Tài liệu Giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại chi nhánh ngân hàng ngoại thương thành công

Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 1 MỤC LỤC Trang MỤC LỤC................................................................................................................. 1 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ.............................................3 TRONG KHOÁ LUẬN.............................................................................................3 LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................5 LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................................................................................8 1.1. Tín dụng ngân hàng......................................................................................8 1.1.1. Khái niệm về tín dụng ngân hàng.............................................................8 1.1.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng.................................................................8 1.1.3. Các hình thức tín dụng ngân hàng..........................................................11 1.2. Rủi ro tín dụng ngân hàng.........................................................................13 1.2.1. Các loại rủi ro trong kinh doanh Ngân hàng...........................................13 1.2.2. Khái niệm về rủi ro tín dụng...................................................................19 1.2.3. Phân loại rủi ro tín dụng.........................................................................20 1.2.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng trong Ngân hàng thương mại..............21 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG THÀNH CÔNG.......................31 2.1. Giới thiệu tổng quan về Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam và chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công.................................................31 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam.................................................................................................................. 31 2.1.2. Giới thiệu về chi nhánh ngân hàng Ngoại Thương Thành Công............32 2.2. Thực trạng về tình hình rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công..............................................................................46 Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 2 2.2.1. Thực trạng hoạt động tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công......................................................................................................46 2.2.2. Thực trạng rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công......................................................................................................50 2.2.3. Thực trạng về tình hình hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh...............56 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG THÀNH CÔNG...............................65 3.1. Định hướng phát triển của Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công........................................................................................................65 3.2. Giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh.....................................66 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện chất lượng công tác thu thập thông tin..................66 3.2.2. Giải pháp hoàn thiện công tác tổ chức điều hành...................................68 3.2.3. Giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ.......................................69 3.2.4. Giải pháp hoàn thiện chính sách đối với khách hàng..............................70 3.2.5. Giải pháp nâng cao chất lượng thẩm định các dự án cho vay.................71 3.2.6. Giải pháp hoàn thiện quy trình cho vay..................................................73 3.2.7. Giải pháp tăng cường kiểm tra, kiểm soát nội bộ về tín dụng.................74 3.2.8. Giải pháp trích lập quỹ, xử lí rủi ro tín dụng..........................................75 3.3. Kiến nghị......................................................................................................76 3.3.1. Kiến nghị với Nhà nước.........................................................................76 3.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước.......................................................77 3.3.3. Kiến nghị với Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam...............................79 KẾT LUẬN.............................................................................................................81 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................82 Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 3 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ TRONG KHOÁ LUẬN Trang Sơ đồ 1. 24 Quy trình cấp tín dụng của ngân hàng thương mại Sơ đồ 2. Mô hình tổ chức của Ngân hàng Ngoại Thương 31 Việt Nam Sơ đồ 3. Mô hình tổ chức của Chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công Biểu đồ 1. 32 Tình hình huy động vốn của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 Biểu đồ 2. Tình hình cho vay của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 Biểu đồ 3. 39 Tình hình thanh toán xuất nhập khẩu của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 Biểu đồ 4. 40 Số lượng thẻ chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công phát hành giai đoạn 2003 - 2007 Biểu đồ 5. Số lượng khách hàng của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 – 2007 Bảng 1. Dư nợ tín dụng chi nhánh Ngân hàng Ngoại 43 46 Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A 45 Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 4 thương Thành Công Bảng 2. Phân loại tín dụng theo thành phần kinh tế của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 Bảng 3. 47 Phân loại tín dụng theo ngành nghề của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công Bảng 4. Phân loại tín dụng phân theo kì hạn tại chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công 2003 - 2007 Bảng 5. 48 49 Phân loại tín dụng theo chất lượng của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 50 Bảng 6. Các khoản mục nợ có vấn đề của chi nhánh Ngân hàng 53 Ngoại thương Thành Công giai đoạn 2003 - 2007 Bảng 7. Nợ quá hạn phân theo thời gian của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công 2003 – 2007 Bảng 8. Nợ quá hạn phân theo khả năng thu hồi tại chi nhánh 55 Ngân hàng Ngoại Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A 54 Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 5 thương Thành Công 2003 - 2007 Bảng 9. Nợ quá hạn phân theo loại tiền của chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công 2003 - 2007 Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A 56 Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 6 LỜI MỞ ĐẦU Một trong những đặc điểm nổi bật của nền kinh tế thế giới trong những thập niên gần đây là sự phát triển rầm rộ và sôi động trong lĩnh vực tài chính và ngân hàng. Có thể thấy rằng phấn đấu cho một nền tài chính – ngân hàng ngày càng hưng thịnh hiện đang thu hút nhiều sự quan tâm chú ý cũng như trí tuệ và tri thức của nhân loại. Cùng hoà nhịp với xu thế của thế giới cũng như những chuyển biến tích cực của đất nước, đặc biệt sau khi Việt Nam chính thức gia nhập Tổ chức Thương Mại quốc tế (WTO), hệ thống ngân hàng Việt Nam trong thời gian qua đã có những sự thay đổi đáng kể về cấu trúc, quy mô và về sự đa dạng hoá các loại hình tổ chức. Hệ thống ngân hàng thương mại được kỳ vọng là sẽ tiếp tục phát huy vai trò trong việc khơi thông những dòng chảy về vốn, đầu tư và các dịch vụ tài chính để phục vụ tăng trưởng kinh tế ở mức cao và bền vững. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi mà sự hội nhập kinh tế thế giới mang lại, hoạt động kinh doanh ngân hàng cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro trong quá trình hoạt động. Và một trong những rủi ro quan trọng nhất và có tác động lớn nhất đến hoạt động ngân hàng là rủi ro tín dụng. Rủi ro tín dụng có ý nghĩa sống còn đối với ngân hàng cũng như sự ổn định của cả nền kinh tế, đặc biệt trong hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, các tổ chức tín dụng về cơ bản vẫn đang ở giai đoạn đầu của quá trình thực hiện các chính sách tín dụng chặt chẽ và các thông lệ tín dụng tốt nhất. Thực tế, Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam là một ngân hàng lớn mạnh, có kinh nghiệm và có uy tín trên thị trường tài chính tiền tệ Việt Nam. Tuy vậy, trong thời gian gần đây do mức độ cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các ngân hàng, đặc biệt do sự biến động không ngừng của thị trường thị trường khu vực và trên thế giới, Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam nói chung và Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công nói riêng cũng đang đối mặt với những khó khăn về rủi ro tín dụng. Sau thời gian thực tập tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công, trên cơ sở những kiến thức đã được tích lũy ở trường và qua nghiên cứu tài Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 7 liệu, kết hợp với những kinh nghiệm thực tiễn thu được trong quá trình thực tập, với mong muốn phân tích các nguyên nhân của rủi ro tín dụng để góp phần đưa ra các giải pháp nhằm hạn chế các rủi ro tín dụng và đóng góp một vài ý kiến nhỏ của mình nhằm cùng tìm ra lởi giải đáp khoa học, em đã đi sâu nghiên cứu đề tài: “Giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công” Kết cấu Khóa luận tốt nghiệp gồm 3 chương: Chương 1: Tổng quan về rủi ro tín dụng trong ngân hàng thương mại Chương 2: Thực trạng hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công Chương 3: Giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Ngoại thương Thành Công Do kiến thức, kinh nghiệm và thời gian nghiên cứu chưa nhiều nên bài viết sẽ không tránh khỏi còn nhiều thiếu sót. Với lòng biết ơn sâu sắc, em mong muốn nhận được những ý kiến phê bình, góp ý quý báu của các thầy cô, các cán bộ ngân hàng và các bạn giúp em nâng cao trình độ hiểu biết về lý luận cũng như thực tiễn tốt hơn. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 8 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp, em xin gửi lời cám ơn chân thành tới thầy giáo-PGS.TS Nguyễn Hữu Tài vì sự hướng dẫn và những nhận xét quý báu của thầy trong suốt quá trình em thực hiện Khóa luận tốt nghiệp. Em cũng xin chân thành cám ơn các cán bộ của Chi nhánh Ngân hàng Ngoại Thương Thành Công, đặc biệt là Chị Đậu Thị Thúy Vân, Trưởng phòng Quan hệ khách hàng; Anh Phí Đặng Hùng, Phó phòng Quan hệ Khách hàng. Nếu không có khoảng thời gian thực tập cùng những lời chỉ bảo của thầy giáo và các anh chị thì em khó có thể thực hiện được Khóa luận tốt nghiệp này. Sau cùng em xin được gửi lời cám ơn tới tất cả các thầy giáo, cô giáo trong khoa Ngân hàng – Tài chính, những người đã dạy bảo em trong suốt bốn năm học vừa qua. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Tín dụng ngân hàng 1.1.1. Khái niệm về tín dụng ngân hàng Tín dụng là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hoá) giữa bên cho vay và bên đi vay. Trong đó, bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời gian nhất định theo thoả thuận và bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên vay khi đến hạn. Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng, các tổ chức tín dụng và các tổ chức kinh tế, cá nhân theo nguyên tắc hoàn trả. Việc hoàn trả được nợ gốc trong tín dụng có nghĩa là việc thực hiện được giá trị hàng hoá trên thị trường, còn việc hoàn trả được lãi vay trong tín dụng là việc thực hiện được giá trị thặng dư trên thị trường. Giáo trình Ngân hàng Thương mại của trường Đại học Kinh tế Quốc dân định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là một tổ chức tài chính cung cấp một doanh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất, đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm, dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế”. Như vậy, hoạt động của ngân hàng thương mại là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi từ khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để đầu tư thu lợi nhuận như cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Lượng vốn của các ngân hàng thường nhỏ hơn nhiều so với nhu cầu vay vốn của các khách hàng, bởi thế ngân hàng thương mại phải huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau trong xã hội. Những nguồn vốn này là cơ sở để ngân hàng thương mại đầu tư lại cho nền kinh tế. Đây là chính nguồn gốc của hoạt động tín dụng ngân hàng. 1.1.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng Các ngân hàng thương mại là các tổ chức kinh doanh tiền tệ, hoạt động chủ yếu là nhận gửi và cho vay. Chúng đóng góp vai trò quan trọng trong việc khơi Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 10 nguồn vốn đến những người vay tiền có khả năng kinh doanh thu lợi, chúng đảm bảo cho nền kinh tế hoạt động nhịp nhàng, hữu hiệu thông qua hoạt động tín dụng. 1.1.2.1. Đối với Nhà nước Hoạt động tín dụng tạo ra thu nhập chủ yếu cho ngân hàng, tạo ra nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Tín dụng ngân hàng là công cụ để ngân hàng điều tiết khối lượng tiền tệ trong lưu thông. Thông qua việc cấp tín dụng cho nền kinh tế, ngân hàng đã tạo nên cung tiền tệ. Đó chính là khả năng tạo tiền của ngân hàng. Như ta đã biết, một khoản tiền ban đầu khi gửi vào ngân hàng, sau khi đã trừ đi khối lượng dự trữ, sẽ được ngân hàng sử dụng để cấp tín dụng. Sau đó, khoản tiền này lại quay trở lại ngân hàng một cách lặp đi lặp lại. Khối lượng tiền gửi được ghi tại ngân hàng sẽ tăng lên so với số tiền gửi ban đầu. Vì thế, cung tiền trong nền kinh tế tăng lên. Tỷ lệ cấp tín dụng của ngân hàng so với khối lượng vốn huy động càng lớn thì mức cung tiền tệ hay khối lượng tiền tệ thực trong lưu thông càng lớn. Do vậy, bằng các chính sách của mình, Ngân hàng Nhà nước dễ dàng thay đổi lượng tiền trong lưu thông bằng cách điều chỉnh tỷ lệ dự trữ bắt buộc hoặc hạn mức tín dụng đối với các Ngân hàng thương mại. Mặt khác, tín dụng ngân hàng góp phần tài trợ nguồn vốn sản xuất kinh doanh, mở rộng sản xuất của doanh nghiệp sẽ góp phần thúc đẩy nền sản xuất xã hội phát triển. Khi các doanh nghiệp mở rộng sản xuất kinh doanh sẽ tạo điều kiện cho một bộ phận lao động không nhỏ trong xã hội có công ăn việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống, làm hạn chế các tệ nạn trong xã hội. Đây cũng là một nhân tố thúc đẩy kinh tế-xã hội phát triển. Ngoài ra, với chức năng là chiếc cầu nối trung gian giữa những người cho vay đầu tiên và những người đi vay cuối cùng. Tín dụng ngân hàng đã tập trung một khối lượng lớn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế, do đó đã làm giảm khối lượng tiền mặt tồn đọng trong lưu thông. Nếu lượng vốn này tồn đọng mà không được huy động một cách hợp lý và kịp thời thì có thể ảnh hưởng đến tình trạng lưu thông tiền tệ, dẫn đến mất cân đối trong quan hệ tiền - hàng và hệ thống giá cả bị biến động là điều khó tránh khỏi. Bởi vậy, tín dụng ngân hàng góp phần ổn định tiền tệ, giá cả. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 11 1.1.2.2. Đối với ngân hàng thương mại Tín dụng là hoạt động chủ yếu của Ngân hàng thương mại. Phần lớn vốn do Ngân hàng thương mại huy động được là dùng để cho vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn đối với nền kinh tế. Hoạt động tín dụng cũng là nguồn thu nhập chủ yếu của các Ngân hàng thương mại. Bởi vậy, hoạt động tín dụng có vai trò quyết định sự tồn tại và phát triển của các Ngân hàng thương mại. Hoạt động tín dụng cũng là cơ sở quan trọng để Ngân hàng thương mại phát triển các hoạt động khác như huy động vốn, dịch vụ thanh toán và các dịch vụ khác cho tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân. 1.1.2.3. Đối với các doanh nghiệp Với chức năng chính là “đi vay để cho vay”, ngân hàng đứng ra huy động tiền gửi từ dân cư và các doanh nghiệp. Mỗi cá nhân và tổ chức, khi có nguồn vốn nhàn rỗi tạm thời, có thể gửi vào ngân hàng như một sự lựa chọn an toàn và là quyết định đầu tư ít rủi ro. Ngân hàng dùng số vốn tạm thời này để cung cấp cho các cá nhân và các doanh nghiệp khác đang có nhu cầu về vốn. Do có ngân hàng đứng ra làm trung gian cho quá trình luân chuyển vốn nên các nguồn vốn có thể được tập trung và đến với người cần vốn, giảm được các chi phí xã hội và đảm bảo ba bên cùng có lợi. Chính các lợi ích đó đã khuyến khích các cá nhân, tổ chức gửi vốn vào ngân hàng. Hợp đồng tín dụng càng phát triển thì càng thúc đẩy quá trình tích tụ vốn. Các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh dựa trên vốn chủ sở hữu và vốn vay. Một trong những nguồn đi vay là từ ngân hàng. Đây là nguồn tài trợ hiệu quả bởi vì nó thoả mãn nhu cầu vốn về cả số lượng và thời hạn. Hơn nữa, để có thể vay vốn được từ ngân hàng, các doanh nghiệp buộc phải nâng cao uy tín của mình để đảm bảo được các nguyên tắc tín dụng. Nó đòi hỏi các doanh nghiệp phải tìm hiểu thị trường, khai thác thông tin, định lượng hoạt động kinh doanh của mình sao cho có hiệu quả. Điều đó làm tăng hiệu quả của các dự án và phương án. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 12 Đứng trước xu thế quốc tế hoá, các doanh nghiệp không chỉ có quan hệ mua bán với các thành phần kinh tế trong nước mà còn quan hệ xuất nhập khẩu với các doanh nghiệp nước ngoài. Tín dụng ngân hàng có thể thúc đẩy mối quan hệ này thông qua hình thức bảo lãnh, cho vay đối với doanh nghiệp để từ đó nâng cao uy tín của doanh nghiệp trên trường quốc tế. 1.1.3. Các hình thức tín dụng ngân hàng Ngân hàng cung cấp rất nhiều hình thức tín dụng cho nhiều đối tượng khách hàng với nhiều mục đích sử dụng khác nhau. Để tránh nhầm lẫn và có cái nhìn tổng quát về các loại hình tín dụng, người ta có thể phân loại tín dụng theo một số tiêu thức nhất định. Theo điều 49 mục 2 Luật các tổ chức tín dụng thì tín dụng ngân hàng được thể hiện dưới các hình thức sau: 1.1.3.1. Hình thức cho vay Quy chế cho vay của các tổ chức tín dụng quy định: cho vay là một hình thức của cấp tín dụng, theo đó tổ chức tín dụng cho khách hàng vay một khoản tiền để sử dụng vào một mục đích và thời gian nhất định theo thoả thuận với nguyên tắc hoàn trả cả gốc và lãi. Tổ chức tín dụng cho các tổ chức, cá nhân vay ngắn hạn nhằm đáp ứng nhu cầu cho sản xuất kinh doanh, dịch vụ và đời sống, cho vay trung và dài hạn nhằm thực hiện các dự án đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, dịch vụ và đời sống. 1.1.3.2. Hình thức chiết khấu Trong nền kinh tế thị trường, các giấy tờ có giá được phát hành và lưu thông theo quy định của Pháp luật. Người giữ các giấy tờ có gía này nếu cần tiền mặt khi các giấy tờ có giá chưa đến hạn thì có thể mang giấy tờ đó đến ngân hàng thương mại để xin chiết khấu. “ Tổ chức tín dụng được cấp tín dụng dưới hình thức chiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác. Chủ sở hữu thương phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác phải chuyển giao ngay mọi quyền lợi và lợi ích hợp pháp phát sinh từ các giấy tờ có giá đó cho tổ chức tín dụng” ( Điều 57 mục 2 Luật các tổ chức tín dụng ). Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 13 Như vậy về bản chất kinh tế, chiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác là tín dụng ngắn hạn mà ngân hàng chuyển tiền cho người chủ sở hữu các giấy tờ có giá đó khi nó chưa đến hạn thanh toán. Khách hàng muốn bán thương phiếu cho ngân hàng phải lập đầy đủ thủ tục giống như vay vốn, làm đơn xin chiết khấu thương phiếu, ngâ hàng kiểm tra khả năng thanh toán nợ khi đến hạn của người phát hành thương phiếu, nếu được chấp nhận và quyết định mức chiết khấu. Thông thường các ngân hàng chỉ chiết khấu các thương phiếu có thời gian đến ngắn hạn từ 3 – 6 tháng. Ưu điểm đặc biệt của hình thức tín dụng chiết khấu là nếu trong trường hợp khó khăn về khả năng thanh toán thì có thể đem các giấy tờ có giá đó đến Ngân hàng Trung ương xin tái triết khấu. 1.1.3.3. Hình thức nhận trả Là hình thức tín dụng mà ngân hàng nhận trả nợ thay cho người phát hành kỳ phiếu khi đến hạn thanh toán mà người phát hành kỳ phiếu không có khả năng thanh toán. Đây là sự đảm bảo chắc chắn cho người sở hữu kỳ phiếu rằng họ sẽ nhận được tiền khi đến hạn thanh toán cũng như có thể dễ dàng đem kỳ phiếu đi chiết khấu. Để có được sự đảm bảo đó, doanh nghiệp phát hành kỳ phiếu sẽ phải trả cho ngân hàng một khoản hoa hồng. Trong hợp đồng tín dụng giữa người phát hành kỳ phiếu và ngân hàng có quy định người phát hành kỳ phiếu phải giao số tiền của kỳ phiếu chậm nhất trước ngày kỳ phiếu đến hạn. Ngân hàng phải thẩm định khả năng thanh toán của doanh nghiệp trước khi ngân hàng đảm bảo cho doanh nghiệp đó phát hành kỳ phiếu. 1.1.3.4. Tín dụng trả nhiều lần Là hình thức cho vay mà việc trả nợ được phân ra làm nhiều thời hạn, mỗi lần trả nợ bao gồm một phần gốc và một phần lãi. Loại tín dụng này rất phù hựp với đặc điểm sử dụng vốn của doanh nghiệp là thu hồi vốn làm nhiều lần. Tín dụng trả nhiều lần bao gồm bao gồm cácloại tín dụng ngắn, trung và dài hạn. Doanh nghiệp và ngân hàng thoả thuận mức cho vay, lãi suất cho vay và kỳ hạn trả nợ cũng như số lãi và gốc cho mỗi lần trả nợ. Tín dụng trả nhiều lần có thị trường rộng lớn nhưng cần có điều kiện đảm baỏ để thực hiện loại hình cho vay này. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 14 1.1.3.5. Hình thức bảo lãnh Đây là hình thức tín dụng phát sinh do ngân hàng nhận bảo lãnh dùng uy tín của mình để đảm bảo thanh toán cho người bán hàng trong trường hợp người mua hàng ( người được bảo lãnh ) không có khả năng thanh toán nợ. Có 2 loại bảo lãnh: Bảo lãnh bằng thư: ngân hàng phát hành một thư bảo lãnh để khách hàng có thể mua vật tư hàng hoá, bao thầu ... Ttrong thư bảo lãnh ngân hàng cam kết sẽ trả thay cho khách hàng khi khách hàng không trả tiền, nộp thuế... Bảo lãnh bằng hình thức chấp nhận: ngân hàng có thể dùng cách ký chấp nhận vào một thương phiếu do nhà cung cấp lập khi bán chịu cho khách hàng hay do một ngân hàng lập cho người muốn vay tiền. Bảo lãnh vay tiền cuả một ngân hàng khác còn là cách san sẻ rủi ro cho nhiều ngân hàng. 1.1.3.6. Hình thức cầm cố bất động sản Đây là hình thức cho vay dài hạn trên cơ sở đảm bảo bằng bất động sản như nhà cửa, đất đai, xưởng máy.... Tài sản cầm cố phải được chuyển cho người cho vay, do đó người cho vay là người sở hữu trực tiếp còn gnười vay chỉ còn là người sở hữu gián tiếp tài sản cầm cố. 1.2. Rủi ro tín dụng ngân hàng 1.2.1. Các loại rủi ro trong kinh doanh Ngân hàng Trong nền kinh tế thị trường, kinh doanh và rủi ro là hai phạm trù cặp đôi. Kinh tế thị trường làm đa dạng hoá các thành phần kinh tế, bình đẳng hoá hoạt động của các thành phần này và thúc đẩy cạnh tranh lẫn nhau. Rủi ro – tuy là là những khả năng xảy ra tổn thất ngoài dự kiến song lại là hiện tượng đồng hành với các hoạt động kinh doanh trong cơ chế thị trường cũng như trong quá trình cạnh tranh. Hoạt động kinh doanh của ngân hàng cũng không nằm ngoài tác động trên, với các hoạt động ngân hàng hầu như không có loại nghiệp vụ nào, không có loại dịch vụ nào của ngân hàng là không có rủi ro. Bởi lẽ, ngân hàng được coi là một loại doanh nghiệp kinh doanh hàng hoá đặc biệt – hàng hoá tiền tệ, do đó thường xuyên đối mặt với nhiều loại rủi ro. Các ngân hàng được coi là thành công khi mức Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 15 độ rủi ro họ tham gia vào ở mức hợp lý, được kiểm soát trong phạm vi và năng lực tài chính của họ. Có nhiều cách hiểu rủi ro khác nhau, có nhiều định nghĩa về rủi ro của các nhà kinh tế và các nhà kinh doanh. Thật khó mà thâu tóm được một định nghĩa rủi ro chuẩn xác cho mọi môi trường kinh doanh cũng như mọi giai đoạn phát triển của kinh tế - xã hội. Tuy khó tìm được một định nghĩa rủi ro hoàn hảo, song có thể biết được rằng rủi ro thường có hai đặc tính sau: - Thứ nhất, biên độ rủi ro, đó là sự thiệt hại từ rủi ro gây ra ở mức độ nào. - Thứ hai, tần số xuất hiện của rủi ro nhiều hay ít. Là một doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ, Ngân hàng thương mại cũng gánh chịu các rủi ro do các tác động của môi trường vĩ mô và vi mô gây nên như các doanh nghiệp khác. Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng về cơ bản có thể chia thành 2 loại: rủi ro môi trường và rủi ro đặc thù. (1) Rủi ro môi trường hay còn gọi là rủi ro thị trường: Rủi ro về môi trường luôn luôn tồn tại trong tổ chức và ngoài tổ chức, hay nói cách khác, rủi ro môi trường gồm 2 loại: rủi ro môi trường vĩ mô và rủi ro môi trường cạnh tranh. + Rủi ro môi trường vĩ mô: Môi trường mà ngân hàng hoạt động chứa đầy muôn vàn rủi ro, chúng tác động đến ngân hàng bằng nhiều cách: hoặc là suy yếu khả năng chịu đựng rủi ro của ngân hàng, hoặc gây cho ngân hàng những thiệt hại về tài chính. Những rủi ro này rất khoa kiểm soát nên chúng được gọi là “rủi ro không kiểm soát được”. Trong thực tế, người ta có thể kiểm soát chúng ở mức độ hạn chế trên cơ sở dự báo. Các rủi ro môi trường vĩ mô mà ngân hàng thường gặp là: - Rủi ro tự nhiên hay rủi ro bất khả kháng: lũ lụt, hỏa hoạn, động đất,… - Rủi ro về luật pháp liên quan đến việc thay đổi các luật lệ gây bất lợi cho ngân hàng. Ở các nước đang phát triển, đây là rủi ro có thể gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế, do thiếu các quy định cần thiết. Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 16 - Rủi ro về kinh tế liên quan đến sự vận động của nền kinh tế và chu kỳ kinh doanh: lạm phát, thất nghiệp, suy thoái kinh tế, khủng hoảng…Ảnh hưởng của các yếu tố này đến ngân hàng thường rất lớn. - Rủi ro về điều chỉnh: nhằm thực hiện các chính sách vĩ mô, các nhà lãnh đạo đưa ra các chính sách tiền tệ, lãi suất,… đôi khi gây thiệt hại cho ngân hàng. + Rủi ro môi trường cạnh tranh: một ngân hàng trong hoạt động kinh doanh thường chịu tác động của khách hàng hoặc các đối thủ từ nhiều phía, từ đó luôn nhận rất nhiều các tác động đầy rủi ro. (2) Rủi ro đặc thù: Rủi ro đặc thù luôn tồn tại trong lĩnh vực hoặc ngành nghề kinh doanh. Rủi ro đặc thù là rủi ro do bản chất của ngành hay lĩnh vực kinh doanh đó tạo ra. Trong lĩnh vực ngân hàng, rủi ro đặc thù thường bao gồm các yếu tố: - Rủi ro về quản lý: Rủi ro này có thể bắt nguồn từ ban quản lý ngân hàng do thiếu kiến thức, thiếu kinh nghiệm hoặc thiếu khả năng điều hành. Nó cũng có thể xảy ra do sự yếu kém về năng lực hay đạo đức của nhân viên ngân hàng. - Rủi ro cung cấp các dịch vụ tài chính hay rủi ro kinh doanh bao gồm: rủi ro về hoạt động, rủi ro về sản phẩm, rủi ro về văn hóa, rủi ro về công nghệ, rủi ro đòn cân nợ và rủi ro do thiếu nỗ lực nghiên cứu và phát triển. - Rủi ro thích ứng vốn: nó thể hiện ngân hàng có quy mô vốn nhỏ thường ít an toàn hơn ngân hàng có qui mô vốn lớn. - Rủi ro tài sản thế chấp: tài sản thế chấp không đủ giá trị để bù đắp thiệt hại cho ngân hàng… Trên thực tế, các loại rủi ro cần được nghiên cứu trong mối liên hệ không thể tách rời. Một loại rủi ro này có thể đưa tới một loại rủi ro khác, các loại rủi ro có mối liên quan chặt chẽ với nhau trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại. Ngày nay các loại rủi ro không chỉ xảy ra ở các lĩnh vực truyền thống như cho vay hay đầu tư chứng khoán, mà còn có thể xảy ra trong đảm bảo tín dụng và các hoạt động ngoại bảng khác. Việc nghiên cứu một cách tỉ mỉ khái niệm các loại rủi ro trong hoạt động ngân hàng góp phần làm phong phú thêm lý luận kinh doanh và Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 17 góp phần áp dụng một cách có nhận thức khái niệm này trong thực tiễn hoạt động ngân hàng khi thông qua quyết định trên thương trường. Thực ra không thể loại trừ tuyệt đối rủi ro ra khỏi hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại, tuy nhiên có thể soạn thảo những biện pháp nhằm hạn chế đến mức thấp nhất các rủi ro này. Hoạt động ngân hàng là một trong những hoạt động kinh tế có nhiều rủi ro hơn hết. Một hệ thống ngân hàng hoạt động tốt có thể làm giảm bớt tới mức tối thiểu tất cả những khả năng rủi ro, ngoại trừ những “rủi ro vì tai họa: (như động đất…), những đợt suy thoái lớn về kinh tế trên thế giới,…Việc nghiên cứu những rủi ro này không thể tách rời với việc nghiên cứu luật lệ ngân hàng, vì mục đích chính của luật lệ ngân hàng là bắt buộc các ngân hàng phải có thái độ thận trọng với các rủi ro. Dưới đây là các loại rủi ro cơ bản của ngân hàng: 1.2.1.1. Rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra những tổn thất ngoài dự kiến cho ngân hàng do khách hàng vay không trả đúng hạn, không trả, hoặc không trả đầy đủ vốn và lãi. Rủi ro tín dụng cũng được định nghĩa là khoản lỗ tiềm năng vốn có được tạo ra khi cấp tín dụng cho một khách hàng. Đây là rủi ro gắn liền với các hoạt động ngân hàng, cho vay bao giờ cũng bao gồm rủi ro và xảy ra mất mát. Rủi ro tín dụng không giới hạn ở hoạt động cho vay, mà còn bao gồm nhiều hoạt động mang tính chất tín dụng khác của ngân hàng như: các hoạt động bảo lãnh, cam kết, chấp thuận tài trợ thương mại, cho vay ở thị trường liên ngân hàng, … 1.2.1.2. Rủi ro lãi suất Rủi ro lãi suất là khả năng xảy ra tổn thất cho ngân hàng khi lãi suất thay đổi ngoài dự tính. Lãi suất ngân hàng (cả bên tài sản lẫn bên nguồn vốn) thường xuyên biến động với các mức độ khác nhau có thể dẫn đến tổn thất. Rủi ro lãi suất có liên quan chặt chẽ với rủi ro tín dụng. Lãi suất cho vay của ngân hàng khác với lãi suất của các công cụ trên thị trường tiền tệ, chẳng hạn như ngân khố phiếu và thương phiếu, ở chỗ là chúng được Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 18 đàm phán giữa người vay và ngân hàng hơn là được quyết định trong một thị trường được tổ chức sẵn. Vì là kết quả của phương pháp xác định giá cả tín dụng được đàm phán, các mức lãi suất cho vay của ngân hàng không đồng nhất. Chúng phản ánh cả đặc tính cá biệt của khoản tín dụng lẫn cung cầu về tín dụng trên thị trường vốn và tiền tệ. Lãi suất cũng thay đổi so với mức rủi ro tín dụng trên hàng loạt các yếu tố: tiền cho vay, thời hạn, quy mô cho vay, chi phí thực hiện và giám sát khoản cho vay, số dư tiền gửi của người vay và các chứng khoán. Hơn nữa, lãi suất còn bị ảnh hưởng bởi phong tục tập quán, sự cạnh tranh giữa các ngân hàng và các nguồn vốn khác, lãi suất khống chế tối đa và thái độ của các giám đốc ngân hàng và người vay, liên quan đến các điều kiện kinh tế trong tương lai. Lãi suất có thể cố định hoặc biến đổi. Lãi suất cố định là một lãi suất nguyên như cũ suốt thời kỳ hợp đồng. Lãi suất biến đổi là một lãi suất có thể thay đổi suốt thời hạn cho vay, tùy vào các thay đổi của lãi suất tham khảo được sử dụng cho hầu hết những khoản cho vay có mức lãi biến đổi là lãi suất cơ bản, lãi suất áp dụng cho vay kinh doanh. Mức lãi cơ bản tiếp tục là mốc tham khảo đối với hầu hết các khoản cho vay kinh doanh qui mô nhỏ và vừa và thường được hiểu là mức lãi cho vay cơ bản của một ngân hàng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhiều khoản cho vay kinh doanh lớn và ngắn hạn đã bị ghìm ở mức thị trường tiền tệ, mà nói chung thấp hơn mức cơ bản. Sự thay đổi này xảy ra do sự cạnh tranh từ thị trường thương phiếu và những người cho vay nước ngoài. Rủi ro lãi suất ảnh hưởng đến tình hình ngân hàng theo hai cách. Cách thứ nhất được biết rõ nhất và nghiên cứu nhiều nhất, là mối quan hệ trái ngược giữa lãi suất – giá trị một tài sản tài chính. Nếu ta coi bảng cân đối ngân hàng như một bộ chứng khoán tài chính, thì mỗi chứng khoán phản ứng khác nhau, thuận lợi hoặc bất lợi đối với biến động về lãi suất. Cách thứ hai dẫn đến sự sai lệch lâu dài về thu nhập của sử dụng vốn và chi phí của nguồn vốn trong tài khoản kết quả tài chính. 1.2.1.3. Rủi ro hối đoái Rủi ro hối đoái là khả năng xảy ra những tổn thất ngoài dự kiến cho ngân hàng khi tỷ giá hối đoái thay đổi vượt quá thay đổi dự tính. Trong cơ chế thị trường, Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 19 tỷ giá thường xuyên dao động. Sự thay đổi này cùng với trạng thái hối đoái của ngân hàng tạo ra thu nhập thặng dư hoặc thâm hụt tạm thời. Tuy nhiên, có những thay đổi tỷ giá ngoài dự kiến dẫn đến những tổn thất cho ngân hàng. Một ngân hàng giao dịch ngoại hối, phải giới hạn việc tham gia vào các loại tiền tệ khác nhau và thực hiện một khối lượng kinh doanh vừa đủ để các thiệt hại có thể được bù đắp bằng các lợi tức. Hơn nữa, ngân hàng phải cảnh giác không chỉ với những thay đổi về tỷ giá hối đoái, mà cả với các nguyên nhân của những thay đổi ấy để có thể áp dụng các biện pháp giảm bớt rủi ro. Về các loại tiền tệ chủ yếu, các ngân hàng hay các khách hàng có thể giảm bớt rủi ro với các giao dịch trong thị trường tỷ giá hối đoái có kỳ hạn. Chúng ta sẽ thấy là rủi ro hối đoái và rủi ro lãi suất đan xen với nhau vì trong một giao dịch hối đoái có kỳ hạn, giai đoạn đầu là bán ngoại tệ giao ngay làm phát sinh rủi ro hối đoái và giai đoạn hai là đem đầu tư số nội tệ hay ngoại tệ trên thị trường vốn làm phát sinh rủi ro lãi suất. 1.2.1.4. Rủi ro thanh khoản Rủi ro thanh khoản là khả năng xảy ra tổn thất ngoài dự kiến cho ngân hàng khi nhu cầu thanh khoản thực tế vượt quá (hoặc nhỏ hơn) khả năng thanh khoản dự kiến làm gia tăng các chi phí để đáp ứng nhu cầu thanh khoản hoặc làm cho ngân hàng mất khả năng thanh toán. Sự an toàn của các ngân hàng vẫn luôn luôn là mối quan tâm với nhiều người, từ các giới chức điều hành đến các nhà kinh doanh, các cổ đông ngân hàng và những công dân của đất nước, vì những vụ phá sản ngân hàng có lẽ có ảnh hưởng bất lợi đối với nền kinh tế hơn bất cứ vụ phá sản ở bất cứ loại hình doanh nghiệp nào khác. Khả năng thanh toán của ngân hàng không phải là một đại lượng thống kê: nó không được đánh giá một cách trực tiếp. Trái lại, người ta dễ dàng có thể hiểu được những biến đổi của khả năng thanh toán của ngân hàng biểu hiện cái gì. Một ngân hàng đều có một khả năng thanh toán càng nhiều hơn, nếu nó càng có nhiều tiền tệ trung ương hơn, có nghĩa là số dư cao hơn trong tài khoản vãng lai ở ngân hàng trung ương, hay là tài sản có của chúng đều dễ dàng chuyển sang tiền trung Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A Khoá luận tốt nghiệp Hạn chế rủi ro tín dụng 20 ương, cùng với khả năng tăng vốn nhanh từ các nguồn khác nhau nhiều khiến nó có khả năng đáp ứng các nghĩa vụ chi trả và các ràng buộc tài chính, theo một phương pháp thích hợp. Nên giữ bao nhiêu thanh khoản, giữ nó dưới hình thức nào là mối quan tâm thường xuyên của các nhà quản lý ngân hàng. Các ngân hàng phải tuân theo các yêu cầu dự trữ bắt buộc, các ngân hàng cần thanh khoản ðể ðáp ứng các nhu cầu tín dụng bất ngờ và theo thời vụ những dao ðộng về tiền gửi. Ða số các giao dịch này có thể từ tiền gửi, thu nợ… Ðể ðịnh ðýợc một cách thích hợp nào ðó của thanh khoản, ngýời ta phải so sánh số thanh khoản ðang nắm giữ với các nhu cầu về thanh khoản cần ðến. Sự ðánh giá về thanh khoản ðýợc ðồng tình nhiều nhất xuất phát từ quan niệm cho rằng, mức độ thanh khoản mà một ngân hàng riêng biệt nào đó cần đến tùy thuộc vào lượng biến đổi xảy ra ở số dư tiền gửi và nhu cầu tín dụng trong một khoảng thời gian nhất định được xác định. 1.2.1.5. Rủi ro hoạt động Rủi ro hoạt động là loại rủi ro tổn thất tài sản xảy ra do hoạt động kém hiệu quả, ví dụ như hệ thống thông tin không đầy đủ, hoạt động có vấn đề, có vi phạm trong hệ thống kiểm soát nội bộ, có sự gian lận hay những thảm họa không lường trước được. 1.2.2. Khái niệm về rủi ro tín dụng Rủi ro trong hoạt động tín dụng là đặc trưng nhất và dễ xảy ra nhất và gây hậu quả nặng nề nhất đối với hoạt động của ngân hàng. Sở dĩ như vậy vì hầu hết các ngân hàng có dư nợ tín dụng chiếm quá nửa giá trị tổng tài sản và tạo ra từ ½ đến 2/3 nguồn thu của ngân hàng. Vì thế ở tất cả các nước, rủi ro tín dụng là vấn đề được đặc biệt quan tâm không chỉ ở phạm vi các ngân hàng, mà cả trong toàn nền kinh tế. Các ngân hàng luôn luôn tìm cực đại lợi nhuận qua việc tìm kiếm những lợi tức cao nhất có thể có ở các món cho vay và chứng khoán, đồng thời cố gắng giảm thiểu rủi ro liên quan đến các hoạt động cho vay, như: sàng lọc và giám sát khách hàng vay, thiết lập mối quan hệ khách hàng lâu dài, qui định các mức tín dụng, vật thế chấp, số dư bù và hạn chế tín dụng. Tuy nhiên, không một ngân hàng nào nghĩ được hết mọi sự bất ngờ khi viết ra những qui định hạn chế vào một hợp đồng cho Hồ Thị Kim Chi – Tài chính doanh nghiệp 46A