Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Thể loại khác Chưa phân loại Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của ...

Tài liệu Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân huyện đầm dơi, tỉnh cà mau

.PDF
70
295
140

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HỒNG CẨM GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HỒNG CẨM GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số: 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN TUYẾN HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ: “Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau” là do chính tôi thực hiện trên cơ sở hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Văn Tuyến. Toàn bộ các tài liệu, cơ sở pháp lý, số liệu được tôi sử dụng để phục vụ cho việc nghiên cứu Luận văn đều do tôi tự tìm hiểu bằng kinh nghiệm trong thực tiễn công tác và đảm bảo độ chính xác theo yêu cầu của một Luận văn khoa học. Đầm Dơi, ngày 30 tháng 8 năm 2017 Tác giả Trần Hồng Cẩm MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT BẰNG TÒA ÁN ............. 6 1.1. Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất .... 6 1.1.1. Khái niệm tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ................... 6 1.1.2. Đặc trưng của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ........ 9 1.1.3. Phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất .............. 10 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ........................................................................................ 13 1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất 13 1.2.2. Phương thức giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất .................................................................................................................. 15 1.2.3. Căn cứ giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất . 17 1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ................................................................................ 21 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU ............................................................................................................... 25 2.1. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất........................................................................................................ 25 2.1.1. Thực trạng quy định của Luật đất đai năm 2013 về các vấn đề liên quan đến giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ............ 25 2.1.2. Thực trạng quy định của Bộ luật dân sự năm 2015 về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ............................................. 26 2.1.3. Thực trạng quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ................................... 32 2.2. Thực tiễn giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau .......................................... 38 2.2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội của huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau có khả năng ảnh hưởng, tác động đến việc giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ................................................................ 38 2.2.2. Những kết quả đạt được trong giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi ........................ 40 2.2.3. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân ......................................... 42 Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ SỬA ĐỔI PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN ................................. 50 3.1. Một số kiến nghị sửa đổi pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ................................................................................... 50 3.2. Áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất........................................................................................................ 53 KẾT LUẬN .................................................................................................... 59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 62 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS: Bộ luật dân sự BLTTDS: Bộ luật tố tụng dân sự LĐĐ: Luật đất đai QSDĐ: Quyền sử dụng đất UBND: Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt không có gì thay thế được, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống con người. Trải qua bao thế hệ, nhân dân ta đã đổ bao nhiêu mồ hôi và xương máu mới khai thác, bồi bổ, cải tạo và bảo vệ được đất đai cho đến ngày hôm nay. Với sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế, đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao thì đất đai ngày càng trở nên có giá trị, là tài sản đáng giá. Trong bối cảnh đó, sự ý thức của người dân về giá trị ngày càng cao của đất đai đã khiến cho việc sở hữu loại tài sản này ngày càng được quan tâm đặc biệt và chính điều đó là một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tranh chấp đất đai nói chung và tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng. Trong những năm gần đây, có khá nhiều vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất xãy ra đã được Tòa án thụ lý giải quyết. Tuy nhiên, việc giải quyết các vụ tranh chấp loại này đã và đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do những nguyên nhân khác nhau, chẳng hạn như: do nguồn gốc đất đã lâu khó xác định, một phần do luật hướng dẫn giải quyết chưa được rõ ràng, áp dụng vào thực tiễn mỗi nơi hiểu theo mỗi kiểu khác nhau nên nhiều vụ án bị cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm hủy sửa nhiều lần, có nhiều vụ án kéo dài hàng chục năm, từ thế hệ ông bà, cha mẹ, đến thế hệ con cháu vẫn còn đi khởi kiện. Điều này khiến cho hậu quả của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất để lại rất nặng nề, không chỉ phá vỡ không khí đầm ấm, hòa thuận, yêu thương trong gia đình, mà còn gây ra mâu thuẫn, mất đoàn kết trong nội bộ gia đình, dòng họ với nhau, làm ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương nói riêng và cả nước nói chung. 1 Xuất phát từ nhận thức như vậy về thực trạng tranh chấp và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất hiện nay ở Việt Nam, tác giả quyết định lựa chọn đề tài: “Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau” để làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm gần đây, do thực tế phát sinh nhiều tranh chấp đất đai nói chung, trong đó có tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nên việc giải quyết các tranh chấp này cũng ngày càng nhiều và nhận được sự quan tâm, nghiên cứu, tìm hiểu của nhiều học giả ở nhiều cấp độ khác nhau. Ở mức độ khái quát, có thể nhận thấy rằng trong thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu khác nhau tìm hiểu về chủ đề này, trong đó có các công trình ở cấp độ luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài như: - Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Di sản thừa kế là quyền sử dụng đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay” của tác giả Trần Bình Trọng (2014); - Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Pháp luật về thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân tại thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Hoàng Việt Trung (2015); - Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn giải quyết của Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương” của tác giả Vũ Thị Thu Thủy (2015). Ngoài ra, còn một số sách tham khảo, chuyên khảo của tác giả là các giáo sư, tiến sĩ có uy tín như: - Tác phẩm: Pháp luật dân sự và thực tiễn xét xử của Tưởng Duy Lượng, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009; 2 - Tác phẩm: Bình luận khoa học Bộ luật dân sự năm 2005, chủ biên PGS. TS Hoàng thế Liên, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – sự thật, Hà Nội, 2013; - Tác phẩm: 99 tình huống và tư vấn pháp luật về thừa kế nhà và quyền sử dụng đất của LS.TS Phan Thị Hương Thủy, Nhà xuất bản Tư pháp, 2005… Có thể khẳng định những công trình nghiên cứu nêu trên đã phần nào giải quyết được nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất và là nguồn tư liệu quý giá để tác giả luận văn có thể tham khảo trong quá trình thực hiện đề tài luận văn của mình. Tuy nhiên, có thể cho rằng cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học nghiên cứu về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án trên địa bàn huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Vỉ thế, đây là công trình đáp ứng được yêu cầu về tính thời sự, có giá trị cả về lý luận cũng như thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của luận văn là xác lập luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất theo BLDS Việt Nam, trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp có cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm góp phần nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm trong thực tiễn xét xử của Tòa án. Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau: - Tiếp tục nghiên cứu làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về tranh chấp và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất để làm cơ sở lý luận cho việc đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt Nam; - Nghiên cứu tổng quan về quá trình hình thành và phát triển của chế 3 định giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt Nam và phân tích, đánh giá những ưu điểm, hạn chế của pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp chia thừa kế QSDĐ từ thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau trong những năm gần đây. - Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ trong thời gian tới ở Việt Nam nói chung và tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quan điểm, học thuyết, các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan đến vấn đề giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Phạm vi nghiên cứu của luận văn tập trung vào các vấn đề lý luận và thực tiễn pháp lý về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, về cải cách tư pháp. Trong quá trình nghiên nghiên cứu, luận văn sử dụng phối hợp các phương pháp truyền thống của khoa học xã hội và nhân văn như: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp khái quát hóa… để giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn mà đề tài đặt ra. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Theo nhận thức chủ quan của mình, tác giả cho rằng luận văn có những 4 đóng góp mới về mặt lý luận và thực tiễn như sau: Thứ nhất, về phương diện lý luận, luận văn đã bổ sung, làm rõ hơn một số vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ theo pháp luật dân sự Việt Nam bằng con đường tòa án. Các kết quả nghiên cứu này được đúc kết từ thực tiễn xét xử, áp dụng tại Tòa án huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Thứ hai, về khía cạnh thực tiễn, kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể được vận dụng trong thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau, từ đó giúp Kiểm sát viên cũng như các Thẩm phán, Hội thẩm có cái nhìn toàn diện, đầy đủ hơn trong quá trình giải quyết các tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của Luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất bằng Tòa án. Chương 2: Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Chương 3: Một số kiến nghị sửa đổi pháp luật và áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất tại Tòa án. 5 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT BẰNG TÒA ÁN 1.1. Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất 1.1.1. Khái niệm tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất Trong pháp luật dân sự, thừa kế là một chế định pháp luật lớn với nhiều quy phạm pháp luật cơ bản được thiết kế nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người thừa kế cũng như người để lại thừa kế. Theo quy định tại Điều 609 Bộ luật dân sự 2015 về quyền thừa kế, nhà làm luật khẳng định cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật. Đối với người thừa kế không là cá nhân thì có quyền hưởng di sản theo di chúc chứ không có quyền hưởng di sản theo pháp luật. Ở Việt Nam, theo quy định tại Điều 612 Bộ luật dân sự 2015 về di sản thừa kế, nhà làm luật cho rằng di sản thừa kế bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác. Như vậy có nghĩa là, về nguyên tắc mọi tài sản hợp pháp của người chết đều có thể trở thành di sản thừa kế, trong đó có một loại tài sản khá đặc biệt là “quyền sử dụng đất”. Với tư cách là một loại tài sản đặc biệt, quyền sử dụng đất có bản chất là quyền tài sản theo quy định tại Điều 115 Bộ luật dân sự 2015. Do là quyền tài sản nên quyền sử dụng đất là một loại tài sản vô hình, không thể nắm giữ, chiếm hữu theo cách thông thường giống như tài sản là vật, tiền hay giấy tờ có giá. Theo quy định của pháp luật Việt Nam, chủ sở hữu tài sản là quyền sử dụng đất chính là tổ chức, cá nhân đang có quyền sử dụng đất hợp pháp được Nhà nước công nhận bằng Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. 6 Về lý thuyết cũng như trong pháp luật thực định, quyền sở hữu tài sản nói chung (trong đó có tài sản đặc thù là quyền sử dụng đất) luôn được Nhà nước tôn trọng và bảo vệ. Trong trường hợp chủ tài sản chết, các tài sản thuộc quyền sở hữu của họ (bao gồm cả tài sản là quyền sử dụng đất) được xem là di sản thừa kế và được xem xét để chia cho những người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật. Giống như mọi tài sản khác, quyền sử dụng đất cũng được xem là đối tượng được chia thừa kế cho những người thừa kế sau khi người để lại thừa kế chết. Trước đây, trong Bộ luật dân sự 2005, tại Điều 733 nhà làm luật có định nghĩa: “Thừa kế quyền sử dụng đất là việc chuyển quyền sử dụng đất của người chết sang cho người thừa kế theo quy định của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”. Tại Điều 734 của Bộ luật này, nhà làm luật tiếp tục ghi nhận: “Cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất có quyền để thừa kế quyền sử dụng đất theo quy định tại Phần thứ tư của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”. [10, tr.339]. Trên nguyên tắc, sau khi người sử dụng đất hợp pháp là cá nhân bị chết, việc chia thừa kế quyền sử dụng đất – với tư cách là di sản thừa kế của người này, sẽ được thực hiện theo di chúc (nếu có di chúc) hoặc theo pháp luật, bằng phương thức do các bên có liên quan trực tiếp thỏa thuận với nhau về việc chia thừa kế, hoặc yêu cầu tòa án giải quyết việc chia thừa kế nếu các bên không thỏa thuận được về việc chia thừa kế. Hiện nay, trong pháp luật thực định Việt Nam không có định nghĩa chính thức nào về khái niệm “chia thừa kế” nói chung và “chia thừa kế quyền sử dụng đất” nói riêng. Tuy nhiên, căn cứ vào quy định tại Chương XXIV của Bộ luật dân sự 2015 về thanh toán và phân chia di sản thì có thể hiểu rằng chia thừa kế chính là việc phân chia di sản của người đã chết theo di chúc của người đó hoặc theo quy định của pháp luật. Trong Bộ luật dân sự 2015 có ghi 7 nhận tại Điều 656 về việc họp mặt những người thừa kế sau khi có thông báo về việc mở thừa kế hoặc di chúc được công bố để thỏa thuận những việc như: a) Cử người quản lý di sản, người phân chia di sản, xác định quyền, nghĩa vụ của những người này, nếu người để lại di sản không chỉ định trong di chúc; b) Cách thức phân chia di sản. Điều luật này cũng quy định mọi thỏa thuận của những người thừa kế phải được lập thành văn bản. Như vậy, có thể quan niệm rằng trong thủ tục về chia thừa kế, các bên có liên quan (bao gồm những người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật) có thể thỏa thuận xác định người phân chia di sản là ai và cách thức phân chia di sản như thế nào trong văn bản thỏa thuận giữa họ với nhau về việc chia thừa kế tài sản nói chung và chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng. Tại Điều 657 Bộ luật dân sự 2015, nhà làm luật quy định rằng người phân chia di sản có thể đồng thời là người quản lý di sản được chỉ định trong di chúc hoặc được những người thừa kế thỏa thuận cử ra. Người phân chia di sản phải chia di sản theo đúng di chúc hoặc đúng thỏa thuận của những người thừa kế theo pháp luật. Người phân chia di sản được hưởng thù lao, nếu người để lại di sản cho phép trong di chúc hoặc những người thừa kế có thỏa thuận. Nếu việc chia thừa kế không thỏa mãn được lợi ích chính đáng của những người thừa kế, giữa họ sẽ phát sinh các mâu thuẫn, bất đồng về việc chia thừa kế quyền sử dụng đất và khi đó, tranh chấp về việc chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ phát sinh, dẫn đến việc phải giải quyết tranh chấp. Xuất phát từ khái niệm tranh chấp tài sản nói chung, có thể đưa ra định nghĩa tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất như sau: Tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là tình trạng pháp lý đặc biệt của quan hệ chia thừa kế quyền sử dụng đất, theo đó các bên tham gia quan hệ chia thừa kế có những xung đột, bất đồng về quan điểm, lợi ích trong quá trình phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, dẫn đến hệ quả phải 8 giải quyết xung đột, mâu thuẫn, bất đồng đó bằng các phương thức như thương lượng, hòa giải hoặc yêu cầu tòa án giải quyết theo pháp luật. 1.1.2. Đặc trưng của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất Như đã đề cập ở trên, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là tranh chấp về tài sản nên đương nhiên sẽ có đầy đủ các đặc điểm chung của tranh chấp về tài sản. Tuy nhiên, ngoài những đặc điểm chung đó thì tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất còn có những đặc trưng riêng sau đây: Thứ nhất, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có đối tượng tranh chấp là các quyền lợi phát sinh từ quyền sử dụng đất được thừa kế. Các quyền lợi này có liên quan trực tiếp đến những người thừa kế theo di chúc hoặc thừa kế theo pháp luật. Quyền thừa kế của cá nhân là quyền để lại di sản của mình cho người khác hoặc hưởng di sản của người khác để lại theo di chúc hay theo pháp luật. Đối với tài sản là quyền sử dụng đất, việc chia thừa kế tài sản này cũng được thực hiện tương tự như tài sản khác. Tuy nhiên, điều kiện cơ bản để thực hiện việc chia thừa kế quyền sử dụng đất là người để lại thừa kế quyền sử dụng đất phải được Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất hợp pháp (ví dụ: Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất...). Khi đề cập đến đối tượng của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất, cần lưu ý rằng trong tranh chấp này, các bên không tranh chấp với nhau về quyền sử dụng đất mà thực chất là tranh chấp về việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất. Nói cách khác, đối tượng của tranh chấp này chính là các quyền lợi phát sinh từ quyền sử dụng đất trong quá trình phân chia di sản hoặc sau khi phân chia di sản giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất. Thứ hai, chủ thể của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất chính là những người tham gia vào việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Về lý thuyết, các chủ thể của tranh chấp trước hết và chủ yếu bao 9 gồm những người thừa kế quyền sử dụng đất (theo di chúc hoặc theo pháp luật), bởi vì chính những người này là chủ thể được hưởng quyền thừa kế di sản là quyền sử dụng đất của người chết để lại. Ngoài ra, trong một số trường hợp, nếu việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất có sự tham gia của người phân chia di sản thì tranh chấp này cũng có thể phát sinh giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất với người phân chia di sản. Thứ ba, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có bản chất là tranh chấp dân sự, tức là tranh chấp liên quan đến quyền lợi “tư” của các tổ chức, cá nhân có quyền hưởng thừa kế di sản là quyền sử dụng đất của người chết để lại. Các tranh chấp này chỉ thuần túy có tính chất dân sự chứ không phải là tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh thương mại, mặc dù chủ thể tham gia vào quan hệ tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có thể là người kinh doanh thương mại. Do tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có bản chất là tranh chấp dân sự nên về nguyên tắc, tranh chấp này sẽ được ưu tiên giải quyết bằng cơ chế thương lượng giữa các bên hoặc hòa giải qua trung gian để bảo đảm nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của các bên đương sự. Trong trường hợp các bên không thể thương lượng được hoặc hòa giải không thành thì tòa án mới can thiệp để giải quyết khi các bên có yêu cầu bằng thủ tục khởi kiện tại tòa. 1.1.3. Phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất Xét về phương diện lý thuyết, việc phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn. Điều đó thể hiện ở chỗ: Về phương diện lý luận, việc phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ góp phần làm phong phú thêm lý thuyết về tranh chấp quyền sử dụng đất nói chung và tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng để làm cơ sở lý luận cho việc hoàn thiện pháp luật về thừa kế quyền sử dụng đất. Về phương diện thực tiễn, việc phân loại 10 tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ nâng cao nhận thức lý luận cho những người có liên quan đến tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất và việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Qua nghiên cứu lý luận cũng như thực tiễn, tác giả luận văn cho rằng tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có thể được phân loại dựa vào các tiêu chí cơ bản sau đây: Thứ nhất, nếu dựa vào tiêu chí chủ thể của quan hệ tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thì có thể phân loại thành: (i) tranh chấp giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất với nhau; và (ii) tranh chấp giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất với người phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Đối với loại tranh chấp thứ nhất, chủ thể tham gia quan hệ tranh chấp chính là những người thừa kế theo di chúc hoặc thừa kế theo pháp luật. Loại tranh chấp này là khá phổ biến vì chính những người này mới có các quyền lợi gắn với việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Đối với loại tranh chấp thứ hai, chủ thể tham gia quan hệ tranh chấp bao gồm một bên là những người thừa kế quyền sử dụng đất, còn bên kia có thể là người được quyền đứng ra phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất cho những người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật. Thực tế cho thấy loại tranh chấp này sẽ phát sinh khi người đứng ra phân chia di sản thừa kế đã không thực hiện việc phân chia di sản theo đúng di chúc hoặc theo đúng quy định của pháp luật, dẫn đến vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của những người hưởng thừa kế. Thứ hai, nếu dựa vào tiêu chí đối tượng tranh chấp thì có thể phân chia tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thành hai loại, bao gồm: (i) tranh chấp về quyền thụ hưởng các lợi ích từ việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất; và (ii) tranh chấp về nghĩa vụ tài sản của những người 11 thừa kế từ việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất. Đối với tranh chấp về quyền thụ hưởng các lợi ích từ việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất: Có thể nhận thấy rằng loại tranh chấp này thường liên quan đến sự mâu thuẫn, bất đồng quan điểm về việc phân chia quyền lợi giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất như: giá trị và giá trị sử dụng của tài sản được thừa kế, các quyền lợi khác phát sinh từ tài sản được thừa kế. Ví dụ: A chết để lại tài sản thừa kế là quyền sử dụng đất đối với diện tích đất 35m2 tọa lạc tại một vị trí thuận lợi cho việc kinh doanh buôn bán. Theo di chúc, A để lại thừa kế quyền sử dụng đất này cho hai người thừa kế là B và C (đều là các con đẻ của A), trong đó ghi rõ A là con cả nên được nhận tài sản là quyền sử dụng diện tích đất 35m2, đồng thời thanh toán lại cho B số tiền bằng nửa giá trị quyền sử dụng mảnh đất là di sản thừa kế, sau khi được định giá. Sau khi phân chia di sản là quyền sử dụng đất đối với 35m 2, người thừa kế B cho rằng mình được chia tài sản thừa kế bằng tiền (cho dù số tiền đó đúng bằng ½ giá trị của quyền sử dụng đất theo định giá của cơ quan có thẩm quyền) là không công bằng và không thỏa đáng, vì cho rằng A nhận di sản thừa kế là quyền sử dụng đất sẽ có lợi hơn, do quyền sử dụng đất có khả năng sinh lời cao hơn so với khoản tiền thừa kế mà B được nhận. B khởi kiện A ra tòa vì cho rằng việc phân chia di sản thừa kế không công bằng. Đối với tranh chấp về nghĩa vụ tài sản phát sinh do phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất: Loại tranh chấp này thường phát sinh khi những người thừa kế quyền sử dụng đất cho rằng nghĩa vụ tài sản mà mình phải thực hiện sau khi phân chia di sản thừa kế (quyền sử dụng đất) là không công bằng. Ví dụ: A và B cùng được hưởng di sản thừa kế là quyền sử dụng đất do người chết để lại, đồng thời cùng có nghĩa vụ thực hiện việc thanh toán khoản tiền thuế thu nhập doanh nghiệp từ hoạt động kinh doanh của người chết mà người này chưa thực hiện khi còn sống. Sau khi phân chia di sản thừa kế, A và B 12 tranh chấp với nhau về việc phân chia di sản này, trong đó có việc phân chia nghĩa vụ đóng thuế thu nhập doanh nghiệp thay cho người để lại thừa kế. 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất 1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất Theo Từ điển tiếng Việt, giải quyết tranh chấp được hiểu là việc các chủ thể có thẩm quyền áp dụng những biện pháp khác nhau để chấm dứt xung đột, mâu thuẫn, bất đồng về quyền và nghĩa vụ giữa các bên tham gia quan hệ tranh chấp. Về lý thuyết, việc giải quyết tranh chấp có thể được thực hiện bằng nhiều cách thức khác nhau nhưng nguyên tắc chung là mọi phương pháp, cách thức giải quyết tranh chấp đều phải do các bên và vì quyền, lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp. Trên tinh thần của nguyên tắc đó, pháp luật các nước đều quy định và thừa nhận các phương thức giải quyết tranh chấp hiện nay như: thương lượng, hòa giải, trọng tài và tòa án. Đối với tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất, việc giải quyết loại tranh chấp này về nguyên tắc cũng được thực hiện theo một trong các phương thức nói trên, trong đó phương thức giải quyết tranh chấp bằng tòa án được xem là cách thức được nhiều bên tranh chấp lựa chọn. Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là việc Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng, áp dụng các quy định của Bộ luật dân sự, Luật đất đai để giải quyết mâu thuẫn, xung đột, bất đồng giữa các bên tranh chấp về việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất do người chết để lại theo trình tự, thủ tục mà pháp luật tố tụng dân sự quy định. [24, tr.12] Định nghĩa trên đây cho thấy rằng việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là một hoạt động có ý thức của các chủ thể có thẩm 13 quyền nhằm mục đích cuối cùng là chấm dứt sự xung đột, mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi, nghĩa vụ tài sản giữa các bên tranh chấp. Về phương diện lý thuyết, có thể nhận thấy việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có những đặc trưng cơ bản sau đây: Thứ nhất, về thẩm quyền giải quyết tranh chấp. Ngoài phương thức thương lượng hay hòa giải (vốn dĩ do các bên tranh chấp tự giải quyết với nhau) thì việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất chỉ thuộc thẩm quyền của tòa án chứ không thuộc thẩm quyền của các cơ quan hành chính hay cơ quan trọng tài. Sở dĩ như vậy là bởi vì, về bản chất thì tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là tranh chấp có tính chất dân sự, không phải là tranh chấp về kinh doanh thương mại nên nếu các bên không thể giải quyết được tranh chấp bằng con đường thương lượng hay hòa giải thì về nguyên tắc, các bên chỉ có thể khởi kiện ra tòa án để yêu cầu giải quyết chứ không thể khởi kiện ra trọng tài (giống như tranh chấp kinh doanh thương mại) hay yêu cầu các cơ quan hành chính giải quyết (giống như tranh chấp đất đai). Cần lưu lý rằng trong thực tế, nếu các bên tự thương lượng, thỏa thuận với nhau về cách phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất và có chứng thực của các chủ thể có thẩm quyền như UBND, Phòng công chứng hoặc Văn phòng công chứng thì cũng không thể hiểu rằng các cơ quan này có thẩm quyền giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Trên thực tế, các chủ thể này chỉ có thẩm quyền công nhận, chứng thực văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất giữa các bên tranh chấp, chứ không phải là cơ quan giải quyết tranh chấp. Thứ hai, về thủ tục giải quyết tranh chấp. Việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thường được thực hiện theo trình tự, thủ tục tố tụng tư pháp do Bộ luật tố tụng dân sự quy định (trừ trường hợp các bên tự giải quyết tranh chấp với nhau bằng cơ 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan