Tài liệu Giáo án dạy thêm môn ngữ văn lớp 7

Chuyên đề: Tõ Vùng TIẾNG VIỆT I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT * Giúp học sinh: - Hiểu cấu tạo của các loại từ ghép , từ láy và nghĩa của từ ghép từ láy; nghĩa của từ, từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ đồng âm. - Nhận biết và bước đầu phân tích được giá trị của việc dùng từ láy trong văn bản. - Hiểu giá trị tượng thanh, gợi hình, gợi cảm của từ láy, yếu tố Hán Việt . - Biết cách sử dụng từ ghép, từ láy, từ Hán Việt …. II. CHUẨN BỊ Gv: Tham khảo tài liệu ,soạn giáo án. Tích hợp một số văn bản đã học. Hs: Ôn tập lại kiến thức. III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Ổn định 2. Bài cũ 3. Bài mới *Giới thiệu bài *Tiến trình hoạt động I . Tõ ghÐp A. Khái niệm: - Từ ghép là những từ do hai hoặc nhiều tiếng có nghĩa tạo thành. - Ví dụ: hoa + lá = hoa lá. học + hành = học hành. - Chú ý: Trong Tiếng việt phần lớn từ ghép có 2 tiếng. B. Phân loại: 1. Từ ghép chính phụ: - Ghép các tiếng không ngang hàng với nhau. - Tiếng chính làm chỗ dựa, tiếng phụ đứng sau bổ sung nghĩa cho tiếng chính. - Nghĩa của từ ghép chính phụ hẹp hơn, cụ thể hơn nghĩa của tiếng chính. - Trong từ ghép chính phụ , thường tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau. - Ví dụ: + Bút  bút máy, bút chì, bút bi… + Làm  làm thật, làm dối, làm giả… 2. Từ ghép đẳng lập: -Ghép các tiếng ngang hàng với nhau về nghĩa . -Giữa các tiếng dung để ghép có quan hệ bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp. _ Nghĩa của từ ghép đẳng lập chung hơn , khái quát hơn nghĩa của các tiếng dung để ghép. - Có thể đảo vị trí trước sau của các tiếng dùng để ghép. - Ví dụ: _ Áo + quần  quần áo  quần áo _ Xinh+ tươi  Xinh tươi  tươi xinh. C. Bài tập: Bài tập 1: Khoanh tròn vào chữ các đứng trước câu trả lời đúng: Từ ghép chính phụ là từ ghép như thế nào? A . Từ có hai tiếng có nghĩa. B . Từ được tạo ra từ một tiếng có nghĩa. C . Từ có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp. D . Từ ghép có tiếng chính và tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính . Bài tập 2: Hãy sắp xếp các từ sau đây vào bảng phân loại từ ghép: Học hành, nhà cửa, xoài tượng, nhãn lồng, chim sâu, làm ăn, đất cát, xe đạp, vôi ve, nhà khách, nhà nghỉ. Bài tập 3: Nối một từ ở cột A vớ một từ ở cột B để tạo thành một từ ghép hợp nghĩa. A B Bút tôi Xanh mắt Mưa bi Vôi gặt Thích ngắt Mùa ngâu Bài tập 4 : Xác định từ ghép trong các câu sau: a. Trẻ em như búp trên cành Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan b. Nếu không có điệu Nam ai Sông Hương thức suốt đêm dài làm chi. Nếu thuyền độc mộc mất đi Thì hồ Ba Bể còn gì nữa em. c. Ai ơi bưng bát cơm đầy. Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần. Bài tập 5: Tìm các từ ghép trong đoạn văn sau và cho chúng vào bảng phân loại : “ Mưa phùn đem mùa xuân đến , mưa phùn khiến những chân mạ gieo muộn nảy xanh lá mạ. Dây khoai, cây cà chua rườm rà xanh rợ các trảng ruộng cao. Mầm cây sau sau, cây nhội hai bên đường nảy lộc, mỗi hôm trông thấy mỗi khác. …Những cây bằng lăng mùa hạ ốm yếu lại nhú lộc. Vầng lộc non nảy ra. Mưa bụi ấm áp. Cái cây được cho uống thuốc.” * Gợi ý trả lời: Bài tập 1: D Bài tập 2: Từ ghép chính Học hành, nhà cửa, nhãn lồng, chim sâu, xe phụ đạp, vôi ve, nhà khách, nhà nghỉ. Từ ghép đẳng Nhà cửa, làm ăn, đất cát lập Bài tập 3: Bút bi, xanh ngắt, mưa ngâu, vôi tôi, thích mắt, mùa gặt Bài tập 4: Câu Từ ghép đẳng lập Từ ghép chính phụ a Ăn ngủ. Học hành. b Điệu Nam Ai, sông Hương, thuyền độc mộc, Ba Bể. c Dẻo thơm. Bát cơm . Bài tập 5: Từ ghép chính Mưa phùn, mùa xuân, chân mạ, dây khoai, phụ cây cà chua, xanh rợ, mầm cây, cây nhôi . Từ ghép đẳng Cây bàng, cây bằng lăng, mùa hạ, mưa bụi, lập uống thuốc . II . Tõ l¸y: A. Khái niệm: - Từ láy là một kiểu từ phức đặc biệt có sự hòa phối âm thanh, có tác dụng tạo nghĩa giữa các tiếng. Phần lớn từ láy trong Tiếng Việt được tạo ra bằng cách láy tiếng gốc có nghĩa. - Ví dụ : + Khéo  khéo léo. + Xinh  xinh xắn. B. Phân loại: 1. Từ láy toàn bộ: - Láy toàn bộ giữ nguyên thanh điệu: Ví dụ: xanh  xanh xanh. - Láy toàn bộ có biến đổi thanh điệu: Ví dụ: đỏ  đo đỏ. 2. Láy bộ phận: - Láy phụ âm đầu: Ví dụ: Phất  phất phơ - Láy vần: Ví dụ: xao  lao xao. C. Tác dụng: - Từ láy giàu giá trị gợi tả và biểu cảm. Có từ láy làm giảm nhẹ hoặc nhấn mạnh sắc thái ý nghĩa so với từ gốc. Từ láy tượng hình có giá trị gợi tả đường nét, hình dáng màu sắc của sự vật. Từ láy tượng thanh gợi tả âm thanh. Lúc nói và viết biết sử dụng từ láy sẽ làm cho câu văn câu thơ giàu hình tượng, nhạc điệu. - Ví dụ: “ Lom khom dưới núi tiều vài chú Lác đác bên sông chợ mấy nhà.” D. Bài tập. Bài tập 1. Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng. 1. Từ láy là gì ? A. Từ có nhiều tiếng có nghĩa. B.Từ có các tiếng giống nhau về phụ âm đầu. C. Từ có các tiếng giống nhau về vần. D.Từ có sự hòa phối âm thanh dựa trên cơ sở một tiếng có nghĩa. 2.Trong những từ sau từ nào không phải từ láy. A. Xinh xắn. B.Gần gũi. C. Đông đủ. D.Dễ dàng. 3.Trong những từ sau từ nào là từ láy toàn bộ? A. Mạnh mẽ. B. Ấm áp. C. Mong manh. D. Thăm thẳm. Bài tập 2: Hãy sắp xếp các từ sau vào bảng phân loại từ láy : “Long lanh, khó khăn , vi vu, linh tinh, loang loáng, lấp lánh, thoang thoảng,nhỏ nhắn,ngời ngời, bồn chồn, hiu hiu”. Bài tập 3. Điền thêm các từ để tạo thành từ láy. - Rào …. ;….bẩm;….tùm;…nhẻ;…lùng;…chít;trong…;ngoan…; lồng…; mịn…; bực….;đẹp…. Bài tập 4 : Cho nhóm từ sau: “ Bon bon, mờ mờ, xanh xanh, lặng lặng, cứng cứng, tím tím, nhỏ nhỏ, quặm quặm, ngóng ngóng”. Tìm các từ láy toàn bộ không biến âm, các từ láy toàn bộ biến âm? Gợi ý trả lời : Bài tập 1 1D. 2. D 3. D. Bài tập 2 Từ láy toàn bộ Ngời ngời, hiu hiu, loang loáng, thăm thẳm. Từ láy bộ phận Long lanh , khó khăn, nhỏ nhắn, bồn chồn, lấp lánh. Bài tập 3. - Rào rào, lẩm bẩm, um tùm, nhỏ nhẻ, lạnh lùng, chi chít, trong trắng, ngoan ngoãn, lồng lộn, mịn màng, bực bội, đẹp đẽ . Bài tập 4: *Các từ láy toàn bộ không biến âm: Bon bon, xanh xanh, mờ mờ . * Các từ láy toàn bộ biến âm: Quằm quặm, lẳng lặng, ngong ngóng, cưng cứng, tim tím, nho nhỏ. III . Tõ H¸n ViÖt: A. Khái niệm: - Từ Hán Việt là từ gốc Hán nhưng được đọc theo cách Việt, viết bằng chữ cái la-tinh và đặt vào trong câu theo văn phạm Việt Nam. - Ví dụ: Sính lễ, trưởng thành, gia nhân… *Chú ý : -Tiếng để cấu tạo từ Hán Việt gọi là yếu tố Hán Việt: + Ví dụ : Xuất /quỷ / nhập / thần  4 chữ,4 tiếng, 4 yếu tố Hán Việt. - Có yếu tố Hán Việt được dùng độc lập: + Ví dụ : Sơn , thủy, thiên, địa, phong ,vân… - Có yếu tố Hán Việt không được dùng độc lập, hoặc ít được dùng độc lập mà chỉ được dùng để tạo từ ghép. + Ví dụ : Tiệt nhiên, như hà, nhữ đẳng… - Có yếu tố Hán Việt đồng âm nhưng khác nghĩa. + Ví dụ : Hữu- bạn  Tình bằng hữu. Hữu- bên phải  Hữu ngạn sông Hồng. Hữu- có  Hữu danh vô thực. B. Từ ghép Hán Việt 1. Từ ghép đẳng lập : * Do hai hoặc nhiều tiếng Hán Việt có nghĩa tạo thành. - Ví dụ: + Quốc gia  Quốc (nước) + gia (nhà) 2. Từ ghép chính phụ . * Từ ghép chính phụ Hán Việt được ghép theo 2 kiểu: - Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau. + Ví dụ: Ái quốc, đại diện, hữu hiệu… - Tiếng phụ đứng trước , tiếng chính đứng sau: + Ví dụ: Quốc kì, hồng ngọc, mục đồng , ngư ông… C. Sử dụng từ Hán Việt : - Phải hiểu nghĩa của từ Hán Việt để sử dụng cho đúng, cho hợp lí, cho hay lúc giao tiếp, để hiểu đúng văn bản nhất là thơ văn cổ. Tiếng Việt trong sáng, giàu đẹp một phần do cha ông ta đã sử dụng một cách sáng tạo từ Hán Việt. - Sử dụng từ Hán Việt đúng cảnh, đúng tình, đúng người… có thể tạo nên không khí trang nghiêm, trọng thể, biểu thị thái độ tôn kính, trân trọng lúc giao tiếp. Từ Hán Việt có thể làm cho thơ văn thêm đẹp: cổ kính, hoa mĩ, trang trọng và trang nhã. D . Bài tập : Bài tập 1 : Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng 1 . Chữ “thiên” trong từ nào sau đây không có nghĩa là “trời ”? A . Thiên lí. B. Thiên thư. C . Thiên hạ . D . Thiên thanh. 2 . Từ Hán Việt nào sau đây không phải là từ ghép đẳng lập ? A . Xã tắc. B . Quốc kì. C . Sơn thủ . D . Giang sơn. Bài tập 2: Giải thích ý nghĩa của các yếu tố Hán – Việt trong thành ngữ sau: “ Tứ hải giai huynh đệ ” Bài tập 3: Xếp các từ sau vào bảng phân loại từ ghép Hán Việt : “ Thiên địa, đại lộ, khuyển mã , hải đăng , kiên cố , tân binh , nhật nguyệt , quốc kì , hoan hỉ , ngư ngiệp” * Gợi ý trả lời : Bài tập 1 : 1A. 2.B. Bài tập 2 : - Tứ : bố Hải : biển .  Bốn biển đều là anh em . - Giai : đều . - Huynh : anh . - Đệ : em . Bài tập 3 : Từ ghép đẳng lập - Thiên địa , khuyển mã , kiên cố , nhật nguyệt , hoan hỉ . Đại lộ , hải đăng ,tân binh , ngư nghiệp . Từ ghép chính phụ III . Tõ ®ång nghÜa A . Khái niệm : - Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau . - Ví dụ : Mùa hè – mùa hạ , quả - trái , sinh - đẻ …. B. Phân loại : 1 . Từ đồng nghĩa hoàn toàn : - Là những từ có ý nghĩa tương tự nhau , không có sắc thái ý nghĩa khác nhau . - Ví dụ : + “ Áo chàng đỏ tựa ráng pha , Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in .” ( Chinh phụ ngâm ) + “Khuyển mã chí tình ” ( Cổ ngữ ) 2 . Từ đồng nghĩa không hoàn toàn : - Là những từ có nghĩa gần giống nhau nhưng sắc thái ý nghĩa khác nhau . - Ví dụ : + “Giữa dòng bàn bạc việc quân Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền” . ( Hồ Chí Minh ) “Mênh mông bốn mặt sương mù Đất trời ta cả chiến khu một lòng ”. (Việt Bắc – Tố Hữu) C . Bài tập : Bài tập 1 : Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng 1 . Từ nào sau đây đồng nghĩa với từ “thi nhân ” ? A . Nhà văn . B . Nhà thơ . C . Nhà báo . D . Nghệ sĩ . 2 . Yếu tố “tiền” trong từ nào sau đây không cùng nghĩa với những yếu tố còn lại ? A . Tiền tuyến . B . Tiền bạc . C . Cửa tiền . D . Mặt tiền . Bài tập 2 : Điền từ thích hợp vào các câu dưới đây : “ Nhanh nhảu , nhanh nhẹn , nhanh chóng ” . a) Công việc đã được hoàn thành ………………. b) Con bé nói năng ………………… c) Đôi chân Nam đi bóng rất ………………… Bài tập 3 : Xếp các từ sau vào các nhóm từ đồng nghĩa. Chết, nhìn, cho, chăm chỉ, hi sinh, cần cù, nhòm, siêng năng, tạ thế, biếu, cần mẫn, thiệt mạng, liếc, tặng, dòm, chịu khó . Bài tập 4 : Cho đoạn thơ: " Trên đường cát mịn một đôi Yếm đỏ khăn thâm trẩy hội chùa Gậy trúc dát bà già tóc bạc Tay lần tràn hạt miệng nam mô" (Nguyễn Bính) a) Tìm từ đồng nghĩa với các từ in đậm. b) Đặt câu với các từ em vừa tìm được. Bài tập 5 : Viết một đoạn văn khoảng 8 – 12 câu ( chủ đề ngày khai trường ) trong đó có sử dụng từ đồng nghĩa . * Gợi ý : Bài tập 1 : 1.A. 2.B. Bài tập 2 : a ) Nhanh chóng . b ) Nhanh nhảu . c ) Nhanh nhẹn . Bài tập 3 : Từ đồng nghĩa hoàn toàn Chăm chỉ , cần cù , siêng năng , cần mẫn , chịu khó , Từ đồng nghĩa không hoàn toàn Chết , hi sinh , tạ thế , thiệt mạng ,cho , biếu , tặng , nhìn , liếc , nhòm , dòm * Hoặc có thể xếp như sau : a) chết, hi sinh, tạ thế, thiệt mạng b) nhìn, nhòm, ngó, liếc, dòm c) cho, biếu, tặng d) kêu, ca thán, than, than vãn e) chăn chỉ, cần cù, siêng năng, cần mẫn,chịu khó g) mong, ngóng, trông mong Bài tập 4 : a ) tìm từ đòng nghĩa ; đỏ - thắm, đen – thâm, bạc – trắng b) hs chú ý đặt câu cho đúng sắc thái IV . Từ trái nghĩa A . Khái niệm - Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau , xét trên một cơ sở chung nào đó . - Ví dụ : Chết vinh còn hơn sống nhục B . Tác dụng : - Từ trái nghĩa được sử dụng trong thể đối , tạo các hình tượng tương phản, gây ấn tượng mạnh , làm cho lời nói thêm sinh động . C . Bài tập Bài tập 1 : Tìm các từ trái nghĩa trong các câu ca dao, tục ngữ sau: a) Thân em như củ ấu gai Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen b) Anh em như chân với tay Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần c) Người khôn nói ít hiểu nhiều Không như người dại lắm điều rườm tai d) Chuột chù chê khỉ rằng " Hôi!" Khỉ mới trả lời: "cả họ mầy thơm!" Bài tập 2 : Điền các từ trái nghĩa thích hợp vào các câu tục ngữ sau: a) Một miếng khi đói bằng một gói khi……… b) Chết……….còn hơn sống đục c) Xét mình công ít tội …… d) Khi vui muốn khóc , buồn tênh lại ………….. e) Nói thì……………….làm thì khó g) Trước lạ sau………………. Bài tập 3 : Viết một đoạn văn từ 10 12 câu ( chủ đề học tập ) trong đó có sử dụng từ trái nghĩa . * Gợi ý : Bài tập 1 : a) Trắng – đen , Trong – ngoài . b) Rách – lành , Dở - hay . c) Ít nhiều , Khôn – dại . d) Hôi – thơm . Bài tập2 : a) No . b) vinh . c) Nhiều . d) Cười . e) Dễ . g) Quen . Bài tập 3 : HS tự viết . VI . Từ đồng âm A . Khái niệm - Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau , không liên quan gì tới nhau . - Ví dụ : + “ Ai xui con cuốc gọi vào hè Cái nóng nung người nóng nóng ghê ” ( Nguyễn Khuyến ) + “ Tổ quốc tôi như một con tàu Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau ” ( Mũi Cà Mau – Xuân Diệu ) B . Sử dụng từ đồng âm - Từ đồng âm chỉ có thể hiểu đúng nghĩa qua các từ đi kèm với nó . - Căn cứ vào hoàn cảnh giao tiếp ta mới nhận diện được nghĩa của từ đồng âm và viết đúng chính tả . C . Bài tập Bài tập 1 : Giải thích nghĩa của các cặp từ : a) Những đôi mắt sáng 1 thức đến sáng 2 . b) Sao đầy hoàng hôn trong1 mắt trong2 . c) - Mỗi hình tròn có mấy đường kính1 . - Giá đường kính 2đang hạ . Bài tập 2 : Xác định từ loại của từ “đông” , “chè ” trong các câu sau : - Mùa đông1 đã về thật rồi . - Mặn quá , tiết không sao đông2 được . - Nấu thịt đông3 nên cho nhiều mọc nhĩ . - Những nương chè1 đã phủ xanh đồi trọc . - Chè 2đố đen ăn vào những ngày nóng thì thật là tuyệt . - Bán cho tôi cốc nước chè 3xanh bà chủ quán ơi ! Bài tập 3 : Đặt câu với các cặp từ đồng âm sau : a) Đá ( danh từ ) – đá ( động từ ) . b) Bắc ( danh từ ) – bắc (động từ ) . c) Thân ( danh từ ) – Thân ( tính từ ) . * Gợi ý : Bài tập 1 : a) - Sáng 1 : Tính chất của mắt , trái nghĩa với mờ , đục , tối . - Sáng 2 : Chỉ thời gian , phân biệt với trưa , chiều , tối . b) - Trong1 : chỉ vị trí , phân biệt với ngoài , giữa . - Trong2 : Tính chất của mắt , trái nghĩa với mờ , đục , tối . c) - Đường kính1 : dây kính lớn nhất đi qua tâm đường tròn . - Đường kính2 : Sản phẩm được chế biến từ mía , củ cải , … Bài tập 2 : - Đông1 , đông3 : danh từ ; đông 2 : động từ . - Chè1 , chè2, chè3 : danh từ . Bài tập3 : a) Con ngựa đá đá con ngựa vằn . b) Bắc đã bắc xong nồi cám lợn . c) Những người thân khi trở về họ lại càng thân thiết hơn . IV. C ủng c ố: * GV củng cố, khái quát cho HS n ội dung cơ b ản về văn biểu cảm để HS khắc sâu kiến thức đã học. V. Hướng dẫn HS về nhà: Đọc chuẩn bị những kiến thức về ngữ pháp Tiếng Việt. Chuyên đề Ng÷ ph¸p TIẾNG VIỆT I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT * Giúp học sinh: - Hiểu thế nào là đại từ, quan hệ từ , thành ngữ, câu đặc biệt, câu rút gọn, câu chủ động, câu bị động, trạng ngữ, dấu câu… - Củng cố lí thuyết. - Phân biệt được các từ loại, biết cách đặt câu có sử dụng từ loại. - Sử dụng từ loại đúng nơi, đúng chỗ, đúng hoàn cảnh giao tiếp. - Biết vận dụng phần từ loại vào việc viết văn…. II. CHUẨN BỊ Gv: Tham khảo tài liệu, soạn giáo án. Tích hợp một số văn bản đã học. Hs: Ôn tập lại kiến thức. III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Ổn định 2. Bài cũ 3. Bài mới *Giới thiệu bài *Tiến trình hoạt động I . Đại từ A. Khái niệm. - Đai từ là những từ dùng để trỏ (chỉ) hay hỏi về người, sự vật, hoạt động tính chất trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói. - Ví dụ : Mình về với Bác đường xuôi Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ người. B. Phân loại: 1. Đại từ để trỏ : * Dùng để chỉ người, sự vật (còn gọi là đại từ xưng hô, đại từ nhân xưng) gồm có : tôi , tao , tớ, chúng tao, chúng tôi, chúng tớ, mày, chúng mày, nó, hắn, chúng nó, họ… - Ví dụ : “Sao không về hả chó Nghe bom thằng Mĩ nổ Mày bỏ chạy đi đâu Tao chờ mày đã lâu Cơm phần mày để cửa Sao không về hả chó Tao nhớ mày lắm đó Vàng ơi là vàng ơi ?” * Người ta chia đại từ thành 3 ngôi: Ngôi /Số Số ít Số nhiều Ngôi thứ nhất Tôi, tao , tớ, ta Chúng tôi, chúng tao, chúng ta Ngôi thứ hai Mày , cậu Chúng mày Ngôi thứ ba Nó , hắn , y Chúng nó, họ - Đại từ nhân xưng rất quan trọng trong lúc nói và viết. Dùng đại từ nhân xưng có giá trị biểu cảm cao, chỉ rõ thái độ than sơ, khinh trọng… _ Ví dụ : Giặc giữ cớ sao xâm phạm Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời. * Lúc xưng hô một số danh từ chỉ người như : Ông , bà , cha, mẹ, cô, bác…được sử dụng như đại từ nhân xưng… _ Ví dụ : Cháu đi liên lạc Vui lắm chú à? Ở đồn Mang Cá Thích hơn ở nhà. *Trỏ số lượng: bấy,bấy nhiêu. _ Ví dụ : Phũ phàng chi bấy hóa công Ngày xanh mòn mỏi má hồng phôi pha. * Trỏ sự vật trong không gian ,thời gian:đây, đó, kia , ấy , này, nọ, bây giờ, bấy giờ… _ Ví dụ : Những là sen ngó đào tơ Mười lăm năm mới bây giờ là đây. * Trỏ hoạt động tính chất sự việc: vậy,thế… _ Ví dụ : Các em ngoan thế, vừa lao động giỏi , vừa học tập giỏi. 2. Đại từ để hỏi. * Hỏi về người,sự vật: ai, gì . _ Ví dụ : Những ai mặt bể chân trời Nghe mưa ai có nhớ nhời nước non. * Hỏi về số lượng :bao nhiêu , mấy. - ví dụ : Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang Bao nhiêu tấc đât tấc vàng bấy nhiêu. * Hỏi về không gian, thời gian: đâu, bao giờ. - Ví dụ: Bao giờ cây lúa còn bong Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn. C. Bài tập. Bài tập 1 : Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng . 1. Từ nào là đại từ trong câu ca dao sau : Ai đi đấu đấy hỡi ai Hay là trúc đã nhớ mai đi tìm. A. Ai. B. Trúc. C. Mai. D. Nhớ. 2. Đại từ tìm được ở trên được dùng để làm gì ? A, Trỏ người B.Trỏ vật. C. Hỏi người. D. Hỏi vật. 3. Từ “bác” trong ví dụ nào dưới đây được dùng như đại từ xưng hô? A. Anh Nam là con trai của bác tôi. B. Người là Cha là Bác là Anh. C. Bác được tin rằng \ Cháu làm liên lạc. D. Bác ngồi đó lớn mênh mông. 4. Trong câu “Tôi đi đứng oai vệ” đại từ “tôi” thuộc ngôi thứ mấy ? A. Ngôi thứ hai. B. Ngôi thứ ba số ít. C. Ngôi thứ nhất số nhiều. D. Ngôi thứ nhât số ít. 5. Nối một dòng ở cột A với một dòng ở cột B sao cho phù hợp ? A B 1 Bao giờ 1 Hỏi về người và vật. 2 Bao nhiêu 2 Hỏi về hoạt động tính chất sự vật. 3 Thế nào 3 Hỏi về số lượng 4 Ai 4 Hỏi về thời gian. Bài tập 2 : Nhận xét đại từ “ai ”trong câu ca dao sau : “ Ai làm cho bể kia đầy Tìm và phân tích đại từ trong những câu sau a) Ai ơi có nhớ ai không Trời mưa một mảnh áo bông che đầu Nào ai có tiếc ai đâu Áo bông ai ướt khăn đầu ai khô ( Trần Tế Xương) b) Chê đây láy đấy sao đành Chê quả cam sành lấy quả quýt khô ( ca dao) c) Đấy vàng đây cũng đồng đen Đấy hoa thiên lý đây sen Tây Hồ ( Ca dao) Cho ao kia cạn , cho gầy cò con ” *Gợi ý trả lời : Bài tập 1 : 1.A 2. C 3. C 4. D 5. A1- B4 ; A2- B3 ; A.3 – B2 ; A4 - B1 Bài tập 2 : - Ai : + Hỏi về người và sự vật . + Người , sự vật không xác định được ; do đó “ ai ” là đại từ nói trống ( phiếm chỉ ) II.. Quan hệ từ A . Khái niệm : - Quan hệ từ là từ dùng để liên kết từ với từ , đoạn với đoạn , câu với câu , để góp phần làm cho câu chọn nghĩa , hoặc tạo nên sự liền mạch lúc diễn đạt (Quan hệ từ dùng để biểu thị các ý nghĩa quan hệ như sở hữu, so sánh, nhân quả … giữa các bộ phận của câu hay giữa câu với câu trong đoạn văn). - Ví dụ : + Cảnh đẹp như tranh . B . Phân loại : 1 . Giới từ : - Giới từ là những từ dùng để liên kết các thành phần có quan hệ ngữ pháp chính phụ . Đó là các từ : của , bằng , với , về , để , cho , mà , vì , do như , ở , từ … - Ví dụ : + “ Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước , là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát , mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc , giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam ” . (Một thứ quà của lúa non : cốm - Thạch Lam) 2 . Liên từ - Liên từ là từ dùng để liên kết các thành phần ngữ pháp đẳng lập . Đó là các từ : và , với , cùng , hay , hoặc , nhưng , mà , chứ , hễ , thì , giá , giả sử , tuy , dù … - Ví dụ : + “ Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn Mà em vẫn giữ tấm lòng son ” . (Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương) C . Cách sử dụng quan hệ từ - Khi nói hoặc viết, có những trường hợp bắt buộc phải dùng quan hệ từ. Đó là những trường hợp nếu không có quan hệ từ thì câu văn sẽ đổi nghĩa hoặc không rõ nghĩa. Bên cạnh đó, cũng có trường hợp không bắt buộc phải dùng quan hệ từ (dùng cũng được không dùng cũng được) - Có một số quan hệ từ được dùng thành cặp * Các cặp quan hệ từ : Vì – nên ; nếu – thì ; tuy – nhưng D Các lỗi thường gặp về quan hệ từ - Thiếu quan hệ từ - Dùng từ quan hệ từ không thích hợp về nghĩa - Thừa quan hệ từ - Dùng quan hệ từ mà không có tác dụng liên kết E . Bài tập Bài tập 1 : Cho biết có mấy cách h * Luyện tập Bài 1: Hai từ cho trong hai câu sau đây, từ nào là quan hệ từ? - Ông cho cháu quyển sách này nhé - Ừ, ông mua cho cháu đấy III . Thành ngữ 1 Khái niệm: Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh vd: tham sống sợ chết, năm châu bốn biển, ruột để ngoài da, mẹ góa con côi 2. Nghĩa của thành ngữ Có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của những từ tạo nên nó, nhưng thường thông qua một số nét chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh 3. Chức vụ + Làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ + Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao 4 . Bài tập: BT 1: Thành ngữ thuần Việt đồng nghĩa với thành ngữ Hán Việt + Trăm trận trăm thắng + Nửa tin nửa ngờ + Cành vàng lá ngọc + Miệng nam mô bụng bồ dao găm BT 2: Đặt câu: Bạn làm sao mà mặt nặng mày nhẹ vậy? H:Ở lớp 6 các em đã được học các thành chính của câu vậy thế nào là thành phần chính của câu? H:Vậy trong câu thành phần nào được gọi là thành phần chính? H:Em hãy nêu đặc điểm của vị ngữ?đặt câu có vị ngữ? H:Em hãy nêu đặc điểm của chủ ngữ?đặt câu có thành phần chủ ngữ? H:Em đã đực học các kiểu câu nào? Câu trần thuật Câu cầu khiến Câu nghi vấn Câu cảm thán H:ờ lớp 6 em được học kiểu câu nào? -câu trần thuật đơn. H:Thế nào là câu trần thuật đơn?cho ví dụ minh họa? IV Các thành phần chính của câu 1.Khái niệm: - Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt một ý trọn vẹn.Thành phần không bắt buộc có mặt đượ gọi là thành phần phụ. - Trong câu chủ ngữ và vị ngữ là thành phần chính của câu a.Vị ngữ là thành phần chính của câu có khả năng kết hợp với các phó từ chỉ quan hệ thời gian và trả lời cho câu hỏi làm gì?,làm sao?,như thế nào? Hoặc là gì?. - Vị ngữ thường là động từ hoặc cụm động từ, tính từ hoặc cụm tính từ,danh từ hoặc cụm danh từ. - trong câu có thể có một hoặc nhiều vị ngữ. Vd:Tôi// đang học bài,làm bài b.Chủ ngữ l2 thành phần chính của câu nêu tên sự vật hiện tượng có hành động, đặc điểm trạng thái….Được miêu tả ở vị ngữ.Chủ ngữ thường trả lời cho các câu hỏi ai?,con gì?, cái gì? Chủ ngữ thường là danh từ,đại từ hoặc cụm danh từ.trong những trường hợp nhất định, động ừ tính từ hoặc cụm động từ, cụm tính từ cũng có thể làm chủ ngữ. Câu có thể có một hoặc nhiều chủ ngữ. Ví dụ:Liên //là người bạn thân nhất của tôi. CNV Bài 1: 2. Luyện tập: xác định các thành phần chính Bài 1 trong các câu sau? Ngày mai tôi// đi học thêm môn ngữ văn. Ngày mai tôi đi học thêm môn Cn vn ngữ văn. Người ta //gọi chàng là Sơn Tinh Người ta gọi chàng là Sơn Tinh Cn vn Tre là người bạn thân thiết nhất Tre// là người bạn thân thiết nhất của người của người nông dân. Cn vn nông dân. Bµi 2: Bài 2: Viết đoạn văn ngắn viết một đoạn văn từ năm đến bảy câu tả cành trường em câu trần thuật đơn.xác định bằng cách gạch chân. Học sinh viết ra nháp V. C©u rót gän Gv thu bài của một số em chấm A.Lý thuyÕt điểm. 1. Kh¸i niÖm (?) ThÕ nµo lµ c©u rót gän? Lµ c©u cã thÓ l­îc bá sè thµnh phÇn cña c©u. 2.Môc ®Ých c©u rót gän (?) Rót gän c©u nh»m môc ®Ých Lµm c©u gän h¬n, th«ng tin nhanh, tr¸nh lÆp g×? nh÷ng tõ ng÷ ®· xuÊt hiÖn ë c©u tr­íc. (?) Ng­êi ta cã thÓ rót gän nh÷ng Ngô ý hµnh ®éng nãi trong c©u lµ cña chung thµnh phÇn nµo cña c©u VIII . Tách trạng ngữ thành câu riêng: A .LÝ thuyÕt: 1.Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u a) Để xác định thời điểm, nơi chốn, nguyên nhân, mục đích, phương tiện, cách thức diễn ra sự việc nêu trong câu, câu thường được mở rộng bằng cách thêm trạng ngữ. - ? Nªu t¸c dông cña tr¹ng ng÷ b). Trạng ngữ có thể đứng ở đầu câu, giữa câu, trong c©u? cuối câu. ? Trong c©u tr¹ng ng÷ cã thÎ ®øng c) Trạng ngữ được dùng để më rộng câu, có trường ë nh÷ng vÞ trÝ nµo? hợp bắt buộc phải dùng trạng ngữ. ? Tr¹ng ng÷ cã b¾t buéc ph¶i cã 2. T¸ch tr¹ng ng÷ thµnh c©u riªng kh«ng? - §Ó nhÊn m¹nh ý, chuyÓn ý hoÆc thÎ hiÓn nh÷ng ? Ng­êi ta dùa vµo ®©u ®Ó ph©n t×nh huèng c¶m xóc nhÊt dÞnh lo¹i tr¹ng ng÷? A. Theo vÞ tri trong c©u B - Thực hành B. Theo néi dung mµ nã biÓu thÞ C. Theo môc ®Ých nãi cña c©u D. Theo thµnh phÇn chÝnh cña c©u ? KÓ tªn nh÷ng tr¹ng ng÷ th­êng gÆp? - Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian - Tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn - Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n - Tr¹ng ng÷ chØ môc ®Ých - Tr¹ng ng÷ chØ c¸ch thøc - Tr¹ng ng÷ chØ ph­¬ng tiÖn Bài tập 1: ? Tìm trạng ngữ trong những trạng ngữ của câu: câu dưới đây: a)Mùa đông, giũa ngày mùa a) Mùa đông, giũa ngày mùa-làng b) mùa đông năm ấy quê toàn màu vàng- những màu c)Ngµy h«m qua, trªn ®­êng lµng, lóc 12 giê tr­a vàng rất khác nhau ( Tô Hoài) d)khi ®i qua nh÷ng c¸nh ®ång xanh, mµ h¹t thãc b) Qủa nhiên mùa đông năm ấy nÕp ®Çu tiªn lµm trÜu th©n lóa cßn t­¬i xảy ra một việc biến lớn( Tô Hoài) c)Ngµy h«m qua, trªn ®­êng lµng, lóc 12 giê tr­a, ®· x¶y ra mét vô tai n¹n giao th«ng. d)C¸c b¹n cã ngöi thÊy, khi ®i qua nh÷ng c¸nh ®ång xanh, mµ h¹t thãc nÕp ®Çu tiªn lµm trÜu th©n lóa cßn t­¬i, ngöi thÊy c¸i mïi th¬m m¸t cña b«ng lóa non kh«ng? Bài tập 2: ? Xác định và nêu tác dụng của a)Trên quãng trường Ba Đình lịc sủ .-> Trạng ngữ các trạng ngữ trong đoạn trích xác định nơi chốn diễn ra sự việc b) trong một ngày, Bình minh, Trưa, khi chiều tà. sau đây: a)Trên quãng trường Ba Đình lịch ( trạng ngữ xác định thời gian, điều kiện diễn ra sự sủ, lăng Bác uy nghi mà gần gũi, việc: sự thay đổi màu sắc của biển và liên kết, thể cây và hoa khắp miền đất nước về hiện mạch lạc giũa các câu trong đoạn văn) đây hội tụ, đâm chồi phô sắc và IV. C ủng c ố: * GV củng cố, khái quát cho HS nội dung cơ b ản về văn biểu cảm để HS khắc sâu kiến thức đã học . V. Hướng dẫn HS về nhà: Đọc chuẩn bị những kiến thức về “phong cách ngôn ngữ và các biện pháp tu từ ”. ........................................................................................................ Phong cách ngôn ngữ và các biện pháp tu từ. (Thêi l­îng: 5 tiÕt) I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT * Giúp học sinh: - Hiểu thế nào là chơi chữ, điệp ngữ, liệt kê và tác dụng của các biện pháp này, biết vận dụng nó vào thực tiễn nói và viết. II. CHUẨN BỊ Gv: Tham khảo tài liệu ,soạn giáo án Tích hợp một số văn bản đã học Hs: Ôn tập lại kiến thức III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Ổn định 2. Bài cũ 3. Bài mới *Giới thiệu bài *Tiến trình hoạt động I . Chơi ch ữ: A . Lý thuyết 1 . Kh ái ni ệm: - Chơi chữ là cách vận dụng ngữ âm , ngữ nghĩa của từ đ ểt ạo ra những cách hiểu bất ngờ thú vị . *Vídụ: “Nửa đêm giờ tí canh ba Vợ tôi con g ái , đ àn bà , nữ nhi .”  Dïng tõ gÇn nghÜa , tõ ®ång nghÜa ®Ó ch¬i ch÷ . 2 . C¸c lo¹i ch¬i ch÷ : a) Dïng tõ ®ång nghÜa , tr¸i nghÜa , gÇn nghÜa : * VÝ dô : “Tr¨ng bao nhiªu tuæi tr¨ng giµ Nói bao nhiªu tuæi gäi lµ nói non .” b) Dïng lèi nãi l¸i : * VÝ dô : Méc tån  c©y cßn  con cÇy . C­a ngän  con ngùa . c) Dïng tõ ®ång ©m : * GV nªu vÊn ®Ò , * VÝ dô : “Bµ giµ ®i chî cÇu ®«ng h­íng dÉn HS gi¶i Xem mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng quyÕt vÊn ®Ò . ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng Lîi th× cã lîi nh­ng r¨ng ch¼ng cßn” d) Dïng lèi nãi tr¹i ©m (gÇn ©m ) : * VÝ dô : “Ngät th¬m sau líp vá gai Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng SÇu riªng mµ ho¸ vui chung mét nhµ ”. e) Dïng c¸ch nãi ®iÖp ©m : * VÝ dô : “Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu m­a Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê ”. B . Thùc hµnh : Bµi tËp 1 : H·y khoanh trßn vµo ®¸p ¸n mµ em cho lµ ®óng . T¸c gi¶ ®· sö dông lèi ch¬i ch÷ nµo trong c©u : “C« Xu©n ®i chî H¹ , mua c¸ thu vÒ , chî h·y cßn ®«ng…” A . Dïng tõ ®ång ©m . B . Dïng cÆp tõ tr¸i nghÜa . C . Dïng c¸c tõ cïng tr­êng nghÜa . D . Dïng lèi nãi l¸i Bµi tËp 2 : H·y g¹ch ch©n d­íi c¸c tõ ®­îc dïng theo lèi ch¬I ch÷ trong bµi th¬ sau : “Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i ! ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®©y nhÐ Ngh×n vµng kh«n chuéc dÊu b«i v«i “. Bµi tËp 3 : Tìm các hiện tượng chơi chữ trong các ví dụ sau và cho biết chúng thuộc lối chơi chữ nào? a. Bò lang chạy vào làng Bo b. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non ? c. Con kiến bò trên đĩa thịt bò * Gîi ý : Bµi tËp 1 : D. Bµi tËp 2 : Chµng Cãc ; bÐn ; nßng näc ; chuéc . Bµi tËp 3 : a. Bò lang >< làng Bo => dùng lối nói lái b. Già >< non => dùng từ trái nghĩa c. Bò 1: động từ Bò 2: danh từ  dùng từ đồng âm II . §iÖp ng÷ : A. Lý thuyÕt : 1 . Kh¸i niÖm : -§iÖp ng÷ lµ biÖn ph¸p l¸y ®i l¸y l¹i nhiÒu lÇn mét tõ , mét ng÷ trong c©u v¨n , ®o¹n v¨n , c©u th¬ , ®o¹n th¬ mét c¸ch cã nghÖ thuËt . - VÝ dô : “Cßn non , cßn n­íc cßn ng­êi Cßn vÒ , cßn nhí ®Õn ng­êi h«m nay”. 2 . Ph©n lo¹i : a) §iÖp nèi tiÕp : - VÝ dô : Anh ®· t×m em , rÊt l©u , rÊt l©u C« g¸i ë Th¹ch KimTh¹ch Nhän Kh¨n xanh , kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím . S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu ….. ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa Th­¬ng em , th­¬ng em , th­¬ng em biÕt mÊy . b) §iÖp c¸ch qu·ng : -VÝ dô : - “Trªn ®­êng hµnh qu©n xa Dõng ch©n bªn xãm nhá TiÕng gµ ai nh¶y æ: “Côc …côc t¸c côc ta ” Nghe xao ®éng n¾ng tr­a Nghe bµn ch©n ®ì mái Nghe gäi vÒ tuæi th¬. ” c) §iÖp chuyÓn tiÕp : - VÝ dô : “Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu