Tài liệu Giải quyết các tranh chấp trong ngoại thương và thực tiễn giải quyết tranh chấp tại công ty dệt may hà nội

Lêi nãi ®Çu 1. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Tõ xa xa viÖc giao lu bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia, mµ sau nµy ®îc gäi lµ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, ®· g¾n liÒn víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét níc. Nã cho phÐp mét níc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè lîng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong níc ®ã nÕu thùc hiÖn chÕ ®é tù cung tù cÊp kh«ng bu«n b¸n. H¬n thÕ n÷a, th«ng qua ngo¹i th¬ng mét quèc gia cã thÓ tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng m×nh mong muèn mµ kh«ng cÇn ph¶i s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã. ChÝnh v× vËy, ngo¹i th¬ng gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Cïng víi qu¸ tr×nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn kh¾p thÕ giíi, ViÖt nam còng ®ang trªn ®µ héi nhËp kinh tÕ theo híng ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cña níc ta còng v× thÕ mµ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ níc nhµ. Ho¹t ®éng bu«n b¸n quèc tÕ ®îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn c¸c hîp ®ång trong ngo¹i th¬ng. Khi ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång c¸c bªn ®Òu muèn tèt ®Ñp nhng do nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷, v¨n ho¸, luËt ph¸p…nªn tranh chÊp lµ khã tr¸nh khái. ViÖc gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh lu«n lµ vÊn ®Ò ®îc c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu quan t©m. Víi mong muèn gióp cho c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu vµ b¹n ®äc quan t©m cã thªm tµi liÖu tham kh¶o vÒ c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng c¶ trªn lý thuyÕt vµ thùc tÕ, t×m hiÓu mét sè biÖn ph¸p nh»m gióp cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng ®¹t hiÖu qu¶ cao ®Ó tõ ®ã rót ra kinh nghiÖm cho riªng m×nh, t«i chän ®Ò tµi: “Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng vµ thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp t¹i C«ng ty dÖt may Hµ néi” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu 1 - Kho¸ luËn tríc tiªn nh»m nghiªn cøu mét c¸ch t¬ng ®èi bao qu¸t c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng vµ c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp. - TiÕp ®ã, kho¸ luËn t×m hiÓu thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng t¹i mét doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, cô thÓ lµ C«ng ty dÖt may Hµ néi. - Sau khi nghiªn cøu lý thuyÕt vµ t×m hiÓu thùc tiÔn, kho¸ luËn ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng nãi chung vµ ë C«ng ty dÖt may Hµ néi nãi riªng. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu cña kho¸ luËn lµ c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng vµ thùc tiÔn øng dông c¸c ph¬ng ph¸p nµy t¹i mét doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Cô thÓ, kho¸ luËn nghiªn cøu c¸ch thøc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng vµ viÖc ¸p dông nh thÕ nµo ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã rót ra ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt phï hîp cho mçi mét tranh chÊp thùc tÕ x¶y ra. Ph¹m vi kho¸ luËn giíi h¹n chØ ë viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ cña C«ng ty dÖt may Hµ néi trong thêi gian võa qua. 4. Bè côc kho¸ luËn Kho¸ luËn ®îc kÕt cÊu thµnh ba ch¬ng nh sau: Ch¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng. Ch¬ng II : Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng t¹i C«ng ty dÖt may Hµ néi. Ch¬ng III : Mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng ë C«ng ty dÖt may Hµ néi trong thêi gian tíi. MÆc dï ®· ®îc c¸c thÇy c« nhiÖt t×nh híng dÉn trong qu¸ tr×nh lµm kho¸ luËn, cïng víi sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n vµ kiÕn thøc ®· ®îc häc, nhng do h¹n chÕ vÒ thêi gian, tµi liÖu vµ kinh nghiÖm nªn kho¸ luËn khã tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. RÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp tõ c¸c 2 ®éc gi¶ cã quan t©m ®Ó gióp cho viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu sau nµy ®îc tèt h¬n. Ch¬ng i Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¶I quyÕt Tranh chÊp trong ngo¹I th¬ng I/ tranh chÊp trong ngo¹I th¬ng vµ ®Æc ®IÓm cña nã 1. NhËn xÐt chung vÒ tranh chÊp vµ tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng Tranh chÊp lµ nh÷ng xung ®ét ph¸t sinh tõ nh÷ng m©u thuÉn x¶y ra trong ®êi sèng x· héi. Trong cuéc sèng hµng ngµy tranh chÊp thêng xuyªn x¶y ra, tõ nh÷ng m©u thuÉn nhá mµ c¸c bªn cã thÓ tù gi¶i quyÕt ®îc víi nhau ®Õn nh÷ng m©u thuÉn lín ph¶i nhê ®Õn sù gi¶i quyÕt cña c¬ quan cã thÈm quyÒn. Tranh chÊp cã thÓ n¶y sinh tõ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã lÜnh vùc th¬ng m¹i nãi chung hay lÜnh vùc ngo¹i th¬ng nãi riªng lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc hay x¶y ra tranh chÊp nhÊt vµ viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp nµy thêng lµ khã kh¨n, phøc t¹p h¬n so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c. Tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng lµ mäi tranh chÊp, xung ®ét ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn trong qu¸ tr×nh ký kÕt, thùc hiÖn hîp ®ång trong ngo¹i th¬ng. 3 Tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng tríc hÕt ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång ngo¹i th¬ng. Trong qu¸ tr×nh nµy c¸c tranh chÊp ph¸t sinh chñ yÕu lµ do c¸c bªn cã c¸ch hiÓu, c¸ch quan niÖm kh¸c nhau vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý cña viÖc h×nh thµnh mét hîp ®ång. Hîp ®ång trong ngo¹i th¬ng mang “tÝnh chÊt quèc tÕ” nªn nã chÞu sù ®iÒu chØnh vµ chi phèi cña rÊt nhiÒu nguån luËt: ®iÒu íc quèc tÕ, luËt quèc gia, tËp qu¸n quèc tÕ,... C¸c nguån luËt kh¸c nhau thêng cã c¸c qui ®Þnh kh«ng gièng nhau vÒ chñ thÓ ký kÕt hîp ®ång, h×nh thøc cña hîp ®ång, tr×nh tù ký kÕt hîp ®ång, néi dung hîp ®ång,…dÉn ®Õn sù hiÓu lÇm, bÊt ®ång vµ tranh chÊp, lµm ph¸t sinh nh÷ng xung ®ét vÒ mÆt ph¸p lý. VÝ dô, LuËt Th¬ng m¹i ViÖt nam 1997 §iÒu 49 qui ®Þnh h×nh thøc cña hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ mµ ph¸p luËt qui ®Þnh ph¶i ®îc lËp thµnh v¨n b¶n th× ph¶i tu©n theo qui ®Þnh ®ã, trong khi ®ã luËt cña Ph¸p cho phÐp ký kÕt hîp ®ång b»ng miÖng. Hay nh vÒ néi dung cña hîp ®ång th× LuËt Th¬ng m¹i ViÖt nam 1997 qui ®Þnh c¸c ®iÒu kho¶n vÒ tªn hµng, sè lîng, qui c¸ch chÊt lîng, gi¸ c¶, ph¬ng thøc thanh to¸n, ®Þa ®iÓm vµ thêi h¹n giao nhËn hµng lµ c¸c ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸. Theo luËt Ph¸p th× ®iÒu kho¶n chñ yÕu chØ bao gåm tªn hµng, sè lîng, qui c¸ch chÊt lîng, gi¸ c¶ vµ ph¬ng thøc thanh to¸n.v.v… Bªn c¹nh ®ã, tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng cßn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ngo¹i th¬ng. Hîp ®ång sau khi ®îc ký kÕt lµ c¬ së ph¸p lý qui ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn. B¶n chÊt cña hîp ®ång lµ ®em l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c chñ thÓ tham gia. Song quyÒn lîi cña c¸c bªn chØ ®îc ®¶m b¶o trong chõng mùc mµ nghÜa vô cña c¸c bªn qui ®Þnh trong hîp ®ång ph¶i ®îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Tuy quan hÖ hîp ®ång lµ quan hÖ “hai bªn cïng cã lîi” nhng do quyÒn lîi cña c¸c bªn l¹i kh¸c nhau nªn viÖc mét trong c¸c bªn kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ nghÜa vô cña m×nh tÊt yÕu lµm ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi cña bªn kia. Khi quyÒn lîi cña c¸c bªn kh«ng ®îc ®¶m b¶o th× tranh chÊp ph¸t sinh lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. VÝ dô, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng, khi ngêi b¸n vi ph¹m nghÜa vô giao hµng hay ngêi mua vi ph¹m nghÜa vô tr¶ tiÒn hµng th× ®Òu ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi cña bªn kia vµ dÉn ®Õn tranh chÊp x¶y ra. Nh vËy, sù kh¸c nhau vÒ quyÒn lîi cña c¸c bªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn tranh chÊp. 2. §Æc ®iÓm cña tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng 4 V× tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng còng lµ mét tranh chÊp nªn tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét tranh chÊp th«ng thêng. Tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng còng cã Ýt nhÊt lµ hai bªn tranh chÊp, cã ®èi tîng tranh chÊp, cã néi dung tranh chÊp, tranh chÊp cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt gi÷a c¸c bªn víi nhau hoÆc do mét c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt… Bªn c¹nh ®ã, tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng cßn mang mét sè ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng do chóng cïng liªn quan vµ cã ¶nh hëng quan träng ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng. C¸c ®Æc ®iÓm ®ã nh sau: Thø nhÊt, tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng cã yÕu tè quèc tÕ. YÕu tè quèc tÕ cña tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng thÓ hiÖn ë chç c¸c bªn tranh chÊp cã trô së th¬ng m¹i ®Æt ë c¸c níc kh¸c nhau. Thø hai, tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng mang tÝnh th¬ng m¹i. TÊt c¶ c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng ®Òu cã liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn ho¹t ®éng bu«n b¸n, cô thÓ lµ ho¹t ®éng bu«n b¸n víi níc ngoµi. Thø ba, c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng lµ toµ ¸n hay träng tµi cña mét níc nµo ®ã ®îc coi lµ toµ ¸n hay träng tµi níc ngoµi. Thø t, luËt ¸p dông ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng lµ luËt níc ngoµi ®èi víi Ýt nhÊt lµ mét trong c¸c bªn hoÆc víi tÊt c¶ c¸c bªn. Thø n¨m, luËt ¸p dông ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p: luËt quèc gia, luËt quèc tÕ, tËp qu¸n quèc tÕ vµ c¸c ¸n lÖ. C¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn lùa chän nguån luËt thÝch hîp ®Ó ¸p dông trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong hîp ®ång ngo¹i th¬ng hoÆc tho¶ thuËn sau khi ký kÕt hîp ®ång. ViÖc ¸p dông nguån luËt nµo còng cã thÓ do ph¸p luËt qui ®Þnh. ii/ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹I th¬ng 1. NhËn xÐt chung BÊt kú mét hîp ®ång nµo trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng nÕu ®îc c¸c bªn ®¬ng sù thùc hiÖn ®óng th× kh«ng x¶y ra tranh chÊp vµ do ®ã còng kh«ng cÇn viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Nhng trong thùc tÕ sù tranh chÊp gÇn nh lµ mét ngêi b¹n ®ång hµnh víi ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng. Khi tham gia vµo hîp ®ång 5 mua b¸n ngo¹i th¬ng c¸c bªn ®Òu kh«ng muèn tranh chÊp ph¸t sinh, nhng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan còng nh chñ quan mµ tiªu biÓu nhÊt lµ sù ®èi lËp quyÒn lîi gi÷a c¸c bªn, tranh chÊp vÉn thêng x¶y ra. Cã tranh chÊp ph¸t sinh còng cã nghÜa lµ tranh chÊp ®ã ph¶i ®îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng. Nh vËy, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång lµ kh©u cuèi cïng kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña c¶ mét qu¸ tr×nh ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång trong ngo¹i th¬ng. VÒ mÆt lý luËn còng nh thùc tiÔn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng thêng ®îc tiÕn hµnh theo hai ph¬ng ph¸p vµ còng lµ hai giai ®o¹n, ®ã lµ khiÕu n¹i vµ ®i kiÖn. KhiÕu n¹i lµ biÖn ph¸p thêng ®îc sö dông tríc tiªn ®em l¹i hiÖu qu¶ cao ®ång thêi t¹o thuËn lîi cho c¸c bªn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Khi tranh chÊp kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc b»ng khiÕu n¹i, bªn bÞ vi ph¹m míi nªn ®i kiÖn. ViÖc ®i kiÖn cã thÓ ®a ra toµ ¸n hoÆc träng tµi tuú theo qui ®Þnh trong hîp ®ång, theo luËt ®Þnh hay theo sù tho¶ thuËn cña hai bªn. BiÖn ph¸p nµy cã hiÖu lùc thi hµnh cao h¬n nhng l¹i tèn kÐm thêi gian, tiÒn b¹c vµ dÔ lµm xÊu ®i mèi quan hÖ bu«n b¸n cña c¸c bªn. Tuy nhiªn, nhiÒu khi ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh, viÖc ®i kiÖn víi bªn bÞ vi ph¹m lµ cÇn thiÕt. 2. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng b»ng khiÕu n¹i vµ ®Æc ®iÓm 2.1. Kh¸i niÖm KhiÕu n¹i lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn cã liªn quan b»ng con ®êng th¬ng lîng vµ ®µm ph¸n trùc tiÕp gi÷a hai bªn vµ nÕu th¬ng lîng cã kÕt qu¶ th× tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt tèt ®Ñp. §èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng, hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, khiÕu n¹i lµ b¾t buéc nÕu ®iÒu ®ã ®îc qui ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång. Khi hîp ®ång hoÆc luËt ¸p dông cho hîp ®ång kh«ng cã qui ®Þnh g× vÒ khiÕu n¹i th× khiÕu n¹i kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã thÓ bá qua bíc khiÕu n¹i mµ ®i kiÖn ngay. §èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång chuyªn chë hµng ho¸ b»ng ®êng biÓn th× ®iÒu íc quèc tÕ vµ luËt liªn quan cña c¸c níc kh«ng qui ®Þnh b¾t 6 buéc ph¶i khiÕu n¹i råi míi ®i kiÖn, mµ cã thÓ ®i kiÖn ngay ra toµ ¸n hoÆc träng tµi th¬ng m¹i. Tuy vËy, trong thùc tÕ c¸c bªn ®¬ng sù thêng tiÕn hµnh khiÕu n¹i nhau tríc, råi sau ®ã míi ®i kiÖn nÕu nh khiÕu n¹i kh«ng ®îc tho¶ m·n. Së dÜ tríc hÕt cÇn ph¶i tiÕn hµnh khiÕu n¹i chø cha ®i kiÖn ngay v× c¸c bªn ®¬ng sù lµ nh÷ng ngêi hiÓu râ tranh chÊp cho nªn dÔ dµng nh©n nhîng víi nhau, rót ng¾n ®îc thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh«ng bÞ ®äng vèn vµ lÖ phÝ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ì tèn kÐm. MÆc dï khiÕu n¹i cã thÓ lµ b¾t buéc hoÆc kh«ng b¾t buéc tuú theo qui ®Þnh trong hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång vµ khi hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång kh«ng cã qui ®Þnh g× vÒ khiÕu n¹i th× khiÕu n¹i kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã thÓ bá qua bíc khiÕu n¹i mµ ®i kiÖn ngay, nhng tríc tiªn c¸c bªn tranh chÊp nªn gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng b»ng khiÕu n¹i. LuËt ph¸p nhiÒu níc qui ®Þnh khiÕu n¹i lµ ph¬ng thøc b¾t buéc ®Çu tiªn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. Cô thÓ, kho¶n 1 ®iÒu 239 LuËt th¬ng m¹i ViÖt nam 1997 ®· qui ®Þnh : “Tranh chÊp th¬ng m¹i tríc hÕt ph¶i ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua th¬ng lîng gi÷a c¸c bªn”. Khi ®ã, khiÕu n¹i lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ë c¸c møc cao h¬n lµ Toµ ¸n vµ Träng tµi. KhiÕu n¹i lµ mét kh©u rÊt quan träng trong ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cho nªn ngêi lµm c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu cÇn n¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô ngo¹i th¬ng còng nh kiÕn thøc ph¸p lý vÒ khiÕu n¹i. Trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i vµ hµng h¶i quèc tÕ, khiÕu n¹i liªn quan ®Õn nhiÒu bªn nh ngêi b¸n, ngêi mua, ngêi chuyªn chë, ngêi thuª chë, ngêi göi hµng, ngêi nhËn hµng, ngêi uû th¸c, ngêi nhËn uû th¸c, ngêi b¶o hiÓm v.v… Song khiÕu n¹i ngêi b¸n hµng, ngêi chuyªn chë hµng ho¸ b»ng ®êng biÓn, ngêi b¶o hiÓm hµng ho¸ lµ nh÷ng trêng hîp hay x¶y ra nhÊt. 2.2. §Æc ®iÓm §Ó cã thÓ tiÕn hµnh gi¶i quyÕt thµnh c«ng tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng b»ng ph¬ng ph¸p khiÕu n¹i c¸c bªn cÇn tu©n thñ chÆt chÏ thêi h¹n khiÕu n¹i vµ thñ tôc khiÕu n¹i. a) Thêi h¹n khiÕu n¹i 7 Thêi h¹n khiÕu n¹i lµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho phÐp c¸c bªn tiÕn hµnh gi¶i quyÕt tranh chÊp víi nhau b»ng con ®êng khiÕu n¹i. Thêi h¹n khiÕu n¹i ®îc chia lµm hai lo¹i: thêi h¹n khiÕu n¹i theo luËt ®Þnh vµ thêi h¹n khiÕu n¹i qui íc. Thêi h¹n khiÕu n¹i theo luËt ®Þnh lµ thêi h¹n khiÕu n¹i ®îc qui ®Þnh trong luËt mµ c¸c bªn ®¬ng sù ph¶i tu©n theo, kh«ng ®îc lµm kh¸c ®i. Thêi h¹n khiÕu n¹i ®îc qui ®Þnh trong ®iÒu íc quèc tÕ vÒ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng lµ thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh. VÝ dô, §iÒu 49 C«ng íc La Hay 1964 vÒ mua b¸n quèc tÕ nh÷ng ®éng s¶n h÷u h×nh qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i vÒ phÈm chÊt hµng ho¸ lµ 1 n¨m kÓ tõ lóc ngêi mua th«ng b¸o cho ngêi b¸n biÕt vÒ hµng kh«ng phï hîp. Hay nh §iÒu 39 C«ng íc Viªn cña Liªn hîp quèc vÒ mua b¸n quèc tÕ hµng ho¸ thêi h¹n khiÕu n¹i vÒ hµng kh«ng phï hîp lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy hµng ®· thùc sù ®îc giao cho ngêi mua. Thêi h¹n khiÕu n¹i qui íc lµ thêi h¹n khiÕu n¹i do c¸c bªn qui ®Þnh trong hîp ®ång. ViÖc qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i ng¾n hay dµi do c¸c bªn tù tho¶ thuËn quyÕt ®Þnh. Th«ng thêng, thêi h¹n khiÕu n¹i qui íc ng¾n h¬n thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh, thËm chÝ lµ rÊt ng¾n. Ch¼ng h¹n, hîp ®ång mÉu cña tËp ®oµn mua b¸n gç th«ng B¾c ¢u qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i chØ lµ 7 ngµy. LuËt Th¬ng m¹i ViÖt nam 1997 ®Ò cËp ®Õn c¶ thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh vµ thêi h¹n khiÕu n¹i qui íc. §iÒu 241 kho¶n 2 LuËt Th¬ng m¹i ViÖt nam qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i do c¸c bªn tho¶ thuËn trong hîp ®ång, trong trêng hîp kh«ng cã tho¶ thuËn th× thêi h¹n khiÕu n¹i ®îc qui ®Þnh nh sau: - Ba th¸ng kÓ tõ ngµy giao hµng ®èi víi khiÕu n¹i vÒ sè lîng hµng ho¸; - S¸u th¸ng kÓ tõ ngµy giao hµng ®èi víi khiÕu n¹i vÒ qui c¸ch, chÊt lîng hµng ho¸; trong trêng hîp hµng ho¸ cã b¶o hµnh th× thêi h¹n khiÕu n¹i lµ ba th¸ng kÓ tõ ngµy hÕt thêi h¹n b¶o hµnh; - Ba th¸ng kÓ tõ khi bªn vi ph¹m theo hîp ®ång ®èi víi khiÕu n¹i vÒ c¸c hµnh vi th¬ng m¹i kh¸c. Khi qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i cÇn x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh, cã u thÕ hay kh«ng; cÇn c¨n cø vµo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña hµng ho¸, c¨n cø vµo kho¶ng c¸ch xa gÇn gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi mua, møc ®é hiÖn ®¹i cña ph¬ng tiÖn giao th«ng,…®Ó qui ®Þnh lµ dµi hay ng¾n. 8 Trong trêng hîp c¶ hîp ®ång lÉn luËt ¸p dông cho hîp ®ång ®Òu kh«ng qui ®Þnh g× vÒ thêi h¹n khiÕu n¹i th× th«ng thêng ®ã lµ mét kho¶ng thêi gian hîp lý kÓ tõ ngµy bªn bÞ vi ph¹m biÕt ®îc hoÆc ®¸ng lÏ ra ph¶i biÕt ®îc quyÒn lîi cña m×nh bÞ vi ph¹m. Do vËy, trong trêng hîp nµy khi ph¸t hiÖn ra quyÒn lîi cña m×nh bÞ vi ph¹m, bªn bÞ vi ph¹m ph¶i nhanh chãng lËp bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Ó göi ®i trong thêi gian nhanh nhÊt vµ hîp lý. C¸c bªn tranh chÊp cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý tíi thêi h¹n khiÕu n¹i. NÕu bªn bÞ vi ph¹m bá lì thêi h¹n khiÕu n¹i th× sÏ mÊt quyÒn khiÕu n¹i vµ hoÆc mÊt quyÒn ®i kiÖn, quyÒn th¾ng kiÖn, cßn bªn vi ph¹m cã quyÒn b¸c khiÕu n¹i nÕu thÊy thêi h¹n khiÕu n¹i ®· hÕt. §Ó thÊy râ t¸c h¹i cña viÖc bá lì thêi h¹n khiÕu n¹i chóng ta xem xÐt vÝ dô sau: Mét c«ng ty cña ViÖt nam mua b«ng cña mét c«ng ty cña Xu®¨ng. Hîp ®ång qui ®Þnh mét sè néi dung chÝnh nh sau: - Sè lîng: 650 MT b«ng cÊp 4 vµ 3249 MT b«ng cÊp 6 - Thêi h¹n giao hµng: th¸ng 11 vµ 12 n¨m 1978 - Thêi h¹n khiÕu n¹i: 30 ngµy sau khi dì hµng ®èi víi khuyÕt tËt râ rÖt vµ 90 ngµy®èi víi khuyÕt tËt kh«ng râ rÖt. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång diÔn ra nh sau: + Ngµy 29/01/1979, tµu ®Õn c¶ng ViÖt nam. + Ngµy 05/02/1979, phÝa ViÖt nam yªu cÇu Vinacontrol gi¸m ®Þnh hµng. + Ngµy 24/02/1979, bªn ViÖt nam nhËn ®îc biªn b¶n gi¸m ®Þnh cña Vinacontrol vµ göi th nh¾c nhë phÝa Xu®¨ng vÒ phÈm chÊt hµng, ®Ò nghÞ tr¸nh lÆp l¹i chuyÕn sau. + Ngµy 01/03/1979, bªn ViÖt nam göi th cho phÝa Xu®¨ng tiÕp tôc phµn nµn vÒ phÈm chÊt hµng. + Ngµy 12/03/1979, bªn ViÖt nam göi cho phÝa Xu®¨ng biªn b¶n gi¸m ®Þnh do Vinacontrol cÊp. + Ngµy 08/05/1979, phÝa ViÖt nam khiÕu n¹i ®ßi gi¶m gi¸ víi sè tiÒn lµ 732.250 USD. KÕt qu¶: phÝa Xu®¨ng tõ chèi ®¬n khiÕu n¹i. Lý do lµ ®èi víi b«ng c¸c khuyÕt tËt vÒ mµu s¾c, t¹p chÊt, ®é Èm lµ khuyÕt tËt râ rÖt. Theo nh qui ®Þnh vÒ thêi h¹n khiÕu n¹i ®èi víi khuyÕt tËt râ rÖt trong hîp ®ång th× trong vßng 9 30 ngµy sau khi dì hµng (07/02/1979) ngêi mua ph¶i göi cho ngêi b¸n bé hå s¬ khiÕu n¹i hîp lÖ. Nhng m·i ®Õn ngµy 08/05/1979, khi ®· hÕt thêi h¹n khiÕu n¹i, ngêi mua míi göi ®¬n khiÕu n¹i. Do ®ã, yªu s¸ch cña ngêi mua ®· bÞ tõ chèi. Qua vô viÖc trªn ta thÊy viÖc tu©n thñ thêi h¹n khiÕu n¹i lµ v« cïng quan träng. Bá lì thêi h¹n nµy, bªn ViÖt nam ®· ph¶i g¸nh chÞu thiÖt h¹i, mÆc dï bªn níc ngoµi vi ph¹m ®iÒu kiÖn vÒ chÊt lîng hµng. b) Thñ tôc khiÕu n¹i ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng b»ng ph¬ng ph¸p khiÕu n¹i muèn ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao th× ngêi khiÕu n¹i còng ph¶i tu©n thñ thñ tôc khiÕu n¹i.Thñ tôc khiÕu n¹i lµ bªn khiÕu n¹i ph¶i göi cho bªn bÞ khiÕu n¹i mét bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Çy ®ñ vµ hîp lÖ. Bªn bÞ khiÕu n¹i sÏ xem xÐt, nghiªn cøu råi tr¶ lêi cã tho¶ m·n yªu cÇu cña bªn khiÕu n¹i kh«ng. Bé hå s¬ khiÕu n¹i mµ bªn khiÕu n¹i göi cho bªn bÞ khiÕu n¹i bao gåm: ®¬n khiÕu n¹i vµ c¸c chøng tõ kÌm theo. §¬n khiÕu n¹i ®îc lËp bëi ngêi khiÕu n¹i. §¬n khiÕu n¹i ph¶i hîp lÖ. TÝnh hîp lÖ ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: + VÒ h×nh thøc: §¬n khiÕu n¹i ph¶i ®îc lµm thµnh v¨n b¶n, ghi râ tiªu ®Ò lµ “§¬n khiÕu n¹i” vµ nªu râ tªn, ®Þa chØ ®Çy ®ñ cña ngêi khiÕu n¹i vµ ngêi bÞ khiÕu n¹i. + VÒ néi dung: §¬n khiÕu n¹i ph¶i nªu râ néi dung khiÕu n¹i, tøc lµ ngêi khiÕu n¹i khiÕu n¹i ai (tªn, ®Þa chØ, sè tµi kho¶n,…), khiÕu n¹i vÒ vÊn ®Ò g×. Mét ®iÒu quan träng lµ trong ®¬n ngêi khiÕu n¹i ph¶i nªu ra yªu s¸ch cô thÓ ®èi víi ngêi bÞ khiÕu n¹i. ë ®©y, ngêi khiÕu n¹i tÝnh to¸n vµ ph¶i nªu râ c¸c chi phÝ, thiÖt h¹i…cÇn ®îc båi thêng. Néi dung nµy rÊt cÇn thiÕt v× nã lµ c¬ së ®Ó ngêi bÞ khiÕu n¹i xem xÐt xem cã nªn tho¶ m·n yªu s¸ch cña ngêi khiÕu n¹i hay kh«ng, vµ nã còng lµ c¬ së ®Ó ngêi khiÕu n¹i cã thÓ ®ßi ®îc c¸c chi phÝ, thiÖt h¹i…mµ m×nh ph¶i g¸nh chÞu. Ngoµi nh÷ng yªu cÇu nh trªn, ®¬n khiÕu n¹i hîp lÖ còng cÇn ph¶i râ rµng, ng¾n gän, lÞch sù trong c¸ch sö dông ng«n ng÷ giao tiÕp, lêi lÏ trong ®¬n hîp t×nh, hîp lý vµ cã søc thuyÕt phôc cao th× viÖc khiÕu n¹i míi cã thÓ thµnh c«ng. C¸c chøng tõ kÌm theo cã vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh khiÕu n¹i. C¸c chøng tõ nµy lµ toµn bé c¸c th tõ, ®iÖn tÝn trao ®æi gi÷a c¸c bªn tõ 10 khi kÝ kÕt, thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng cho ®Õn khi ph¸t sinh vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Ó lµm b»ng chøng cho viÖc khiÕu n¹i. Trong mçi mét trêng hîp kh¸c nhau, bé hå s¬ khiÕu n¹i bao gåm c¸c chøng tõ kh¸c nhau, nhng th«ng thêng bao giê còng cã: - Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng vµ c¸c v¨n b¶n söa ®æi, bæ xung hîp ®ång. Chøng tõ nµy lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn, do ®ã còng lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é vi ph¹m hîp ®ång cña c¸c bªn. - Th tÝn dông L/C vµ c¸c v¨n b¶n söa ®æi, bæ xung L/C. Khi hîp ®ång qui ®Þnh thanh to¸n b»ng th tÝn dông th× viÖc nép L/C trong bé hå s¬ khiÕu n¹i lµ cÇn thiÕt. NÕu ngêi mua lµ ngêi khiÕu n¹i, bé hå s¬ khiÕu n¹i cã L/C chøng tá ngêi mua ®· s½n sµng thanh to¸n mµ ngêi b¸n kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô th× lçi lµ ë ngêi b¸n. Cßn nÕu ngêi mua më L/C kh«ng phï hîp víi hîp ®ång th× khi ngêi b¸n khiÕu n¹i ngêi b¸n sÏ nép L/C trong bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Ó chøng minh viÖc më L/C sai víi hîp ®ång. - VËn ®¬n. Cã thÓ lµ vËn ®¬n ®êng biÓn (Bill of lading), vËn ®¬n ®êng s¾t (Railway bill), vËn ®¬n hµng kh«ng (Airway bill)… tuú theo hµng ho¸ ® îc chuyªn chë b»ng ph¬ng tiÖn g×. VËn ®¬n ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng bªn ngoµi cña hµng ho¸ khi ®îc giao cho ngêi chuyªn chë vµ sè, träng lîng hµng ®îc giao, ngµy giao hµng... Trªn vËn ®¬n cã ghi chi tiÕt vÒ viÖc giao hµng lµ c¬ së ®Ó so s¸nh vµ x¸c nhËn thùc tÕ giao hµng so víi hîp ®ång. C¸c bªn cã thÓ dïng vËn ®¬n ®Ó lµm c¨n cø khiÕu n¹i nh÷ng ngêi cã liªn quan nÕu tranh chÊp cã liªn quan ®Õn viÖc giao hµng. - Biªn b¶n gi¸m ®Þnh phÈm chÊt vµ sè, träng lîng. Biªn b¶n gi¸m ®Þnh lµ v¨n b¶n, chøng tõ do ngêi mua lËp ra ë bÕn ®Õn. Biªn b¶n gi¸m ®Þnh phÈm chÊt vµ sè, träng lîng cã ghi nh÷ng kÕt luËn cña c¬ quan gi¸m ®Þnh cã thÈm quyÒn vÒ chÊt lîng, sè, träng lîng hµng ho¸ thùc tÕ ®· giao. Trong trêng hîp kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh kh«ng phï hîp víi hîp ®ång th× ngêi mua cã quyÒn dùa vµo ®ã ®Ó khiÕu n¹i ngêi b¸n vÒ viÖc giao hµng kh«ng phï hîp vÒ chÊt lîng, sè, träng lîng. Tuy nhiªn, c¸c bªn cÇn chó ý ®Õn gi¸ trÞ ph¸p lý cña biªn b¶n gi¸m ®Þnh. VÒ 11 tÝnh chÊt ph¸p lý cã 2 lo¹i biªn b¶n gi¸m ®Þnh: biªn b¶n gi¸m ®Þnh cã tÝnh quyÕt ®Þnh vµ biªn b¶n gi¸m ®Þnh kh«ng cã tÝnh quyÕt ®Þnh. ChØ cã biªn b¶n gi¸m ®Þnh cã tÝnh quyÕt ®Þnh míi cã thÓ rµng buéc c¸c bªn mét c¸ch chÆt chÏ. C¸c biªn b¶n gi¸m ®Þnh kh¸c rÊt dÔ bÞ phÝa bªn kia b¸c bá. Ngoµi ra, trong bé hå s¬ khiÕu n¹i cßn cã thÓ bao gåm c¸c th tõ giao dÞch qua l¹i gi÷a c¸c bªn mua vµ b¸n. Tuy nhiªn, c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng thêng rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng, do ®ã tuú tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c bªn lùa cã thÓ thªm hay bít c¸c chøng tõ ®Ó lËp bé hå s¬ khiÕu n¹i phï hîp. 2.3. ¦u ®iÓm vµ cña gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®êng khiÕu n¹i thêng ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao vµ cã nhiÒu u ®iÓm v× nh÷ng lý do sau: - Ph¬ng ph¸p nµy thÓ hiÖn th¸i ®é t«n träng cña bªn bÞ vi ph¹m ®èi víi bªn vi ph¹m nªn bªn vi ph¹m còng sÏ ph¶i suy nghÜ vµ cè g¾ng gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch hîp t×nh hîp lý nhÊt. - Hai bªn hiÓu râ néi dung sù viÖc, néi dung tranh chÊp nªn dÔ cã thÓ ®¹t ®îc sù thèng nhÊt nÕu nh c¶ hai bªn ®Òu thiÖn chÝ. - V× gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i th× chØ cã c¸c bªn tranh chÊp víi nhau nªn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµ bÝ mËt kh«ng bÞ lé ra bªn ngoµi vµ gi÷ ®îc uy tÝn cña c¸c bªn trong ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi. - TiÕt kiÖm ®îc thêi gian vµ chi phÝ. KhiÕu n¹i gi÷a hai bªn kh«ng b¾t buéc ph¶i tu©n theo thñ tôc tè tông nµo nªn tranh chÊp cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt nhanh chãng. H¬n n÷a, kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn c«ng cho hoµ gi¶i viªn, kh«ng mÊt phÝ träng tµi, ¸n phÝ cho nªn chi phÝ bá ra lµ Ýt nhÊt. - Sau khi tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt æn tho¶ b»ng khiÕu n¹i, c¸c bªn thêng vÉn gi÷ ®îc mèi quan hÖ bu«n b¸n víi nhau cßn nÕu nh ®· ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi th× mèi quan hÖ nµy thêng lµ chÊm døt, c¸c bªn mÊt h¼n mét ®èi t¸c lµm ¨n. 12 Nh×n chung, ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i lµ ph¬ng ph¸p tèi u thêng ®îc ¸p dông. Tuy nhiªn, dï bªn vi ph¹m chÊp nhËn khiÕu n¹i vµ chÊp nhËn nép ph¹t hoÆc båi thêng thiÖt h¹i cho bªn bÞ vi ph¹m th× viÖc thùc hiÖn nghÜa vô cña bªn vi ph¹m lµ hoµn toµn trªn c¬ së tù nguyÖn kh«ng mang tÝnh cìng chÕ, bªn bÞ vi ph¹m kh«ng thÓ Ðp buéc ®îc. NÕu bªn vi ph¹m kh«ng thùc hiÖn th× khiÕu n¹i lµ kh«ng thµnh c«ng. H¬n n÷a, trong thùc tÕ bu«n b¸n quèc tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo c¸c bªn còng s½n sµng nh©n nhîng víi nhau ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®êng khiÕu n¹i v× b¶n chÊt cña tranh chÊp lµ sù vi ph¹m quyÒn lîi cña nhau. Do vËy, ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp c¸c bªn cã khi ph¶i tiÕn hµnh viÖc tè tông. §èi víi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng c¸c bªn cã thÓ ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. V× vËy, chóng ta sÏ tiÕp tôc tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng lµ viÖc ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. 3. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng b»ng Toµ ¸n vµ ®Æc ®iÓm 3.1. Kh¸i niÖm Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn bëi mét c¬ quan t ph¸p gäi lµ toµ ¸n. Toµ ¸n lµ c¬ quan t ph¸p cña mét níc ®îc thµnh lËp ra ®Ó xÐt xö c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c c«ng d©n, ph¸p nh©n cña níc ®ã. Song toµ ¸n còng cã thÓ xÐt xö tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng. ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa, toµ ¸n cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng thêng ®îc gäi lµ toµ ¸n th¬ng m¹i, cßn ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa trong ®ã cã ViÖt nam, toµ ¸n kinh tÕ (n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao) lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng. Toµ ¸n kinh tÕ ViÖt nam ®îc thµnh lËp ngµy 1/7/1994 sau khi k× häp thø t Quèc héi kho¸ IX th«ng qua LuËt söa ®æi bæ xung LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n víi phÇn söa ®æi chñ yÕu lµ c¸c ®iÒu kiÖn cã liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp Toµ ¸n kinh tÕ, tæ chøc vµ thÈm quyÒn cña Toµ ¸n kinh tÕ nh©n d©n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Toµ ¸n kinh tÕ ®îc tæ chøc thµnh c¸c toµ chuyªn tr¸ch n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh trë lªn. Doanh 13 nghiÖp ViÖt nam cã thÓ tho¶ thuËn víi bªn níc ngoµi ®a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i Toµ ¸n kinh tÕ ViÖt nam. 3.2. §Æc ®iÓm a) ThÈm quyÒn xÐt xö Toµ ¸n cña bÊt k× níc nµo còng kh«ng cã thÈm quyÒn ®¬ng nhiªn ®èi víi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng. Toµ ¸n chØ cã thÈm quyÒn xÐt xö khi c¸c bªn ®¬ng sù tho¶ thuËn thèng nhÊt giao tranh chÊp cho xÐt xö. C¸c bªn ®¬ng sù chØ ®îc tho¶ thuËn giao tranh chÊp cho toµ ¸n xÐt xö b»ng mét ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång (hoÆc b»ng mét v¨n b¶n riªng) khi trong ®iÒu íc quèc tÕ cã liªn quan kh«ng qui ®Þnh giao tranh chÊp cho träng tµi gi¶i quyÕt. MÆt kh¸c, thÈm quyÒn xÐt xö cña toµ ¸n ®èi víi c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng còng cã thÓ ®îc qui ®Þnh trong ®iÒu íc quèc tÕ. Do vËy, muèn biÕt kiÖn tíi toµ ¸n cña níc nµo ph¶i c¨n cø vµo hîp ®ång, v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, vµo ®iÒu íc quèc tÕ ®ang cã hiÖu lùc trong quan hÖ gi÷a hai níc t¬ng øng. Khi toµ ¸n nhËn ®îc ®¬n kiÖn th× cÇn ph¶i dùa trªn ®¬n kiÖn xem xÐt m×nh cã thÈm quyÒn xÐt xö kh«ng. Trong c¸c tranh chÊp th¬ng m¹i thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña toµ kinh tÕ, chØ cã toµ ¸n cÊp tØnh hoÆc thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng míi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp cã nh©n tè níc ngoµi, nhng ph¶i ë n¬i bÞ ®¬n c tró hoÆc n¬i cã bÊt ®éng s¶n (nÕu lµ tranh chÊp bÊt ®éng s¶n) hoÆc n¬i bÞ ®¬n cã tµi s¶n hoÆc ®ãng trô së chÝnh. ë ViÖt nam, theo §iÒu 12 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ (16/3/1994), toµ ¸n cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ sau ®©y: - C¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, gi÷a ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh; - C¸c tranh chÊp gi÷a c«ng ty víi c¸c thµnh viªn cña c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty víi nhau liªn quan ®Õn thµnh lËp, ho¹t ®éng, gi¶i thÓ c«ng ty; - C¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu; - C¸c tranh chÊp kinh tÕ kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. 14 LuËt Th¬ng m¹i ViÖt nam qui ®Þnh ë §iÒu 240 r»ng: “§èi víi c¸c tranh chÊp th¬ng m¹i víi th¬ng nh©n níc ngoµi, nÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn hoÆc ®iÒu íc quèc tÕ mµ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam ký kÕt hoÆc tham gia kh«ng cã qui ®Þnh th× tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt t¹i Toµ ¸n ViÖt nam”. Nh vËy, toµ ¸n ViÖt nam cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th¬ng khi ®iÒu nµy ®îc qui ®Þnh trong hîp ®ång, trong v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn hoÆc trong ph¸p luËt cã liªn quan. b) Hå s¬ kiÖn ra toµ ¸n Toµ ¸n cña bÊt kú níc nµo còng chØ tu©n thñ luËt tè tông cña níc m×nh, nghÜa lµ nhËn ®¬n kiÖn, chuÈn bÞ xÐt xö, tiÕn hµnh xÐt xö theo ®óng luËt tè tông cña níc toµ ¸n. Cßn khi gi¶i quyÕt tranh chÊp toµ ¸n ph¶i ¸p dông luËt thùc chÊt ®iÒu chØnh hîp ®ång. Toµ ¸n ViÖt nam kh«ng ph¶i lµ trêng hîp ngo¹i lÖ. Ch¼ng h¹n, bªn ViÖt nam vµ bªn NhËt b¶n ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng cã ®iÒu kho¶n vÒ luËt ®iÒu chØnh lµ luËt NhËt b¶n. Khi tranh chÊp ph¸t sinh, hai bªn thèng nhÊt ®a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i Toµ ¸n ViÖt nam th× Toµ ¸n ViÖt nam sÏ tu©n thñ luËt tè tông cña ViÖt nam trong viÖc nhËn ®¬n kiÖn, chuÈn bÞ xÐt xö, tiÕn hµnh xÐt xö vµ Toµ ¸n ViÖt nam sÏ tu©n thñ luËt NhËt b¶n ®Ó thùc hiÖn viÖc xÐt xö, bëi v× ë ®©y luËt NhËt b¶n lµ thùc chÊt ®iÒu chØnh H§MBNT ký kÕt gi÷a bªn ViÖt nam vµ bªn NhËt b¶n. Hå s¬ kiÖn tíi toµ ¸n gåm ®¬n kiÖn vµ c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng. §¬n kiÖn ph¶i ®îc lµm b»ng v¨n b¶n. Néi dung cña ®¬n kiÖn thêng theo ®óng qui ®Þnh cña luËt tè tông níc toµ ¸n. Nh×n chung, ®¬n kiÖn ph¶i bao gåm: tªn, ®Þa chØ cña toµ ¸n, tªn, ®Þa chØ ®Çy ®ñ cña bªn ®i kiÖn vµ bªn bÞ kiÖn, tr×nh bµy néi dung kiÖn, c¨n cø ph¸p lý cña vô kiÖn, trÞ gi¸ vô kiÖn vµ yªu cÇu cña bªn ®i kiÖn ®Ò nghÞ gi¶i quyÕt. Ch¼ng h¹n, ®¬n yªu cÇu Toµ ¸n Träng tµi Quèc tÕ cña Phßng Th¬ng m¹i Quèc tÕ gåm c¸c chi tiÕt: + Hä tªn ®Çy ®ñ, ®Þa chØ, nghÒ nghiÖp cña bªn nguyªn vµ bªn bÞ. Néi dung tranh chÊp. + Hîp ®ång vµ c¸c v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, ®Æc biÖt lµ tho¶ thuËn vÒ träng tµi, c¸c tµi liÖu x¸c lËp râ rµng, chi tiÕt vô tranh chÊp. 15 + Tµi liÖu liªn quan ®Õn sè lîng träng tµi viªn vµ lùa chän träng tµi viªn. §¬n kiÖn ra toµ ¸n theo Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ngµy 16/3/1994 (kho¶n 2 ®iÒu 31) ph¶i cã c¸c néi dung sau ®©y: + Ngµy, th¸ng, n¨m viÕt ®¬n; + Toµ ¸n ®îc yªu cÇu gi¶i quyÕt vu ¸n; + Tªn cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; + §Þa chØ cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; trong trêng hîp kh«ng cã ®Þa chØ cña bÞ ®¬n th× ghi ®Þa chØ n¬i cã trô së hoÆc c tró cuèi cïng cña bÞ ®¬n; + Tãm t¾t néi dung tranh chÊp, gi¸ trÞ tranh chÊp; + Qu¸ tr×nh th¬ng lîng cña c¸c bªn; + C¸c yªu cÇu ®Ò nghÞ toµ ¸n xem xÐt, gi¶i quyÕt. Ngoµi ®¬n kiÖn, bé hå s¬ kiÖn tíi toµ ¸n cßn cã c¸c chøng tõ lµm b»ng bÞ ®¬n chøng. C¸c chøng tõ lµm b»ng chøng kÌm theo ®¬n kiÖn bao gåm toµn bé c¸c chøng tõ cã trong bé hå s¬ khiÕu n¹i, ngoµi ra cßn cã thªm th tõ, ®iÖn tÝn trao ®æi gi÷a hai bªn trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt khiÕu n¹i gi÷a c¸c bªn nhng kh«ng ®¹t kÕt qu¶, c¸c b»ng chøng míi mµ lóc khiÕu n¹i cha t×m ra… Khi thiÕu c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng th× bé hå s¬ kiÖn vÉn cã thÓ hîp lÖ (toµ ¸n vÉn thô lý) nÕu ®¬n kiÖn hîp lÖ nhng ®¬n kiÖn sÏ bÞ b¸c toµn bé hoÆc mét phÇn do thiÕu c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng. Do vËy, viÖc chuÈn bÞ vµ nép ®Çy ®ñ c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng ®i kÌm theo ®¬n kiÖn khi ®i kiÖn lµ mét nh©n tè quan träng gióp cho viÖc ®i kiÖn thµnh c«ng. Ph¸p luËt qui ®Þnh ngêi ®i kiÖn cã quyÒn bæ sung c¸c b»ng chøng vµ ngêi bÞ kiÖn còng cã quyÒn cung cÊp c¸c b»ng chøng bæ sung ®Ó b¸c l¹i. Toµ ¸n kh«ng cã nghÜa vô ph¶i th«ng b¸o cho c¸c bªn nÕu thiÕu chøng tõ. Ngoµi ra, toµ ¸n cã quyÒn ®iÒu tra, x¸c minh c¸c chøng tõ trong qu¸ tr×nh xÐt xö. Muèn ®îc thô lý ®¬n kiÖn ®Ó ®a ra xÐt xö, nguyªn ®¬n ph¶i nép mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh gäi lµ chi phÝ hµnh chÝnh. Ch¼ng h¹n, Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ cña Phßng th¬ng m¹i quèc tÕ khi nhËn hå s¬ kiÖn thu 2000 USD tr¶ tríc chi phÝ hµnh chÝnh. c) Thêi hiÖu khëi kiÖn Ngêi ®i kiÖn ph¶i tu©n thñ ®óng thêi hiÖu khëi kiÖn. Thêi hiÖu khëi kiÖn (hay cßn gäi lµ thêi hiÖu tè tông) lµ kho¶ng thêi gian do ph¸p luËt qui ®Þnh cho bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m ®i kiÖn ra toµ ¸n, nÕu bá qua thêi hiÖu khëi kiÖn míi ®i kiÖn th× ®¬n kiÖn sÏ bÞ b¸c. 16 Thêi hiÖu khëi kiÖn ®îc qui ®Þnh trong ®iÒu íc quèc tÕ. Ch¼ng h¹n, theo §iÒu 20 C«ng íc Hamburg 1978, thêi hiÖu khëi kiÖn ngêi chuyªn chë lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy ®· giao toµn bé hµng cho ngêi nhËn hµng. Thêi hiÖu khëi kiÖn còng ®îc qui ®Þnh trong luËt quèc gia cña c¸c níc. VÝ dô, LuËt hµng h¶i ViÖt nam 1990 qui ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn ®èi víi C«ng ty b¶o hiÓm theo hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy ph¸t sinh vô viÖc (§iÒu 209), Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ n¨m 1994 qui ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn lµ 6 th¸ng kÓ tõ ngµy ph¸t sinh tranh chÊp, trõ trêng hîp cã qui ®Þnh kh¸c (§iÒu 31). Nh vËy, nÕu hîp ®ång kh«ng do ®iÒu íc quèc tÕ ®iÒu chØnh th× bªn ®i kiÖn ph¶i tu©n thñ ®óng thêi hiÖu khëi kiÖn ®îc qui ®Þnh trong luËt cña níc ®ã. d) Nguyªn t¾c xÐt xö Toµ ¸n xÐt xö theo nh÷ng nguyªn t¾c sau:  Toµ ¸n chØ tu©n theo ph¸p luËt vµ sÏ kh«ng bÞ ¶nh hëng còng nh kh«ng cã sù can thiÖp cña bÊt cø c¬ quan nµo.  Toµ ¸n xÐt xö c«ng khai, trõ khi v× nh÷ng bÝ mËt cña quèc gia hay an ninh cña ®Êt níc mµ ph¶i xÐt xö bÝ mËt.  Toµ ¸n lu«n gi÷ v÷ng quan ®iÓm, ®êng lèi cña giai cÊp thèng trÞ. Trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c xÐt xö chung cña toµ ¸n, Toµ ¸n ViÖt nam còng cã nh÷ng nguyªn t¾c xÐt xö cña riªng m×nh: Nguyªn t¾c tù ®Þnh ®o¹t : C¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ ngo¹i th¬ng chØ cã thÓ ®a ra gi¶i quyÕt t¹i toµ ¸n khi cã yªu cÇu cña c¸c bªn ®¬ng sù. C¸c bªn ®¬ng sù cã quyÒn quyÕt ®Þnh cã ®a vô viÖc ra toµ ¸n ®Ó gi¶i quyÕt hay kh«ng sau khi c¸c bªn kh«ng thÓ hoµ gi¶i, th¬ng lîng víi nhau ®îc hoÆc c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn tríc sÏ gi¶i quyÕt theo thñ tôc träng tµi. Nguyªn t¾c tù ®Þnh ®o¹t nµy cßn ®îc thÓ hiÖn ë viÖc khi ®· lùa chän toµ ¸n lµ n¬i gi¶i quyÕt tranh chÊp th× c¸c bªn vÉn cã quyÒn rót ®¬n kiÖn hoÆc thay ®æi néi dung ®¬n kiÖn. Sau khi ®· nép ®¬n mµ c¸c bªn cã thÓ tù hoµ gi¶i th× còng ®îc toµ ¸n c«ng nhËn. Ngoµi ra, c¸c bªn tranh chÊp cã quyÒn tù ®Þnh ®o¹t vÒ h×nh thøc tµi ph¸n ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp cña m×nh. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt : trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp c¸c bªn ®¬ng sù cã quyÒn vµ nghÜa vô nh nhau tríc toµ ¸n kh«ng ph©n 17 biÖt ®¬ng sù cã quèc tÞch níc ngoµi hay quèc tÞch ViÖt nam. QuyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn sÏ ®îc b¶o vÖ chÝnh ®¸ng. Bªn vi ph¹m nghÜa vô sÏ bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chÕ tµi phï hîp. Khi tham gia quan hÖ tè tông tríc toµ ¸n ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn lµ b×nh ®¼ng. Nguyªn t¾c tù hoµ gi¶i : néi dung cña nguyªn t¾c nµy lµ tríc khi ®a tranh chÊp ra toµ ¸n xÐt xö c¸c bªn ph¶i hoµ gi¶i, th¬ng lîng víi nhau ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp theo nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn. Khi ®· ®a tranh chÊp ra toµ ¸n c¸c bªn vÉn ph¶i hoµ gi¶i, th¬ng lîng díi sù c«ng nhËn, híng dÉn cña toµ ¸n. Biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh c«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý nh biªn b¶n xÐt xö cña toµ vµ buéc c¸c bªn ph¶i thùc hiÖn. Nguyªn t¾c toµ ¸n kh«ng tiÕn hµnh ®iÒu tra mµ chØ thu thËp vµ x¸c minh chøng cø : toµ ¸n ra ph¸n quyÕt trªn c¬ së c¸c chøng cø mµ c¸c bªn ®¬ng sù ®a ra. C¸c ®¬ng sù cã nghÜa vô cung cÊp c¸c chøng cø nµy ®Ó chøng minh vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Toµ ¸n kh«ng tiÕn hµnh ®iÒu tra ®Ó x¸c minh c¸c t×nh tiÕt, sù thËt cña vô tranh chÊp mµ chØ th«ng qua c¸c biÖn ph¸p nghiÖp vô nh nghe c¸c bªn tr×nh bµy, xem xÐt c¸c chøng cø, tiÕn hµnh tranh luËn…®Ó ®¸nh gi¸, kÕt luËn vµ ®a ra ph¸n quyÕt. Nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai : mäi tranh chÊp ®îc xÐt xö c«ng khai , trõ khi luËt ph¸p cho phÐp, toµ ¸n sÏ xÐt xö kÝn. Toµ ¸n cã thÓ ®îc xÐt xö kÝn ®èi víi c¸c vô tranh chÊp liªn quan ®Õn bÝ mËt cña c¸c quèc gia hay bÝ mËt cña c¸c bªn ®¬ng sù theo yªu cÇu chÝnh ®¸ng cña hä. BÝ mËt cña c¸c quèc gia cã thÓ lµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn an ninh quèc gia, liªn quan ®Õn viÖc duy tr× nÒn kinh tÕ, hay chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia. BÝ mËt cña c¸c bªn ®¬ng sù cã thÓ lµ sù sèng cßn cña c¸c bªn, lµ vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊtkinh doanh, uy tÝn cña c¸c bªn… Nguyªn t¾c chØ tu©n theo ph¸p luËt : theo nguyªn t¾c nµy, toµ ¸n chØ tu©n theo ph¸p luËt khi xÐt xö c¸c tranh chÊp vµ kh«ng bÞ ¶nh hëng bëi sù chi phèi cña bÊt kú c¸ nh©n hay tæ chøc nµo kh¸c. ViÖc ra ph¸n quyÕt ph¶i hoµn toµn dùa vµo t×nh tiÕt kh¸ch quan cô thÓ vµ luËt ¸p dông. Toµ ¸n ®éc lËp trong viÖc ra ph¸n quyÕt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c ph¸n quyÕt ®ã. 3.3. Nhîc ®iÓm cña xÐt xö b»ng toµ ¸n 18 So víi biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i th× gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n cã tÝnh b¾t buéc thi hµnh cao h¬n nhng biÖn ph¸p nµy cßn nhiÒu nhîc ®iÓm nh sau: - C¸c toµ ¸n lu«n t×m c¸ch b¶o vÖ c«ng d©n cña níc m×nh, do vËy viÖc xÐt xö cña toµ ¸n bÞ yÕu tè chÝnh trÞ ¶nh hëng. - Thñ tôc xÐt xö cña toµ ¸n t¬ng ®èi phøc t¹p, rêm rµ. VÝ dô, ë ViÖt nam khi xÐt xö, toµ ¸n ph¶i lËp héi ®ång xÐt xö bao gåm hai thÈm ph¸n, mét héi thÈm, mét ch¸nh ¸n, mét th ký vµ ®¹i diÖn cho viÖn kiÓm s¸t, mét phiªn dÞch… - Nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai cña toµ ¸n lµm cho viÖc xÐt xö b»ng toµ ¸n kh«ng mÊy hÊp dÉn c¸c nhµ kinh doanh ngo¹i th¬ng v× hä lu«n muèn gi÷ bÝ mËt ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. - ViÖc xÐt xö b»ng toµ ¸n lµ theo hai cÊp, nÕu kh«ng tho¶ m·n xÐt xö s¬ thÈm (cña toµ cÊp tØnh) th× ®îc kh¸ng c¸o lªn toµ ¸n nh©n d©n tèi cao nªn thêng tèn kÐm thêi gian vµ chi phÝ. H¬n thÕ, nhiÒu khi c¸c bªn ph¶i sö dông toµ ¸n níc ngoµi th× l¹i ph¶i nghiªn cøu thÈm quyÒn xÐt xö cña toµ ¸n theo luËt níc toµ ¸n. - C¸c nguyªn t¾c xÐt xö cña toµ ¸n cßn cøng nh¾c, kh«ng linh ®éng nh nguyªn t¾c viÖc xÐt xö tranh chÊp chØ tu©n theo ph¸p luËt hay nguyªn t¾c toµ ¸n kh«ng tiÕn hµnh ®iÒu tra mµ chØ thu thËp vµ x¸c minh chøng cø cña toµ ¸n ViÖt nam. - Sù hiÓu biÕt chuyªn s©u vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ cña toµ ¸n thêng bÞ h¹n chÕ, do ®ã viÖc ®a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i toµ ¸n lµ kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p u viÖt. 4. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th¬ng b»ng Träng tµi vµ ®Æc ®iÓm 4.1. Kh¸i niÖm Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh bëi mét ngêi gäi lµ träng tµi. Ngµy nay, gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi ®· ngµy cµng ph¸t triÓn vµ träng tµi th¬ng m¹i ®îc coi lµ c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp chñ yÕu trong mua b¸n quèc tÕ. 19 Träng tµi th¬ng m¹i ®îc thµnh lËp díi hai h×nh thøc: träng tµi Adhoc (träng tµi vô viÖc) vµ träng tµi qui chÕ (träng tµi thêng trùc). Tuú tÝnh chÊt, møc ®é vµ ph¹m vi cña c¸c vô tranh chÊp mµ c¸c bªn lùa chän h×nh thøc träng tµi sao cho phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ®¹t hiÖu qu¶ cao. Träng tµi Adhoc (hay cßn gäi lµ träng tµi ®Æc biÖt, träng tµi ngÉu nhiªn) ®îc h×nh thµnh ®Ó gi¶i quyÕt mét tranh chÊp cô thÓ, sau khi gi¶i quyÕt xong th× gi¶i t¸n. §Æc ®iÓm cña träng tµi nµy lµ kh«ng cã c¬ quan, tæ chøc, kh«ng cã trô së ho¹t ®éng cè ®Þnh vµ vËn dông linh ho¹t qui t¾c xÐt xö nh kh«ng nhÊt thiÕt ng«n ng÷ xÐt xö vµ ng«n ng÷ ®¬n kiÖn ph¶i ®ång nhÊt, n¬i xÐt xö cã thÓ ë bÊt cø ®©u… Ban träng tµi xÐt xö chØ cã mét träng tµi viªn duy nhÊt. Do ®ã, khi lùa chän träng tµi c¸c bªn tranh chÊp cÇn chän nh÷ng chuyªn gia ®Çu nghµnh, cã tªn tuæi. Víi thñ tôc xÐt xö linh ho¹t trong vËn dông qui t¾c, ®iÒu lÖ, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp thêng gän gµng vµ triÖt ®Ó. Träng tµi qui chÕ hay cßn gäi lµ träng tµi thêng trùc lµ lo¹i träng tµi ®îc thµnh lËp thµnh tæ chøc cè ®Þnh, thêng xuyªn cña c¸c níc vµ ho¹t ®éng theo mét qui chÕ nhÊt ®Þnh. §ã lµ ®iÒu lÖ vµ qui t¾c tè tông cña tæ chøc träng tµi. Träng tµi qui chÕ cã trô së ho¹t ®éng cè ®Þnh vµ thêng ®îc ®Æt c¹nh phßng th¬ng m¹i cña c¸c níc. Tªn gäi cña träng tµi qui chÕ thêng lµ trung t©m träng tµi nh Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt nam (VIAC), Trung t©m träng tµi quèc tÕ Singapo (SIAC)…, hay cã tªn gäi kh¸c nh HiÖp héi träng tµi th¬ng m¹i NhËt b¶n (JCAA), toµ ¸n träng tµi quèc tÕ Lu©n ®«n … Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt nam (Vietnam International Arbitration Center- VIAC) ®îc thµnh lËp n¨m 1993 bªn c¹nh Phßng th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt nam, lµ kÕt qu¶ cña viÖc tæ chøc l¹i, hîp nhÊt hai héi ®ång träng tµi: héi ®ång träng tµi ngo¹i th¬ng ®îc thµnh lËp n¨m 1963 vµ héi ®ång träng tµi hµng h¶i ®îc thµnh lËp n¨m 1968. Ban träng tµi xÐt xö cã thÓ ®îc lùa chän theo ba c¸ch sau: + Ban xÐt xö chØ gåm mét träng tµi viªn duy nhÊt chän tõ danh s¸ch c¸c träng tµi viªn ®îc niªm yÕt t¹i trung t©m träng tµi quèc tÕ. + Ban xÐt xö gåm hai träng tµi viªn, mçi bªn ®¬ng sù chän ra mét träng tµi viªn cña m×nh. NÕu hai träng tµi viªn m©u thuÉn víi nhau trong khi xÐt xö th× hä thèng nhÊt chän ra mét träng tµi viªn thø ba lËp thµnh ban xÐt xö gåm ba ngêi, ph¸n quyÕt theo ®a sè. 20