DANH MôC Ký HIÖU C¸C CH÷ VIÕT T¾T
4
Më §ÇU
5
CH¦¥NG I: Tæng quan vÒ HÖ THèNG niªm yÕt trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n
1. Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt
7
1.1 Kh¸i niÖm
7
1.2 Môc tiªu niªm yÕt
8
1.3 Ph©n lo¹i niªm yÕt
9
1.3.1 Ph©n theo thÞ tr−êng
9
1.3.2 Ph©n theo lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt:
10
1.4 Tiªu chuÈn niªm yÕt
14
1.5.1 Tiªu chuÈn ®Þnh l−îng
14
1.5.2 Tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh
15
1.5 Nh÷ng thuËn lîi vµ bÊt lîi cña viÖc niªm yÕt
17
1.5.1 ThuËn lîi
17
1.5.2 BÊt lîi
19
1.6 Niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ngoµi vµ niªm yÕt cña tæ
chøc n−íc ngoµi trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam
20
1.6.1 Sù cÇn thiÕt
20
1.6.2 §iÒu kiÖn thùc hiÖn héi nhËp víi thÞ tr−êng chøng kho¸n quèc tÕ22
1.6.3 Qu¶n lý m· niªm yÕt theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISIN
25
2. HÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt
2.1 NghiÖp vô niªm yÕt chøng kho¸n
2.1.1 Hå s¬ niªm yÕt
2.1.2 Quy tr×nh xÐt duyÖt vµ cÊp phÐp niªm yÕt
2.2 NghiÖp vô qu¶n lý sau niªm yÕt
2.2.1 Gi¸m s¸t t×nh h×nh qu¶n trÞ c«ng ty
2.2.2 Gi¸m s¸t viÖc duy tr× tiªu chuÈn niªm yÕt
2.2.3 Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quy ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin
26
27
27
29
31
31
34
36
3. Ho¹t ®éng qu¶n lý niªm yÕt t¹i mét sè thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu
vùc vµ bµi häc kinh nghiÖm cho thÞ tr−êng ViÖt Nam
40
3.1 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Th¸i Lan
40
1
3.1.1 CÊu tróc thÞ tr−êng
40
3.1.2 C¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt chøng kho¸n trªn SET
41
3.1.3 Quy tr×nh niªm yÕt cæ phiÕu phæ th«ng trªn SET
43
3.2 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Hµn Quèc
44
3.2.1 CÊu tróc thÞ tr−êng
44
3.2.2 C¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt chøng kho¸n
45
3.2.3 Quy tr×nh niªm yÕt chøng kho¸n
47
3.3 ThÞ tr−êng chøng kho¸n Trung Quèc
50
3.3.1 C¨n cø ph¸p lý cña viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t ph¸t hµnh vµ niªm yÕt
chøng kho¸n
50
3.3.2 Tiªu chuÈn niªm yÕt
51
3.3.3 Hå s¬ niªm yÕt
51
3.3.4 C«ng t¸c thÈm ®Þnh ph¸t hµnh/ niªm yÕt chøng kho¸n
52
3.3.5 Qu¶n lý, gi¸m s¸t niªm yÕt t¹i SGDCK
54
3.4
Bµi häc kinh nghiÖm
56
CH¦¥NG II: Thùc tr¹ng HÖ THèNG QU¶N Lý niªm yÕt trªn thÞ
tr−êng chøng KHO¸N viÖt nam
1. Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam vµ hÖ thèng qu¶n lý
niªm yÕt chøng kho¸n
1.1 Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam
1.2 Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt
1.2.1 Khung ph¸p lý
1.2.2 CÊp phÐp niªm yÕt
1.2.3 NghiÖp vô qu¶n lý niªm yÕt
2. §¸nh gi¸ hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt
1.1 Khung ph¸p lý ®iÒu chØnh hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n
1.2 C¸c qui ®Þnh liªn quan ®Õn tiªu chuÈn niªm yÕt vµ CBTT
1.3 §¸nh gi¸ c«ng t¸c qu¶n lý niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM
2.3.1 X©y dùng vµ ¸p dông quy tr×nh nghiÖp vô
2.3.2 §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c¸c néi dung qu¶n lý niªm yÕt
1.4 §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt
1.5 Vai trß cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc
59
59
64
64
66
70
93
93
96
103
103
104
111
118
2
3. Bµi häc kinh nghiÖm
120
CH¦¥NG III: GI¶I PH¸P HOµN THIÖN Vµ PH¸T TRIÓN HÖ THèNG NI£M
YÕT CHøNG KHO¸N trªn thÞ tr−êng GIAO DÞCH TËP TRUNG
1.
§Þnh h−íng ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam
1.1
VÒ quy m« thÞ tr−êng chøng kho¸n
1.2
VÒ m« h×nh thÞ tr−êng chøng kho¸n
123
123
124
2.
Nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt
2.1
§èi víi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n TP.HCM
2.2
§èi víi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Hµ Néi
125
125
126
3.
C¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt trong giai ®o¹n tr−íc m¾t
3.1
§Ò xuÊt m« h×nh gi¸m s¸t niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM
126
3.2
§Ò xuÊt m« h×nh ho¹t ®éng cho TTGDCK Hµ Néi
130
3.3
§Ò xuÊt hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn m« h×nh c«ng bè th«ng tin
131
3.4
C¸c ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n trÞ c«ng ty
133
3.5
C¸c ®Ò xuÊt liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch ®èi víi c«ng ty niªm yÕt
134
3.6
§Ò xuÊt nh»m x©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt
nh»m c¶nh b¸o thÞ tr−êng
136
3.7
§Ò xuÊt thùc hiÖn niªm yÕt chÐo vµ liªn kÕt giao dÞch
137
3.8
C¸c kiÕn nghÞ kh¸c
139
4.
C¸c gi¶i ph¸p l©u dµi (®Õn n¨m 2020)
4.1
M« h×nh niªm yÕt
4.2
Tiªu chuÈn niªm yÕt
140
140
142
5.
§iÒu kiÖn ®Ó thùc thi c¸c gi¶i ph¸p
145
5.1
Hoµn chØnh m« h×nh thÞ tr−êng
145
5.2
Hoµn chØnh vµ n©ng cao hiÖu lùc cña khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ
tr−êng chøng kho¸n
147
5.3
C«ng nghÖ tin häc trong qu¶n lý niªm yÕt
148
5.4
Thµnh lËp Trung t©m L−u ký ®éc lËp
149
KÕT LUËN
152
TµI LIÖU THAM KH¶O
153
PHô LôC
Error! Bookmark not defined.
3
DANH MôC Ký HIÖU C¸C CH÷ VIÕT T¾T
1. ThÞ tr−êng chøng kho¸n
TTCK
2. ñy ban Chøng kho¸n
UBCK
3. ñy ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc
4. Së Giao dÞch Chøng kho¸n
5. Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n
6. Thµnh phè Hå ChÝ Minh
7. C«ng ty chøng kho¸n
8. Doanh nghiÖp nhµ n−íc
9. C«ng bè th«ng tin
10. Héi ®ång qu¶n trÞ
11. §¹i héi ®ång cæ ®«ng
12. Trung t©m l−u ký
UBCKNN
SGDCK
TTGDCK
Tp. HCM
CTCK
DNNN
CBTT
H§QT
§HC§
TTLK
4
Më §ÇU
ThÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét thÞ tr−êng tµi chÝnh bËc cao, lµ kªnh huy
®éng vµ ph©n phèi vèn hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn t¹o tÝnh thanh kho¶n
cho c¸c lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng. Trªn thùc tÕ, thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam míi ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng h¬n 4 n¨m, qui m« thÞ
tr−êng cßn nhá hÑp, sè l−îng, chñng lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt vÉn ch−a cã sù
®ét biÕn ®¸ng kÓ, hÖ thèng c¸c qui ®Þnh liªn quan ®Õn ho¹t ®éng niªm yÕt
chøng kho¸n vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu më réng vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng.
Trong thêi gian tíi, ®Ó phôc vô cho c¸c c«ng ty cæ phÇn võa vµ nhá, Trung t©m
Giao dÞch Chøng kho¸n Hµ Néi sÏ chÝnh thøc më cöa ho¹t ®éng vµ theo sau sÏ
lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hÖ thèng niªm yÕt/ ®¨ng ký giao dÞch vµ gi¸m
s¸t sau niªm yÕt.
Tr−íc nh÷ng th¸ch thøc vµ nhu cÇu ph¸t triÓn thÞ tr−êng, viÖc duy tr× mét
hÖ thèng niªm yÕt víi c¸c tiªu chÝ vµ qui ®Þnh niªm yÕt chÆt chÏ, ®Çy ®ñ gióp
cho c¸c c«ng ty thùc hiÖn nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm mét c¸ch nghiªm tóc h¬n ®èi
víi ng−êi ®Çu t−, ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c tæ chøc
niªm yÕt/ c«ng ty qu¶n lý quü lµ mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng, cã ý nghÜa
then chèt trong viÖc cñng cè lßng tin cña ng−êi ®Çu t− vµ gãp phÇn thóc ®Èy thÞ
tr−êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §©y còng lµ ®éng lùc cho chóng t«i tiÕn hµnh
nghiªn cøu, tæng kÕt c¸c mÆt ho¹t ®éng cña hÖ thèng qu¶n lý chøng kho¸n niªm
yÕt trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam vµ m« h×nh c¸c n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n
ph¸t triÓn æn ®Þnh. §©y còng lµ c¬ së ®Ó x©y dùng luËn cø khoa häc cho ®Ò tµi
“Hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam”.
Néi dung ®Ò tµi tËp trung vµo 3 phÇn chÝnh bao gåm: giíi thiÖu tæng quan
vÒ hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung, thùc
tr¹ng hÖ thèng qu¶n lý chøng kho¸n niªm yÕt trªn Trung t©m Giao dÞch Chøng
kho¸n Tp. HCM hiÖn nay, tõ ®ã ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn vµ ph¸t
triÓn hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n cho thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung trong
thêi gian tíi. B»ng viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª ®èi víi c¸c sè liÖu
thùc tÕ, ph©n tÝch vµ tæng hîp c¸c ho¹t ®éng cô thÓ trªn thÞ tr−êng tõ khi míi ®i
5
vµo ho¹t ®éng ®Õn hÕt th¸ng 11/2004, toµn bé hiÖn tr¹ng cña hÖ thèng niªm yÕt
sÏ ®−îc hÖ thèng hãa vµ ph©n tÝch theo tõng néi dung vµ m¶ng nghiÖp vô. Trªn
c¬ së ®ã, chóng t«i ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò
sau:
- Hoµn thiÖn khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt;
- Hoµn thiÖn c¸c nghiÖp vô niªm yÕt ®ang thùc hiÖn vµ x©y dùng c¸c quy
tr×nh thùc hiÖn ®èi víi c¸c nghiÖp vô míi ph¸t sinh;
- C¸c gi¶i ph¸p liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thu hót hµng hãa niªm yÕt trªn thÞ
tr−êng.
Víi hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn, chóng t«i hy väng ®Ò tµi nµy sÏ ®ãng
gãp mét sè néi dung thiÕt thùc cho viÖc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam trong thêi gian s¾p tíi.
6
CH¦¥NG I
Tæng quan vÒ HÖ THèNG niªm yÕt
trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n
1.
Tæng quan vÒ hÖ thèng niªm yÕt
1.1 Kh¸i niÖm
Niªm yÕt chøng kho¸n lµ thñ tôc cho phÐp mét chøng kho¸n nhÊt ®Þnh
®−îc phÐp giao dÞch trªn thÞ tr−êng giao dÞch chøng kho¸n tËp trung. Cô thÓ,
®©y lµ qu¸ tr×nh mµ SGDCK (hoÆc UBCK) chÊp thuËn cho chøng kho¸n ®−îc
phÐp niªm yÕt vµ giao dÞch trªn SGDCK nÕu tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®ã
®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn vÒ ®Þnh l−îng còng nh− ®Þnh tÝnh mµ SGDCK
(hoÆc UBCK) ®Ò ra. Th«ng th−êng, viÖc cÊp phÐp niªm yÕt do SGDCK quyÕt
®Þnh. Tuy nhiªn, ë nh÷ng thÞ tr−êng míi thµnh lËp th× UBCK th−êng lµ c¬ quan
cã thÈm quyÒn cÊp phÐp niªm yÕt.
Nh×n chung, c¸c lo¹i chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu,
chøng chØ quü ®Çu t−, chøng quyÒn, quyÒn mua cæ phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng
kho¸n kh¸c (chøng kho¸n cã tµi s¶n ®¶m b¶o1, chøng kho¸n ph¸i sinh...). T¹i
mét sè thÞ tr−êng, do kh¸c biÖt vÒ c¸ch thøc giao dÞch, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i
chøng kho¸n nî kh¸c cã thÓ ®−îc t¸ch ra giao dÞch theo hÖ thèng riªng biÖt so
víi cæ phiÕu vµ c¸c chøng kho¸n vèn kh¸c.
§Ó t¹o lßng tin vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng−êi ®Çu t−, c¸c chøng kho¸n
®¨ng ký niªm yÕt ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn niªm yÕt ®−îc quy ®Þnh cô thÓ
trong quy chÕ vÒ niªm yÕt chøng kho¸n do SGDCK (hoÆc UBCK) ban hµnh.
Th«ng th−êng c¸c ®iÒu kiÖn nµy ®−îc ®Æt ra nh»m tháa m·n hai yªu cÇu vÒ duy
tr× ho¹t ®éng liªn tôc cña c«ng ty niªm yÕt vµ ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cña
chøng kho¸n. Yªu cÇu vÒ duy tr× ho¹t ®éng liªn tôc cña c«ng ty niªm yÕt ®−îc
thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ c«ng bè th«ng tin, ®¶m b¶o c«ng chóng ®Çu t− cã c¬
héi ngang nhau trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin. Yªu cÇu vÒ tÝnh kh¶ m¹i thÓ hiÖn
1
Chøng kho¸n cã tµi s¶n ®¶m b¶o (ABS – asset-backed securities): c¸c chøng kho¸n lµ s¶n
phÈm cña qu¸ tr×nh chøng kho¸n hãa
7
qua viÖc chän läc c¸c chøng kho¸n cã sè l−îng l−u hµnh cao do c¸c c«ng ty cã
quy m« vµ ho¹t ®éng tèt ®Ó cã thÓ ®−îc mua b¸n dÔ dµng trªn thÞ tr−êng.
Nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t−, SGDCK cã tr¸ch nhiÖm qu¶n
lý c¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt ®Ó t¹o ra mét thÞ tr−êng ho¹t ®éng cã trËt tù
vµ c«ng b»ng. Chøc n¨ng qu¶n lý chøng kho¸n niªm yÕt ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c
ph−¬ng diÖn:
- Gi¸m s¸t viÖc duy tr× ®iÒu kiÖn niªm yÕt;
- Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é c«ng bè th«ng tin, c¸c quy ®Þnh vÒ
chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n; vµ
- Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é qu¶n trÞ c«ng ty.
Tãm l¹i, niªm yÕt chøng kho¸n lµ mét qu¸ tr×nh b¾t ®Çu tõ kh©u thÈm ®Þnh
cÊp phÐp niªm yÕt vµ tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh gi¸m s¸t chøng kho¸n niªm yÕt kÐo
dµi liªn tôc cho ®Õn khi chøng kho¸n kh«ng cßn ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng.
1.2 Môc tiªu niªm yÕt
Niªm yÕt lµ kh©u chän läc hµng ho¸ cho thÞ tr−êng chøng kho¸n, lµ mét
phÇn quan träng trong c¸c quy ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n
nh»m hç trî thÞ tr−êng ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ x©y dùng lßng tin trong c«ng
chóng ®Çu t− ®èi víi thÞ tr−êng chøng kho¸n. Ho¹t ®éng niªm yÕt nh»m nh÷ng
môc tiªu sau:
- Lùa chän hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng sinh lêi æn ®Þnh: kh¶ n¨ng sinh lêi lµ môc
tiªu mµ nhµ ®Çu t− h−íng tíi khi ®Çu t− vµo mét lo¹i chøng kho¸n. Kh¶ n¨ng
sinh lêi cña c«ng ty ph¶n ¸nh qua hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cao, c¬
cÊu tæ chøc hîp lý, ban l·nh ®¹o qu¶n trÞ tèt vµ cã tÇm nh×n chiÕn l−îc, ®Ò ra
kÕ ho¹ch kinh doanh phï hîp, ®éi ngò nh©n viªn lµm viÖc tÝch cùc, s¸ng t¹o,
c«ng ty cã nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn trong t−¬ng lai… Nh÷ng hµng ho¸ cã kh¶
n¨ng sinh lêi sÏ thu hót nhµ ®Çu t− ®Õn víi thÞ tr−êng t¹o nªn mét thÞ tr−êng
s«i ®éng, chÊt l−îng vµ tõ ®ã t¸c ®éng trë l¹i c«ng ty gióp c«ng ty huy ®éng
vèn ®Çu t− vµo ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
- Lùa chän hµng ho¸ cã tÝnh thanh kho¶n: mét lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh thanh
kho¶n nghÜa lµ dÔ dµng ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng. TÝnh thanh kho¶n cña
hµng ho¸ t¹o sù an t©m cho ng−êi ®Çu t− bëi v× khi muèn ®Çu t− vµo c«ng ty
8
th× cã thÓ mua vµ khi cÇn rót vèn cã thÓ b¸n hµng ho¸ ®ã ®i nhanh chãng.
Ngoµi ra, ho¹t ®éng giao dÞch cña nh÷ng hµng ho¸ cã tÝnh thanh kho¶n diÔn
ra th−êng xuyªn t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ ®Çu t− kiÕm ®−îc nhiÒu lîi nhuËn tõ
sù chªnh lÖch gi¸. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn −u thÕ, søc hÊp dÉn cña thÞ tr−êng
chøng kho¸n ®Ó thu hót ®«ng ®¶o nhµ ®Çu t− ®Õn víi thÞ tr−êng. TÝnh thanh
kho¶n cña mét lo¹i hµng ho¸ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− khèi l−îng
chøng kho¸n ®ang l−u hµnh trªn thÞ tr−êng, tû lÖ n¾m gi÷ cña cæ ®«ng ®¹i
chóng, c¸c h¹n chÕ giao dÞch, kh¶ n¨ng sinh lêi, quy m« vµ qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn l©u dµi cña c«ng ty, triÓn väng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai, ho¹t ®éng
c«ng bè th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi…
- Lùa chän c«ng ty cã ho¹t ®éng minh b¹ch: minh b¹ch lµ mét trong nh÷ng
yªu cÇu hµng ®Çu cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. ®èi víi c«ng ty, ho¹t ®éng
minh b¹ch gióp cho ban l·nh ®¹o ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng mét c¸ch
®óng ®¾n tõ ®ã ®Ò ra chiÕn l−îc kinh doanh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ
cã sù ph©n phèi nguån lùc hîp lý cho môc tiªu ph¸t triÓn cña c«ng ty. ®èi
víi thÞ tr−êng, ho¹t ®éng minh b¹ch ®¶m b¶o c«ng chóng ®Çu t− nhËn ®−îc
nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c cña c«ng ty vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, ho¹t ®éng kinh
doanh, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn… §©y chÝnh lµ nh÷ng c¬ së ®Ó ra quyÕt ®Þnh ®Çu
t−. Tãm l¹i, ho¹t ®éng minh b¹ch t¹o nªn h×nh ¶nh tèt ®Ñp cho c«ng ty tõ ®ã
gãp phÇn lµm t¨ng gi¸ trÞ néi t¹i vµ kh¶ n¨ng thu hót vèn tõ c«ng chóng ®Çu
t−. ViÖc lùa chän ®−îc nh÷ng c«ng ty cã ho¹t ®éng minh b¹ch sÏ lµm t¨ng
chÊt l−îng vµ gãp phÇn ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch cho thÞ tr−êng chøng
kho¸n.
1.3 Ph©n lo¹i niªm yÕt
1.3.1 Ph©n theo thÞ tr−êng
- ThÞ tr−êng giao dÞch tËp trung: c¸c chøng kho¸n niªm yÕt ®−îc giao dÞch
mua b¸n t¹i mét ®Þa ®iÓm tËp trung gäi lµ sµn giao dÞch hoÆc th«ng qua hÖ
thèng m¸y tÝnh cña SGDCK. C¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt trªn SGDCK
th«ng th−êng lµ chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty lín, cã danh tiÕng, ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh tèt, uy tÝn, cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh vµ nhiÒu triÓn
väng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. C¸c c«ng ty nµy ph¶i ®¸p øng ®−îc mét sè
9
tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh (®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng) vÝ dô nh− tiªu chuÈn vÒ vèn cæ
phÇn, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh, sè cæ ®«ng bªn ngoµi … vµ ph¶i v−ît
qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt do c¸c SGDCK/ UBCK tiÕn hµnh ®Ó ®−îc
niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung.
- ThÞ tr−êng giao dÞch phi tËp trung (thÞ tr−êng OTC- over-the-counter): lµ
mét thÞ tr−êng ®−îc tæ chøc kh«ng dùa vµo mét mÆt b»ng giao dÞch cè ®Þnh
nh− thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung mµ dùa vµo mét hÖ thèng vËn hµnh theo
c¬ chÕ chµo gi¸ c¹nh tranh vµ th−¬ng l−îng. ThÞ tr−êng nµy tån t¹i ë nhiÒu
®Þa ®iÓm, t¹i bÊt kú n¬i nµo thuËn lîi cho bªn mua vµ bªn b¸n th−¬ng l−îng
gi¸ c¶, giao dÞch vµ th«ng tin ®−îc dùa vµo hÖ thèng ®iÖn tho¹i vµ Internet
víi sù trî gióp cña c¸c thiÕt bÞ ®Çu cuèi. Tiªu chÝ ®Ó chøng kho¸n ®−îc giao
dÞch trªn thÞ tr−êng nµy th−êng chØ cÇn ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n tèi thiÓu
vµ tæ chøc ph¸t hµnh ho¹t ®éng nghiªm tóc, kh«ng lõa ®¶o. Do vËy, chøng
kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC th−êng cã møc ®é tÝn nhiÖm thÊp h¬n,
®é rñi ro cao h¬n c¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch
tËp trung. C¸c chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng OTC chñ yÕu lµ cæ
phiÕu cña c¸c c«ng ty võa vµ nhá, c«ng ty c«ng nghÖ cao, c«ng ty míi thµnh
lËp nh−ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn tèt; tr¸i phiÕu doanh nghiÖp vµ tr¸i phiÕu
chÝnh phñ, c¸c chøng kho¸n ph¸i sinh, . . . Th«ng th−êng c¸c c«ng ty cã
chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC lµ nh÷ng c«ng ty ch−a ®ñ ®iÒu
kiÖn niªm yÕt trªn thÞ tr−êng tËp trung, tuy nhiªn còng cã tr−êng hîp c¸c
c«ng ty nµy ®· ®¸p øng ®−îc tiªu chuÈn niªm yÕt nh−ng do nhiÒu lý do kh¸c
nhau nªn hä vÉn muèn giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC.
1.3.2 Ph©n theo lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt:
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n, chøng kho¸n - hµng
hãa cña thÞ tr−êng - ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng c¶ vÒ ph−¬ng diÖn chñng
lo¹i vµ ®Æc tÝnh chøng kho¸n. Nh×n chung, chøng kho¸n cã thÓ ®−îc chia thµnh
c¸c nhãm gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, chøng chØ quü ®Çu t−, chøng kho¸n cã thÓ
chuyÓn ®æi vµ c«ng cô ph¸i sinh. Mçi lo¹i chøng kho¸n sÏ cã nh÷ng quy ®Þnh
vÒ tiªu chuÈn niªm yÕt còng nh− quy tr×nh thÈm ®Þnh vµ cÊp phÐp niªm yÕt
riªng phï hîp víi ®Æc tÝnh chøng kho¸n.
10
- Cæ phiÕu: cæ phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi
Ých hîp ph¸p cña ng−êi së h÷u cæ phiÕu ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña mét
c«ng ty cæ phÇn. Khi mua cæ phiÕu, nh÷ng ng−êi ®Çu t− (cæ ®«ng) sÏ trë
thµnh nh÷ng ng−êi chñ së h÷u ®èi víi c«ng ty. Møc ®é së h÷u ®ã tïy thuéc
vµo tû lÖ cæ phÇn mµ cæ ®«ng n¾m gi÷. Lµ chñ së h÷u, c¸c cæ ®«ng cïng
nhau chia sÎ mäi thµnh qu¶ còng nh− tæn thÊt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña
c«ng ty. Trong tr−êng hîp xÊu nhÊt lµ c«ng ty ph¶i thanh lý hay ph¸ s¶n, cæ
®«ng chØ nhËn ®−îc nh÷ng g× cßn l¹i sau khi c«ng ty ®· trang tr¶i xong c¸c
nghÜa vô kh¸c (nh− thuÕ, nî ng©n hµng hay nghÜa vô ®èi víi tr¸i phiÕu…).
Theo tÝnh chÊt cña c¸c quyÒn lîi mµ cæ phiÕu mang l¹i cho cæ ®«ng, cã 2
lo¹i cæ phiÕu c¬ b¶n: cæ phiÕu phæ th«ng vµ cæ phiÕu −u ®·i.
®Ó ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cæ phiÕu cña mét c«ng ty
ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt vµ ®¸p øng ®−îc c¸c tiªu chuÈn
®Þnh l−îng vÒ thêi gian ho¹t ®éng, vèn cæ phÇn, lîi nhuËn, sè l−îng cæ ®«ng
c«ng chóng, sè l−îng cæ phÇn mµ c¸c thµnh viªn chñ chèt cam kÕt n¾m gi÷,
c¸c chØ tiªu vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh; ®ång thêi ph¶i ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn
®Þnh tÝnh kh¸c nh− c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty, kh¶ n¨ng qu¶n lý cña ban
l·nh ®¹o, viÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ c«ng ty, triÓn väng cña c«ng
ty trong t−¬ng lai, nh÷ng ®ãng gãp cña c«ng ty cho ngµnh, nghÒ nãi riªng vµ
nÒn kinh tÕ nãi chung… Trong qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh, SGDCK/ UBCK sÏ tiÕn
hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ xem c«ng ty cã tháa m·n ®−îc c¸c tiªu chuÈn ®Æt
ra hay kh«ng; trªn c¬ së ®ã chÊp thuËn hoÆc tõ chèi cÊp phÐp niªm yÕt cho
c«ng ty.
- Tr¸i phiÕu: tr¸i phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n nî quy ®Þnh nghÜa vô cña
ng−êi ph¸t hµnh (ng−êi vay tiÒn) ph¶i tr¶ cho ng−êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu
(ng−êi cho vay) mét kho¶n tiÒn x¸c ®Þnh (l·i tr¸i phiÕu), th−êng lµ trong
nh÷ng kho¶ng thêi gian cô thÓ vµ ph¶i hoµn tr¶ khèi l−îng vèn ®· vay ban
®Çu khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n. Cã nhiÒu lo¹i tr¸i phiÕu nh− tr¸i phiÕu chÝnh phñ,
tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, tr¸i phiÕu c«ng ty (ph©n lo¹i theo chñ thÓ
ph¸t hµnh). Kh«ng gièng nh− cæ phiÕu, tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu
chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®−îc niªm yÕt theo quyÕt ®Þnh cña cÊp cã thÈm
quyÒn mµ kh«ng ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt v× ®©y lµ hai lo¹i
11
tr¸i phiÕu ®−îc xem gÇn nh− lµ kh«ng cã rñi ro, do ®−îc chÝnh phñ hoÆc
chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®¶m b¶o thanh to¸n l·i vµ gèc khi ®¸o h¹n. Riªng
®èi víi tr¸i phiÕu c«ng ty th× vÉn ph¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh tr−íc khi
®−îc cÊp phÐp niªm yÕt vµ c«ng ty cÇn ®¸p øng ®−îc mét sè tiªu chuÈn vÒ
vèn, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh, tû lÖ nî, sè l−îng ng−êi n¾m gi÷…
- Chøng chØ quü ®Çu t−: lµ mét lo¹i chøng kho¸n do c¸c quü ®Çu t− chøng
kho¸n (quü ®Çu t− tÝn th¸c, quü d¹ng hîp ®ång) ph¸t hµnh. Chøng kho¸n do
c¸c quü ®Çu t− d¹ng c«ng ty ph¸t hµnh th× ®−îc gäi lµ cæ phiÕu. Quü ®Çu t−
chøng kho¸n huy ®éng vèn theo hai c¸ch:
+ C¸ch thø nhÊt, mét c«ng ty qu¶n lý quü sÏ ®øng ra huy ®éng vèn b»ng
c¸ch lÊy tæng khèi l−îng vèn dù kiÕn cña quü chia nhá thµnh c¸c phÇn
b»ng nhau, mçi phÇn t−¬ng øng víi mét chøng chØ quü vµ c«ng ty sÏ b¸n
c¸c chøng chØ ra c«ng chóng nh− lµ nh÷ng ®¬n vÞ ®Çu t−. Quü nµy ®−îc
gäi lµ quü ®Çu t− d¹ng hîp ®ång. B¶n th©n quü kh«ng cã t− c¸ch ph¸p
nh©n, c«ng ty qu¶n lý quü lµ bªn ®¹i diÖn thùc hiÖn mäi ho¹t ®éng ®Çu t−
theo ®óng ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng cña quü ®−îc c«ng bè khi thµnh lËp.
+ C¸ch thø hai, mét c«ng ty ®−îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
hiÖn hµnh sÏ ph¸t hµnh c¸c cæ phÇn ra c«ng chóng. Khi mua cæ phÇn,
ng−êi ®Çu t− trë thµnh cæ ®«ng cña quü vµ cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn do ph¸p
luËt quy ®Þnh. B¶n th©n quü lµ mét c«ng ty cã t− c¸ch ph¸p nh©n. Quü
nµy ®−îc gäi lµ quü ®Çu t− d¹ng c«ng ty.
Chøng chØ quü muèn ®−îc niªm yÕt trªn SGDCK còng ph¶i qua qu¸ tr×nh
thÈm ®Þnh niªm yÕt cña SGDCK/ UBCK ®Ó xem xÐt c¸c tiªu chuÈn vÒ
thêi gian ho¹t ®éng cña quü, tæng gi¸ trÞ chøng chØ quü, sè l−îng ng−êi
®Çu t− tèi thiÓu vµo quü, chiÕn l−îc ®Çu t−…
- Chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi: lµ nh÷ng chøng kho¸n cho phÐp ng−êi
n¾m gi÷ cã thÓ ®æi nã lÊy mét chøng kho¸n kh¸c tuú theo lùa chän vµ trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Th«ng th−êng cã cæ phiÕu −u ®·i ®−îc chuyÓn
®æi thµnh cæ phiÕu th−êng vµ tr¸i phiÕu ®−îc chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu
th−êng. C¸c chøng kho¸n nµy ®Òu ph¶i qua qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh tr−íc khi
®−îc cÊp phÐp niªm yÕt t−¬ng tù nh− cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. ®Æc
12
biÖt khi ph¸t hµnh nh÷ng lo¹i chøng kho¸n nµy sÏ t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu tµi
chÝnh cña c«ng ty nªn tiªu chuÈn vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh ®−îc ®¸nh gi¸ kü khi
thÈm ®Þnh.
- Chøng kho¸n ph¸i sinh: lµ lo¹i chøng kho¸n ®−îc h×nh thµnh dùa trªn mét
hay nhiÒu lo¹i chøng kho¸n nÒn kh¸c. Cã nhiÒu lo¹i chøng kho¸n ph¸i sinh
nh−:
+ QuyÒn mua cæ phÇn: lµ lo¹i chøng kho¸n ghi nhËn quyÒn −u tiªn dµnh
cho c¸c cæ ®«ng hiÖn h÷u cña mét c«ng ty cæ phÇn ®−îc mua tr−íc mét
sè l−îng cæ phÇn trong ®ît ph¸t hµnh cæ phiÕu phæ th«ng míi t−¬ng øng
víi tû lÖ cæ phÇn hiÖn cã cña hä trong c«ng ty, t¹i mét møc gi¸ x¸c ®Þnh
thÊp h¬n møc gi¸ chµo b¸n ra c«ng chóng vµ trong mét thêi h¹n nhÊt
®Þnh. QuyÒn mua cæ phÇn chØ cã hiÖu lùc trong mét thêi gian ng¾n
(th−êng lµ trong vßng vµi th¸ng) cho nªn th−êng kh«ng ®−îc niªm yÕt
trªn SGDCK.
+ Chøng quyÒn: lµ lo¹i chøng kho¸n trao cho ng−êi n¾m gi÷ nã quyÒn ®−îc
mua mét sè l−îng x¸c ®Þnh mét lo¹i chøng kho¸n kh¸c, th−êng lµ cæ
phiÕu th−êng, víi mét møc gi¸ x¸c ®Þnh vµ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh.
QuyÒn nµy th−êng ®−îc ph¸t hµnh kÌm tr¸i phiÕu hoÆc cæ phiÕu −u ®·i
nh»m môc tiªu khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t− tiÒm n¨ng mua c¸c tr¸i
phiÕu hoÆc cæ phiÕu −u ®·i kÐm hÊp dÉn.
+ Hîp ®ång kú h¹n: lµ mét tháa thuËn trong ®ã mét ng−êi mua vµ mét
ng−êi b¸n chÊp thuËn thùc hiÖn mét giao dÞch hµng ho¸ víi khèi l−îng
x¸c ®Þnh, t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t−¬ng lai víi mét møc gi¸
®−îc Ên ®Þnh ë hiÖn t¹i.
+ Hîp ®ång t−¬ng lai: lµ mét tháa thuËn ®ßi hái mét bªn cña hîp ®ång sÏ
mua hoÆc b¸n mét hµng ho¸ nµo ®ã trong mét thêi h¹n x¸c ®Þnh ë t−¬ng
lai theo mét møc gi¸ ®· ®Þnh tr−íc. C¸c hîp ®ång t−¬ng lai th−êng ®−îc
chuÈn ho¸ vµ c¸c bªn tham gia giao dÞch lo¹i hµng ho¸ nµy chØ thùc hiÖn
thanh to¸n kho¶n chªnh lÖch do hîp ®ång mang l¹i khi ®Õn h¹n hîp ®ång
mµ kh«ng ph¶i thùc hiÖn giao dÞch hµng ho¸ liªn quan.
13
Trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam, theo quy ®Þnh hiÖn nay míi chØ cã
cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ chøng chØ quü ®Çu t− cña quü ®Çu t− c«ng chóng lµ ®−îc
phÐp niªm yÕt vµ giao dÞch trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung.
1.4 Tiªu chuÈn niªm yÕt
Tiªu chuÈn niªm yÕt th«ng th−êng do SGDCK/ UBCK cña mçi quèc gia
quy ®Þnh, dùa trªn c¬ së thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng, ngµnh,… Néi dung vµ møc ®é th¾t chÆt cña c¸c
tiªu chuÈn niªm yÕt kh¸c nhau tïy mçi quèc gia vµ mçi SGDCK/ UBCK. ë c¸c
n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn, c¸c tiªu chuÈn niªm yÕt th−êng chÆt
chÏ h¬n ë c¸c thÞ tr−êng míi næi. C¸c tiªu chuÈn niªm yÕt lu«n ®−îc chia lµm 2
nhãm: ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng. C¸c tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu
tè t¹o nªn ®Æc tr−ng riªng cña tõng thÞ tr−êng.
1.5.1 Tiªu chuÈn ®Þnh l−îng
- Thêi gian ho¹t ®éng tõ khi thµnh lËp c«ng ty: ®Ó ®¨ng ký cho chøng kho¸n
niªm yÕt trªn thÞ tr−êng, tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ph¶i cã nÒn t¶ng
kinh doanh v÷ng ch¾c vµ thêi gian ho¹t ®éng liªn tôc trong mét sè n¨m nhÊt
®Þnh tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ®¨ng ký niªm yÕt. Th«ng th−êng, ®èi víi c¸c thÞ
tr−êng truyÒn thèng, tæ chøc ®¨ng ký niªm yÕt ph¶i cã thêi gian ho¹t ®éng
tèi thiÓu 3-5 n¨m, hoÆc ph¶i cã cæ phiÕu ®· ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng
phi tËp trung.
- Quy m« vµ c¬ cÊu së h÷u vèn cæ phÇn: quy m« cña tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i
®ñ lín ®Ó t¹o nªn tÝnh thanh kho¶n cho chøng kho¸n. Ngoµi ra, ®Ó ®¶m b¶o
tiªu chÝ ®¹i chóng, sè l−îng chøng kho¸n do ng−êi ®Çu t− c«ng chóng n¾m
gi÷ ph¶i ®¹t møc tèi thiÓu theo quy ®Þnh. VÝ dô, theo quy ®Þnh hiÖn nay ®Ó
®−îc cÊp phÐp niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam, tæ
chøc ph¸t hµnh ph¶i cã vèn cæ phÇn tèi thiÓu lµ 5 tû ®ång, vµ ph¶i cã tèi
thiÓu 20% vèn cæ phÇn cña c«ng ty do Ýt nhÊt 50 cæ ®«ng ngoµi tæ chøc ph¸t
hµnh n¾m gi÷ 2.
2
§iÒu 20, NghÞ ®Þnh 144/2003/N§-CP ngµy 28/11/2003 cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ
thÞ tr−êng chøng kho¸n.
14
- Lîi suÊt thu ®−îc tõ vèn cæ phÇn: quy ®Þnh nµy nh»m ®¶m b¶o mét møc
sinh lêi an toµn cho ng−êi ®Çu t−. C¸c tiªu chÝ th−êng ®−îc sö dông lµ sè
n¨m ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i liÒn tr−íc thêi ®iÓm ®¨ng ký niªm yÕt
(th−êng lµ 2 – 3 n¨m), møc l·i tèi thiÓu hoÆc c¸c tû suÊt lîi nhuËn tèi thiÓu
trªn vèn cæ phÇn, trªn tæng tµi s¶n,…
- Tû lÖ nî: quy ®Þnh nµy nh»m ®¶m b¶o duy tr× t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh
cña c«ng ty. C¸c tiªu chÝ th−êng ®−îc sö dông lµ tû lÖ nî trªn tµi s¶n rßng
hoÆc vèn kh¶ dông ®iÒu chØnh trªn tæng tµi s¶n.
- Sù ph©n bæ cæ ®«ng: qui ®Þnh nµy xÐt ®Õn sè l−îng vµ tû lÖ cæ phiÕu n¾m gi÷
cña c¸c cæ ®«ng thiÓu sè (th«ng th−êng n¾m gi÷ tõ 1%-5%) vµ c¸c cæ ®«ng
lín (tõ 5% trë lªn); tû lÖ cæ phiÕu do cæ ®«ng s¸ng lËp vµ cæ ®«ng c«ng
chóng n¾m gi÷ møc tèi thiÓu.
®èi víi mçi lo¹i chøng kho¸n kh¸c nhau cã nh÷ng tiªu chuÈn niªm yÕt
riªng ®−îc cô thÓ ho¸ theo nh÷ng tiªu chÝ trªn. ViÖc cô thÓ ho¸ c¸c tiªu chuÈn
niªm yÕt t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty dÔ dµng tù ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña chÝnh
m×nh trong viÖc tham gia niªm yÕt vµ gióp cho qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh niªm yÕt
®−îc trung thùc vµ kh¸ch quan h¬n.
1.5.2 Tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh
- §¸nh gi¸ vÒ triÓn väng cña c«ng ty: nh÷ng c«ng ty ®−îc niªm yÕt trªn thÞ
tr−êng chøng kho¸n th−êng lµ nh÷ng c«ng ty cã triÓn väng ph¸t triÓn trong
t−¬ng lai. Mét c«ng ty cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ®−îc ®¸nh gi¸ qua n¨ng lùc
ho¹t ®éng cña c«ng ty, chiÕn l−îc s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®Çu t− phï hîp,
ban l·nh ®¹o vµ ®éi ngò nh©n viªn n¨ng ®éng, lµm viÖc hiÖu qu¶, vµ mét yÕu
tè hç trî rÊt lín cho sù t¨ng tr−ëng cña c«ng ty lµ cã t×nh h×nh thÞ tr−êng
thuËn lîi ®èi víi ngµnh nghÒ mµ c«ng ty ®ang ho¹t ®éng.
- Ph−¬ng ¸n kh¶ thi vÒ sö dông vèn cña ®ît ph¸t hµnh: môc ®Ých cña mét ®ît
ph¸t hµnh th«ng th−êng lµ ®Ó huy ®éng vèn cho mét dù ¸n s¶n xuÊt kinh
doanh, ®Çu t− nµo ®ã hoÆc t¨ng quy m« cña c«ng ty hoÆc ®Ó th−ëng cho cæ
®«ng. §Ó ®¶m b¶o nguån vèn huy ®éng mang l¹i lîi Ých cho c«ng ty th×
ph−¬ng ¸n sö dông vèn ph¶i ®−îc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cô thÓ, râ rµng vÒ tÝnh
15
cÇn thiÕt, quy m« ®Çu t−, rñi ro, chi phÝ, lîi nhuËn, thêi gian hoµn vèn…
Mét ph−¬ng ¸n kh¶ thi ph¶i ®¹t ®−îc yªu cÇu lµ sö dông vèn ®óng môc ®Ých
vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho c«ng ty.
- ý kiÕn kiÓm to¸n vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh: c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cÇn cã x¸c
nhËn cña tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®−îc chÊp thuËn; ý kiÕn kiÓm to¸n ®èi
víi b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i thÓ hiÖn chÊp nhËn toµn bé hoÆc chÊp nhËn cã
ngo¹i trõ. Yªu cÇu nµy ®−îc ®Æt ra nh»m ®¶m b¶o nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh
h×nh ho¹t ®éng kinh doanh vµ tµi chÝnh thÓ hiÖn trong c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh
lµ chÝnh x¸c vµ ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ ho¹t ®éng cña c«ng ty.
- C¬ cÊu tæ chøc ho¹t ®éng cña c«ng ty (H§QT vµ Ban Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh):
c«ng ty ph¶i cã c¬ cÊu tæ chøc phï hîp t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy ®−îc vai trß
l·nh ®¹o cña H§QT vµ Ban Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh. H§QT cÇn cã quy m« võa
ph¶i ®Ó ®¶m b¶o th¶o luËn vµ céng t¸c hiÖu qu¶ vµ cã ®ñ ng−êi ®Ó hoµn
thµnh c«ng viÖc. Theo th«ng lÖ quèc tÕ, trong héi ®ång qu¶n trÞ cÇn cã c¸c
thµnh viªn ®éc lËp kh«ng ®iÒu hµnh ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸m s¸t ho¹t
®éng cña ban gi¸m ®èc mét c¸ch kh¸ch quan.
- Lîi Ých mang l¹i ®èi víi ngµnh, nghÒ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n: ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty kh«ng nh÷ng t¹o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho
c«ng ty mµ cßn ph¶i gãp phÇn thóc ®Èy ngµnh, nghÒ ®ã t¨ng tr−ëng vµ ph¸t
triÓn. Nh÷ng c«ng ty ®−îc niªm yÕt lµ nh÷ng c«ng ty tiªu biÓu, lµm ¨n hiÖu
qu¶ vµ th−êng lµ nh÷ng c«ng ty hµng ®Çu trong mét ngµnh, nghÒ kinh
doanh.
- Tæ chøc c«ng bè th«ng tin: ho¹t ®éng c«ng bè th«ng tin cña c«ng ty ph¶i
chÝnh x¸c, kÞp thêi, ph¶n ¸nh ®óng sù viÖc, theo ®óng quy ®Þnh vµ cã quy
tr×nh c«ng bè th«ng tin chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o mäi nhµ ®Çu t− ®Òu cã c¬
héi tiÕp cËn th«ng tin mét c¸ch c«ng b»ng, ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch cho thÞ
tr−êng chøng kho¸n.
16
1.5 Nh÷ng thuËn lîi vµ bÊt lîi cña viÖc niªm yÕt
1.5.1 ThuËn lîi:
- −u ®·i vÒ thuÕ: th«ng th−êng ë nh÷ng thÞ tr−êng míi næi c«ng ty tham gia
niªm yÕt ®−îc h−ëng nh÷ng chÝnh s¸ch −u ®·i vÒ thuÕ trong ho¹t ®éng kinh
doanh nh− miÔn, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp trong mét sè n¨m nhÊt
®Þnh. HiÖn nay, c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn TTGDCK Tp.HCM ®−îc gi¶m
50% thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp trong 2 n¨m ®Çu sau khi niªm yÕt3.
UBCKNN còng ®· cã nh÷ng kiÕn nghÞ n©ng møc miÔn gi¶m thuÕ cho c¸c
c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ®Ó khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty
tham gia niªm yÕt nh»m thóc ®Èy thÞ tr−êng ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh mÏ.
- Huy ®éng vèn dÔ dµng h¬n: tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét gi¶i
ph¸p gióp c¸c c«ng ty tiÕp cËn, huy ®éng ®−îc nguån vèn trung vµ dµi h¹n
víi chi phÝ thÊp ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh vµ t¨ng kh¶ n¨ng
c¹nh tranh. HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c c«ng ty chØ míi tËp trung vµo hÖ thèng c¸c
ng©n hµng th−¬ng m¹i vµ tæ chøc tÝn dông… Tuy huy ®éng vèn theo ph−¬ng
ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ thñ tôc kh«ng qu¸ phøc t¹p vµ cã thÓ gi¶i ng©n theo
tiÕn ®é dù ¸n nh−ng còng cã nhiÒu bÊt lîi nh− c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i
ph¶i t¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn v× nhu cÇu vèn cña c¸c c«ng ty ngµy cµng
t¨ng. Do ®ã, nÕu c¸c c«ng ty vay vèn qua ng©n hµng sÏ ph¶i chÞu mét møc
l·i suÊt cao vµ th−êng chØ cã thÓ vay ng¾n ®Õn trung h¹n, dÉn ®Õn t¨ng chi
phÝ, t¨ng gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ tõ ®ã gi¶m tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng.
Trong bèi c¶nh ®ã, huy ®éng vèn qua thÞ tr−êng chøng kho¸n (ph¸t hµnh
chøng kho¸n ra c«ng chóng) lµ mét ph−¬ng thøc kh¸ hiÖu qu¶ víi chi phÝ
thÊp, cã kh¶ n¨ng thu hót nguån vèn lín tõ ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t−. Khi c¸c
nhµ ®Çu t− tham gia mua cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu cña c«ng ty th× mÆc nhiªn
nh÷ng kho¶n ®Çu t− nµy trë thµnh nh÷ng nguån vèn dµi h¹n phôc vô l©u dµi
cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c«ng ty.
- T¸c ®éng ®Õn c«ng chóng: viÖc niªm yÕt lµm cho h×nh ¶nh cña c«ng ty trë
nªn tèt ®Ñp h¬n trong m¾t c¸c nhµ ®Çu t−, c¸c chñ nî, ng−êi cung øng, c¸c
3
C«ng v¨n 11924/TC/CST ngµy 20/10/2004 vÒ viÖc −u ®·i thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi
víi tæ chøc niªm yÕt.
17
kh¸ch hµng vµ ®èi t¸c kinh doanh, uy tÝn cña c«ng ty t¨ng lªn, t¹o −u thÕ
trong viÖc liªn doanh më réng s¶n xuÊt còng nh− tham gia ®Êu thÇu c¸c dù
¸n, c«ng ty ®ãn nhËn nhiÒu sù quan t©m vµ t¹o nhiÒu thuËn lîi h¬n trong
kinh doanh. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng ¸p lùc tõ cæ ®«ng, c«ng chóng ®Çu t− vÒ
c«ng bè th«ng tin, minh b¹ch sè liÖu tµi chÝnh… còng gióp cho ban l·nh ®¹o
c«ng ty cã tr¸ch nhiÖm h¬n vµ c«ng ty niªm yÕt ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.
- TÝnh thanh kho¶n ®−îc n©ng cao: khi ®−îc niªm yÕt, ho¹t ®éng mua b¸n
chøng kho¸n ®−îc tiÕn hµnh trong mét m«i tr−êng trËt tù vµ ®−îc qu¶n lý
chÆt chÏ, gi¸ c¶ ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch minh b¹ch vµ c«ng b»ng, quyÒn lîi
cña ng−êi së h÷u chøng kho¸n ®−îc b¶o vÖ tèi ®a bëi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p
luËt. Nhê ®ã, tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n ®−îc n©ng lªn, chøng
kho¸n niªm yÕt dÔ dµng ®−îc sö dông phôc vô cho c¸c môc ®Ých vÒ tµi
chÝnh, thõa kÕ vµ c¸c môc ®Ých kh¸c. Ngoµi ra, víi mét l−îng tiÒn rÊt nhá
c¸c nhµ ®Çu t− vÉn cã thÓ mua ®−îc chøng kho¸n niªm yÕt, do ®ã c¸c nhµ
®Çu t− cã vèn nhá vÉn cã thÓ dÔ dµng trë thµnh cæ ®«ng cña c«ng ty, t¹o c¬
héi ®Çu t− c«ng b»ng, minh b¹ch cho mäi ®èi t−îng trong nÒn kinh tÕ.
- C¶i thiÖn ho¹t ®éng qu¶n trÞ cña c«ng ty: khi niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng
kho¸n c«ng ty ph¶i thùc hiÖn theo c¸c quy chÕ mÉu, söa ®æi ®iÒu lÖ cho phï
hîp víi mÉu ®iÒu lÖ theo th«ng lÖ quèc tÕ; nh÷ng tiªu chuÈn nµy ®−îc ®Æt ra
nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña cæ ®«ng, t¨ng c−êng tr¸ch nhiÖm vµ tÝnh ®éc lËp
cña héi ®ång qu¶n trÞ, ban gi¸m ®èc, nhê ®ã mµ ho¹t ®éng qu¶n trÞ cña c«ng
ty ®−îc c¶i thiÖn, minh b¹ch h¬n.
- Cã thªm c¸c nhµ ®Çu t− chiÕn l−îc: ®ã chÝnh lµ c¸c quü ®Çu t−. C¸c quü ®Çu
t− thÝch ®Çu t− vµo chøng kho¸n niªm yÕt v× c¸c c«ng ty niªm yÕt cã ho¹t
®éng qu¶n trÞ tèt h¬n, minh b¹ch h¬n vµ thanh kho¶n cao h¬n c¸c c«ng ty
ch−a niªm yÕt. Thªm vµo ®ã, c¸c quü ®Çu t− th−êng cã chiÕn l−îc ®Çu t− dµi
h¹n, kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi c¸c xu h−íng nhÊt thêi cña thÞ tr−êng nªn gióp
h¹n chÕ ®−îc t×nh tr¹ng gi¸ chøng kho¸n biÕn ®éng ¶o vµ c¸c c«ng ty niªm
yÕt còng kh«ng sî bÞ th«n tÝnh v× c¸c quü ®Çu t− lµ nhµ ®Çu t− gi¸n tiÕp.
Ngoµi ra, c¸c c«ng ty niªm yÕt cßn ®−îc thªm mét lîi Ých n÷a tõ quü ®Çu t−,
v× khi ®Çu t− vµo chøng kho¸n niªm yÕt c¸c quü ®Çu t− th−êng hç trî vÒ
18
chiÕn l−îc, qu¶n trÞ vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c ®Ó gióp c«ng ty t¨ng tr−ëng, ph¸t
triÓn vµ khi ®ã quü ®Çu t− còng ®−îc lîi.
- ®−îc b¶o vÖ ®èi víi hµnh vi th©u tãm: theo quy ®Þnh, nhµ ®Çu t−, tæ chøc
®Çu t− khi së h÷u trªn mét tû lÖ nµo ®ã cæ phiÕu cña c«ng ty niªm yÕt ®Òu
ph¶i th«ng b¸o ra thÞ tr−êng vµ khi muèn th©u tãm ph¶i ®¨ng b¸o c«ng bè ý
®Þnh ®ã; nhê ®ã mµ c«ng ty cã kÕ ho¹ch ®èi phã phï hîp ®Ó tr¸nh bÞ th©u
tãm. Ngoµi ra, víi c¸c quy ®Þnh chÆt chÏ trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, c«ng
ty sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc c¸c th«ng tin, hµnh vi thao tóng gi¸.
1.5.2 BÊt lîi:
- NghÜa vô b¸o c¸o cña mét c«ng ty ®¹i chóng: tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i cã
nghÜa vô CBTT mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi liªn quan ®Õn c¸c
mÆt ho¹t ®éng, t×nh h×nh tµi chÝnh c«ng ty còng nh− c¸c biÕn ®éng cã ¶nh
h−ëng ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n niªm yÕt. NghÜa vô CBTT trong mét sè
tr−êng hîp cã thÓ lµm tiÕt lé bÝ quyÕt, bÝ mËt kinh doanh vµ g©y phiÒn hµ
cho c«ng ty. HÇu hÕt c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n thÕ giíi trong giai ®o¹n
®Çu míi thµnh lËp ®Òu cã nh÷ng c«ng ty kh«ng muèn tiÕt lé nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
tµi chÝnh còng nh− c¸c th«ng tin kh¸c b¾t buéc ®èi víi tæ chøc ph¸t hµnh do
®ã hä kh«ng lªn niªm yÕt dï ®· ®¹t ®−îc c¸c tiªu chuÈn niªm yÕt. Tuy
nhiªn, khi thÞ tr−êng ®· ph¸t triÓn, c«ng khai vµ minh b¹ch lµ tiªu chuÈn
chung cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, lóc nµy sÏ kh«ng cßn c¸ch biÖt vÒ nghÜa
vô CBTT vµ CBTT sÏ trë thµnh mét c«ng cô ®¾c lùc ®Ó qu¶ng b¸ h×nh ¶nh
cña tæ chøc ph¸t hµnh.
Ngoµi ra, mét yªu cÇu vÒ CBTT ®èi víi tæ chøc ph¸t hµnh lµ ph¶i cung cÊp
danh s¸ch “nh÷ng ng−êi néi bé”(nh÷ng ng−êi trong H§QT, ban gi¸m ®èc,
ban kiÓm so¸t, nh÷ng cæ ®«ng lín vµ nh÷ng ng−êi cã quan hÖ huyÕt thèng,
h«n nh©n, quan hÖ vÒ lîi Ých víi nh÷ng ng−êi nµy) vµ viÖc mua b¸n, n¾m gi÷
cña hä. ®©y còng lµ mét phiÒn to¸i mµ l·nh ®¹o c¸c c«ng ty kh«ng muèn
tiÕt lé.
- Nh÷ng c¶n trë trong viÖc th©u tãm vµ s¸p nhËp: tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i
CBTT khi muèn thùc hiÖn viÖc th©u tãm hay s¸p nhËp víi mét tæ chøc kh¸c
vµ trong tr−êng hîp th©u tãm ph¶i thùc hiÖn chµo mua c«ng khai, ®iÒu nµy
19
béc lé ý ®Þnh cña th©u tãm, s¸p nhËp cho mäi ®èi t−îng nªn cã thÓ ¶nh
h−ëng ®Õn sù thµnh c«ng cña kÕ ho¹ch ®Ò ra.
- NghÜa vô nép phÝ niªm yÕt: tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i nép phÝ niªm yÕt, gåm
phÝ lÇn ®Çu vµ phÝ hµng n¨m. §©y lµ mét g¸nh nÆng tµi chÝnh ®èi víi nh÷ng
c«ng ty nhá vµ nh÷ng c«ng ty cã hiÖu qu¶ kinh doanh kh«ng cao. Tuy nhiªn
®èi víi nh÷ng c«ng ty cã quy m« lín, chi phÝ niªm yÕt chØ lµ mét phÇn trong
chi phÝ qu¶ng b¸ c«ng ty vµ so víi sè tiÒn nép phÝ, hiÖu qu¶ mang l¹i cã thÓ
cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi chi phÝ qu¶ng c¸o. Mét sè SGDCK ë nh÷ng thÞ
tr−êng míi thµnh lËp kh«ng thu phÝ niªm yÕt trong nh÷ng n¨m ®Çu nh»m
khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty lªn niªm yÕt.
- ¸p lùc bÞ gi¸m s¸t, kiÓm tra: khi niªm yÕt, tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i chÞu sù
gi¸m s¸t, kiÓm tra cña UBCK vµ SGDCK (hoÆc TTGDCK). Bªn c¹nh ®ã, ¸p
lùc gi¸m s¸t cña ng−êi ®Çu t− còng kh¸ g¾t gao thÓ hiÖn qua ph¶n øng trªn
thÞ tr−êng ®èi víi c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c«ng
ty. NÕu c«ng ty ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶, cæ ®«ng cã thÓ sö dông quyÒn bá
phiÕu ®Ó bÇu ra ban qu¶n trÞ míi cã kh¶ n¨ng tèi ®a hãa lîi nhuËn cho cæ
®«ng.
Nh×n chung, khi thÞ tr−êng chøng kho¸n ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ
kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc trong nÒn kinh tÕ, c¸c −u thÕ cña
c«ng ty niªm yÕt sÏ v−ît qua mäi bÊt lîi vµ lóc nµy phÊn ®Êu ®Ó ®−îc niªm yÕt
trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n l¹i lµ môc tiªu mµ mäi c«ng ty tiªn tiÕn ®Òu nh»m
®Õn.
1.6 Niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ngoµi vµ niªm yÕt cña tæ
chøc n−íc ngoµi trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam:
1.6.1 Sù cÇn thiÕt
ThÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét thÞ tr−êng tµi chÝnh cÊp cao tån t¹i ë hÇu
hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Víi xu h−íng toµn cÇu ho¸ ngµy cµng m¹nh mÏ hiÖn
nay th× viÖc hoµ nhËp víi thÞ tr−êng tµi chÝnh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi lµ
mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt
Nam hiÖn nay, niªm yÕt chÐo cã thÓ ®−îc xem nh− lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó
20
- Xem thêm -
.PDF 
154 
143 
53 
