Tài liệu Giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện bố trạch, tỉnh quảng bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ LÊ THỊ THỦY GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành : QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN VĂN HÒA HUẾ, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, tất cả nguồn số liệu được sử dụng trong phạm vi nội dung nghiên cứu của đề tài này là trung thực và chưa hề được dùng để bảo vệ một học vị khoa học nào. Tôi xin cam đoan rằng, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc và mọi sự giúp đỡ cho luận văn đã được gửi lời cảm ơn. Huế, ngày tháng 04 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Thị Thủy i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và có được luận văn này, ngoài sự nổ lực cố gắng của bản thân, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô giáo ở Trường Đại học Kinh tế Huế và các thầy cô giáo khác đã từng giảng dạy, đã nhiệt tình giúp đỡ cho tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn khoa Kinh tế phát triển, Phòng Đào tạo Sau đại học – Đại học Kinh tế Huế đã giúp đỡ tôi nhiều mặt trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu khoa học tại trường. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo, PGS.TS. Trần Văn Hòa là người trực tiếp hướng dẫn đã dày công chỉ bảo giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo UBND huyện Bố Trạch, Văn phòng HĐND&UBND, phòng Lao động – Thương binh và xã hội, Chi cục thống kê, các bạn bè đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi và động viên tôi rất nhiều trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Mặc dù bản thân đã rất cố gắng, nhưng chắc chắn rằng luận văn sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi kính mong Quý thầy, cô giáo, các đồng nghiệp, các cá nhân có quan tâm đến vấn đề này góp ý cho tôi để luận văn được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến tất cả người thân, bạn bè đã luôn động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Huế, ngày tháng 04 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Thị Thủy ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Họ và tên học viên : LÊ THỊ THỦY Chuyên ngành : QUẢN LÝ KINH TẾ Niên khóa: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN VĂN HÒA Tên đề tài: GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH 1. Tính cấp thiết của đề tài: Bố Trạch là huyện có diện tích lớn nhất của tỉnh Quảng Bình với 2.123,1 km2, dân số 182.351 người, toàn huyện có 30 xã, thị trấn. Với vị trí thuận lợi đó những năm qua Bố Trạch đã đạt được những thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết việc làm. Tuy nhiên, tỉ lệ thất nghiệp của huyện Bố Trạch vẫn ở mức cao, số lượng người bước vào tuổi lao động ngày càng lớn, dân số chủ yếu sống bằng nghề nông, tốc độ đô thị hóa cũng đang diễn ra rất nhanh, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở huyện còn thấp kém, kinh tế phát triển không đồng đều giữa các vùng, chất lượng lao động còn thấp, cung - cầu về lao động mất cân đối, dẫn đến bức xúc ngày càng lớn về việc làm hiện nay. Xuất phát từ đó, tác giả chọn nghiên cứu đề tài: "Giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình" 2. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp được sử dụng để thu thập và đánh giá thực trạng tình hình việc làm và giải quyết việc làm của huyện. Phương pháp nghiên cứu tài liệu sơ cấp chủ yếu phục vụ cho phân tích định lượng được sử dụng thông qua khảo sát các hộ gia đình trên địa bàn huyện Bố Trạch về lĩnh vực làm việc của các thành viên, tình trạng công việc, nhu cầu làm việc trong thời gian tới, làm cơ sở để đề xuất các giải pháp tạo việc làm thích hợp cho mỗi nhóm đối tượng. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số công cụ như Excel, SPSS để xử lí số liệu điều tra. 3. Kết quả nghiên cứu: Ngoài các kết quả đánh giá từ các số liệu thứ cấp phân tích thực trạng tình hình giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch trong thời gian qua, đề tài còn đánh giá được một số tiêu chí liên quan đến công tác giải quyết việc làm thông qua việc phỏng vấn trực tiếp 75 hộ gia đình bằng phiếu điều tra. Từ kết quả nghiên cứu thực trạng, tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm giải quyết việc làm tốt hơn cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình trong tương lai. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CN – XD Công nghiệp – xây dựng DN Doanh nghiệp GDP Tổng sản phẩm quốc nội GTSX Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã ILO Tổ chức lao động quốc tế KD Kinh doanh KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình KT – XH Kinh tế - xã hội LĐTBXH Lao động thương binh xã hội LLLĐ Lực lượng lao động SLĐ Sức lao động THCS Trung học cơ sở TNHH Trách nhiệm hữu hạn THPT Trung học phổ thông iv MỤC LỤC Trang Lời cam đoan................................................................................................................i Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii Tóm lược luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế ............................................................. iii Danh mục các chữ viết tắt ..........................................................................................iv Mục lục........................................................................................................................v Danh mục các bảng ................................................................................................. viii Danh mục các biểu đồ, hình vẽ ...................................................................................x PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................2 5. Kết cấu của đề tài ....................................................................................................4 Phần II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ....................................................................5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN ...............................................................................................5 1.1. Những vấn đề chung về lao động và việc làm ....................................................5 1.1.1. Khái niệm và phân loại về lao động, việc làm ..................................................5 1.1.2. Lực lượng lao động và việc làm của lao động ở nông thôn..............................8 1.1.3. Chỉ tiêu về lao động và việc làm.....................................................................11 1.2. Giải quyết việc làm cho lao động nông thôn .....................................................13 1.2.1. Khái niệm giải quyết việc làm ........................................................................13 1.2.2. Sự cần thiết của giải quyết việc làm cho lao động nông thôn.........................13 1.2.3. Nội dung cơ bản về giải quyết việc làm cho lao động nông thôn...................15 1.2.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến giải quyết việc làm cho lao động nông thôn............................................................................................................................20 1.3. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn ở một số địa phương.......................................................................................................................25 v 1.3.1. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn của huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.................................................................................................25 1.3.2. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn ở huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị .................................................................................................26 1.3.3. Bài học rút ra từ kinh nghiệm của một số địa phương đối với vấn đề giải quyết việc làm cho lao động nông thôn ở huyện Bố Trạch. .....................................27 Chương II: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BỐ TRẠCH ......................................29 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ảnh hưởng tới việc làm cho lao động nông thôn...................................................................................................................29 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................29 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................36 2.1.3. Nhận xét về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng tới việc làm của người lao động nông thôn huyện Bố Trạch ........................................................43 2.2. Thực trạng về lao động và việc làm của lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch .........................................................................................................46 2.2.1. Tình hình lao động và việc làm nông thôn huyện Bố Trạch..........................46 2.2.2. Thực trạng việc làm của lao động nông thôn huyện Bố Trạch ......................50 2.3. Thực trạng về lao động và việc làm của các hộ điều tra ....................................59 2.3.1. Đặc điểm chung về hộ điều tra.......................................................................59 2.3.2. Về nguồn lực ngoài lao động ..........................................................................61 2.4. Thực trạng giải quyết việc làm cho lao động nông thôn huyện Bố Trạch.........66 2.4.1. Hoạt động hướng nghiệp, đào tạo nghề và giới thiệu việc làm .....................66 2.4.2. Phát triển sản xuất để giải quyết việc làm ở nông thôn .................................71 2.4.3. Giải quyết việc làm thông qua chính sách tín dụng nông thôn .......................75 2.4.4. Xuất khẩu lao động .........................................................................................77 2.4.5. Kết quả giải quyết việc làm.............................................................................79 2.5. Đánh giá chung về tình hình giải quyết việc làm cho lao động nông thôn........80 2.5.1. Những mặt đạt được........................................................................................80 2.5.2. Những mặt hạn chế .........................................................................................81 vi CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BỐ TRẠCH ......................................85 3.1. Quan điểm và phương hướng giải quyết việc làm cho lao động nông thôn huyện Bố Trạch .........................................................................................................85 3.1.1. Quan điểm .......................................................................................................85 3.1.2. Phương hướng .................................................................................................85 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm tạo việc làm cho lao động nông thôn huyện Bố Trạch....................................................................................................................87 3.2.1. Nâng cao chất lượng lao động nông thôn .......................................................87 3.2.2. Giải pháp về vay vốn giải quyết việc làm .......................................................88 3.2.3. Chương trình hợp tác xuất khẩu lao động.......................................................89 3.2.4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức của lao động nông thôn trong học nghề và tự tạo việc làm ......................................................................................................92 3.2.5. Nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai .................................................................92 3.2.6. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, các cơ quan quản lý Nhà nước đối với vấn đề tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động..........................................93 Phần III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...............................................................95 1. Kết luận .................................................................................................................95 2. Kiến nghị ...............................................................................................................96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................98 PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH VỀ VIỆC THÀNH LẬP HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VẮN THẠC SĨ KINH TẾ NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 1 NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 2 BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA LUẬN VĂN XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Cơ cấu sử dụng đất của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016..........35 Bảng 2.2: Diện tích, dân số, lao động nông thôn huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016 ...........................................................................37 Bảng 2.3: Tình hình việc làm, thất nghiệp, thiếu việc làm của lao động nông thôn huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016 .......................................47 Bảng 2.4: Cơ cấu lao động theo ngành nghề tại huyện Bố Trạch từ 20142016. ......................................................................................................48 Bảng 2.5: Lao động nông thôn huyện Bố Trạch chia theo trình độ văn hóa giai đoạn 2014 - 2016 ............................................................................49 Bảng 2.6: Thực trạng phát triển sản xuất trong ngành nông nghiệp của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 – 2016 ........................................................51 Bảng 2.7: Diện tích, sản lượng các loại cây trồng phân theo nhóm cây giai đoạn 2014 – 2016 của huyện Bố Trạch .................................................53 Bảng 2.8: Số lượng và giá trị sản xuất đàn gia cầm của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016 ............................................................................54 Bảng 2.9: Lao động, diện tích và giá trị sản xuất lâm nghiệp của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 -2016...................................................................55 Bảng 2.10: Lao động, sản lượng và giá trị sản xuất ngành thủy sản huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016..................................................................56 Bảng 2.11: Lao động, doanh thu và số cơ sở sản xuất ngành thương mại, dịch vụ, vận tải của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016.........................57 Bảng 2.12: Lao động, số cơ sở và giá trị sản xuất ngành công nghiệp – xây dựng của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016 ...............................58 Bảng 2.13: Thu nhập bình quân đầu người giai đoạn 2014 – 2016 của huyện Bố Trạch ................................................................................................59 Bảng 2.14: Đặc điểm cơ bản của các hộ điều tra .....................................................60 Bảng 2.15: Tình hình phân bố lao động trong các ngành nghề của các hộ điều tra phân theo địa bàn nghiên cứu...........................................................61 viii Bảng 2.16: Thống kê nguồn lực sản xuất của các hộ điều tra. ................................62 Bảng 2.17: Thống kê mức thu nhập bình quân lao động của các hộ điều tra. .........63 Bảng 2.18: Thời gian làm việc của lao động thuộc các hộ điều tra. ........................63 Bảng 2.19: Nguyên nhân, khó khăn và nguyện vọng của các hộ điều tra ...............65 Bảng 2.20: Hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn năm 2014 - 2016.....69 Bảng 2.21: Một số chương trình tư vấn và đào tạo, giới thiệu việc làm năm 2014-2016..............................................................................................70 Bảng 2.22: Tổng số trang trại và lao động trang trại của huyện Bố Trạch giai đoạn 2014 - 2016 ............................................................................72 Bảng 2.23: Hoạt động hỗ trợ tín dụng cho giải quyết việc làm giai đoạn 2014 - 2016 ............................................................................76 Bảng 2.24: Tổng hợp lao động đi xuất khẩu lao động giai đoạn 2014-2016...........77 Bảng 2.25: Kết quả giải quyết việc làm trong 3 năm ( 2014 – 2016)......................79 ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Trang Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Bố Trạch .........................................................30 x PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Lao động nông thôn là toàn bộ những hoạt động lao động sản xuất tạo ra của cải vật chất của những người lao động nông thôn, bao gồm lao động trong các ngành nông nghiệp, công nghiệp nông thôn, dịch vụ nông thôn. Giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người lao động ở khu vực nông thôn chính là yếu tố quan trọng nhằm thúc đẩy hoàn thành Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới, cũng là vấn đề cấp thiết cho từng ngành, địa phương và từng gia đình. Giải quyết việc làm cho lao động nông thôn là một bài toán khó có lời giải trọn vẹn. Để giải quyết cơ bản vấn đề này, đòi hỏi chúng ta phải có nhận thức đúng về vị trí, vai trò của nông thôn và vấn đề việc làm cho lao động nông thôn hiện nay, trên cơ sở đó để có các giải pháp cơ bản, phù hợp với từng vùng cụ thể. Bố Trạch là huyện có diện tích lớn nhất của tỉnh Quảng Bình với 2.123,1 km 2, dân số 182.351 người, toàn huyện có 30 xã, thị trấn. Huyện Bố Trạch có vị trí thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững. Với vị trí thuận lợi đó những năm qua Bố Trạch đã đạt được những thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết việc làm. Tuy nhiên, tỉ lệ thất nghiệp của huyện Bố Trạch vẫn ở mức cao, số lượng người bước vào tuổi lao động ngày càng lớn, dân số chủ yếu sống bằng nghề nông, tốc độ đô thị hóa cũng đang diễn ra rất nhanh, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở huyện còn thấp kém, kinh tế phát triển không đồng đều giữa các vùng, chất lượng lao động còn thấp, cung - cầu về lao động mất cân đối, dẫn đến bức xúc ngày càng lớn về việc làm hiện nay, vì thế vấn đề tạo việc làm ổn định cho người lao động nông thôn là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Xuất phát từ tầm quan trọng của vấn đề và tình hình thực tế khách quan của huyện, từ đó đề xuất các giải pháp giải quyết việc làm cho người lao động ở nông thôn nhằm ổn định cuộc sống, từng bước vươn lên phát triển kinh tế - xã hội nên tôi chọn đề tài " Giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu hệ thống lý luận và thực tiễn việc làm; giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch, từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết việc làm cho người lao động nông thôn huyện Bố Trạch trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về vấn đề việc làm nói chung, việc làm ở khu vực nông thôn nói riêng. - Đánh giá thực trạng việc làm của lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề liên quan đến việc làm và giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Chủ yếu nghiên cứu về thực trạng việc làm và giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch. Phạm vi không gian: Địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Phạm vi thời gian : Tập trung thu thập và nghiên cứu thực trạng việc làm và giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch từ năm 2014 – 2016; đề xuất một số giải pháp từ nay đến năm 2025. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập số liệu Để tiến hành nghiên cứu, tác giả đã tiến hành thu thập số liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu. Số liệu thu thập bao gồm số liệu thứ cấp và số liệu sơ cấp: - Số liệu thứ cấp: Việc thu thập tài liệu được thông qua các nguồn: Các tài liệu chuyên ngành, các nghị quyết, các đề án, kế hoạch, báo cáo, tổng kết của tỉnh Quảng Bình, của huyện 2 Bố Trạch và UBND các xã, thị trấn. Niên giám thống kê của Chi cục Thống kê huyện, Phòng Lao động – TBXH, Phòng Nông nghiệp & phát triển nông thôn, Trung tâm dạy nghề huyện Bố Trạch, Ngân hàng chính sách xã hội.... Các tài liệu về chủ trương chính sách, nghị quyết Trung ương, Nghị quyết của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ, các thông tin về lao động việc làm, kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn của các nước, các địa phương được đăng tải trên các báo, tạp chí khoa học, các tài liệu lấy từ internet. - Số liệu sơ cấp: Là toàn bộ số liệu mà tác giả thu thập được bằng phương pháp điều tra chủ hộ thông qua bảng hỏi đã được thiết kế sẵn. Để đảm bảo tính đại diện cao của mẫu điều tra tác giả đã chọn 3 xã đại diện cho 3 vùng miền núi, đồng bằng và ven biển bao gồm: 1. Đối với vùng miền núi: tác giả lựa chọn Xã Phúc Trạch, đây là xã cách xa trung tâm thị trấn huyện, giao thông đi lại khó khăn, trình độ phát triển kinh tế - xã hội thấp. Xã có điều kiện sản xuất nông nghiệp nhưng do đất đai khô cằn nên chỉ sản xuất lúa một vụ trong năm, năng suất thấp. 2. Đối với vùng đồng bằng: tác giả lựa chọ Xã Cự Nẫm là xã thuần nông có trình độ phát triển kinh tế - xã hội tương đối phát triển trong toàn huyện. Xã có địa hình bằng phẳng, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, đa dạng về vật nuôi, cây trồng cho năng suất, sản lượng cao. 3. Đối với vùng miền biển: tác giả lựa chọn Xã Nhân Trạch là xã có trình độ phát triển kinh tế - xã hội trung bình trong toàn huyện. Xã nằm ở khu vực ven biển nên thuận lợi cho việc phát triển ngư nghiệp và các nghề tiểu thủ công nghiệp Xác định số mẫu điều tra từng xã: Chọn mẫu ở từng xã theo phương thức chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng để đảm bảo các xã được chọn có các đặc điểm dân số, lao động, nhân khẩu khác nhau, từ đó đánh giá thu nhập, cách giải quyết việc làm cho lao động hợp lý. Do hạn chế về thời gian nên tác giả chỉ tiến hành điều tra mỗi xã 25 hộ gia đình khác nhau một cách ngẫu nhiên không trùng lặp dựa trên danh sách có sẵn. Tổng số mẫu điều tra là 75 hộ. Nội dung phiếu điều tra chủ yếu thu thập những thông tin cơ bản về hộ gia đình như: Họ tên, giới tính, số khẩu, tuổi tác, nơi cư trú, trình độ, số lao động của hộ, nghề nghiệp chính, lĩnh vực làm việc của các thành viên, tình trạng công việc, nhu cầu làm 3 việc trong thời gian tới, làm cơ sở để đề xuất các giải pháp tạo việc làm thích hợp cho mỗi nhóm đối tượng. 4.2. Phương pháp xử lý số liệu - Số liệu điều tra được tổng hợp theo các tiêu thức phù hợp với mục đích và yêu cầu nghiên cứu; - Với số liệu sơ cấp thu thập được từ các hộ điều tra, tiến hành tổng hợp và xử lý thông qua phần mềm excel. 4.3. Phương pháp phân tích - Số liệu thứ cấp được sử dụng phân nhóm theo từng nội dung của đề tài nhằm chứng minh và làm rõ từng nội dung của đề tài. Phương pháp so sánh sự tăng giảm đối với các chỉ tiêu liên quan đến tình hình việc làm của lao động nông thôn. Các số liệu thứ cấp đều có nguồn gốc trích dẫn cụ thể. - Với số liệu sơ cấp thu thập được từ các hộ điều tra, tác giả đã tiến hành tổng hợp và xử lý thông qua phần mềm excel. - Phương pháp hệ thống, tổng hợp: Đề tài đã tổng hợp, hệ thống hóa các kết quả nghiên cứu về các phạm trù lao động, lực lượng lao động, việc làm, thất nghiệp của một số tác giả trong nước. - Phương pháp nghiên cứu đánh giá thực tiễn, thống kê, tổng hợp. 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1 : Cơ sở lý luận về việc làm và giải quyết việc làm cho lao động nông thôn Chương 2: Thực trạng giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch Chương 3: Phương hướng và giải pháp giải quyết việc làm cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Bố Trạch. 4 Phần II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN 1.1. Những vấn đề chung về lao động và việc làm 1.1.1. Khái niệm và phân loại về lao động, việc làm 1.1.1.1. Khái niệm về Lao động Theo giáo trình thống kê lao động, lao động được định nghĩa là hoạt động có mục đích, ý thức của con người, trong quá trình lao động, con người vận dụng sức lực của bản thân, sử dụng công cụ lao động để tác động vào thế giới tự nhiên, biến đổi chúng và làm cho chúng trở nên có ích cho đời sống con người [6]. Chính vì vậy Ph.Ăngghen đã viết: “Lao động là điều kiện cơ bản đầu tiên của toàn bộ đời sống loài người, và như thế đến một mức mà trên một ý nghĩa nào đó chúng ta phải nói: lao động đã sáng tạo ra bản thân con người”. Như vậy, lao động là hoạt động quan trọng nhất của con người, là quá trình người lao động sử dụng sức lao động của mình vào sản xuất để tạo ra các giá trị vật chất và tinh thần cho xã hội.. [6] Nguồn lao động là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động theo quy định của pháp luật có khả năng lao động và những người ngoài độ tuổi lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân. Chất lượng của nguồn lao động về cơ bản được đánh giá thông qua trình độ chuyên môn, tay nghề (trí lực) và sức khỏe (thể lực) của người lao động. Lực lượng lao động (LLLĐ) hay dân số hoạt động kinh tế theo quan niệm của tổ chức Lao động quốc tế (ILO) là một bộ phận của nguồn lao động bao gồm những người đủ 15 tuổi trở lên đang có việc làm trong các lĩnh vực đời sống KTXH, ngoài ra còn cả bộ phận dân số không trực tiếp tạo ra thu nhập nhưng lại trực tiếp giúp cho người thân, gia đình tạo thu nhập và những người đang trong độ tuổi lao động không có việc làm nhưng có nhu cầu tìm việc làm và luôn sẵn sàng làm việc. Trên thực tế, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, vẫn có một số lao động không nằm trong độ tuổi lao động nhưng vẫn tham gia lao động như thiếu niên từ 13 đến 15 tuổi hay nữ trên 55 tuổi và nam trên 60 tuổi. 5 1.1.1.2. Khái niệm Lao động nông thôn Cho đến nay, gần như chưa có định nghĩa nào về nông thôn được chấp nhận rộng rãi. Nếu cho rằng nông thôn là địa bàn có mật độ dân số thấp hơn thành thị thì chưa thoả đáng vì chỉ tiêu này khác nhau giữa các nước và ngay ở nước ta thì một số vùng nông thôn so với nhiều thị xã thì mật độ dân số không thấp hơn. Có nhiều ý kiến cho rằng nông thôn là địa bàn mà ở đó dân cư sống chủ yếu bằng nông nghiệp. Đây là ý kiến có tính thuyết phục hơn nhưng chưa đầy đủ vì có nhiều vùng dân cư sống chủ yếu bằng tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, thu nhập từ nông nghiệp trở thành thứ yếu, chiếm một tỷ trọng rất thấp trong tổng thu nhập của dân cư. Một số nhà khoa học đưa ra khái niệm về nông thôn như sau: Nông thôn là vùng khác với thành thị ở chỗ ở đó có một cộng đồng chủ yếu là nông dân sống và làm việc, có mật độ dân cư thấp, cơ cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hoá thấp hơn Lao động nông thôn là những người thuộc lực lượng lao động và tham gia hoạt động trong hệ thống các ngành kinh tế nông thôn như trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ trong nông thôn. [6] 1.1.1.3. Khái niệm về việc làm Khái niệm về việc làm đã được điều 9, chương 2, phần việc làm của Bộ Luật Lao động đã được Quốc hội Khóa XIII Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua năm 2012 nêu rõ như sau: “Việc làm là hoạt động lao động tạo ra thu nhập mà không bị pháp luật cấm”. [11] Hoạt động lao động được xác định là việc làm bao gồm: Làm những công việc được trả công dưới dạng bằng tiền hoặc hiện vật, những công việc tự làm để thu lợi nhuận cho bản thân hoặc tạo thu nhập cho gia đình mình nhưng không được trả công (bằng tiền hoặc hiện vật) cho công việc đó. Vai trò của nhà nước đối với vấn đề việc làm cũng được điều 12 của Bộ luật lao động chỉ rõ: + Nhà nước xác định chỉ tiêu tạo việc làm tăng thêm trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm, hàng năm. Căn cứ vào điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ, Chính phủ trình Quốc hội quyết định chương trình mục tiêu quốc gia về việc làm và dạy nghề. 6 + Có chính sách bảo hiểm thất nghiệp, các chính sách khuyến khích để người lao động tự tạo việc làm, hỗ trợ người sử dụng lao động sử dụng nhiều lao động nữ, lao động là người khuyết tật, lao động là người dân tộc ít người để giải quyết việc làm. + Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh để tạo việc làm cho người lao động. + Hỗ trợ người sử dụng lao động, người lao động tìm kiếm và mở rộng thị trường lao động ở nước ngoài. + Thành lập Quỹ quốc gia về việc làm để hỗ trợ cho vay ưu đãi tạo việc làm và thực hiện các hoạt động khác theo quy định của pháp luật. Như vậy, ở Việt Nam hiện nay, việc làm không chỉ tạo ra trong khu vực nhà nước mà trong tất cả các thành phần kinh tế, tạo điều kiện thúc đẩy người lao động linh hoạt, chủ động trong tìm kiếm việc làm, không ỷ lại hoặc trông chờ vào nhà nước. Người có việc làm hiện nay bao gồm tất cả những người làm việc trong tất cả các ngành kinh tế quốc dân, trong hệ thống các cơ quan Đảng, đoàn thể, các tổ chức có hưởng thù lao dưới các hình thức thể hiện qua mức thu nhập bằng tiền hoặc hiện vật, nhằm phục vụ cho nhu cầu bản thân và gia đình người lao động. * Phân loại việc làm Phân loại chính xác việc làm, giúp chúng ta nhìn nhận trung thực hơn về mức độ sử dụng lao động xã hội và cho phép xác định được quy mô việc làm cần phải tạo thêm cho người lao động. Căn cứ vào mức độ đầu tư thời gian cho việc làm người ta phân chia thành: Việc làm chính: là công việc mà người thực hiện dành nhiều thời gian nhất hoặc có thu nhập cao hơn công việc khác. Việc làm phụ: là công việc mà người thực hiện dành nhiều thời gian nhất so với công việc chính. Căn cứ vào số thời gian có việc làm thường xuyên trong một năm mà chia thành: Người có việc làm ổn định: là những người trong 12 tháng làm việc từ 6 tháng trở lên hoặc những người làm việc dưới 6 tháng trong 12 tháng và sẽ tiếp tục làm công việc đó trong những năm tiếp theo. 7 Người có việc làm tạm thời: là những người có việc làm dưới 6 tháng trong 12 tháng trước thời điểm điều tra đang làm công việc tạm thời hoặc tạm thời không có việc làm dưới 1 tháng. 1.1.2. Lực lượng lao động và việc làm của lao động ở nông thôn Lực lượng lao động gồm những người từ độ tuổi lao động trở lên có việc làm và những người thất nghiệp. Như vậy lực lượng lao động nông thôn là một bộ phận của lực lượng lao động cả nước nhưng sinh sống và làm việc ở khu vực nông thôn bao gồm cả những người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động, đang làm việc, những người thất nghiệp nhưng có nhu cầu làm việc đang tìm kiếm việc làm và những người trên độ tuổi lao động đang làm việc thường xuyên. [11] Lao động nông thôn sống và làm việc rải rác trên địa bàn rộng. Đặc điểm này làm cho việc tổ chức hiệp tác lao động và việc bồi dưỡng đào tạo, cung cấp thông tin cho lao động nông thôn là rất khó khăn. Lao động nông thôn có trình độ văn hoá và chuyên môn thấp hơn so với thành thị. Tỷ lệ lao động nông thôn đã qua đào tạo chiếm một tỷ lệ thấp. Lao động nông thôn chủ yếu học nghề thông qua việc hướng dẫn của thế hệ trước hoặc tự truyền cho nhau nên lao động theo truyền thống và thói quen là chính. Điều đó làm cho lao động nông thôn có tính bảo thủ nhất định, tạo ra sự khó khăn cho việc thay đổi phương hướng sản xuất và thực hiện phân công lao động, hạn chế sự phát triển kinh tế nông thôn. Lao động nông thôn mang tính thời vụ rõ rệt, đặc biệt là các vùng nông thôn thuần nông. Do vậy, việc sử dụng lao động trong nông thôn kém hiệu quả, hiện tượng thiếu việc làm là phổ biến. Vì vậy, muốn giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho lao động nông thôn thì phải bằng mọi biện pháp nhằm hạn chế đến mức tối đa tính thời vụ bằng cách phát triển đa dạng nghành nghề trong nông thôn, thâm canh tăng vụ, xây dựng cơ cấu cây trồng hợp lý. Lao động nông thôn có khả năng tiếp cận và tham gia thị trường kém, thiếu khả nămg nắm bắt và xử lý thông tin thị trường, khả năng hạch toán hạn chế. Do đó, khả năng giao lưu và phát triển sản xuất hàng hoá hạn chế. * Đặc điểm cơ bản của lực lượng lao động ở nông thôn - Lao động nông thôn mang tính thời vụ 8 Đây là đặc điểm đặc thù không thể bác bỏ được của lao động nông thôn. Nguyên nhân của nét đặc thù trên là do: đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cây trồng vật nuôi chúng là những cơ thể sống trong đó quá trình tái sản xuất tự nhiên và tái sản xuất kinh tế đan xen nhau. Tính thời vụ trong nông nghiệp vĩnh cửu không thể bác bỏ được trong quá trình sản xuất chúng ta chỉ có thể tìm cách làm giảm tính thời vụ của sản xuất nông nghiệp. Từ đó đặt ra vấn đề cho việc sử dụng các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất, đặc biệt là vấn đề sử dụng lao động nông thôn một cách hợp lý có ý nghĩa rất quan trọng - Nguồn lao động ở nông thôn tăng về số lượng Dân số được coi là yếu tố cơ bản quyết định số lượng lao động: quy mô và cơ cấu dân số có ý nghĩa quyết định đến qui mô cơ cấu của nguồn lao động. Do sự phát triển của quá trình đô thị hóa và sự thu hẹp dần về tốc độ tăng tự nhiên của dân số giữa nông thôn và thành thị nên tỷ lệ dân số cũng như lực lượng lao động so với cả nước ngày càng giảm. Lực lượng lao động nông thôn ở nước ta còn có những đặc điểm: - Lực lượng lao động nông thôn có sự phân bổ không đồng đều giữa các vùng, các ngành. Do ngành nông nghiệp nước ta chủ yếu thiên về trồng trọt nên phần lớn lực lượng lao động tập trung ở những nơi có điều kiện tự nhiên thuận lợi để sản xuất, vì thế vùng đồng bằng dân số thường tập trung đông đúc, trong khi đó ở khu vực đồi núi đất đai rộng lớn nhưng dân cư lại thưa thớt. - Chất lượng của lực lượng lao động ở nông thôn chưa cao. Chất lượng của người lao động được đánh giá qua trình độ học vấn, chuyên môn kỷ thuật và sức khỏe. - Lực lượng lao động nông thôn đang chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng lao động trong nông nghiệp, tăng tỷ trọng lao động trong các ngành công nghiệp và dịch vụ. Ở nước ta, nông thôn chiếm gần 70% dân số, nếu chỉ tập trung công nghiệp hóa ở đô thị, thì khó có thể đảm bảo công bằng xã hội. Hơn nữa, với quan điểm nông thôn là một nguồn lực quan trọng và chính nông thôn là thị trường chủ yếu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa chứ không phải là thị trường nước ngoài, là thị trường bền vững cho cả nền kinh tế, nên sau hơn 30 năm đổi mới với nhiều chỉnh sách của Đảng và Nhà nước, cũng như sự nỗ lực của toàn dân mà chúng ta đã đạt được những thành tựu tích cực. 9