Tài liệu Giáo án một thứ quà của lúa non: cốm

Văn bản: MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM (Thạch Lam) I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT: - Có hiểu biết ban đầu về thể văn tuỳ bút. - Cảm nhận được phong vị đặc sắc, nết đẹp văn hoá trong một thứ quà độc đáo và giản dị qua lối viết tuỳ bút tài hoa, độc đáo của nhà văn Thạch Lam. II. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:: 1. Kiến thức: - Sơ giản về tác giả Thạch Lam. - Phong vị đặc sắc nét đẹp văn hoá truyền thống của Hà Nội trong món quà độc đáo và giản dị: Cốm. - Cảm nhận tinh tế, cảm xúc nhẹ nhàng, lời văn duyên dáng, thanh nhã, giàu sức biểu cảm của nhà văn Thạch Lam trong văn bản. 2. Kĩ năng: - Đọc - hiểu văn bản tuỳ bút có sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm. - Sử dụng các yếu tố biểu cảm giới thiệu một sản vật vật của quê hương. 3. Thái độ: - Biết quý trọng những sản vật của quê hương. III.CHUẨN BỊ: 1. Giáo viên: Đọc tài liệu, soạn bài, chuẩn bị ảnh Thạch Lam, tuyển tập: Hà Nội băm sáu phố phường. 2. Học sinh: Đọc trước bài, trả lời các câu hỏi phần "Đọc - hiểu văn bản" trong SGK. IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: Page 1 1. Kiểm tra bài cũ: ? Đọc thuộc lòng văn bản: Tiếng gà trưa , nêu nội dung, nghệ thuật của bài thơ? ? Trình bày cảm nhận của em về bài thơ? 2. Bài mới : GV giới thiệu bài. - Đã là người Hà Nội, hay từng sống một thời gian ở Hà Nội, mấy ai không một lần ăn cốm với chuối tiêu vào những ngày mùa thu mát trời? Nhưng sẽ thú vị, ngon lành, thơm thảo hơn nhiều nhiều nếu chúng ta được thưởng thức nững bài tuỳ bút- những bài thơ bằng văn xuôi về Cốm của Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Băng Sơn. Bài Cố của Thạch Lam được trích từ tập tuỳ bút Hà Nội Băm Sáu Phố Phường. Viết về các thứ quà riêng của Hà Nội từ trứơc CMT8 năm 1945. Hoạt động của thầy Hoạt động của trò c Hoạt động 1: Hướng dẫn đọc và tìm hiểu chung. I. ĐỌC - TÌM HIỂU CHUNG - Gọi 2 HS đọc văn bản. 1. Đọc - HS đọc. GV đọc lại 1 lần. Page 2 - Văn bản em vừa đọc được - Quan sát chú thích và 2. Tìm hiểu chung về văn bản giới thiệu như thế nào? trả lời. - Văn bản: "Một thứ quà của lúa non" được rút từ tập Hà Nội ba mươi sáu phố phường (1943). Đây là tập tuỳ bút viết về cảnh sắc và phong vị của Hà Nội, đặc biệt là những thứ quà, những món ăn thường ngày khá bình dị, không mấy cao sang nhưng lại đậm đà hương vị riêng - GV cho HS xem tập "Hà - HS quan sát. thể hiện sự tinh tế khéo léo trong bản sắc Nội ba mươi sáu phố văn hóa lâu đời của đất kinh kỳ. phường". Tập tuỳ bút này không chỉ có giá trị về mặt văn hóa, phong tục mà còn chứa đựng những tình cảm và quan niệm của tác giả rất đáng trân trọng. Qua những trang viết này người ta thấy được Thạch lam có cách sống thật tinh tế, nhạy cảm và tỷ mỷ, kỹ lưỡng trong từng cảm xúc, quan sát và nhận xét của mình. Tập tuỳ bút cũng chứng tỏ ông yêu Hà Nội biết bao. Văn bản này khi đưa vào sách có lược bỏ đoạn cuối. - Văn bản này có thể nói thể - HS xác định nhân vật. hiện khá đầy đủ đặc diểm của tuỳ bút. Trong bài văn có sự vật được nói tới, nhưng nổi lên hàng đầu là cảm nghĩ của con njvề sự vật. Từ đó hãy xác định nhân vật của bài tuỳ bút này? - Tâm trạng và xúc cảm của chủ thể trữ tình, ở đây là cái Tôi của người nghệ sĩ. - Phương thức biểu đạt: Miêu tả, kể, nhận xét, bình luận, nhưng nổi bật nhất vẫn là yếu tố trữ tình để biểu hiện trực tiếp cảm xúc của tác giả. Page 3 - Để nói về đối tượng ấy, tác - Xác định phương thức -Bố cục: 3 đoạn giả đã sử dụng những biểu đạt. + Đoạn 1: Từ đầu… thuyền rồng: cảm phương thức biểu đạt nào? nghĩ về nguồn gốc của Cốm. Phương thức biểu đạt nào là chủ yếu? + Đoạn 2: Tiếp .. kín đáo và nhũn nhặn: - Bài văn có mấy đoạn? Nội dung chính của từng đoạn? Phương thức biểu đạt nào là chủ yếu? cảm nghĩ về giá trị văn hóa của cốm. + Đoạn 3: Còn lại: cảm nghĩ khi thưởng thức cốm. - Bài văn có mấy đoạn? Nội - Tìm bố cục dung chính của từng đoạn? Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản II. Tìm hiểu văn bản 1. Cảm nghĩ về nguồn gốc cốm - Đọc đoạn văn từ đầu… - HS đọc trong sạch của trời. - Cảm xúc và suy nghĩ của tác giả đãđược gợi lên từ - HS phát hiện đâu? Cốm đã được hình dung như thế nào? - Cảm hứng của tác giả về cốm được gợi lên từ hương thơm của lá sen trong làn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên mặt hồ. - Hương thơm ấy gợi nhắc tới hương vị của cốm - thứ quà đặc biệt của lúa non. + Ngửi thấy mùi hương thơm mát của lúa non. + Hình dung trong cái vỏ xanh có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. + Hình dung được dưới ánh nắng giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý Page 4 trong sạch của đất trời. - Tìm những từ ngữ thể hiện - HS tìm. những cảm nhận ấy của tác giả? - Tác giả miêu tả tinh tế hương vị và cảm giác: lướt qua, nhuần thấm, thanh nhã, tinh khiết, tươi mát, trắng thơm, phảng phất, trong sạch…. - Nhận xét về cách dùng từ - HS nhận xét. ngữ của Thạch Lam? - Từ ngữ chọn lọc tinh tế, câu văn có nhịp điệu, thấm đẫm cảm xúc của tác giả. - HS đọc đoạn đợi đến lúc.. - HS phát hiện: ND của chiếc thuyền rồng". Nội dung đoạn: Nơi cốm nổi tiếng. chính của đoạn? - Suy nghĩ và trả lời. - Theo em, tại sao cốm gắn tên với làng Vòng? - Làng Vòng là nơi nổi tiếng nghề cốm. - Cốm làng Vòng dẻo, thơm ngon nhất - Hình ảnh cô hàng cốm xinh xinh, áo quần gọn ghẽ với cái dấu hiệu dn là cái - Cốm không chỉ gắn liền với - HS phát hiện, nêu ý đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc cái tên làng Vòng mà còn nghĩa. thuyền rồng". gắn liền với hình ảnh nào? - Cốm gắn liền với vẻ đẹp của người làm Hình ảnh ấy có ý nghĩa gì? ra cốm là cô gái làng Vòng. - Vẻ đẹp của người tôn lên vẻ đẹp của cốm. Cốm hấp dẫn con người không chỉ bởi hương vị thanh khiết của nó mà còn bởi vẻ đẹp của chính những người làm ra nó. Trong cốm không chỉ có hương vị của cây cỏ đất trời mà còn có thần thái, sinh khí của con người. - Chi tiết: "đến mùa cốm, các - HS nêu cảm nhận về - Cốm thành nhu cầu thưởng thức của người của người Hà Nội 36 Page 5 phố phường vẫn thường chi tiết. ngóng trông các cô hàng cốm xinh xinh, áo quần gọn ghẽ với dấu hiệu đặc biệt…" có ý nghĩa gì? người Hà Nội. - Qua cách diễn đạt, em cảm - HS nhận xét. nhận được thái độ và tình cảm cuả tác giả thế nào? * Thái độ của tác giả: Yêu quý, trân trọng cội nguồn vẻ đẹp, giàu bản sắc văn hóa của cốm. GV bình, chuyển. - HS đọc. 2. Cảm nghĩ về giá trị của cốm - HS đọc đoạn 2. - Nêu ND của đoạn. Nêu nội dung đoạn 2 - HS phát hiện. "Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của cánh đông lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam". - Giá trị đáng quý của Cốm đã được tác giả gói ghém trong câu văn nào? - Lời nhận xét này choem - Nêu cảm nhận cách hiểu mới mẻ nào về cốm? - Từ một thứ quà quê, cốm Vòng đã trở thành một nét văn hoá ẩm thực của Hà Nội thanh lịch, tao nhã - Cốm là quà tặng của hương đồng cỏ nộ dâng tặng cho con người - Cốm là đặc sản của dân tộc vì nó kết tinh hương vị thanh khiết của đồng quê, là sản phẩm độc đáo của nền văn minh nông nghiệp lúa nước ngàn đời của người Việt. Do đó, cốm là quà quê nhưng là thức quà thiêng liêng, đáng trân trọng nâng niu. - Là sản phẩm của nền văn - HS phát hiện. minh vật chất, Cốm trở thành một thứ không thể thiếu trong một phương diện của - Cốm gắn liền với tục sêu tết: "Hồng cốm tốt đôi … để hạnh phúc Page 6 đời sống văn hóa tinh thần. Đó là phương diện nào? Em hãy đọc câu văn thể hiện ý đó. được lâu bền" - Em có nhận xét gì về tục lệ - HS nhận xét dùng hồng cốm làm đồ siêu tết của nhân dân ta? Sự hòa hợp, tương xứng của hai thứ ấy được phân tích trên những phương diện nào? - Việc dùng cốm làm lễ vật sêu tết thật thích hợp và có ý vị sâu xa: + Cốm là thức dâng của đất trời, mang trong nó hương vị vừa thanh nhã, vừa đậm đà của đồng quê nội cỏ, nó rất thích hợp trong việc lễ nghi của một xứ sở nông nghiệp lúa nước như nước ta. + Thứ lễ vật ấy lại sánh cùng quả hồng biểu trưng cho sự gắn bó hài hoà trong tình duyên đôi lứa. + Màu sắc: hoà hợp. + Hương vị: nâng đỡ nhau. - Như vậy, ở đoạn này, giá - HS chốt lại. trị của cốm còn được phát hiện ở phương diện nào? * Giá trị tinh thần. - Từ những phát hiện tinh tế - HS suy nghĩ trả lời. và đầy trân trọng nhà văn muốn truyền tới bạn đọc tình cảm và thái độ ứng xử như thế nào với thức quà dân tộc là cốm? * Trân trọng, giữ gìn cốm như một vẻ đẹp văn hóa dân tộc. - Giá trị văn hóa dân tộc. 3. Cảm nghĩ về sự thưởng thức cốm Page 7 - HS đọc đoạn 3? - HS đọc - Niềm trân trọng ấy đã khiến - HS phát hiện. tác giả có thái độ thưởng thức Cốm ra sao? - Ăn cốm phải ăn thư thả, chút ít và ngẫm nghĩ. - Ngẫm nghĩ thì mới thấy được hương vị thơm phức của lúa mới, của cỏ dại ven bờ, thấy trong mầu xanh của cốm có cái tươi mát của lá non, thấy trong chất ngọt của cốm có cái thanh đạm của loài thảo mộc. - Cốm phải được bọc trong lá sen. - Nên kính trọng cái lộc của trời, cái khéo léo của mình, và sự nhẫn nại của thần lúa. - Cách thưởng thức ấy cho - HS nêu cảm nhận. em hiểu gì về cốm? - Cốm là một thứ quà đặc sắc vì nó kết tinh nhiều vẻ đẹp: Vẻ đẹp của hương vị và màu sắc đồng quê, vẻ đẹp của người chế biến, của tục lệ nhân duyên, của cách mua và thưởng thức. - Cốm là sản vật quý của dân tộc, cần được nâng niu và gìn giữ. - Cũng như những cảm nhận - HS cảm nhận - phát - Thạch Lam là người sành cốm, sành ấy, em hiểu gì về tác giả? biểu các món ẩm thực của Hà Nội, hơn thế còn là con người biết trân trọng và yêu mến văn hóa dân tộc, nhìn nhận trong những thức rất nhỏ nhặt một chiều sâu ý nghĩa và giá trị… - Sự tinh tế trong việc cảm nhận cùng với tấm lòng trân trọng của tác giả. - Để những cảm nhận ấy đến - HS chỉ ra nét đặc sắc - Một lối văn giàu cảm xúc, có sức gợi với người đọc, ngoài tấm Page 8 lòng, và sự cảm nhận tinh tế, của NT. tác giả có cách viết như thế nào? cảm cao. - Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt. - Lời văn nêu cảm nghĩ nhưng nhẹ nhàng, êm ái như lời thơ. Hoạt động 3: Tổng kết III. Ghi nhớ - Khái quát giá trị nội dung - HS đọc ghi nhớ. và nghệ thuật của văn bản? SGK/163 Hoạt động 4: Luyện tập IV. Luyện tập - Cảm nghĩ của em sau khi - HS trình bày cảm nhận. học văn bản? - Thấy được vẻ đẹp, hương việc và màu sắc của đồng quê, vẻ đẹp của cốm - thứ sản vật quý của dân tộc cần được nâng niu và gìn giữ. - Tự hào về một vẻ đẹp văn hóa truyền thống. 3. Củng cố: ? Em hiểu gì nhà văn? - Một ng ười có tấm lòng, 1 tr ái tim ng ườ i Hà Nội luôn lu ôn tha thi ết và gìn giữ nh ững phong tục tập qu án tốt đẹp của cha ông. - Tính chất dân tộc tinh tế và sâu sắc. 4. Về nhà: - Chọn học thuộc một đoạn văn mà em thích. - Soạn bài : chơi chữ Page 9