Tài liệu Giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình 135 trên địa bàn huyện văn chấn, tỉnh yên bái

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM DƯƠNG QUANG HƯNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH 135 TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN CHẤN, TỈNH YÊN BÁI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM DƯƠNG QUANG HƯNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH 135 TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĂN CHẤN, TỈNH YÊN BÁI Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Dương Văn Sơn THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu trách nhiệm trước hội đồng chấm luận văn, trước Nhà trường và phòng Đào tạo về các thông tin, số liệu trong đề tài luận văn này. Tác giả luận văn Dương Quang Hưng ii LỜI CÁM ƠN Trong thời gian thực tập và nghiên cứu tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái, tôi đã hoàn thành xong đề tài luận văn cao học của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ chu đáo, tận tình của nhà trường, các cơ quan, thầy cô, gia đình và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, Phòng Đào tạo cùng toàn thể các Thầy, Cô đã tận tụy giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập cũng như thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn PGS.TS Dương Văn Sơn đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện thiết kế nghiên cứu, phân tích số liệu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cám ơn sự giúp đỡ của Ủy ban nhân dân huyện Văn Chấn; Phòng Dân tộc huyện Văn Chấn; Ban quản lý đầu tư Xây dựng huyện Văn Chấn; Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Văn Chấn; Phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Văn Chấn; các xã nghiên cứu, … đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài luận văn này. Với trình độ và thời gian có hạn, do đó bản luận văn của tôi không thể trách khỏi những sai sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp tham gia ý kiến của thầy cô để bản đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cám ơn! Thái Nguyên, tháng 03 năm 2019 Học viên Dương Quang Hưng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ....................................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH............................................................................... vi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .........................................................................................viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ....................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .......................................................................................... 5 1.1.2. Chương trình 135 ................................................................................................ 6 1.1.3. Chương trình 135 và xóa đói giảm nghèo ......................................................... 11 1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 12 1.2.1. Kinh nghiệm thực hiện chương trình 135 ở một số địa phương ....................... 12 1.2.2. Một số nghiên cứu có liên quan ........................................................................ 20 1.2.3. Bài học kinh nghiệm thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn ................. 23 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......... 26 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................... 26 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................. 26 2.1.2. Điều kiện kinh tế-xã hội .................................................................................... 27 2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................ 28 2.3. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 29 2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu ............................................................................ 29 2.3.2. Phương pháp xử lý phân tích số liệu ................................................................. 32 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................... 32 iv Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................... 34 3.1. Tổ chức thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn ........................................ 34 3.1.1. Quyết định thành lập và hoạt động của bộ máy chỉ đạo, điều hành ................. 34 3.1.2. Công tác tuyên truyền và kiểm tra giám sát chương trình 135 ......................... 41 3.2. Kết quả thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn......................................... 42 3.2.1. Hỗ trợ phát triển sản xuất .................................................................................. 42 3.2.2. Hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng ............................................................................... 46 3.3. Một số đánh giá chương trình 135 huyện Văn Chấn ........................................... 49 3.3.1. Đánh giá tổng hợp kết quả thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn ........ 49 3.3.2. Đánh giá của cán bộ huyện, xã và hộ dân hưởng lợi về chương trình 135 ....... 54 3.3.3. Thu nhập của hộ gia đình hưởng lợi từ chương trình 135 ................................ 65 3.4. Hạn chế, khó khăn và yếu tố ảnh hưởng đến chương trình 135 huyện Văn Chấn ......................................................................................................... 68 3.4.1. Hạn chế trong quản lý và thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn .......... 68 3.4.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý và thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn ................................................................................................... 73 3.4.3. Khó khăn và yếu tố ảnh hưởng đến chương trình 135 huyện Văn Chấn .......... 78 3.5. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả chương trình 135, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội đối với địa bàn huyện miền núi Văn Chấn ........... 80 3.5.1. Nhóm giải pháp đối với từng nhiệm vụ cụ thể của chương trình 135 đến năm 2020 và các năm tiếp theo ........................................................................ 80 3.5.2. Giải pháp đối với đối tượng thụ hưởng chương trình 135 ...................................... 90 3.5.3. Nhóm giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế trong quá trình thực hiện chương trình 135 tại huyện Văn Chấn ............................................................. 92 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 97 1. Kết luận ................................................................................................................... 97 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 100 PHỤ LỤC ....................................................................................................................... v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCĐ-BDT : Ban chỉ đạo - Ban Dân tộc CSHT : Cơ sở hạ tầng CT135 : Chương trình 135 ĐBKK : Đặc biệt khó khăn GNBV : Giảm nghèo bền vững KT-KT : Kinh tế kỹ thuật KT-XH : Kinh tế - xã hội NĐ-CP : Nghị định Chính phủ Nxb : Nhà xuất bản QĐ-TTg : Quyết định Thủ tướng TTLT-KH&ĐT : Thông tư liên tịch Bộ Kế hoạch Đầu tư UBDT : Ủy ban Dân tộc UBDT-VP135 : Ủy ban Dân tộc - Văn phòng 135 UBND : Ủy ban nhân dân UBTƯMTTQVN-BTC : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Tài chính XĐGN : Xóa đói giảm nghèo vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng Bảng 2.1. Cán bộ huyện, xã được điều tra phân theo trình độ ............................. 30 Bảng 2.2. Hộ hưởng lợi được điều tra phân theo đơn vị hành chính .............. 31 Bảng 3.1. Hỗ trợ sản xuất chương trình 135 huyện Văn Chấn............................. 43 Bảng 3.2. Xây dựng cơ sở hạ tầng chương trình 135 huyện Văn Chấn ............... 47 Bảng 3.3. Nguồn lực hỗ trợ Chương trình 135 huyện Văn Chấn ......................... 48 Bảng 3.4.a Chỉ tiêu chung kết quả thực hiện CT 135 huyện Văn Chấn................. 50 Bảng 3.4.b. Chỉ tiêu kết quả các thôn thực hiện CT 135 huyện Văn Chấn ............. 51 Bảng 3.4.c. Chỉ tiêu kết quả các xã thực hiện CT 135 huyện Văn Chấn ................ 52 Bảng 3.5. Hiểu biết của cán bộ huyện, xã về các dự án thuộc Chương trình 135 ...... 55 Bảng 3.6. Đánh giá của cán bộ huyện, xã về hiệu quả CT135 và các dự án thuộc chương trình 135 ....................................................................... 56 Bảng 3.7. Sự hiểu biết của người dân về dự án đầu tư thuộc CT135 ................... 57 Bảng 3.8. Người dân đánh giá về hiệu quả chương trình 135 và các dự án thuộc Chương trình 135 huyện Văn Chấn (1) ...................................... 58 Bảng 3.9. Người dân đánh giá hiệu quả dự án và hiệu quả các công trình đầu tư của dự án CSHT thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (2) ....... 59 Bảng 3.10. Người dân đánh giá hiệu quả các công trình đầu tư của dự án cơ sở hạ tầng thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (3) ..................... 60 Bảng 3.11. Người dân đánh giá hiệu quả các công trình đầu tư dự án cơ sở hạ tầng thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (4) .............................. 61 Bảng 3.12. Người dân đánh giá khả năng phục vụ của các công trình đầu tư dự án cơ sở hạ tầng thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (5) ...... 62 Bảng 3.13. Người dân đánh giá khả năng phục vụ của công trình đầu tư dự án CSHT và hiệu quả hỗ trợ dự án PTSX thuộc CT135 huyện Văn Chấn (6) ................................................................................................ 63 Bảng 3.14. Người dân đánh giá hiệu quả hỗ trợ dự án PTSX thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (7) .............................................................. 64 vii Bảng 3.15. Người dân đánh giá hiệu quả hỗ trợ dự án PTSX thuộc chương trình 135 huyện Văn Chấn (8) .............................................................. 65 Bảng 3.16. Thu nhập hộ gia đình hưởng lợi năm 2012-2017 ................................. 66 Bảng 3.17. Thu nhập năm 2017 .............................................................................. 67 Bảng 3.18. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của chương trình 135 huyện Văn Chấn ............................................................................ 79 Hình Hình 3.1. Thu nhập (triệu đồng/năm) bình quân hộ qua các năm ........................ 67 Hình 3.2. Thu nhập (triệu đồng) bình quân người/tháng ..................................... 68 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Mục đích nghiên cứu của đề tài - Cập nhật và hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về chương trình 135 và tác động của Chương trình này trong giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn nghiên cứu huyện Văn Chấn. - Đánh giá những kết quả đã đạt được của chương trình 135 trên địa bàn huyện Văn Chấn giai đoạn 2013-2017. - Đánh giá khó khăn, hạn chế và yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn. - Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình 135, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội đối với địa bàn huyện miền núi Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. 2. Phương pháp nghiên cứu 2.1. Phương pháp thu thập số liệu 2.1.1. Thu thập số liệu thứ cấp 2.1.2. Thu thập số liệu sơ cấp a) Phỏng vấn bán cấu trúc b) Điều tra phỏng vấn bằng phiếu điều tra 3. Kết quả nghiên cứu 3.1. Hạn chế trong quản lý và thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn 3.1.1. Về mặt chế độ chính sách a) Về phân bổ tài chính b) Về nội dung chương trình 135 c) Về chính sách chỉ đạo thực hiện 3.1.2. Về công tác tổ chức thực hiện 3.1.3. Về đối tượng thụ hưởng của chương trình 3.2. Khó khăn và yếu tố ảnh hưởng đến chương trình 135 huyện Văn Chấn - Nhiều công trình đòi hỏi nguồn vốn lớn do địa điểm đầu tư xa, chủ yếu vận chuyển bộ, mặc dù đã huy động vốn từ 2 - 3 năm để tiếp chi nhưng vẫn còn thiếu. ix - Chủ đầu tư còn gặp nhiều khó khăn trong việc vận động người dân hiến đất xây dựng công trình; việc phổ biến, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất còn nhiều khó khăn. - Một số văn bản hướng dẫn thực hiện của cơ quan có thẩm quyền cấp trên còn chậm, dẫn đến tiến độ triển khai chậm. - Vai trò tham gia giám sát của cộng đồng còn hạn chế, chỉ mang tính thủ tục. 3.3. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả chương trình 135, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội đối với địa bàn huyện miền núi Văn Chấn 3.3.1. Nhóm giải pháp đối với từng nhiệm vụ cụ thể của chương trình 135 đến năm 2020 và các năm tiếp theo 3.3.1.1. Giải pháp đối với thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ phát triển sản xuất a) Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn và cơ cấu kinh tế hộ gia đình b) Khôi phục và phát triển ngành nghề phi nông nghiệp ở nông thôn c) Tăng cường công tác khuyến nông, khuyến lâm đến thôn, bản và đến hộ gia đình d) Mở rộng việc đầu tư xây dựng mô hình sản xuất e) Hướng dẫn, giúp đỡ các tổ, nhóm hợp tác phát triển 3.3.1.2. Giải pháp đối với nhiệm vụ phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu ở các xã, thôn bản đặc biệt khó khăn 3.3.1.3. Giải pháp đối với nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở, nâng cao năng lực cộng đồng 3.3.2. Giải pháp đối với đối tượng thụ hưởng chương trình 135 3.3.2.1. Giải pháp nhằm nâng cao năng lực khả năng của người nghèo 3.3.2.2. Giải pháp nhằm tạo cơ hội cho người nghèo 3.3.2.3. Giải pháp đẩy mạnh dịch vụ công 3.3.2.4. Giải pháp nhằm tạo sự an toàn cho người nghèo 3.3.3. Nhóm giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế trong quá trình thực hiện chương trình 135 tại huyện Văn Chấn 3.3.3.1. Ban hành các văn bản hướng dẫn 3.3.3.2. Huy động nguồn lực trong cộng đồng thực hiện chương trình x 3.3.3.3. Phát triển kinh tế - xã hội các xã ĐBKK vùng dân tộc và miền núi phải gắn với bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hoá 3.3.3.4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức về môi trường và phát triển bền vững nhằm xây dựng phong trào quần chúng nhân dân bảo vệ môi trường 3.3.3.5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và thực hiện chế độ báo cáo 4. Kết luận Văn Chấn là huyện vùng cao có 17 xã đặc biệt khó khăn và 40 thôn bản đặc biệt khó khăn của 10 xã khu vực II (toàn huyện có 31 xã, thị trấn) địa hình đồi núi độ dốc cao, cuộc sống của nhân dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, tỷ lệ đói nghèo cao, hạ tầng cơ sở, kinh tế - xã hội kém phát triển. Chương trình 135 đã đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như: Đường giao thông nông thôn phục vụ sản xuất, kinh doanh và dân sinh; hệ thống các công trình bảo đảm cung cấp điện phục vụ sinh hoạt và sản xuất; nhà văn hóa, nhà sinh hoạt cộng đồng ở xã, thôn, bản; công trình để bảo đảm chuẩn hóa trạm y tế xã; công trình để bảo đảm chuẩn hóa giáo dục trên địa bàn xã; Cải tạo, xây mới hệ thống thủy lợi trên địa bàn xã, thôn, bản; Duy tu, bảo dưỡng các công trình hạ tầng cơ sở,... Nhiều ý kiến cho rằng cải thiện cơ sở hạ tầng xã có tác động đến cải thiện mức sống của đồng bào. Cùng với đó, các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất đã giúp cho một số hộ đồng bào dân tộc biết áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong canh tác, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thức ăn công nghiệp; đưa giống cây trồng, vật nuôi mới, năng suất cao, chất lượng tốt vào sản xuất thay cho giống địa phương, tăng thêm thu nhập cho hộ gia đình, tạo động lực để vươn lên thoát nghèo. Chính sách hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi, các mô hình sản xuất, chăn nuôi đã giúp người nghèo có những kiến thức ban đầu trong việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi tạo thêm thu nhập cho gia đình, tạo động lực để vươn lên thoát nghèo. Khó khăn, thách thức trong thực hiện của chương trình 135 được xác định là: (1) Sản xuất yếu kém, thiếu tính tự chủ, (2) Hạn chế về nguồn lực, (3) Hỗ trợ đầu tư còn mang tính cào bằng, chia đều, thiếu công bằng, (4) Nhận thức còn hạn chế nên chưa phát huy được nội lực, (5) Phân bổ và giao vốn chưa kịp thời, (6) Văn bản hướng dẫn chậm ban hành, và chưa sát thực tế, (7) Thiếu vốn để có thể hoàn thành xi công trình, (8) Năng lực cán bộ xã, thôn còn hạn chế, và (9) Việc phân cấp chưa cụ thể nên còn dẫn đến chồng chéo, thực hiện còn gặp khó khăn. Cùng với các khó khăn, thách thức, cũng có đến 10 yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chương trình 135 được đánh giá là: (1) Năng lực cán bộ xã, thôn hạn chế, (2) Nhiều đầu mối quản lý, việc phân cấp chưa cụ thể nên thực hiện còn gặp khó khăn, (3) Đời sống khó khăn, hạn chế huy động nguồn lực, (4) Hỗ trợ cào bằng, chia đều, thiếu công bằng, (5) Nhận thức còn hạn chế nên chưa phát huy nội lực, (6) Tâm lý trông chờ ỷ lại không muốn thoát nghèo, (7) Văn bản hướng dẫn chậm ban hành, chưa sát thực tế, (8) Địa bàn rộng, địa hình chia cắt phức tạp, đi lại khó khăn, (9) Kinh phí còn hạn hẹp, chưa đủ để xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu, và (10) Phân bổ và giao vốn chưa kịp thời. Để nâng cao hiệu quả chương trình 135 trong giai đoạn tiếp theo cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp cũng như biện pháp khắc phục các khó khăn, thách thức. Cần phải có các giải pháp hữu hiệu để kiểm soát ít nhất 10 yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chương trình 135, nâng cao điều kiện sống của các hộ đồng bào. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xóa đói giảm nghèo là nhiệm vụ đã được xác định trong nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc. Nguyên nhân chủ yếu là do công tác xoá đói giảm nghèo thực hiện còn nhiều hạn chế, nguồn vốn xoá đói giảm nghèo còn hạn hẹp, các xã đặc biệt khó khăn vẫn còn khá nhiều, địa hình khá phức tạp, dân cư thưa thớt, nhiều tập tục lạc hậu trong sản xuất và đời sống đã làm hạn chế khả năng phát triển kinh tế của các vùng này. Mặt khác, tại các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn do không được đầu tư một cách đồng bộ nên cuộc sống của những người dân nơi đây gặp rất nhiều khó khăn: Do cơ sở hạ tầng kém phát triển nên việc giao lưu buôn bán bị đình trệ, kinh tế kém phát triển; thiếu trường học và giáo viên nên rất nhiều trẻ em trong độ tuổi học sinh không được đến trường; thiếu trạm xá, cơ sở y tế và đội ngũ y bác sỹ nên việc chăm lo sức khỏe cho người dân cũng không được đảm bảo; Hệ thống thủy lợi hoạt động không tốt nên dẫn tới việc sản xuất nông lâm nghiệp không đạt hiệu quả cao. Đứng trước thực trạng đó, để đảm bảo sự ổn định kinh tế, nâng cao ý thức chính trị, góp phần cải thiện và từng bước nâng cao điều kiện sống của người nghèo, trước hết là ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện ở các vùng nghèo; thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư,… Đặc biệt là tăng cường lòng tin của nhân dân các khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa vào đường lối lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, đồng thời cũng khẳng định sự quan tâm của Đảng và chính phủ Việt Nam tới đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân nơi đây, các chương trình, chính sách xóa đói giảm nghèo ra đời. Và chương trình xóa đói giảm nghèo có phạm vi rộng, nguồn vốn đầu tư lớn nhất phải kể đến Chương trình 135 của chính phủ. Sau Quyết định 135/1998/QĐ-TTg ngày 31 tháng 7 năm 1998 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) cho các xã đặc biệt khó khăn (ĐBKK) miền núi, vùng sâu, vùng xa (gọi tắt là chương trình 135 2 - CT135) đến nay chương trình 135 đã trải qua 3 giai đoạn. Trong những năm gần đây, đặc biệt nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách lớn hỗ trợ đầu tư phát triển KT-XH vùng đồng bào dân tộc miền núi, vùng ĐBKK, biên giới. Các chương trình mục tiêu quốc gia, các chính sách hỗ trợ ưu tiên,... đã góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho các hộ nghèo đồng bào dân tộc thiểu số ở các xã ĐBKK; phát triển sản xuất (PTSX); đầu tư cơ sở hạ tầng (CSHT) tạo điều kiện cơ bản phát triển KT-XH, ổn định an ninh quốc phòng, trật tự chính trị xã hội tại các vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Với những thành tựu được ghi nhận trong phát triển kinh tế xã hội cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi rất đáng kể: Chương trình 135 đã làm thay đổi cơ bản diện mạo nông thôn vùng dân tộc, miền núi đặc biệt khó khăn, vùng sâu vùng xa, đời sống đồng bào dân tộc có sự chuyển biến theo hướng sản xuất hàng hóa, tỷ lệ thôn bản có điện, đường, lớp học, nhà văn hóa, công trình thủy lợi tăng lên, đội ngũ cán bộ cơ sở được bồi dưỡng, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững. Chương trình cũng được đánh giá cao của các tổ chức Quốc tế và trong nước, đặc biệt là kết quả giám sát của Hội đồng dân tộc Quốc hội và Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về những kết quả đã đạt được. Bên cạnh những thành tựu trên, việc phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn rất nhiều việc phải làm để tiếp tục hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội tại khu vực này. Chương trình 135 đã trải qua ba giai đoạn với gần 20 năm triển khai thực hiện nên việc đánh giá hiệu quả của chương trình đối với xã hội là điều cần thiết. Để từ đó phân tích chương trình đã làm được những gì và những vấn đề còn tồn đọng. Trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hơn nữa của chương trình trong giai đoạn 2016 - 2020 là vô cùng cần thiết. Vậy, trên địa bàn huyện Văn Chấn, chương trình 135 giai đoạn vừa qua đã được triển khai như thế nào? Kết quả thực hiện ra sao? Tác động như thế nào đến đời sống kinh tế hộ? Cần làm gì và làm như thế nào để tiếp tục thực hiện chương trình đó trên địa bàn huyện Văn Chấn cũng như các nơi khác trong toàn tỉnh Yên Bái? Xuất phát từ lý do trên, cùng với sự khuyến khích của tập thể Lãnh đạo Ban 3 Dân tộc tỉnh và định hướng của giảng viên hướng dẫn tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “Giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình 135 trên địa bàn huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái” để nghiên cứu là rất cần thiết, vừa có ý nghĩa khoa học, lại có ý nghĩa thực tiễn lớn phục vụ thực tiễn chương trình 135 giai đoạn 2017-2020 của địa phương. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Cập nhật và hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về chương trình 135 và tác động của Chương trình này trong giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn nghiên cứu huyện Văn Chấn. - Đánh giá những kết quả đã đạt được của chương trình 135 trên địa bàn huyện Văn Chấn giai đoạn 2013-2017. - Đánh giá khó khăn, hạn chế và yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thực hiện chương trình 135 huyện Văn Chấn. - Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình 135, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội đối với địa bàn huyện miền núi Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Ðề tài nghiên cứu các vấn đề liên quan đến tổ chức thực hiện, kết quả thực hiện, hiệu quả, tác động của chương trình 135 trên địa bàn huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Đối tượng điều tra khảo sát là cán bộ huyện, cán bộ xã và hộ gia đình hưởng lợi từ chương trình 135. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Chương trình 135 bao gồm: Hỗ trợ phát triển sản xuất, hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ cơ sở và cộng đồng và hỗ trợ duy tu, bảo dưỡng các công trình sau đầu tư. Trong đó, đề tài luận văn tập trung nghiên cứu về dự án hỗ trợ phát triển sản xuất, hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực cộng đồng và cán bộ cơ sở. Đánh giá chương trình 135 được dựa trên việc thực hiện đánh giá nội bộ, hay còn gọi đánh giá trong dựa trên các ý kiến đánh giá của cán bộ huyện, cán bộ xã và người dân hưởng lợi từ chương 4 trình 135. Chương trình 135 đặc biệt chú trọng đến đồng bào dân tộc thiểu số, nên các phân tích được tập trung theo nhóm cộng đồng dân tộc. - Phạm vi về thời gian: Số liệu sơ cấp điều tra năm 2018. Số liệu thứ cấp điều tra trong các năm 2013-2017. Luận văn phân tích thực trạng, giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình 135 tại huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái từ 2013-2017 và giải pháp đề xuất đến năm 2020 và các năm tiếp theo. - Phạm vi về không gian: Tại huyện Văn Chấn với 17 xã và 51 thôn bản đặc biệt khó khăn (ĐBKK) được hưởng các chính sách hỗ trợ từ chương trình 135. Số liệu thứ cấp thực hiện trên phạm vi toàn huyện Văn Chấn. Số liệu sơ cấp điều tra tại 23 xã có thôn bản đặc biệt khó khăn của huyện Văn Chấn. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn góp phần nhất định trong việc hoàn thiện cơ sở lý luận về nội dung nâng cao hiệu quả quản lý thực hiện chương 135 ở Việt Nam hiện nay. Kết quả nghiên cứu là cơ sở dữ liệu, là căn cứ khoa học đối với các nhà lãnh đạo, quản lý chương trình, lãnh đạo các ban ngành địa phương nghiên cứu, sử dụng nhằm tổ chức thực hiện chương trình 135 hiệu quả hơn, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội ở địa phương. 4.2. Ý nghĩa thực tiễn Tác giả hy vọng rằng kết quả nghiên cứu của luận văn này sẽ được chính quyền địa phương huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái và các địa phương có đặc điểm tương đồng với huyện Văn Chấn có thể tham khảo, vận dụng vào tổ chức thực hiện chương trình 135 trong giai đoạn tới có hiệu quả hơn, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội ở địa phương trong điều kiện hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay. Các giải pháp và kiến nghị của đề tài luận văn trực tiếp góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thực hiện chương trình 135 trên địa bàn tỉnh Yên Bái nói chung và huyện Văn Chấn nói riêng. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn cũng có ý nghĩa tham khảo đối với nâng cao hiệu quả quản lý thực hiện chương trình 135 đối với các tỉnh, thành phố khác trong cả nước. 5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Một số khái niệm và thuật ngữ liên quan 1.1.1.1. Hiệu quả Hiệu quả là khái niệm vừa rộng, lại vừa sâu, được sử dụng nhiều trong thực tiễn đời sống xã hội, trong kinh tế và quản trị kinh doanh. Hiệu quả là sự liên quan giữa nguồn lực đầu vào khan hiếm (như lao động, vốn, máy móc,…) với kết quả trung gian hay kết quả cuối cùng. Hiệu quả là một phạm trù được sử dụng rộng rãi trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, kỹ thuật, xã hội. Hiểu theo nghĩa rộng, hiệu quả thể hiện mối tương quan giữa các biến số đầu ra thu được (outputs) so với các biến số đầu vào (inputs) đã được sử dụng để tạo ra những kết quả đầu ra đó. Sự hiệu quả được định nghĩa là đạt được một kết quả giống nhau nhưng sử dụng ít thời gian, công sức và nguồn lực nhất. Trong đời sống xã hội, theo quan niệm thật đơn giản thìhiệu quả được hiểu là kết quả thực mà việc làm mang lại. Do đó trong phạm vi luận văn này, hiệu quả của chương trình 135 được hiểu là những kết quả thực mà chương trình 135 đã mang lại từ những đầu tư (vốn, vật chất, kỹ thuật,…). Những kết quả này có thể bao gồm cả những tác động, hiệu quả của chương trình 135 đã đem lại từ những đầu tư của chương trình này. 1.1.1.2. Hiệu quả của chương trình 135 Chương trình 135 đã xây dựng được hệ thống cơ sở hạ tầng thiết yếu quan trọng, góp phần làm thay đổi bộ mặt xã hội nông thôn vùng dân tộc, góp phần tích cực trong công tác phát triển văn hoá, giáo dục và y tế, giao lưu trao đổi hàng hoá giữa các xã trong vùng, tạo điều kiện phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn; Các tuyến đường giao thông liên xã, liên bản được mở rộng đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại của nhân dân, thúc đẩy giao lưu kinh tế, văn hoá, xã hội; hệ thống thuỷ lợi được xây dựng đã nâng cao năng lực tưới, mở rộng diện tích đất sản xuất giúp các xã đặc biệt khó khăn ổn định lương thực; tăng số người được sử dụng điện; số trường, lớp học được xây dựng kiên cố với quy mô nhà cấp III, cấp IV và trang thiết 6 bị phục vụ cho giáo viên và học sinh được đầu tư tương đối đầy đủ, nhanh chóng khắc phục được tình trạng thiếu lớp học, góp phần tích cực tăng tỷ lệ các em trong độ tuổi đến trường đi học; Việc thực hiện chương trình 135 kết hợp với việc lồng ghép các chương trình, dự án khác trên địa bàn đã góp phần xoá đói, giảm nghèo, thực hiện dự án hỗ trợ phát triển sản xuất đã giúp cho một số hộ đồng bào dân tộc có tập quán sản xuất nương rẫy, phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, canh tác một vụ nay biết làm ruộng nước, thâm canh tăng vụ, biết áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong canh tác, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thức ăn công nghiệp; đưa giống cây trồng, vật nuôi mới, năng suất cao, chất lượng tốt vào sản xuất thay cho giống địa phương, tăng thêm thu nhập cho hộ gia đình, tạo động lực để vươn lên thoát nghèo. 1.1.2. Chương trình 135 Chương trình 135 là một trong những chương trình đã thu hút sự quan tâm của cả cộng đồng và toàn xã hội. Với nguồn ngân sách mà Trung ương cũng như ngân sách của từng địa phương dành cho chương trình, tổng kinh phí giai đoạn I (19982005) đã chi khoảng 10.000 tỷ đồng, và giai đoạn II (2006-2010) trên 14.000 tỷ đồng đã làm thay đổi đáng kể bộ mặt của các thôn, xã được thụ hưởng chương trình với 1.946 xã và 3.149 thôn, buôn, làng, bản, xóm ấp đặc biệt khó khăn thuộc các xã khu vực II thuộc 45 tỉnh, thành được đưa vào phạm vi của Chương trình 135; giai đoạn (2011-2015) chương trình 135 đầu tư cho 2.331 xã và 3.509 thôn, bản đặc biệt khó khăn với tổng số vốn từ ngân sách nhà nước là trên 15.000 tỷ đồng. Đời sống người dân dần dần được cải thiện với thu nhập bình quân đầu người ở các xã trong Chương trình đạt 4,2 triệu đồng/người/năm(so với mục tiêu của CT đến hết năm 2010 đạt trên 70% số hộ có thu nhập bình quân đầu người trên 3,5 triệu đồng/ người/ năm). Chương trình 135 là một trong những chương trình đã thu hút sự quan tâm của cả cộng đồng và toàn xã hội. Với nguồn ngân sách mà Trung ương dành cho Chương trình trong giai đoạn 2011 - 2015 huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái được đầu tư hỗ trợ với tổng kinh phí là: 132.970 triệu đồng đầu tư cho hỗ trợ phát triển sản xuất; đào tạo cán bộ xã, thôn bản; duy tu bảo dưỡng công trình sau đầu tư và chủ 7 yếu đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như giao thông, thủy lợi, trường học,... cho các xã, thôn bản đặc biệt khó khăn, trong đó: + Dự án phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu 104.519 triệu đồng (Trong đó XDCSHT xã 71.719 triệu; CSHT thôn bản 32.800 triệu đồng). + Dự án hỗ trợ phát triển sản xuất 19.550 triệu đồng. + Dự án đào tạo nâng cao năng lực cán bộ xã thôn bản và cộng đồng 1.266 triệu đồng. + Hỗ trợ duy tu bảo dưỡng CT sau đầu tư 5.135 triệu đồng + Hỗ trợ của các tổ chức quốc tế cho chương trình 135 (Chính phủ Ai len) 2.500 triệu đồng Đã thực hiện đầu tư xây dựng và duy tu bảo dưỡng tổng số 166 công trình trên địa bàn các xã, thôn bản Đặc biệt khó khăn. Trong đó 40 công trình tại các xã ĐBKK; 102 hạng mục công trình nhỏ thuộc các xã có thôn, bản ĐBKK và duy tu bảo dưỡng, sửa chữa được 14 công trình. Những kết quả đạt được đã cho thấy những hiệu quả mà Chương trình đã mang lại đối với đời sống đối với các hộ nghèo ở những vùng khó khăn. - Giới thiệu về chương trình 135 giai đoạn 2016-2020: Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII, Quốc hội đã ra Nghị quyết số 100/2015/QH13 về phê duyệt chủ trương đầu tư các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016 - 2020. Theo đó, từ 16 chương trình, thì giai đoạn 2016 2020, Chương trình mục tiêu quốc gia rút lại còn 2 chương trình (gồm Chương trình xây dựng Nông thôn mới và Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững), trong đó CT135 là một chương trình nằm trong Chương trình giảm nghèo bền vững. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ vừa phê duyệt danh sách 2.275 xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã an toàn khu của 48 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương vào diện đầu tư của chương trình 135 năm giai đoạn 2016-2020. Mục tiêu cụ thể của Chương trình 135 giai đoạn 2016-2020 là góp phần tăng thu nhập bình quân đầu người của các hộ nghèo trên địa bàn tới năm 2020 gấp 3,5 lần so với năm 2011, tương đương với 26 triệu đồng/người/năm; góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo 4%/năm ở