi tröôøng. - Nguyeân nhaân: Do taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa moâi tröôøng soáng. - Tính chaát: + Xaûy ra ñoàng loaït, ñònh höôùng, coù theå xaùc ñònh ñöôïc. + Khoâng laøm bieán ñoåi kieåu di truyeàn neân khoâng di truyeàn cho theá heä sau. - Haäu quaû: Taïo ra söï khaùc bieät giöõa caùc caù theå trong loaøi. - YÙ nghóa: Giuùp sinh vaät bieán ñoåi vaø thích nghi kòp thôøi vôùi nhöõng thay ñoåi cuûa moâi tröôøng 1. Khaùi nieäm : - Möùc phaûn öùng laø giôùi haïn cuûa thöôøng bieán cuûa cuøng 1 kieåu gen tröôùc nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khaùc nhau. -Ví duï :Luùa Traân Chaâu luøn: 100taï/ha/vuï 2. Ñaëc ñieåm : Trang 15 - Möùc phaûn öùng do gen quy ñònh trong cuøng 1 kieåu gen , moãi gen coù moät möùc phaûn öùng rieâng . - Möùc phaûn öùng thay ñoåi theo töøng loaïi tính traïng . - Moät soá tính traïng ôû sinh vaät coù möùc phaûn öùng roäng hoaëc heïp . Möùc phaûn öùng caøng roäng , sinh vaät caøng deã thích nghi . - Di truyeàn ñöôïc vì do kieåu gen quy ñònh . 3. YÙ nghóa : Gioáng kó thuaät naêng suaát - Ñaåy maïnh coâng taùc gioáng : choïn , caûi taïo , lai gioáng . - Taêng cöôøng caùc bieân phaùp kó thuaät : Xöû lí, chaêm soùc, phoøng tröø beänh ... - Xaùc ñònh ñuùng thôøi gian thu hoaïch . 2. Đặc điểm: -Mức phản ứng do gen quy định, trong cùng 1 kiểu gen mỗi gen có mức phản ứng riêng. - Có 2 loại mức phản ứng: mức phản ứng rộng và mức phản ứng hẹp, mức phản ứng càng rộng sinh vật càng dễ thích nghi. - Di truyền được vì do kiểu gen quy định. - Thay đổi theo từng loại tính trạng. 4. Sự mềm dẻo về kiểu hình: - Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sinh vật thích nghi với những thay đổi của môi trường. - Mức độ mềm dẻo về kiểu hình phụ thuộc vào kiểu gen. - Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của mình trong 1 phạm vi nhất định. II. SỰ TƯƠNG TÁC GIỮA KIỂU GEN VÀ MÔI TRƯỜNG. - Kết luận: Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen với môi trường cụ thể. VD: Con tắc kè hoa: - Trên lá cây: Da có hoa văn màu xanh của lá. - Trên đá: Da có màu hoa của rêu đá. - Trên thân cây: Da có màu hoa nâu. I. Mối quan hệ giữa kiểu gen – kiểu hình và môi trường: Ví dụ: sách giáo khoa. Gen ( ADN) → mARN →Prôtêin → tính trạng - Với cùng một kiểu gen nhưng trong nh÷ng điều kiện môi trường khác nhau cho những kiểu hình khác nhau.  Bố mẹ không truyền cho con những tính trạng đã hình thành sẵn mà truyền cho con một kiểu gen. - Kiểu gen quy định khả năng phản ứng của có thể trước điều kiện môi trường. - Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường. - Trong quá trình biểu hiện kiểu hình, kiểu gen còn chịu sự tác động của nhiều yếu tố bên trong và bên ngòai cơ thể. - Sự tác động của môi trường lên sự biểu hiện của gen còn phụ thuộc vào loại tính trạng. II. Thường biến: 1. Khái niệm: Là những biến đổi kiểu hình của cùng một kiểu gen, phát sinh trong quá trình phát triển cá thể dưới ảnh hưởng của điều kiện môi trường, không liên quan đến biển đổi KG. 2. Đặc điểm: - Chỉ biến đổi kiểu hình. - Không biến đổi kiểu gen. - Xảy ra đồng loạt theo một hướng xác định - Không di truyền được - Không có ý nghĩa trong tiến hóa và chọn giống. - Chỉ có giá trị thích nghi. III. Mức phản ứng: 1. Khái niệm: Trang 16 - Tập hợp các kiểu hình của cùng 1 KG tương ứng với các môi trường khác nhau gọi là mức phản ứng cua 1 KG. (Giới hạn thường biến của kiểu gen) VD:Con tắc kè hoa 2. Đặc điểm: - Mức phản ứng do gen quy định, trong cùng 1 KG mỗi gen có mức phản ứng riêng. - Có 2 loại mức phản ứng: mức phản ứng rộng và mức phản ứng hẹp, mức phản ứng càng rộng sinh vật càng dễ thích nghi. - Di truyền được vì do KG quy định - Thay đổi theo từng loại tính trạng.  Kiểu gen quy định mức phản ứng, khả năng về năng suất của giống. Kĩ thuật sản xuất quy định năng suất cụ thể của một giống. Như vậy để nâng cao năng suất cần có kĩ thuật chăm sóc cao đồng thời với việc làm thay đổi vốn gen (cải tạo giống) * Sự mềm dẻo về kiểu hình: * Hiện tượng một KG có thể thay đổi KH trước những điều kiện MT khác nhau gọi là sự mềm dẻo về KH. - Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sv thích nghi với những thay đổi của MT - Mức độ mềm dẻo về kiểu hình phụ thuộc vào KG. - Mỗi KG chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của mình trong 1 phạm vi nhất định. BÀI 13: ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN CỦA GEN 13Câu 22[22BT2008L1]: Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về thường biến? A. Thường biến là loại biến đổi đồng loạt theo một hướng xác định. B. Thường biến là những biến đổi ở kiểu hình của cùng một kiểu gen, phát sinh trong quá trình phát triển cá thể. C. Thường biến là loại biến dị di truyền qua sinh sản hữu tính. D. Thường biến là loại biến dị không di truyền qua sinh sản hữu tính. 13Câu 25[BT2008L2]: Những biến đổi ở kiểu hình của cùng một kiểu gen, phát sinh trong quá trình phát triển cá thể dưới ảnh hưởng của môi trường được gọi là A. đột biến. B. đột biến gen. C. thường biến. D. đột biến nhiễm sắc thể. 13Câu 4[4PT-KPB2008L2]: Những biến đổi ở kiểu hình của cùng một kiểu gen, phát sinh trong quá trình phát triển cá thể dưới ảnh hưởng của môi trường được gọi là A. đột biến gen. B. đột biến nhiễm sắc thể. C. thường biến. D. đột biến. 13+..Câu 29[PT-KPB2008L1]: Trường hợp nào sau đây là thích nghi kiểu hình? A. Con bọ lá có cánh giống lá cây. B. Con tắc kè hoa nhanh chóng thay đổi màu sắc theo nền môi trường. C. Con bọ que có thân và các chi giống cái que. D. Một loài sâu ăn lá có màu xanh lục ngay từ khi mới sinh ra. 13Câu 33[33PT-KPB2008L2]: Sau đây là một số đặc điểm của biến dị: (1) Là những biến đổi ở kiểu gen. (2) Là những biến đổi di truyền được qua sinh sản. (3) Là những biến đổi đồng loạt, theo hướng xác định, tương ứng với môi trường. (4) Là những biến đổi đột ngột, gián đoạn về một hoặc một số tính trạng nào đó. (5) Là những biến đổi ở kiểu hình không liên quan đến sự biến đổi trong kiểu gen. Những đặc điểm của thường biến gồm: A. (1), (4). B. (3), (5). C. (2), (4). D. (1), (2). 13Câu 39[39PT-PB2008M153PNCL1]: Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình? A. Kiểu hình chỉ phụ thuộc vào kiểu gen mà không chịu ảnh hưởng của các yếu tố môi trường. B. Bố mẹ không truyền cho con những tính trạng đã hình thành sẵn mà truyền một kiểu gen. C. Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường. D. Kiểu gen qui định khả năng phản ứng của cơ thể trước môi trường. 13Câu 38[38PT-PB2008PNCM104L2]: Những biến đổi kiểu hình của cùng một kiểu gen, phát sinh trong quá trình phát triển cá thể dưới ảnh hưởng của môi trường được gọi là A. đột biến gen. C. đột biến. B. thường biến (sự mềm dẻo của kiểu hình). D. đột biến nhiễm sắc thể. 13Câu 5[5BT2009M168]: Ở động vật, để nghiên cứu mức phản ứng của một kiểu gen nào đó cần tạo ra các cá thể A. có kiểu gen khác nhau. C. có kiểu hình khác nhau. B. có kiểu hình giống nhau. D. có cùng kiểu gen. 13Câu 2[2PT2009M159PC]: Ở động vật, để nghiên cứu mức phản ứng của một kiểu gen nào đó cần tạo ra các cá thể Trang 17 A. có cùng kiểu gen. B. có kiểu hình khác nhau. C. có kiểu hình giống D. có kiểu gen khác nhau. nhau. 13Câu 21[21CD2007M194PC]: Ở cây hoa liên hình (Primula sinensis), màu sắc hoa được quy định bởi một cặp gen. Cây hoa màu đỏ thuần chủng (kiểu gen RR) trồng ở nhiệt độ 35o C cho hoa màu trắng, đời sau của cây hoa màu trắng này trồng ở 20o C thì lại cho hoa màu đỏ; còn cây hoa màu trắng thuần chủng (rr) trồng ở nhiệt độ 35o C hay 35o C đều cho hoa màu trắng. Điều này chứng tỏ ở cây hoa liên hình A. màu hoa phụ thuộc hoàn toàn vào nhiệt độ. B. màu hoa phụ thuộc hoàn toàn vào kiểu gen. C. tính trạng màu hoa không chỉ do gen qui định mà còn chịu ảnh hưởng của nhiệt độ môi trường. D. gen R qui định hoa màu đỏ đã đột biến thành gen r qui định hoa màu trắng. 13Câu 5[5DH-CD2007PCM152]: Tính trạng số lượng thường A. có mức phản ứng hẹp. C. ít chịu ảnh hưởng của môi trường. B. do nhiều gen quy định. D. có hệ số di truyền cao. 13Câu 6[6ĐH-CĐ2008M253PC]: Phát biểu đúng khi nói về mức phản ứng là: A. Mức phản ứng không do kiểu gen quy định. B. Mỗi gen trong một kiểu gen có mức phản ứng riêng. C. Các gen trong một kiểu gen chắc chắn sẽ có mức phản ứng như nhau. D. Tính trạng số lượng có mức phản ứng hẹp, tính trạng chất lượng có mức phản ứng rộng. 13+..Câu 34[34ĐH-CĐ2008M253PC]: Phát biểu nào dưới đây là đúng khi nói về hệ số di truyền? A. Hệ số di truyền thấp chứng tỏ tính trạng ít chịu ảnh hưởng của điều kiện ngoại cảnh. B. Đối với những tính trạng có hệ số di truyền thấp thì chỉ cần chọn lọc một lần đã có hiệu quả. C. Hệ số di truyền càng cao thì hiệu quả chọn lọc càng thấp. D. Hệ số di truyền cao nói lên rằng tính trạng phụ thuộc chủ yếu vào kiểu gen. 13Câu 24[24ĐH2009M297PC]: Giống lúa X khi trồng ở đồng bằng Bắc Bộ cho năng suất 8 tấn/ha, ở vùng Trung Bộ cho năng suất 6 tấn/ha, ở đồng bằng sông Cửu Long cho năng suất 10 tấn/ha. Nhận xét nào sau đây là đúng? A. Điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng,... thay đổi đã làm cho kiểu gen của giống lúa X bị thay đổi theo. B. Giống lúa X có nhiều mức phản ứng khác nhau về tính trạng năng suất. C. Năng suất thu được ở giống lúa X hoàn toàn do môi trường sống quy định. D. Tập hợp tất cả các kiểu hình thu được về năng suất (6 tấn/ha, 8 tấn/ha, 10 tấn/ha,...) được gọi là mức phản ứng của kiểu gen quy định tính trạng năng suất của giống lúa X. 13Câu 59[59CD2010M251PNC]: Khi nói về mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình, nhận định nào sau đây không đúng? A. Kiểu hình là kết quả sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường. B. Kiểu gen quy định khả năng phản ứng của cơ thể trước môi trường. C. Bố mẹ không truyền đạt cho con những tính trạng đã hình thành sẵn mà truyền đạt một kiểu gen. D. Kiểu hình của cơ thể chỉ phụ thuộc vào kiểu gen mà không phụ thuộc vào môi trường. Trang 18 Tiết (TPPCT): 14 Chương trình: Cơ bản Ngày soạn: 04.09.2012 Lớp dạy: 12A7,8,9 BÀI 14. THỰC HÀNH LAI GIỐNG I. Mục tiêu bài học. 1. Kiến thức Học sinh hiểu biết sâu sắc về kiến thức lai giống 2. Kỹ năng - Phát triển kĩ năng quan sát và phân tích mẫu vật. - Phát triển được năng lực vận dụng lí thuyết vào thực tiễn sản xuất và đời sống. - Rèn được một số thao tác lai giống. 3. Thái độ Hình thành cho học sinh có thái độ nghiêm túc trong sản suất, làm việc II. Trọng tâm kiến thức Thực hành về lai giống thực vật bằng thụ phấn III. Phương pháp dạy học Thực nghiệm theo nhóm IV. Phương tiện dạy học và chuẩn bị của giáo viên, học sinh 1. Giáo viên -Soạn giáo án, dặn học sinh địa điểm thực hành. -Cây cà chua bố mẹ, mảnh vườn - Kẹp, kéo, kim mũi mác, đĩa kính đồng hồ, bao cách li, nhãn, bút chì, bút lông, bông, hộp pêtri. 2. Học sinh -Học bài ở nhà, chuẩn bị các dụng cụ cần thiết, xem trước bài ở nhà và tự tiến hành thực hành trước ở nhà để xem kết quả, nhận xét và thảo luận. -Chuẩn bị cây bố mẹ. +Chọn giống: chọn nhiều cây khác nhau rõ ràng về hình dạng hoặc màu sắc quả để có thể dễ dàng phân biệt bằng mắt thường. +Gieo hạt những cây dùng làm bố trước những cây dùng làm mẹ từ 8 đến 10 ngày. +Khi cây bố ra hoa thì tỉa bớt hoa, ngắt bỏ quả non, tập trung lấy phấn được tốt. +Khi cây mẹ được 9 lá thì bấm ngọn, chỉ để 2 cành (3 chùm hoa/cành, 3-5 quả/chùm). V. Tiến trình tổ chức dạy học GV dùng tranh về thụ phấn nhân tạo ở đạu Hà Lan, yêu cầu HS quan sát và mô tả quá trình thụ phấn nhân tạo ở đậu Hà Lan. Sau đó GV hoàn thiện vấn đề nêu ra và vào bài mới. Hoạt động của thầy và trò Nội dung kiến thức Hoạt động 1: Lai giống thực vật. I. Lai giống thực vật. GV : Tại sao lại phải gieo hạt cây 1. Cách tiến hành. làm bố trước những cây làm mẹ ? * Khử nhị trên cây mẹ: + Mục đích của việc ngắt bỏ những - Chọn những hoa còn nụ có màu vàng nhạt để khử nhị Trang 19 chùm hoa và quả non trên cây bố, (hoa chưa tự thụ phấn). bấm ngọn và ngắt cành, tỉa hoa trên (dùng kim mũi mác tách một bao phấn ra nếu phấn còn là cây mẹ ? chất trắng sữa hay hạt màu xanh thì được. Nếu phấn đã là GV hướng dẫn HS thực hiện thao hạt màu trắng thì không được). tác khử đực trên cây mẹ. - Dùng ngón trỏ và ngón cái của tay trái giữ lấy nụ hoa. + Tại sao cần phải khử nhị trên cây - Tay phải dùng kẹp tách bao hoa ra, tỉa từng nhị một, mẹ ? cần làm nhẹ tay, tránh để bầu nhụy và đầu nhụy bị GV thực hiện mẫu : Kĩ thuật chọn thương tổn. nhị hoa để khử, các thao tác khi khử - Trên mỗi chùm chọn lấy 4 đến 6 hoa cùng lúc và là nhị. những hoa mập để khử nhị, cắt tỉa bỏ những hoa khác. HS: Tiến hành các bước thí nghiệm - Bao các hoa đã khử nhị bằng bao cách li. theo hướng dẫn của GV. * Thụ phấn: GV: Mục đích của việc dùng bao - Chọn những hoa đã nở xòe, đầu nhụy to màu xanh cách li sau khi đã khử nhị ? thẫm, có dịch nhờn. GV hướng dẫn chọn hoa trên cây - Thu hạt phấn trên cây bố: Chọn hoa vừa nở, cánh hoa mẹ để thụ phấn. và bao phấn vàng tươi, khi chín hạt phấn chín tròn và GV: thực hiện các thao tác mẫu. trắng. - Không chọn những hoa đầu nhụy - Dùng kẹp ngắt nhị bỏ vào đĩa đồng hồ. khô, màu xanh nhạt nghĩa là hoa - Dùng bút lông chà nhẹ lên các bao phấn để hạt phấn còn non, đầu nhụy màu nâu và đã bung ra. bắt đầu héo thụ phấn không có kết - Dùng bút lông chấm hạt phấn cây bố lên đầu nhụy hoa quả. cây mẹ đã khử nhị - Có thể thay bút lông bằng những - Bao chùm hoa đã thụ phấn bằng túi cách li, buộc nhãn, chiếc lông gà. ghi ngày và công thức lai. * Hoạt động 2: Viết thu hoạch. II. Thu hoạch GV: hướng dẫn HS phương pháp - HS phải tóm tắt các bước lai giống và những điều cần thu hoạch và cất giữ hạt lai. chú ý khi chọn hoa cùng với các thao tác khi giao phấn. HS: Thảo luận nhóm, thống nhất ý - Vẽ sơ lược mô tả các thao tác giao phấn. kiến, trình bày vào bảng thu hoạch. GV: Nhận xét kết quả và bổ sung. VI. Củng cố - GV nhận xét đánh giá cụ thể các nhóm thực hành về: + Kĩ năng thao tác lai giống. + Sản phẩm thực hành. - GV tóm tắt về các thao tác lai giống và nhắc HS ghi vào vở thực hành. VII. Dặn dò - Hoàn thành bài thu hoạch. - Làm bài tập của bài Ôn tập chương I, II VIII. Rút kinh nghiệm giờ dạy ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Trang 20