Tài liệu Giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh quảng trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------------------------------- NGUYỄN THỊ THANH THỦY GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN NGỌC CHÂU Huế, năm 2018 LỜI CAM ĐOAN  ----  Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Huế, tháng 02 năm 2018 NGUYỄN THỊ THANH THỦY i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn với đề tài: “Giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị” tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều tổ chức và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS.Nguyễn Ngọc Châu đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy Cô giáo trường Đại học kinh tế Huế đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ, chuyên viên thuộc các cơ quan: Chi cục Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Trị, Cục Thống kê tỉnh Quảng trị; UBND các xã Hải Lăng, Triệu Phong, Gio Linh, Hướng Hóa, Cam Lộ, Vĩnh Linh, Thành phố Đông Hà và 50 chủ trang trại được khảo sát đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi thu thập thông tin, số liệu và tham gia thảo luận đóng góp ý kiến trong quá trình thực hiện luận văn. Về phía các chủ trang trại tôi xin đặc biệt được cảm ơn ông Nguyễn Văn Dũng ở Trúc Lâm – Gio Quang – Gio Linh và ông Nguyễn Đức Hiếu ở Linh Hải – Gio Linh đã cung cấp cho tôi nhiều tài liệu, truyền đạt nhiều kinh nghiệm thực tiễn để đề tài của tôi sát với thực tế nhất. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, cơ quan và bạn bè đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, khích lệ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu học tập và hoàn thành luận luận văn. Huế, tháng 02 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Họ và tên học viên: NGUYỄN THỊ THANH THỦY Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Định hướng đào tạo: Ứng dụng Mã số: 8340410 Niên khóa: 2016 – 2018 Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN NGỌC CHÂU Tên đề tài: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH QUẢNG TRỊ 1. Mục đích và đối tượng nghiên cứu Đánh giá thực trạng , tìm ra nguyên nhân làm ảnh hưởng đến việc phát triển kinh tế trang trại, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị. Đối tượng nghiên cứu là thực trạng về kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị để từ đó đề xuất những giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị. 2. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp thu thập thông tin từ nguồn tài liệu thứ cấp, sơ cấp; các phương pháp phân tích kinh tế như: thống kê mô tả, phương pháp phân tích định tính, định lượng, phân tích so sánh và phương pháp chuyên khảo. 3. Các kết quả nghiên cứu và kết luận Luận văn đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về trang trại và phát triển kinh tế trang trại. Luận văn đã chỉ ra được thực trạng phát triển kinh tế trang trại của tỉnh, tìm những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát triển kinh tế trang trại trong đó nguyên nhân lớn nhất là cuộc khủng hoảng của ngành chăn nuôi trong thời gian qua đã tác động mạnh mẽ đến các trang trại trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Xuất phát từ kết quả nghiên cứu, luận văn đã đưa ra định hướng và hệ thống các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy iii DANH MỤC CÁC CHỮ TIẾT TẮT Ý NGHĨA KÝ HIỆU BVTV Bảo vệ thực vật BQ Bình quân CC Cơ cấu ĐVT Đơn vị tính GDP Gross Domestic Products (Tổng sản phẩm quốc nội) HĐ Hoạt động IPM Integrated Pests Management (Hệ thống quản lý dịch hại) KTTT Kinh tế trang trại NQ – CP Nghị quyết của Chính phủ NTTS Nuôi trồng Thủy sản ODA Official Development Assistance (Viện trợ phát triển chính thức) QĐ Quyết định SL Số lượng TT – BNN & PTNT Thông tư của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn TTLT Thông tư liên tịch TCTK Tổng cục thống kê TT Trang trại WB World Bank (Ngân hàng Thế giới) Tr.đ Triệu đồng VietGap Vietnamese Good Agricultural Practice (Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam) UBND Ủy ban nhân dân WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại Thế giới) iv MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Tóm lược luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế ............................................................. iii Danh mục các chữ tiết tắt .......................................................................................... iv Mục lục........................................................................................................................v Danh mục các bảng ................................................................................................. viii Danh mục các hình, đồ thị, biểu đồ........................................................................... ix PHẦN I: MỞ ĐẦU ....................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................2 3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 6. Bố cục của luận văn ................................................................................................5 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...................................................................6 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI ...........................................................................................................6 1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI ........................6 1.1.1 Các quan điểm về phát triển kinh tế trang trại ...................................................6 1.1.2 Vai trò, ý nghĩa, đặc điểm của phát triển kinh tế trang trại................................9 1.1.3 Tiêu chí xác định kinh tế trang trại ..................................................................13 1.1.4 Nội dung của phát triển kinh tế trang trại ........................................................14 1.1.5 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ...........................................................................17 1.1.6 Những đặc trưng của kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trường ...............19 1.1.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại ...................................23 1.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở MỘT SỐ NƯỚC VÀ Ở VIỆT NAM ...........................................................................................................29 1.2.1 Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở một số nước trên thế giới ..................29 v 1.2.2 Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam ..........................................31 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH QUẢNG TRỊ.................................................................................................37 2.1 ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ....................................................37 2.1.1 Đặc điểm tự nhiên ............................................................................................37 2.1.2 Đặc điểm kinh tế xã hội của tỉnh Quảng Trị ....................................................39 2.1.3 Đánh giá những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của tỉnh đến phát triển kinh tế trang trại. ..................................................................41 2.2 KHÁI QUÁT VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI TỈNH QUẢNG TRỊ .....................42 2.2.1 Tổng hợp các loại hình trang trại của tỉnh Quảng Trị ......................................42 2.2.2 Tình hình sử dụng nguồn lực của các trang trại ...............................................44 2.2.3 Tình hình sản xuất kinh doanh của trang trại ...................................................50 2.2.4 Tình hình sử dụng máy móc thiết bị chủ yếu của trang trại.............................52 2.2.5 Tình hình áp dụng khoa học công nghệ tại các trang trại ................................53 2.2.6 Tình hình tiêu thụ và phát triển thị trường sản phẩm của các trang trại ..........54 2.2.7 Hiệu quả sản xuất của trang trại .......................................................................55 2.2.8 Những kết quả đạt được và hạn chế tồn tại trong phát triển kinh tế trang trại của tỉnh Quảng Trị ....................................................................................................64 2.3. PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở QUẢNG TRỊ ................................................................................67 2.3.1 Trình độ của chủ trang trại và người lao động .................................................67 2.3.2 Thị trường tiêu thụ sản phẩm ...........................................................................68 2.3.3 Các rủi ro trong sản xuất kinh doanh ...............................................................69 2.3.4 Chính sách Nhà nước .......................................................................................70 2.3.5 Cơ sở hạ tầng ....................................................................................................72 2.3.6 Các yếu tố thời tiết, khí hậu, dịch bệnh............................................................73 2.3.7 Công nghệ chế biến sản phẩm của trang trại ...................................................73 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH QUẢNG TRỊ .................................................................................76 vi 3.1 PHƯƠNG HƯỚNG CHUNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CỦA TỈNH ĐẾN NĂM 2020 .............................................................................................76 3.1.1 Phát triển kinh tế trang trại theo hướng phát huy có hiệu quả tiềm năng kinh tế nông nghiệp và nông thôn .........................................................................................77 3.1.2 Phát triển KTTT theo hướng chuyển nền nông nghiệp sang sản xuất hàng hóa và theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ...........................................................78 3.1.3 Phát triển KTTT cả về số lượng, chất lượng và hiệu quả sản xuất kinh doanh ...................................................................................................................................78 3.1.4 Coi trọng bảo vệ môi trường sinh thái và tạo môi trường xã hội lành mạnh trong quá trình phát triển kinh tế trang trại ...............................................................79 3.2 GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ..................................................................................79 3.2.1 Căn cứ xác định giải pháp cho các trang trại trên địa bàn tỉnh ........................79 3.2.2 Giải pháp cho từng loại hình trang trại ............................................................81 3.2.3 Giải pháp cụ thể ...............................................................................................83 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 95 1. KẾT LUẬN ...........................................................................................................95 2 KIẾN NGHỊ ...........................................................................................................97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................100 PHỤ LỤC ...............................................................................................................102 QUYẾT ĐỊNH VỀ VIỆC THÀNH LẬP HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VẮN THẠC SĨ KINH TẾ NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 1 NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 2 BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA LUẬN VĂN XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Số lượng trang trại cả nước năm 2016...................................... 32 Bảng 1.2 Tình hình trang trại giai đoạn 2011 – 2016 .............................. 33 Bảng 2.1: Quy mô và cơ cấu đất đai của tỉnh Quảng Trị năm 2016 ......... 40 Bảng 2.2: Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của tỉnh giai đoạn 2014 – 2016........................................................................................... 40 Bảng 2.3: Số lượng các loại hình trang trại của tỉnh Quảng Trị qua các năm 2010 – 2012 – 2014 – 2016 ................................. 42 Bảng 2.4: Tình hình trang trại qua các năm .............................................. 44 Bảng 2.5: Tình hình đất đai của các trang trại điều tra ............................. 45 Bảng 2.6: Tình hình vốn sản xuất kinh doanh của các trang trại năm 2016................................................................................... 47 Bảng 2.7: Tình hình sử dụng lao động của chủ trang trại ......................... 49 Bảng 2.8: Quy mô chăn nuôi một số giống vật nuôi chủ yếu của trang trại ............................................................................. 51 Bảng 2.9: Sản lượng một số giống vật nuôi chính của trang trại .............. 51 Bảng 2.10: Máy móc thiết bị của các trang trại năm 2016 ......................... 52 Bảng 2.11: Công tác thú y ở các trang trại năm 2016 ................................. 54 Bảng 2.12: Dạng sản phẩm tiêu thụ của các trang trại ................................ 55 Bảng 2.13: Chi phí sản xuất kinh doanh của trang trại năm 2016 .............. 56 Bảng 2.14: Doanh thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại ............................................................................. 57 Bảng 2.15: Thu nhập từ các hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại 58 Bảng 2.16: Một số chỉ tiêu về hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại ở tỉnh Quảng Trị năm 2016 ................................................ 60 Bảng 2.17: Hệ thống xử lý chất thải ở trang trại ......................................... 63 Bảng 2.18: Hiểu biết của chủ trang trại về các quy trình sản xuất mới ...... 64 viii Bảng 2.19: Thông tin chung về các trang trại điều tra năm 2016 ............... 67 Bảng 2.20: Các rủi ro mà trang trại gặp phải trong năm 2016 .................... 69 Bảng 2.21: Đánh giá của các trang trại về mức độ hưởng lợi từ các chính sách ........................................................................................... 71 Bảng 2.22: Đánh giá của các trang trại về cơ sở hạ tầng ............................ 72 Bảng 2.23: Ma trận SWOT về kinh tế trang trại tỉnh Quảng Trị năm 2016 .................................................................................... 80 DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Cơ cấu trang trại của tỉnh Quảng Trị năm 2016 .............................. 43 ix PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Nước ta chính thức gia nhập tổ chức thương mại thế giới năm 2006 và Chính phủ Việt Nam phải thực hiện một loạt các cam kết theo quy định của WTO, trong đó có một số các vấn đề liên quan đến nông nghiệp và nông sản như giảm thuế suất nông sản nhập khẩu, bãi bỏ các khoản trợ cấp không phù hợp quy định của tổ chức này. Điều đó đã đặt nông nghiệp Việt Nam trước những khó khăn và thử thách rất lớn, đòi hỏi chính phủ và nông dân Việt Nam phải có những nhận thức đúng đắn, đánh giá và phát huy những mô hình kinh tế có hiệu quả trong nông nghiệp, nâng cao khả năng cạnh tranh nông sản nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước. Trong sự phát triển của nền nông nghiệp thế giới hiện đại, kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất tiên tiến, có hiệu quả cao đã được hình thành từ lâu ở nhiều quốc gia trên thế giới. Kinh tế trang trại đã tạo ra cho xã hội phần lớn các sản phẩm hàng hoá nông nghiệp chứ không sản xuất theo hướng tự cung tự cấp như các hộ tiểu nông sản. Khái niệm về trang trại, kinh tế trang trại đã trở nên quen thuộc, kinh tế trang trại đã và đang tồn tại, phát triển ngày càng nhanh, mạnh và vững chắc cả về số lượng, chất lượng, cũng như tính ổn định mà trang trại đem đến cho sản phẩm của mình. Những năm gần đây, với cơ chế đổi mới của Đảng và Nhà nước, kinh tế trang trại đã đạt được rất nhiều kết quả đáng khích lệ, góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp và nông thôn, đem lại hiệu quả cao trong việc khai thác các nguồn lực, hạn chế nhiều sự manh mún tự cung tự cấp, tạo ra sự đa dạng trong sản phẩm nông nghiệp, đáp ứng nhu cầu lương thực thực phẩm, góp phần giải quyết các vấn đề về kinh tế xã hội, ổn định đời sống cho nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh đó, kinh tế trang trại vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế thiếu sót như: hiệu quả kinh tế chưa như mong muốn từ việc sử dụng đất chưa hợp lý, sản phẩm làm ra khó tiêu thụ, giá trị sản phẩm vẫn còn ở mức thấp … Ngoài ra, còn có nhiều bất cập về cơ chế, chính sách của Nhà nước chưa được triển khai tới các trang trại. Quảng Trị từng là vùng đất bị tàn phá nặng nề trong hai cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc. Sau ngày đất nước được giải phóng, nhân dân Quảng Trị đã bắt tay 1 vào công cuộc tái thiết kinh tế xã hộivà bước đầu đạt được những thành tựu đáng kể. Tốc độ tăng trưởng GDP giai đoạn 2011 – 2016 đạt bình quân 7,4 %, GDP bình quân đầu người năm 2016 đạt 36 triệu đồng. Tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh năm 2016 đạt 3.357.990 triệu đồng, tăng bình quân 16,6 %/ năm. Tuy vậy, so với mặt bằng chung cả nước, Quảng Trị vẫn được xếp là tỉnh nghèo. Nguy cơ tụt hậu về kinh tế đang là một thách thức lớn. Là một tỉnh nằm ở phía Nam của Bắc Trung Bộ với điều kiện đất đai và khí hậu thuận lợi cho phát triển kinh tế trang trại. Trong những năm qua nhờ sự quan tâm, hỗ trợ của tỉnh và những chính sách của Nhà nước kinh tế trang trại ở Quảng Trị bước đầu được đầu tư phát triển.Tuy nhiên, để ngành nông nghiệp này của tỉnh đáp ứng được yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới đòi hỏi phải nghiên cứu lựa chọn mô hình và có những giải pháp phù hợp, hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp nhằm khai thác một cách triệt để tiềm năng về đất đai cũng như khả năng lao động của con người. Nghiên cứu để đề ra giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở Quảng Trị không những chỉ đơn thuần giải quyết vấn đề thực tiễn trang trại đóng góp về kinh tế cho địa phương, mà còn nhận thức vai trò to lớn của trang trại trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn theo một tư duy mới, tư duy phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng vận dụng một cách đầy đủ các quy luật của nền kinh tế thị trường, đưa sản xuất nông nghiệp ở nước ta tiến dần tới trình độ phát triển của các nước trong khu vực, các nước trong tổ chức WTO, tạo ra năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Nghiên cứu thực trạng về kinh tế trang trại để có những giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị là một vấn đề cần được quan tâm, chính vì vậy tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài: "Giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị" làm luận văn của mình. 2. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị như thế nào? - Những yếu tố nào ảnh hưởng tới phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị? - Các giải pháp nào nhằm phát triển kinh tế trang trại của tỉnh Quảng Trị? 2 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1 Mục tiêu chung Tìm hiểu, đánh giá thực trạng, đề xuất các giải pháp thúc đẩy KTTT phát triển góp phần xây dựng một nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa có khả năng cạnh tranh cao, hiệu quả và bền vững trên địa bàn tỉnh. 3.2 Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa và làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về trang trại và phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam và một số nước trên thế giới. Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị, tìm ra những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát triển kinh tế trang trại ở địa phương. Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị đến năm 2020. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng về kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị , để từ đó đề xuất những giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị. 4.2 Phạm vi nghiên cứu 4.2.1 Phạm vi không gian Đề tài tiến hành nghiên cứu tình hình phát triển của các trang trại trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. 4.2.2 Phạm vi về thời gian Thời gian nghiên cứu: từ tháng 8/2017 – 2/2018 Thu thập thông tin và số liệu về tình hình phát triển kinh tế trang trại trong các năm 2014 – 2016. Ngoài ra tham khảo số liệu từ năm 2010 – 2016. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu Điều tra tổng thể trang trại trên địa bàn toàn tỉnh Quảng Trị 3 5.2 Phương pháp thu thập thông tin 5.2.1 Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp - Sử dụng các thông tin tài liệu qua sách, báo, tạp chí, niên giám thống kê, báo cáo tổng kết, các công trình về lĩnh vực phát triển kinh tế trang trại đã được các tác giả nghiên cứu và đã được công bố. - Các nghị quyết của Đảng, quyết định của Thủ tướng chính phủ về phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn và phát triển kinh tế trang trại. - Các trang website trên internet. 5.2.2 Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp Điều tra bảng hỏi các chủ trang trại Nội dung điều tra, phỏng vấn: điều tra tổng thể 50 trang trại trên địa bàn tỉnh. - Đặc điểm của các hộ điều tra bao gồm: trình độ học vấn, tuổi của chủ trang trại, tổng số nhân khẩu, lao động của trang trại. - Đầu vào của trang trại: đất đai, lao động, thức ăn,… - Đầu ra của trang trại: khối lượng sản phẩm, giá trị sản xuất - Đánh giá về sự phát triển của trang trại - Phương hướng sản xuất kinh doanh của trang trại trong thời gian tới - Những thuận lợi và khó khăn, đề xuất của trang trại trong thời gian tới. 5.3Phương pháp tổng hợp, phân tích thông tin 5.3.1 Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin Trên cơ sở các tài liệu, số liệu thu thập được và kết quả điều tra từ đó tiến hành lựa chọn, phân tích tổng hợp những thông tin liên quan đến đề tài, thống kê và xử lý số liệu theo mục đích, nội dung nghiên cứu. Việc tổng hợp được thực hiện trên bảng Excel thông qua trường và cột bao gồm các thông tin như: loại hình trang trại, diện tích bình quân, sản lượng, lao động… Phương pháp này giúp người nghiên cứu có nguồn dữ liệu đồng bộ, thứ tự tránh được việc dư thừa hay thiếu sót dữ liệu đầu vào. 5.3.2 Phương pháp phân tích thông tin - Phương pháp thống kê mô tả: Dùng để mô tả, phân tích, so sánh kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại qua các năm. 4 - Phương pháp so sánh: So sánh các loại hình trang trại về vốn, lao động, cơ sở vật chất… - Phương pháp đánh giá có sự tham gia PRA: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng, các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức. - Phương pháp nghiên cứu điển hình: nghiên cứu điển hình một số chủ trang trại với các vấn đề về phương thức sản xuất, khó khăn, hạn chế khi phát triển kinh tế trang trại, phương hướng sản xuất kinh doanh của trang trại trong thời gian tới. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận luận văn gồm 3 phần chính: Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại Chương II: Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị Chương III: Định hướng, giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Quảng Trị 5 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1.1 Các quan điểm về phát triển kinh tế trang trại 1.1.1.1 Khái niệm về trang trại và kinh tế trang trại a. Trang trại Hiện nay, trong các tài liệu nghiên cứu khoa học kinh tế, trang trại và kinh tế trang trại được nhìn nhận dưới nhiều quan điểm khác nhau, thể hiện rõ qua các khái niệm. Trang trại là một đơn vị kinh tế hộ gia đình có tư cách pháp nhân, được Nhà nước giao quyền sử dụng một số diện tích đất đai, rừng, biển hợp lý: để tổ chức lại quá trình sản xuất nông, lâm nghiệp theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa; tích cực áp dụng các biện pháp kỹ thuật và công nghệ mới nhằm cung ứng ngày càng nhiều sản phẩm hàng hóa có chất lượng cao hơn cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu; nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội của từng đơn vị diện tích, góp phần xóa đó giảm nghèo, nâng cao mức sống và chất lượng cuộc sống của mọi người tham gia [5]. Trang trại gia đình, thực chất là kinh tế hộ sản xuất hàng hóa với quy mô lớn, sử dụng lao động, tiền vốn của gia đình là chủ yếu để sản xuất kinh doanh có hiệu quả [6]. Trang trại gia đình là loại hình cơ sở sản xuất nông nghiệp trong điều kiện của nền kinh tế thị trường từ khi phương thức sản xuất tư bản thay thế phương thức sản xuất phong kiến, khi bắt đầu cuộc cách mạng công nghiệp hóa lần thứ nhất ở một số nước châu Âu [8]. Trang trại là một loại hình tổ chức sản xuất cơ sở trong nông lâm, thủy sản, có mục đích sản xuất hàng hóa, có tư liệu sản xuất thuộc sở hữu hoặc quyền sử dụng của một chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các 6 yếu tố sản xuất tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường [9]. Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp dựa trên cơ sở lao động và đất đai của hộ gia đình là chủ yếu, có tư cách pháp nhân, tự chủ sản xuất kinh doanh, bình đẳng với các thành phần khác, có chức năng chủ yếu là sản xuất nông sản hàng hóa, tạo ra nguồn thu nhập chính và đáp ứng nhu cầu cho xã hội [10]. b. Kinh tế trang trại Khái niệm Kinh tế trang trại (KTTT) lần đầu tiên trong văn bản pháp lý của Nhà nước ta, Nghị quyết số 03/2000/NQ – CP ngày 02/02/2000 đã nêu rõ: “KTTT là hình thức tổ chức hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, trồng rừng gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thủy sản”. KTTT là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông nghiệp với mục đích là sản xuất hàng hóa trên cơ sở tự chủ về ruộng đất, tư liệu sản xuất của hộ gia đình, tự hạch toán và tự chịu trách nhiệm về kết quả sản xuất kinh doanh. KTTT là hình thức tổ chức sản xuất tiến bộ, hiệu quả và phù hợp với đặc điểm và hình thức tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, do đó đây là hình thức tổ chức phổ biến trong nông nghiệp và không chỉ được phát triển ở các nước công nghiệp mà còn được phát triển ở tất cả các nước trên thế giới. KTTT là một hình thức tổ chức kinh tế - hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp (hiểu nông nghiệp theo nghĩa rộng bao gồm nông, lâm, ngư nghiệp) phổ biến được hình thành và phát triển KTTT có gắn với sự tích tụ tập trung các yếu tố sản xuất kinh doanh đất đai, lao động, tư liệu sản xuất – vốn, khoa học công nghệ, đề cao năng lực sản xuất và sản xuất ra nhiều sản phẩm hàng hóa với năng suất, chất lượng và hiệu quả cao. KTTT là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa lớn trong nông, lâm, ngư nghiệp của các thành phần kinh tế khác nhau ở nông thôn, có sức đầu tư lớn, có năng lực quản lý trực tiếp quá trình sản xuất kinh doanh, có phương pháp tạo ra sức sinh lời cao hơn bình thường trên đồng vốn bỏ ra; có trình độ đưa những thành tựu 7 khoa học công nghệ mới kết tinh trong hàng hóa tạo ra sức cạnh tranh cao hơn trên thị trường xã hội, mang lại hiệu quả kinh tế xã hội cao. Từ những khái niệm trên ta thấy mỗi quan điểm đều có cách nhìn nhận đánh giá khác nhau, nhưng chung quy “KTTT là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông, lâm nghệp và nuôi trồng thủy sản với quy mô về đất đai, vốn, lao động, đầu con gia súc, gia cầm, giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản phải lớn, hiệu quả sản xuất cao và có thu nhập vượt trội so với kinh tế hộ”. KTTT là tổng hợp các yếu tố sản xuất kinh doanh và các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình hoạt động của trang trại.Còn trang trại là nơi diễn ra các hoạt động và các mối quan hệ đó. 1.1.1.2 Khái niệm về tăng trưởng và phát triển Tăng trưởng và phát triển là những vấn đề quan tâm hàng đầu đối với xã hội loài người trên thế giới và trong từng quốc gia. Mục đích cuối cùng cần đạt được của mọi hoạt động của con người là nhằm có được cuộc sống ấm no, tự do và hạnh phúc. Tăng trưởng và phát triển đôi khi được coi là đồng nghĩa, nhưng thực ra chúng có liên quan với nhau và có những nội dung khác nhau. Theo nghĩa chung nhất, tăng trưởng là tạo ra nhiều sản phẩm hơn, còn phát triển không những nhiều sản phẩm hơn mà còn phong phú hơn về chủng loại và chất lượng, phù hợp hơn về cơ cấu và phân bố của cải [7]. Tăng trưởng được hiểu là sự gia tăng về mặt số lượng của một sự vật nhất định. Trong kinh tế, tăng trưởng thể hiện sự gia tăng hơn trước về sản phẩm hay lượng đầu ra của một quá trình sản xuất hay hoạt động [3]. “Phát triển được hiểu là một phạm trù triết học dùng để chỉ quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của sự vật. Quá trình đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt, đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Quan điểm này cũng cho rằng, sự phát triển là kết quả của quá trình thay đổi dần dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, là quá trình diễn ra theo đường xoáy ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở cấp độ cao hơn [12]. 8 Qua đây chúng ta thấy, tăng trưởng là điều kiện, tiền đề cho phát triển. Bởi vì, nền kinh tế có tăng trưởng thì mới có khả năng tăng ngân sách Nhà nước, tăng thu nhập của dân cư. Tuy nhiên, tăng trưởng chỉ là điều kiện cần, nhưng nó chưa phải là điều kiện đủ để phát triển. Tăng trưởng mà không phát triển sẽ dẫn đến mất cân đối trong nền kinh tế và phân hóa xã hội ngày càng tăng lên. Ngược lại, phát triển mà không tăng trưởng là không tồn tại trong thực tế [7]. 1.1.1.3 Khái niệm về phát triển kinh tế trang trại “Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế. Phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về chất; nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề về kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia” [11]. Phát triển kinh tế trang trại thể hiện ở sự gia tăng về quy mô trang trại cả về bề rộng và bề sâu, cùng với sự phát triển bề rộng thì chúng ta phát triển theo chiều sâu thể hiện thông qua quy mô vốn đầu tư, đào tạo lao động, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Phát triển kinh tế trang trại phải gắn với công nghiệp chế biến, cần có sự liên kết, hợp tác giữa các cấp, các ngành, các doanh nghiệp với chủ trang trại nhằm đạt hiệu quả sản xuất cao nhất, đem lại thu nhập ngày một tăng cho người lao động. Phát triển nhưng không làm phá vỡ môi trường sinh thái. Tóm lại, phát triển kinh tế trang trại là hình thức phát triển nông nghiệp hàng hóa. Phát triển kinh tế trang trại không chỉ tăng về số lượng mà còn tăng cả về chất lượng các trang trại, đảm bảo sự phát triển theo hướng chuyên môn hóa, ở đó diễn ra sự phân công lao động mạnh mẽ, mang lại hiệu quả kinh tế cao, cũng như đảm bảo việc khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên một cách hợp lý và có hiệu quả. Phát triển kinh tế trang trại là phát triển nền nông nghiệp hợp lý, tiên tiến và hiện đại. 1.1.2 Vai trò, ý nghĩa, đặc điểm của phát triển kinh tế trang trại 1.1.2.1 Vai trò của phát triển kinh tế trang trại Ở các nước phát triển trang trại gia đình là loại hình trang trại chủ yếu có vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống kinh tế nông nghiệp, có vai trò to lớn và quyết định trong sản xuất nông nghiệp, là lực lượng sản xuất ra phần lớn sản phẩm nông 9 nghiệp trong xã hội, tiêu thụ sản phẩm cho các ngành công nghiệp, cung cấp nguyên liệu cho chế biến và thương nghiệp [19]. Trong điều kiện nước ta hiện nay, vai trò và hiệu quả phát triển của kinh tế trang trại phải được đánh giá nhìn nhận trên 3 mặt: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả về bảo vệ tài nguyên môi trường. Vai trò này thể hiện rõ nét các vấn đề chủ yếu sau đây: a. Vai trò thúc đẩy sản xuất hàng hóa phát triển, góp phần đưa sản xuất nông nghiệp lên công nghiệp hóa hiện đại hóa. KTTT là một bước phát triển mới của nền sản xuất xã hội, là nhân tố mới ở nông thôn, là động lực mới, nối tiếp và phát huy động lực kinh tế hộ nông dân, là sự đột phá trong bước chuyển qua sản xuất nông nghiệp hàng hóa, tạo ra sức sản xuất mới có khả năng và đã tạo ra khối lượng lớn về nông sản hàng hóa đáp ứng tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. KTTT làm ra sản phẩm để bán theo yêu cầu của thị trường nên kích thích sản xuất và đòi hỏi cạnh tranh để tồn tại, phát triển. Để giành thắng lợi trong cạnh tranh các trang trại phải nâng cao năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm giá thành sản phẩm và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Muốn vậy các trang trại phải biết đầu tư quy mô sản xuất hợp lý, đầu tư khoa học công nghệ, máy móc thiết bị, tăng cường quản lý. Như vậy KTTT đã góp phần thúc đẩy nhanh việc sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp nông thôn. Sự tập trung sản xuất đòi hỏi các trang trại phải sử dụng máy móc để sản xuất, cơ giới hóa khâu làm đất và vận chuyển sản phẩm, cơ giới hóa khâu thu hoạch, khâu bơm nước tưới, chủ động nguồn nước tưới, điện. Như vậy, KTTT đã tạo điều kiện để đưa nông nghiệp đi dần vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tạo tiền đề đi lên sản xuất hàng hóa lớn. b. Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hình thành quan hệ sản xuất mới trong nông nghiệp và nông thôn. Sự hình thành và phát triển KTTT ở nước ta hiện nay là xu hướng tất yếu của tập trung hóa, chuyên môn hóa và thị trường hóa sản xuất trong nông nghiệp, góp 10