Tài liệu Giáo án ngữ văn 10 tuần 7: tấm cám

VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí TẤM CÁM ( Truyện cổ tích ) I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức: - Từ việc củng cố và nâng cao những hiểu biết về thể loại TCT đã học trong chương trình THCS, nhận thức được tính chất, ý nghĩa của những mâu thuẫn, xung đột diễn ra trong truyện Tấm Cám. + Ý nghĩa của sự biến hóa của Tấm, từ đó khái quát được chủ đề, giá trị nghệ thuật và nội dung của truyện. + Khắc sâu TY đối với người LĐ, người PNVN. + Củng cố niềm tin vào chiến thắng của cái thiện, của chính nghĩa trong cuộc sống và XH. - Tích hợp các TCT thần kì khác: Thạch Sanh, Cây khế, Sọ Dừa.... 2. Kĩ năng: - Rèn kĩ năng đọc, kể, PT nhân vật qua mâu thuẫn, xung đột trong TCT thần kì. 3. Thái độ: - Hình thành ở HS có được tình yêu đối với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện, của chính nghĩa trong cuộc sống. II. CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS. 1. GV: SGK + SGV + TLTK + GA. 2. HS: Chuẩn bị bài theo câu hỏi hướng dẫn trong SGK. 3. Phương pháp: Đọc sáng tạo, gợi tìm, thảo luận, trả lời câu hỏi trong SGK. III. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: Hoạt động 1:(15 phút) 1. Kiểm tra bài cũ:(5 phút) VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí * Câu hỏi: Em có nhận xét gì về phẩm chất của các nhân vật trong sử thi Ramayana? Những phẩm chất ấy bây giờ có còn quan trọng nữa không? * Đáp án: - Phẩm chất các nhân vật trong sử thi là những phẩm chất tiêu biểu, mẫu mực. - Ra-ma và Xi-ta tiêu biểu cho vẻ đẹp được tôn vinh của người Ấn Độ. Đó là lòng dũng cảm, tinh thần trọng danh dự, đề cao cái thiện, là phẩm chất thuỷ chung, trong sáng. Ngày nay, những phẩm chất ấy vẫn được đề cao, vẫn được coi là phẩm chất đẹp đẽ của con người. 2. Nội dung bài mới: Vào bài: (1 phút). Có một nhà thơ đã viết: “Ở mỗi bài học hôm nay Có buổi trưa đầy nắng Cánh cò ngang qua quãng vắng. Cô Tấm têm trầu trong ngày hội làng ta. Cô Tấm hoá bà hoàng. Chân vẫn lấm bùn đầu làng ngõ xóm”. Cô Tấm đã đi vào đời sống văn hoá, cùng với suy nghĩ và cảm thông chia sẻ của người Việt với cha ông mình. Để góp phần thấy được điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu truyện “Tấm Cám”. HĐ CỦA GV HĐ CỦA HS NỘI DUNG GHI BẢNG Hoạt động 2: ( 25phút) I. TÌM HIỂU CHUNG: GV: Yêu cầu học sinh đọc phần tiểu dẫn của sgk * HS trả lời: 1. Giới thiệu vài nét về chuyện cổ tích. - Phân loại truyện cổ tích. Truyện cổ GV hỏi: Truyện cổ tích - Phân loại truyện cổ tích. tích chia làm ba loại: chia làm mấy loại? Lấy Truyện cổ tích chia làm ba loại: ví dụ cho từng loại? + Truyện cổ tích sinh hoạt (Cái cân thuỷ ngân) VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí + Truyện cổ tích về loài vật (Quạ và Công) GV hỏi: Nêu đặc điểm của truyện cổ tích thần kì? * HS trả lời: + Truyện cổ tích thần kì (Thạch Sanh, Chử Đồng Tử). - Đặc điểm của truyện cổ tích thần kì: - Đặc điểm của truyện cổ tích + Truyện cổ tích thần kì chiếm số lượng lớn nhất. Đó là loại truyện có sự thần kì: tham gia của nhiều yếu tố thần kì vào + Truyện cổ tích thần kì chiếm tiến trình phát triển của truyện (Tiên, số lượng lớn nhất. Đó là loại Bụt, vật báu trả ơn). truyện có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì vào tiến trình phát + Nội dung truyện cổ tích là đề cập triển của truyện (Tiên, Bụt, vật tới số phận bất hạnh của người lao động về hạnh phúc gia đình, về công báu trả ơn). bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực + Nội dung truyện cổ tích là đề của con người. cập tới số phận bất hạnh của người lao động về hạnh phúc gia đình, về công bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực của con người. - Truyện Tấm Cám thuộc cổ tích thần GV hỏi: Kiểu truyện Truyện Tấm Cám thuộc cổ tích kì. Kiểu truyện này phổ biến ở nhiều Tấm Cám phổ biến ở thần kì. Kiểu truyện này phổ biến nước trên thế giới. nhiều nơi trên thế giới, ở nhiều nước trên thế giới. có thể lấy ví dụ? - VD: + Cô bé Lọ Lem (Pháp). + Chiếc hài cườm pha lê (Đức). 2. Văn bản: GV: Hướng dẫn hs đọc và tìm hiểu bố cục. - Yêu cầu đọc gợi không khí cổ tích, chú ý những câu đối thoại, những câu văn vần, kết hợp đọc và a. Đọc văn bản: VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí kể. - Giáo viên nhận xét kết quả. b. Bố cục: GV hỏi: Nêu bố cục và nội dung của từng phần? - Mở truyện: Ngày xưa... việc nặng Giới thiệu các nhân vật chính và hoàn cảnh truyện. - Thân truyện: Một hôm… về cung Diễn biến câu chuyện. - Kết truyện: Tấm trở lại thành người. II. ĐỌC HIỂU: 1. Nhân vật và mâu thuẫn- xung đột chủ yếu. - Nếu căn cứ vào quan hệ gia đình thì truyện có các mâu thuẫn: Hoạt động 3 (60ph). GV ? Trong VB có sự đối lập và mâu thuẫn gì? Vì sao? + Tấm >< Cám (hai chị em cùng cha khác mẹ, cùng thế hệ). (Giữa nhân vật nào với * HS trả lời: nhân vật nào? Mâu thuẫn đó phát triển ra sao theo - Nếu căn cứ vào quan hệ gia mạch cốt truỵên? Mâu đình thì truyện có các mâu thuẫn: thuẫn nào là chủ yếu) + Tấm >< Cám (hai chị em cùng cha khác mẹ, cùng thế hệ). + Tấm >< Dì ghẻ (dì ghẻ và con chồng) → Mâu thuẫn Tấm - Cám là chủ yếu, xuyên suốt toàn truyện, liên tục và ngày càng căng thẳng, quyết liệt. Đó là mâu thuãn gia đình: Tấm >< Cám và dì ghẻ. + Tấm >< Dì ghẻ (dì ghẻ và con + Thể hiện mâu thuẫn xã hội, khái chồng) quát thành mâu thuẫn thiện - ác. → Mâu thuẫn Tấm - Cám là chủ yếu, xuyên suốt toàn truyện, liên tục và ngày càng căng thẳng, quyết liệt (Mâu thuẫn dì ghẻ- con chồng chỉ đóng vai trò bổ sung, phụ trợ, không liên tục). Đó là mâu thuãn gia đình: Tấm >< VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí Cám và dì ghẻ. + Thể hiện mâu thuẫn xã hội, khái quát thành mâu thuẫn thiện - ác. (Các nhân vật Bụt, nhà vua… đều thuộc phe thiện, đứng về phía Tấm nhưng tham gia rất ít và có mức độ vào quá trình phát triển và giải quyết mẫu thuẫn xung đột trong truyện). Trong hai mâu thuẫn trên, mâu thuẫn Tấm - Cám là chủ yếu, xuyên suốt toàn truyện, liên… TIẾT 23 GV? Diễn biến của mâu thuẫn được thể hiện ntn? * HS trả lời: 2. Diễn biến của mâu thuẫn- xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám. (a) Bắt cua → chăn trâu → xem - Mâu thuẫn xung đột giữa Tấm và hội → thành hoàng hậu. Cám và mẹ con Cám có thể chia thành các chặng nhỏ. (b) Bốn lần bị giết → bốn lần a) Chặng 1: Khi còn ở nhà. GV? Từ so sánh đó, em hoá thân có nhận xét gì? (c) Trả thù. *Bảng hệ thống- đối sánh: GV: Lập bảng so sánh. Tấm là người ntn? GV hỏi: Mẹ con Cám là người ntn? - Tấm là cô gái bất hạnh, bị hắt *Tiểu kết: hủi, yếu đuối, thụ động, dễ khóc, chăm chỉ, hiền ngoan, cũng khát - Tấm là cô gái bất hạnh, bị hắt hủi, khao được vui chơi. yếu đuối, thụ động, dễ khóc, chăm chỉ, hiền ngoan, cũng khát khao được vui - Mẹ con Cám là người độc ác, chơi. nhẫn tâm hành hạ Tấm, cướp công lao và quyền lợi vật chất với tinh thần, luôn ghen ghét Tấm. - Nhân vật Bụt đóng vai trò là - Mẹ con Cám là người độc ác, nhẫn yếu tố thần kì, hiện ra kịp thời tâm hành hạ Tấm,... luôn ghen ghét trợ giúp tìm cách giải quyết khó khăn, bế tắc của nhân vật bất VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí hạnh. Đó là nét đặc biệt hấp dẫn Tấm. của loại truyện này. GV hỏi: Nhân vật Bụt đóng vai trò gì? - Đó là con đường dẫn đến hạnh phúc của Tấm. Cá bống để Tấm làm bạn, đàn chim sẻ đến giúp Tấm để Tấm đi hội làng, chiếc giày là chiếc cầu nối, dẫn đến gặp vua và trở thành hoàng hậu. - Từ cô gái mồ côi Tấm trở thành GV hỏi: Con đường tiến hoàng hậu. Hạnh phúc ấy chỉ có được ở con người ở hiền gặp hóa của Tấm ra sao? lành. Mặt khác, trở thành hoàng hậu là ước mơ, khát vọng của người lao động bị dè nén áp bức. - Nhân vật Bụt đóng vai trò là yếu tố thần kì, ........ Đó là nét đặc biệt hấp dẫn của loại truyện này. - Đó là con đường dẫn đến hạnh phúc của Tấm. * HS trả lời: * Nhận xét: - Mâu thuẫn Tấm - Cám và dì ghẻ không những không giảm mà còn ngày một phát triển, ngày một căng thẳng gay gắt quyết liệt. - Từ cô gái mồ côi Tấm trở thành hoàng hậu. → Đây không còn là mâu thuần gia đình mà phát triển thành mâu thuẫn giữa cái ác và cái thiện trong xã hội: mẹ con Cám tìm đủ mọi cách và nhiều lần truy đuổi hòng tiêu diệt bằng được Tấm để độc chiếm ngôi hoàng hậu. b. Mâu thuẫn 2: - Còn Tấm cô cũng dần trưởng thành hơn. Thực tế khốc liệt * Bảng hệ thống đối sánh. GV: Lập bảng so sánh. cũng thay đổi tính nết và cách nói năng, ứng xử của cô. Sau * Nhận xét: ? MT giữa Cám và Tấm mỗi lần bị giết, bị chết, bị chặt, được thể hiện ra sao? bị đốt, Tấm đều không chết, đều - Mâu thuẫn giữa Tấm - Cám và dì tìm cách hoá thân sang kiếp ghẻ không những không giảm mà còn khác, vật khác, đều tìm cách ngày một phát triển, ngày một căng mắng rủa, tố cáo tội ác cướp VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí chồng giết chị của Cám. thẳng gay gắt quyết liệt. → Đây không còn là mâu thuần gia đình mà phát triển thành mâu thuẫn giữa cái ác và cái thiện trong xã hội. - Còn Tấm cô cũng dần trưởng thành hơn. GV hỏi: Bốn lần bị giết - Bốn lần bị giết, bốn lần hoá và Tấm đã hóa thân ra thân chứng minh sức sống mãnh sao? liệt của Tấm, thể hiện quan niệm luôn luân hồi của đạo Phật trong tinh thần nhân dân, thể hiện mơ ước của nhân dân gửi vào nhân vật Tấm. - Bốn lần bị giết, bốn lần hoá thân chứng minh sức sống mãnh liệt của Tấm, thể hiện quan niệm luôn luân hồi của đạo Phật trong tinh thần nhân dân, thể hiện mơ ước của nhân dân gửi vào nhân vật Tấm. Tấm phải sống để hưởng hạnh phúc, để trừng trị những kẻ thù độc ác, mẹ con Cám nhất định phải đền tội. - Ở giai đoạn biến hoá về sau của Tấm, ta không thấy Bụt xuất hiện nữa. Vai trò của Bụt chấm dứt khi bước vào cuộc đấu tranh giành lại sự sống. Tính tích cực, chủ động của nhân vật Tấm thể hiện ở điểm này và đó cũng là cơ sở để dân gian khẳng định: Chính sức sống mãnh liệt của con người, của cái thiện mới là nguyên nhân quan trọng nhất tạo nên chiến thắng cuối cùng. - Nhà vua bất lực trước sự ức hiếp GV hỏi: Hình ảnh nhà * HS suy nghĩ trả lời: hãm hại Tấm của hai mẹ con Cám. vua ra sao? Có vai trò gì? - Nhà vua bất lực trước sự ức hiếp hãm hại Tấm của hai mẹ Nhà vua cũng hiền như Bụt và cũng con Cám. xa vời như Bụt, chỉ là một mơ ước của VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí Vua hoàn toàn như người ngoài dân gian. cuộc để mặc Tấm giải quyết một mình. Nhà vua cũng hiền như Bụt và cũng xa vời như Bụt, chỉ là một mơ ước của dân gian. → Đó cũng là quan niệm thiện ác và tinh thần lạc quan, niềm tin vào chân lí, và công bằng của tâm thức người Việt trong cổ tích. 3. Hành động trả thù của Tấm, quan niệm sống của nhân dân. GV hỏi: Em có suy nghĩ HS suy nghĩ trả lời: gì về hành động trả thù - Cuối truyện Tấm đã nhân danh - Cuối truyện Tấm đã nhân danh cái của Tấm? cái thiện trừng phạt cái ác. thiện trừng phạt cái ác. Tấm là nhân vật văn học do nhân dân lao động sáng tạo để thực hiện quan niệm, thái độ của mình về cuộc sống. Tư tưởng cốt lõi mà dân gian muốn gửi đến người nghe (đọc) là: Thiện luôn thắng ác, “ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác”. - Tấm là nhân vật văn học do nhân dân lao động sáng tạo để thực hiện quan niệm, thái độ của mình về cuộc sống. Tư tưởng cốt lõi mà dân gian muốn gửi đến người nghe (đọc) là: Thiện luôn thắng ác, “ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác”. - “Hiền” trong quan niệm dân gian là: “Đi với Bụt mặc áo cà sa - Đi với ma mặc áo giấy”. Hiền không đồng nghĩa với nhút nhát, sợ hãi, chịu khuất phục trước cái ác, cái xấu. Hoạt động 4 ( 5phút ). GV hỏi: Em hãy khái quát lại giá trị ND và NT của tác phẩm? II. TỔNG KẾT: 1. Giá trị nội dung: - Mâu thuẫn và xung đột trong truyện Tấm Cám phản ánh mâu thuẫn và VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí xung đột trong gia đình phụ quyền thời cổ (dì ghẻ - con chồng), đặc biệt là mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác. - Ý nghĩa xã hội của mâu thuẫn: Chiến thắng của cái thiện trước cái ác, cái ác trước sau cũng phải trả giá đích đáng, “ác giả ác báo”, cái thiện sẽ được tôn vinh, “ở hiền gặp lành”. HS suy nghĩ trả lời: 2. Giá trị nghệ thuật: GV mở rộng - Hạnh phúc không tồn tại ở đâu đó xa xôi, trừu tượng mà ở ngay cõi đời này. Người bình dân xưa không tìm hạnh phúc ở cõi nào khác mà tìm và giữ hạnh phúc thực sự ngay ở nơi trần thế. - Nhiều yếu tố thần kì trong câu chuyện: có nhân vật thần kì (Bụt), có vật thần (xương cá bống, gà biết nói, đàn chim sẻ biết nhặt thóc ra thóc, gạo ra gạo), bản thân nhân vật chính cũng có sự biến hoá thần kì. - Xã hội công bằng, ở đó có công lí được thực hiện. Tức là người lao động chăm chỉ, hiền lành, tốt bụng sẽ được hưởng hạnh phúc; kẻ tham lam, độc ác, giết người sẽ bị trừng trị đích đáng. - Nhiều yếu tố thần kì trong câu chuyện: có nhân vật thần kì (Bụt), có vật thần (xương cá bống, gà biết nói, đàn chim sẻ biết nhặt thóc ra thóc, gạo ra gạo), bản thân nhân vật chính cũng có sự biến hoá thần kì. - Thể hiện một lối kết cấu quen thuộc đã thành mô típ trong thể loại truyện cổ tích: kiểu nhân vật mồ côi, hoặc nghèo khó, bất hạnh trải qua nhiều khó khăn, hoạn nạn, cuối cùng được hưởng hạnh phúc. Bảng 1: Chặng1 Tấm Cám, dì ghẻ Yếu tố thần kì, hình ảnh, chi tiết tiêu biểu. VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí 1. Trong gia đình, a) Đi băt tép. a) Đi bắt tép tranh đoạt quyền lợi vật chất, tinh thần. - Chăm chỉ được giỏ - Lười biếng, chẳng được - Bụt hiện, bày cách giúp tép đầy. gì Tấm. + Khóc - Lừa chị, đổ tép sang giỏ - Cái yếm đỏ (vật thưởng) mình, về trước lĩnh thưởng. b) Đi chăn trâu b) Rình trộm Tấm cho cá ăn → giết bống ăn thịt. - Con bống - Chăn đồng xa - Khóc khi bống bị giết - Bụt hiện, bày cách giúp Tấm. - Chôn xương bống ở đầu giường - Con gà biết nói c) Đi xem hội. - Bốn lọ xương bống c) Đi xem hội - Nhặt thóc gạo - Bụt hiện giúp Tấm - bày kế hành hạ Tấm - Đi xem hội, rơi giày, - Chiếc giày đánh rơi. thử giày → thành - Thử giày→ bẽ bàng, xấu hoàng hậu. hổ. Bảng 2: Chặng 2 Tấm Cám - dì ghẻ Về lo giỗ bố Dì ghẻ bày mưu độc Treo cau Đẵn gốc cây giết Tấm Ngã chết đuối. Đưa Cám vào thế chi là hoàng hậu Hoá thành vàng anh (vua không nói gì) 1 VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí Hót mắng Cám Chim vàng anh bị giết 2 Lông chim hoá thành hai cây xoan đào. Xoan bị chặt, đóng khung cửi. 3 5 Cám chặt xoan, đóng khung cửi. Khung cửi nguyền rủa tội giết (vua không nói gì) chồng của Cám Khung cửi bị đốt 4 Cám theo lời mẹ giết chim, nấu ăn, vứt lông chim ra vườn (vua không nói gì). Cám đốt khung cửi, đổ tro bên lề đường xa hoàng cung. Từ đống tro mọc lên cậy thị, có một quả vàng thơm, ở với bà lão. (vua không nói gì) Từ quả thị bước ra trở thành cô Tấm Cám sợ hãi, muốn xinh đẹp như Tấm. xinh đẹp hơn xưa, gặp lại vua, trở lại làm hoàng hậu. Hoạt động 5 (5 phút). 3. Củng cố, luyện tập. * Củng cố: - Nắm được các kiến thức đã học. * Luyện tập: - Hoàn thành bài tập theo yêu cầu của GV. 4. Hướng dẫn HS học bài và chuẩn bị bài mới: * Bài cũ: - Học bài theo hướng dẫn trong SGK. * Bài mới: - Chuẩn bị bài mới ( T24).