CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ
-Nguyễn TuânA/ Mục tiêu bài học:
1/Tri thức:
Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Huấn Cao, đồng thời hiểu được quan niệm
thẩm mỹ của Nguyễn Tuân qua nhân vật này.
Nắm được nghệ thuật của tác phẩm: tình huống truyện độc đáo, tạo không khí cổ xưa,
thủ pháp đối lập, ngôn ngữ góc cạnh, giàu tính tạo hình.
2/ Kỹ năng:
Giúp học sinh phân tích một truyện ngắn, đặc biệt là phân tích đặc điểm nhân vật
trong tác phẩm tự sự.
3/ Thái độ:
Hình thành cho học sinh biết trân trọng nét đẹp văn hóa của dân tộc, hướng đến cái
chân-cái thiện-cái mỹ.
B/ Phương tiện thực hiện:
SGK + SGV + Giáo án + trình chiếu Power point.
C/ Cách thức tiến hành:
Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc, thảo luận và trả lời các câu hỏi.
D/ Tiến trình lên lớp:
1/ Kiễm tra bài cũ:
Nêu đặc điểm nổi bật của truyện ngắn Hai đứa trẻ? Qua thiên truyện này nhà văn
Thạch Lam muốn phát biểu tư tưởng gì?
2/Vào bài mới:
Lời dẫn vào bài:
Nhà văn Đônxtôi đã từng nói: “Cái đẹp sẽ cứu vớt con người” điều đó có nghĩa là cái đẹp
sẽ giúp con người xích lại gần nhau hơn, làm cho ta sống ngày càng tốt hơn, đưa ta thoát
khỏi những cái dơ bẩn, thấp hèn. Liệu điều đó có phải là sự thật không? Chúng ta hãy
cùng tìm hiểu tác phẩm Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân.
Hoạt động của GV và
HS
I/ Tìm hiểu chung:
1/ Tiểu dẫn:
Hs đọc tiểu dẫn SGK và
trả lời câu hỏi:
Nêu những nét chính về
cuộc đời và sự nghiệp
sáng tác của Nguyễn
Tuân.
Yêu cầu cần đạt
Cuộc đời:
- Nguyễn Tuân (1910-1987), sinh ra trong một gia đình nhà
Nho khi Hán học đã tàn. Quê ông ở làng Mọc, nay thuộc
phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội.
- Khi học hết bậc thành chung, ông tìm đến nghề viết văn,
làm báo, rồi tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1945.
- Từ năm 1948-1958 ông là tổng thư ký của Hội văn nghệ
Việt Nam.
Sự nghiệp:
Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi
tìm cái đẹp.Năm 1996 ông được nhà nước tặng giải thưởng
Hồ Chí Minh về Văn học- nghệ thuật.
- Tác phẩm chính: Vang Bóng Một Thời (1940), Thiếu Quê
Hương (1940), Chiếc Lư Đồng Mắt Cua (1941)…
Tập Vang bóng một thời:
xuất bản 1940 gồm 11 truyện ngắn “một văn bản đạt đến sự
toàn thiện, toàn mỹ” (Vũ Ngọc Phan). Tác phẩm đã kết tinh
tài năng của Nguyễn Tuân trước cách mạng tháng Tám.
Nhân vật chính của truyện là những nhà nho “cuối mùa”
tuy đã thua cuộc nhưng tỏ ra bất bình với xã hội đương thời,
không chạy theo danh lợi, vẫn cố giữ vẻ đẹp thiên lương và
trong sạch tâm hồn. Họ cố ý lấy cái tôi tài hoa, kiêu bạc để
đối lập với cái xã hội lúc bấy giờ bằng cách phô diễn những
lối sống đẹp, thanh cao. Trong số những con người ấy nổi
lên hình tượng Huấn Cao trong tác phẩm Chữ người tử tù.
- Chia làm ba đoạn:
+ Đoạn 1: từ đầu đến: “xem sao rồi sẽ liệu”: nhân cách, tài
2/đọc và tìm hiểu văn hoa của Huấn Cao trong suy nghĩ, lời nói của viên quản
bản:
ngục và thơ lại.
a/ HS đọc văn bản và phân + Đoạn 2: tiếp đó đến: “thì ân hận suốt đời mãi” nội dung
chia bố cục, nêu nội dung của đoạn này: tính cách của hai nhân vật Huấn Cao và viên
mỗi phần.
quản ngục. Đặc biệt là Huấn Cao với dũng khí thiên lương
được soi trong cặp mắt, suy nghĩ của viên quản ngục.
+ Đoạn 3: còn lại: cảnh cho chữ.
b/ Chủ đề:
Xác định chủ đề của
truyện?
- Truyện miêu tả tài năng và dũng khí, thiên lương cao cả
kết tinh thành vẻ đẹp của Huấn Cao đồng thời làm rõ cái
đẹp và cái thiện đã cảm hóa được cái xấu, cái ác và khẳng
định tài và tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời.
- Nguyễn Tuân đã sáng tạo ra tình huống truyện độc đáo:
người viết chữ đẹp và người thích chơi chữ đẹp gặp nhau
trong một hoàn cảnh trớ trêu. Đó là nhà ngục. Đó là sự gặp
II/ Phân Tích:
gỡ giữa một tên tử tù với một viên quản ngục. Xét trên bình
1/ Tình huống truyện:
diện nghệ thuật họ xứng đáng là tri âm, tri kỷ của nhau
Tình huống truyện của tác nhưng xét trên bình diện xã hội thì họ là kẻ thù của nhau.
phẩm Chữ người tử tù là Sự gặp gỡ của họ đã tạo nên một tình huống đầy kịch tính.
gì?
- Tính cách của mỗi nhân vật mỗi lúc thêm đầy đủ, rõ nét và
trọn vẹn hơn.
- Từ tình huống truyện này mà Huấn Cao đã hiểu thêm về
viên quản ngục. cũng từ đó, quản ngục đã trút bỏ con người
bên ngoài, con người công cụ để trở về với con người thật
của mình.
Tác dụng của việc tạo tình - Tình huống truyện đã tạo nên kịch tính cho thiên truyện.
huống này đối với việc thể Chữ người tử tù là một chuỗi những xung đột. Đó là mâu
hiện tính cách nhân vật?
thuẫn giữa quản ngục và viên thơ lại cùng đám lính, giữa
quản ngục và Huấn Cao…có thể nói Chữ người tử tù mở ra
bằng mâu thuẫn, xung đột, cuối cùng cũng khép lại bằng
mâu thuẫn, xung đột.
2/ Nhân vật huấn cao:
a/ Huấn Cao là một nghệ
sĩ tài hoa:
Huấn Cao là một nghệ sĩ
tài hoa được phác họa như
thế nào trong tác phẩm
Chữ người tử tù?
b/ Huấn Cao là một anh
hùng có dũng khí hiên
ngang, bất khuất:
Tìm những chi tiết nói lên
Huấn Cao là một người có
chí khí?
- Là một nghệ sĩ chân chính, rất mực tài hoa, hiếm có trong
nghệ thuật thư pháp:
+ Tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp. ngay từ đầu tác phẩm,
cái tài này đã được viên quản ngục nói đến “Huấn Cao?
Hay là cái người mà vùng tỉnh Sơn ta vẫn khen cái tài viết
chữ rất nhanh và rất đẹp đó không?”
+ chữ viết của ông trở thành những bức tranh nghệ thuật và
là niềm khát khao của những con người say mê cái đẹp
“chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm”… “Có được chữ
ông Huấn mà treo là có một vật báu trên đời”.
+ Suốt cả thiên truyện chỉ xoay quanh việc viên quản ngục
và viên thơ lại kiên trì, công phu, dũng cảm để xin bằng
được chữ ông Huấn.
- Huấn Cao là người cầm đầu cuộc khởi nghĩa nông dân
chống lại triều đình, bị bắt, đang chờ xử chém. Nhưng vẫn
ung dung không sợ sệt “Huấn Cao đứng ở đầu gông, quay
cổ lại bảo mấy bạn đồng chí:
- Rệp cắn tôi, đỏ cả cổ lên rồi. Phải dỗ gông đi”… “Huấn
Cao lạnh lùng chúc mũi gông nặng, khom mình thúc mạnh
đầu thang gông xuống thềm đá tảng đánh thuỳnh một cái”.
- Trong tù thản nhiên nhận rượu thịt coi như mình có quyền
được hưởng những thực phẩm đó “ông Huấn Cao vẫn thản
nhiên nhận rượu thịt, coi như đó là một việc vẫn làm trong
cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm?”
- Khinh bỉ viên quản ngục, trả lời quản ngục bằng câu nói
khinh bạc “Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một điều.
Là nhà ngươi đừng đăt chân vào đây”.
Những hành vi, cử chỉ đó đã tạo nên chân dung, vẽ đẹp
Huấn Cao. Huấn Cao là một người:
“Chọc trời khuấy nước mặc dầu,
dọc ngang nào biết trên đầu có ai”.
- Thiên lương là bản tính tốt của con người được trời phú
cho.
c/ Huấn Cao là một con
người thiên lương:
Theo em hiểu hai chữ
“thiên lương” là gì?
Chất thiên lương trong con
người của Huấn Cao được
thể hiện như thế nào?
- “Ta nhất sinh không vì vàng bạc hay quyền thế mà ép
mình viết câu đối bao giờ” và “mới cho chữ ba người bạn
thân”. Chi tiết này thể hiện Huấn Cao là người có tâm hồn
trong sáng, một nhân cách chính trực, trọng nghĩa khinh lợi,
luôn đặt chữ tâm lên trên cả vàng bạc và địa vị.
- Khi biết rõ sở thích cao quý của viên quản ngục, ông xúc
động và vui lòng cho chữ “Ta cảm cái tấm lòng biệt nhỡn
liên tài của các ngươi. Nào ta có biết đâu một người như
thầy quản đây mà lại có những sở thích cao quý như vậy.
thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”.
- Sau khi cho chữ, ông đã khuyên quản ngục thay đổi chổ ở
để gìn giữ thiên lương cho lành vững “ta khuyên thầy quản
nên thay chốn ở đi. Chổ này không phải là nơi để treo một
bức lụa trắng với những nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên
những cái hoài bão tung hoành của một đời người”.
Từ những chi tiết trên ta thấy nhà văn Nguyễn Tuân còn
nhấn mạnh tố chất thiên lương trong những nét quý báu của
Huấn Cao và viên quản ngục.
- Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau.
- Một nhân cách đẹp bao giờ cũng là sự thống nhất giữa cái
tâm và cái tài. Quan niệm thẩm mỹ của Hụấn Cao cũng là
quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân, đó là một quan niệm
thẩm mỹ tiến bộ lúc bấy giờ.
Quan niệm thẩm
của nhân vật:
Qua những nét khắc
về chân dung nhân
Huấn Cao, em hãy
quan niệm thẩm mỹ
nhân vật này?
mỹ
họa
vật
nêu
của
2/ Nhân vật quản ngục:
Qua truyện ngắn em thấy
quản ngục là người như
thế nào?
- Quản ngục là người say mê, quý trọng cái đẹp:
+ Đánh giá đúng tài năng của Huấn Cao, quản ngục là
người đã phát hiện ra cái đẹp.
+ Sở nguyện cao quý nhất của quản ngục là “có một ngày
kia được treo ở nhà riêng mình một đôi câu đối do tay ông
Huấn Cao viết.” “có được chữ ông Huấn mà treo là có
được một vật báu trên đời”.
+Quản ngục khổ tâm “có một ông Huấn Cao trong tay
mình, dưới quyền mình mà không biết làm thế nào xin được
chữ” và “y chỉ lo mai mốt, ông Huấn Cao bị hành hình mà
không xin được mấy chữ thì ân hận suốt đời mất”.
+ Biệt đãi Huấn Cao, bị sĩ nhục vẫn điềm đạm “xin tuân
lệnh”. Điều đó chứng tỏ quản ngục có tâm hồn nghệ sĩ, say
mê, quý trọng cái đẹp.
- Quản ngục cũng là người không biết sợ cường quyền:
+ Chăm lo, biệt đãi tù án chém là một việc làm thể hiện sự
dũng cảm, bất chấp luật pháp và trách nhiệm của quản ngục.
- Quản ngục suy nghĩ về nghề của mình và cho rằng “chọn
nhầm nghề”. Ba nét trên đây cũng chứng tỏ quản ngục
thuộc hạng người kính mến khí phách, biết tiếc, biết trọng
người có tài, biết nghe lời khuyên nhủ của Huấn Cao. Một
lòng tâm phục, khẩu phục, nghẹn ngào “vái người tù một
vái, chắp tay nói một câu: “kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.
“quản ngục” hai tiếng ấy để chỉ công việc chức trách. Đó
chỉ là cái áo khoác phủ ngoài một tâm hồn đẹp. Quản ngục
đúng là “một tấm lòng trong thiên hạ” mà tác giả coi đó là
một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”.
- Thời gian cho chữ:
Đêm đã về khuya “đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ
còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh…”
-không gian cho chữ:
việc cho chữ vốn diễn ra những nơi tao nhã, là những thư
phòng, viện sách. Còn ở đây nó lại diễn dưới nhà tù tăm tối
và hôi hám, diễn ra giữa không gian chật hẹp và “tường đầy
mạng nhện, tổ rệp. Đất bừa bãi phân chuột, phân gián.”
Cái đẹp xuất phát từ cái dơ bẩn, thiên lương được tỏa sáng
từ nơi bóng tối và cái ác ngự trị.
3/ Cảnh cho chữ:
Vì sao đoạn tả cảnh Huấn
Cao cho chữ viên quản
ngục là một cảnh tượng
xưa nay chưa từng có?
(GV có thể gợi ý cho HS
trả lời câu hỏi này bằng
một số câu hỏi gợi mở
sau:
- Cảnh cho chữ diễn ra ở
lúc nào? ở đâu?
- Cái đẹp ra đời mọi lúc, mọi nơi không có gì ngăn cản
được.
- Xưa nay những người cho chữ là những tao nhân , mặc
khách, ung dung nhắp rượu thưởng trà. Ở đây, người cho
chữ lại là một người tù “cổ đeo gông, chân vướng xiềng”,
viết chữ trong: “một bầu không khí khói tỏa như đám cháy
nhà” và phải “dụi mắt lia lịa”. Thế nhưng giữa cái cảnh
- Ý nghĩa của thời gian và
không gian trong việc thể
hiện chủ đề của tác phẩm
như thế nào?
- Con người được miêu tả
như thế nào trong cảnh
cho chữ?
phản thẩm mĩ đó, “mùi mực thơm vẫn bốc lên, con chữ vẫn
hiện hình trên vuông lụa trắng tinh và người cho chữ cũng
như người nhận chữ vẫn say mê hào hứng và thành kính
thiêng liêng.
- Điều đặc sắc nhất của đoạn văn là sự thay đổi vị thế của ba
nhân vật Huấn Cao, viên quản ngục và thơ lại. Là một
người tù sắp phải lên kinh chịu án chém mà ở Huấn Cao lại
lại toát ra một uy lực khiến cho hai người kia phải kính cẩn
cúi đầu. viên quản ngục và thơ lại có đủ trong tay những thứ
uy quyền nhưng trong cảnh cho chữ này lại mất hết quyền
uy. Ông Huấn sừng sững uy nghi còn ngục quan và thơ lại
thì “khúm núm”, “ run run”.
- Thái độ của viên quản ngục chứng tỏ tác dụng cảm hóa
của lời khuyên cũng như cái đẹp. Viên quản ngục vái người
tử tù không phải là thái độ của người hèn mà thể hiện một
con người có nhân cách cao đẹp, có thiên lương. GS
Nguyễn Đăng Mạnh có viết: “Có những cái cúi đầu làm
cho con người đê tiện, có những cái cúi đầu làm cho con
người cao cả hơn, lớn lao hơn, lẫm liệt hơn. Đấy là cái cúi
đầu trước cái tài, cái đẹp, cái thiên lương”.
Ngục quan và thơ lại có chức năng giáo dục tội phạm thì ở
đây lại đang được tội phạm Huấn Cao giáo dục.
→ Trật tự xã hội bị đảo lộn, tù nhân trở thành người ban
phát cái đẹp.
Thể hiện niềm tin và sự khẳng định của nhân vật lịch sử về
sự chiến thắng của ánh sáng với bóng tối, giữa cái đẹp với
cái xấu, giữa cái thiện với cái ác. Sự tôn vinh cái đẹp, cái
thiện và nhân cách con người bằng một bức tranh nghệ
thuật đầy ấn tượng.
- Thái độ khúm núm và sự
chuyển biến hai lời nói
(“xin lĩnh ý” → “xin bái
lĩnh”) nói lên điều gì ở
viên quản ngục? Có phải
đây là thái độ của một
người có nhân cách thấp - Tất cả đều đang sống đẹp, đều đang hành động theo tiếng
hèn hay không? Tại sao?
gọi của cái đẹp, cái đẹp là vĩnh hằng. Con người có thể
ngẩng cao đầu hay không là do họ có biết sáng tạo, gìn giữ
cái đẹp hay không chứ không phải họ là ai, họ đang làm gì.
Trong truyện có những người phải sống trong cái ác, cái xấu
nhưng vẫn hướng tới cái thiện, cái thiên lương, cái đẹp.
- Trong truyện ngắn Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã khắc
họa thành công hình tượng Huấn Cao - một con người tài
hoa, có cái tâm trong sáng và khí phách hiên ngang, bất
khuất. Qua đó, nhà văn thể hiện quan niệm về cái đẹp,
Theo em điều gì đã gây khẳng định sự bất tử của cái đẹp và bộc lộ thầm kín tấm
nên cuộc đảo lộn vị thế lòng yêu nước.
này?
Tác phẩm thể hiện tài năng nghệ thuật của Nguyễn Tuân
trong việc tạo dựng tình huống truyện độc đáo; trong nghệ
thuật dựng cảnh, khắc họa tính cách nhân vật, tạo không khí
cổ kính, tramg trọng; trông việc sử dụng biện pháp đối lập
và ngôn ngữ giàu tính tạo hình.
III/ Tổng kết:
E/ Củng cố:
1. Hình tượng nhân vật Huấn Cao được mô phỏng từ nhân vật nào trong lịch sử? Qua
đó ta thấy được tình cảm gì của tác giả?
2. Tại sao lại gọi cảnh cho chữ là “cảnh xưa nay chưa từng có”.
G/ Dặn dò:
1. Học bài: phân tích hai nhân vật chính, cảnh cho chữ, chủ đề, nghệ thuật?
2. Soạn bài: Hạnh phúc của một tang gia.
hết
- Xem thêm -