Tài liệu Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên việt nam hiện nay (tt)

1 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Thanh niên là lứa tuổi nhiều hoài bão và khát vọng, là nguồn lực nội sinh của đất nước, có tiềm năng vô cùng to lớn, hứa hẹn những đóng góp quý giá vào công cuộc kiến thiết nước nhà. Để xứng đáng với vai trò người chủ tương lai, của đất nước, của dân tộc, thanh niên phải không ngừng hoàn thiện, phát triển về thể lực, trí lực, tâm lực, về nhân cách, đạo đức, lối sống. Trong quá trình đó, giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là điểm tựa tinh thần vững chắc, giúp thanh niên khẳng định mình, đón nhận văn hoá nhân loại, trí tuệ của thời đại mà không bị choáng ngợp, mất phương hướng. Cần khai thác và phát huy tốt nhất nguồn sức mạnh tiềm tàng của giá trị văn hóa truyền thống trong xây dựng và phát triển lối sống thanh niên, làm cho lối sống đó vừa tiếp nối các giá trị truyền thống, vừa tiếp thu các giá trị mới để làm giàu vốn văn hoá dân tộc, đồng thời thanh niên cũng phải là lớp người tạo dựng và phát triển lối sống mới cho con người Việt Nam trong tương lai. Đề tài luận án “Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” tập trung luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò và phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam, đề xuất một số phương hướng, giải pháp phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam trong thời gian tới. 2. Lý do chọn đề tài luận án Sự hình thành, phát triển của lối sống thanh niên Việt Nam chịu tác động của nhiều nhân tố khác nhau như môi trường tự nhiên xã hội, điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, các yếu tố đến từ truyền thống và hiện đại, quốc gia và quốc tế. Mỗi yếu tố có vị trí, vai trò và mức độ ảnh hưởng khác nhau tới sự phát triển lối sống của thế hệ trẻ, trong đó các giá trị văn hoá truyền thống là một nội dung quan trọng. Không có quá khứ thì không có hiện tại. Không có các giá trị văn hoá truyền thống cũng không có các giá trị văn hoá hiện đại. Sứ mệnh trọng đại của thanh niên là phải tiếp nối mạch nguồn của dân tộc, làm cho các giá trị truyền thống thấm trong tư tưởng, hành động của họ, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước và con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Tuy nhiên, tình hình lối sống thanh niên Việt Nam hiện đang nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Đã có những biểu hiện chỉ chú ý hiệu 2 quả kinh tế mà xem nhẹ lợi ích văn hoá, chỉ quan tâm đến giá trị hiện đại mà coi nhẹ giá trị truyền thống, chỉ đề cao những giá trị nhân loại mà thờ ơ với các giá trị của dân tộc trong đời sống xã hội nói chung và trong lối sống, phát triển lối sống thanh niên Việt Nam nói riêng. Những nhận thức và hành động thiên lệch như vậy không chỉ dẫn đến sự lệch lạc trong lối sống, nhân cách của thế hệ trẻ, mà còn dẫn đến sự đứt đoạn với quá khứ, nguy cơ huỷ hoại truyền thống, lịch sử, mất bản sắc văn hoá, thậm chí đe doạ sự tồn vong của dân tộc. Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình hình đó là việc nghiên cứu, phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc chưa thật sự có chiều sâu, cơ bản và chưa được vận dụng một cách khoa học vào việc xây dựng, phát triển lối sống thanh niên. Từ đó đặt ra vấn đề cần nghiên cứu, khai thác, phát huy một cách khoa học và hiệu quả giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình giáo dục thanh niên nói chung và phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng. Cho đến nay, đã có nhiều công trình khoa học bàn về các vấn đề văn hóa, lối sống, lối sống thanh niên ở nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống và bàn trực tiếp về khía cạnh giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên. Việc luận giải, chứng minh vai trò và phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với phát triển lối sống thanh niên Việt Nam dưới góc độ triết học sẽ giúp khái quát những khía cạnh bản chất, cho phép đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra trong thực tiễn. Đó là cơ sở để tác giả lựa chọn vấn đề: “Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn về vai trò và phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, luận án đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống trong việc phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò và phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam. 3 - Phân tích, làm rõ thực trạng phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. - Đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Vai trò và phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Luận án tập trung nghiên cứu vai trò và phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. Phạm trù giá trị văn hóa truyền thống trong luận án là giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam, tập trung chủ yếu ở các giá trị văn hóa tinh thần. - Luận án tập trung khảo sát vấn đề phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của đối tượng thanh niên thuộc lứa tuổi 15 – 30, phạm vi thời gian: từ sau đại hội lần thứ IX của Đảng đến nay. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa vào lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng ta về văn hoá, phát triển văn hóa, về thanh niên, lối sống của thanh niên, trực tiếp là vấn đề mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, truyền thống và lối sống nói chung, lối sống thanh niên nói riêng. 5.2. Cơ sở thực tiễn Luận án được thực hiện trên những tài liệu, số liệu thực tiễn qua các báo cáo, tổng kết, đánh giá của Đảng, Nhà nước, các cơ quan hữu quan, các tổ chức đoàn thể về vấn đề xây dựng nền văn hóa, xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam. Đề tài cũng dựa vào sự phân tích những kết quả điều tra xã hội học, khảo sát thực tiễn của bản thân tác giả. 5.3. Phương pháp nghiên cứu Luận án dựa vào phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử cùng với các phương pháp nhận thức khoa 4 học chung như: lô gíc và lịch sử; phân tích và tổng hợp; khái quát hóa và trừu tượng hóa; phương pháp tiếp cận giá trị - văn hóa, điều tra xã hội học, v.v. 6. Những đóng góp mới của luận án - Luận án đã làm rõ lý luận về giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, trong đó luận giải cấu trúc và tính quy luật của sự hình thành và phát triển lối sống, vấn đề phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, mối liên hệ giữa giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam cũng như quá trình truyền thụ, tiếp nhận và chuyển hoá giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên nhằm đảm bảo hiệu quả phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống với phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. - Luận án đã phân tích có căn cứ (số liệu xã hội học) thực trạng và những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. - Luận án đã đề xuất các giải pháp có tính hệ thống, thiết thực và khả thi để tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án - Luận án đã chứng minh vai trò quan trọng của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, góp phần làm sâu sắc thêm cơ sở lý luận cho việc xây dựng quan điểm, nội dung xây dựng và phát triển lối sống nói chung, lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng. - Luận án là tài liệu tham khảo cho việc xây dựng chương trình, giáo trình giảng dạy, đào tạo trong các cơ sở giáo dục, đào tạo, nghiên cứu về xây dựng và phát triển lối sống thanh niên cũng như các cơ quan nghiên cứu và những ai quan tâm đến vấn đề này. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, Danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án được kết cấu trong 3 chương, 6 tiết. 5 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá, giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, lối sống, lối sống thanh niên và vai trò của giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 1.1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam Có rất nhiều công trình nghiên cứu về những vấn đề giá trị, giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống, tiêu biểu như: “Sự biến đổi của các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Duy Bắc; “Văn hóa và con người Việt Nam trong đổi mới và hội nhập quốc tế” của tác giả Hoàng Chí Bảo; “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của tác giả Trần Văn Giàu; “Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay” của tác giả Phan Huy Lê và Vũ Minh Giang; “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của nhóm các tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn - Phạm Văn Đức - Hồ Sỹ Quý, Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong giai đoạn hiện tại do tác giả Trần Ngọc Thêm (chủ biên) v.v… Trong các công trình khoa học đó, vấn đề giá trị, giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống đã được các tác giả tập trung luận giải ở các góc độ: triết học, giá trị học, văn hoá học v.v…Các tác giả cũng khẳng định sức mạnh của dòng chảy văn hóa dân tộc, khẳng định tính tất yếu, sự cần thiết và khả năng kế thừa, phát triển các giá trị văn hoá đó trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Những công trình nghiên cứu về vấn đề lối sống và lối sống thanh niên Việt Nam Có nhiều công trình khoa học quan tâm, luận giải về vấn đề lối sống và lối sống thanh niên Việt Nam, tiêu biểu như: “ Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội ” của tác giả Huỳnh Khái Vinh (CB); “Lối sống người Việt Nam dưới tác động của toàn cầu hoá” của tác giả Nguyễn Văn Huyên; “Lối sống dân 6 tộc, hiện đại - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Đỗ Huy; “Nghiên cứu đặc điểm tư duy và lối sống của con người Việt Nam hiện nay: một số vấn đề cần quan tâm” của tác giả Nguyễn Ngọc Hà; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên” của tác giả Nguyễn Thị Thanh; “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Hồng Tung;“Vấn đề lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” của tác giả Lê Thị Hoài v.v... Sự tổng hợp và luận giải ở nhiều góc độ khác nhau về lối sống, nội dung và phạm vi của khái niệm lối sống và những khái niệm gần gũi với lối sống đã tạo cơ sở lý luận giúp tác giả luận án có cơ sở tiếp tục đi sâu nghiên cứu vấn đề lối sống thanh niên cũng như sự phát triển lối sống thanh niên nhìn từ góc độ triết học. 1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Về vai trò của văn hoá, văn hoá truyền thống đối với sự phát triển đất nước nói chung và phát triển nhân cách, đạo đức, lối sống thanh niên nói riêng, có các công trình nghiên cứu tiêu biểu như: “Về vai trò động lực của văn hoá trong sự phát triển xã hội” của tác giả Hồ Sỹ Quý; “Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc” của tác giả Nguyễn Văn Huyên; “Văn hoá Việt Nam và sự phát triển lâu bền của quốc gia” của tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn; “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Võ Văn Thắng; “Hệ giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong đổi mới và hội nhập” của tác giả Hoàng Chí Bảo; “Về lối sống và định hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay” của tác giả Mai Thị Dung; “Giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay” của nhóm tác giả Lương Gia Ban, Nguyễn Thế Kiệt (CB) v.v… Các công trình này đã luận giải ở nhiều góc độ khác nhau về giá trị và giá trị văn hoá truyền thống, về lối sống và lối sống thanh niên, về vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển, trong đó có nhân cách, đạo đức, lối 7 sống thanh niên, sinh viên. Điều này vừa cho phép nghiên cứu sinh có thể kế thừa một cách có chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, vừa có thể tiếp tục làm sâu sắc thêm những vấn đề mà các công trình nghiên cứu trước đó còn để ngỏ. 2. Những công trình nghiên cứu về phát huy giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Rất nhiều công trình khoa học đã đi sâu nghiên cứu mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, phát huy giá trị truyền thống của dân tộc nhằm giáo dục đạo đức mới, lối sống mới, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ, cho thanh niên, sinh viên Việt Nam, tiêu biểu như: “Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay” của tác giả Lê Thị Hoài Thanh; “Xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay từ góc độ văn hoá truyền thống dân tộc” của tác giả Võ Văn Thắng; “Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên tại một số trường Đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Huỳnh Văn Sơn; “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Hồng Tung; “Nhập thân văn hóa trong phát triển nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của thanh niên quân đội hiện nay” của tác giả Hoàng Đình Chiều, “Thực trạng giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của thanh niên đô thị nước ta” của tác giả Trần Kim Cúc, “Về lối sống và định hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay” của tác giả Mai Thị Dung v.v...Những kết quả nghiên cứu này giúp tác giả xem xét dòng chảy văn hóa, lối sống, đạo đức từ quá khứ đến hiện tại để định hướng phát triển lối sống thanh niên trong hiện tại và tương lai, giúp tác giả luận án định hướng giải pháp phát triển lối sống thanh niên Việt Nam trên nền gốc giá trị văn hóa dân tộc. 3. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết 3.1. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học liên quan đến đề tài 8 Một là, các công trình khoa học đã làm rõ quan niệm về giá trị và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam, xác định hệ giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam, khẳng định sự cần thiết phải khai thác và phát huy giá trị đó trong sự nghiệp đổi mới và phát triển lối sống; tiếp cận vấn đề thanh niên, lối sống thanh niên, xây dựng lối sống thanh niên hiện nay ở nhiều góc độ khác nhau, khẳng định tầm quan trọng của việc xây dựng nhân cách, đạo đức, lối sống mới cho thanh niên Việt Nam hiện nay. Hai là, các công trình khoa học đã thực hiện việc khảo sát thực trạng vai trò của các giá trị văn hóa truyền thống trong đối với sự phát triển đất nước, thực trạng vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong xây dựng lối sống, thực trạng phát huy giá trị truyền thống trong giáo dục đạo đức cho thanh niên. Những thách thức, mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình phát triển cũng như xu hướng vận động phức tạp của đời sống đạo đức, văn hoá, nhân cách, lối sống nói chung và của thanh niên, sinh viên, thế hệ trẻ nói riêng cũng đã được luận giải ở nhiều góc độ khác nhau. Ba là, trên cơ sở lý luận và kết quả khảo sát thực tiễn, ở những góc độ, phạm vi và mức độ khác nhau, các công trình khoa học trên đã chỉ rõ những định hướng và hệ giải pháp khai thác và phát huy giá trị văn hóa truyền thống nhằm xây dựng và phát triển nhân cách, đạo đức, lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay. 3.2. Những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết Thứ nhất, tập trung luận giải ở góc độ triết học, mối liên hệ giữa giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, khẳng định và làm sâu sắc thêm vai trò cũng như vấn đề phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Thứ hai, khảo sát, đánh giá, nhận định ở góc độ triết học về thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay, phát hiện những vấn đề đặt ra trong sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam dưới tác động của giá trị văn hoá truyền thống. 9 Thứ ba, đề xuất giải pháp để phát huy có hiệu quả, vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. 10 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM 1.1. Lý luận về giá trị văn hoá truyền thống và sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 1.1.1. Giá trị văn hoá truyền thống và giá trị văn hóa truyền thốngViệt Nam Giá trị văn hóa là tổng thể ý nghĩa văn hoá của mọi sự vật, hiện tượng trong quan hệ với hoạt động Người, có vai trò đặc biệt to lớn đối với sự hoàn thiện tính Người. Giá trị văn hoá truyền thống là giá trị văn hoá hình thành và kết tinh từ lịch sử, được lưu truyền lại cho hiện tại và tương lai, thể hiện ý nghĩa của nó đối với đời sống của các thế hệ kế tiếp. Các giá trị văn hoá truyền thống là kết tinh của lịch sử, không chỉ chuyển tải thông điệp của quá khứ, mà còn thể hiện thái độ và cách ứng xử của hiện tại đối với các thông điệp đó, không chỉ hữu ích trong quá khứ, mà còn giúp chủ thể văn hóa nhận định, giải quyết những vấn đề hiện tại và dự tính những kế hoạch cho tương lai. Trên cơ sở kế thừa thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học, luận án khái quát nội dung các giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu của dân tộc Việt Nam: chủ nghĩa yêu nước, tính cố kết cộng đồng, yêu thương con người, cần cù, sáng tạo, yêu hoà bình,... Đây là tinh hoa văn hoá của dân tộc Việt Nam, được các thế hệ không ngừng kế thừa, phát huy, sáng tạo, bổ sung, phát triển. Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa, các giá trị đó vẫn đang được tiếp nối, trở thành một nguồn lực không thể thiếu trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. 1.1.2. Lối sống và sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam * Lối sống, cấu trúc của lối sống, tính quy luật của sự hình thành và phát triển lối sống Lối sống là cách mà con người và cộng đồng người sống dựa trên một tiền đề kinh tế - văn hoá - xã hội nhất định. Lối sống là biểu hiện cụ thể của phương thức sống, có tính giai cấp, tính dân tộc, tính cá nhân và tính xã hội, chịu sự quy định của cả điều kiện kinh tế lẫn hệ thống giá trị văn hoá tinh thần, tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng của cộng đồng. Lối sống bao gồm khía cạnh vật chất và khía cạnh tinh thần; mặt tư tưởng và thực tiễn; biểu hiện qua những hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, hoạt động tiêu dùng, sinh hoạt, giao tiếp,... Sự hình thành và phát triển lối sống là quá trình thống nhất giữa cá nhân và xã hội; giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan; giữa giáo dục và tự giáo dục. * Đặc điểm lối sống thanh niên và sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 11 Lối sống của thanh niên là cách mà một thế hệ đặc thù của xã hội sống dựa trên một tiền đề kinh tế - văn hoá - xã hội nhất định gắn với những đặc điểm tâm lý, tính cách của tuổi trẻ. Điểm nổi bật trong lối sống thanh niên, xét ở chiều sâu tư tưởng là sự chưa định hình vững chắc một hệ giá trị sống, ở biểu tầng lối sống là sự năng động, tươi mới của thái độ và hoạt động sống mang tính thử nghiệm nhiều hơn là tính bền vững. Ngoài ra, lối sống thanh niên Việt Nam cũng mang những đặc điểm của lối sống người Việt Nam gắn với truyền thống, lịch sử, văn hoá, với điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội, và về cơ bản, lối sống đó chịu ảnh hưởng của xã hội tiểu nông, tâm lý làng xã trong đó có cả những nét tích cực có thể phát huy cũng như những tiêu cực cần phải khắc phục. Phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Phát triển lối sống thanh niên là quá trình thanh niên tiếp nhận, chuyển hoá các giá trị văn hoá của nhân loại, dân tộc và cộng đồng thành văn hoá cá nhân, lối sống cá nhân để hình thành một lối sống văn hoá. Về thực chất, đây là quá trình chuyển hóa không ngừng của lối sống thanh niên, từ tiếp nhận giá trị, hình thành quan điểm, lẽ sống, đến lan tỏa giá trị thông qua thái độ và hành động, làm gia tăng hàm lượng văn hoá trong các thành tố của lối sống và thể hiện ra trong đời sống xã hội như là những giá trị phù hợp với truyền thống dân tộc và xu thế thời đại. Kết quả của sự phát triển đó là sự định hình một lối sống mới của thanh niên đậm tính dân tộc, tính hiện đại và giàu tính nhân văn, phù hợp với định hướng chính trị, văn hoá của xã hội, lối sống có văn hoá, đáp ứng yêu cầu của lứa tuổi thanh niên cũng như của sự phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội của đất nước. 1.1.3. Mối liên hệ giữa giá trị văn hoá truyền thống và phát triển lối sống của thanh niênViệt Nam Thứ nhất, giữa giá trị văn hóa truyền thống và sự phát triển lối sống thanh niên có sự quy định lẫn nhau, đảm bảo lối sống đó không bị đứt đoạn với quá khứ và các giá trị văn hóa truyền thốngvẫn tiếp tục được khẳng định và duy trì. Thứ hai, giữa giá trị văn hóa truyền thống và sự phát triển lối sống thanh niên có sự tác động qua lại lẫn nhau, đảm bảo duy trì tính dân tộc cho lối sống đó và các giá trị văn hoá truyền thống được hiện đại hoá. Thứ ba, giữa giá trị văn hóa truyền thốngvà sự phát triển lối sống thanh niên cũng có sự xâm nhập, chuyển hoá lẫn nhau, thúc đẩy quá trình giá trị hoá, văn hoá hoá lối sống cũng như hiện đại hoá, lối sống hoá văn hoá truyền thống, làm cho các giá trị văn hoá được hiện thực hoá, trở thành lối sống văn hoá và lối sống kết tinh thành giá trị. 1.2. Vai trò của giá trị văn hoá truyền thống và phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam 1.2.1. Vai trò của giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 12 * Giá trị văn hoá truyền thống góp phần tạo nền tảng tinh thần bền vững cho sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Giá trị văn hóa truyền thống tạo nền tảng tinh thần cho sự hình thành và phát triển nhận thức, tư tưởng, tình cảm cao đẹp, nhân văn của thế hệ trẻ, là cơ sở tinh thần cho sự ổn định của lối sống, để thanh niên thực hiện lối sống theo các chuẩn mực văn hoá. Giá trị văn hóa truyền thống tạo nền tảng văn hoá ban đầu để thanh niên tiếp thu có chọn lọc, chuyển hoá các giá trị nhân văn của thời đại, làm phong phú thêm lối sống mà không bị lai căng, mất gốc. Một nền tảng văn hoá với hệ giá trị cốt lõi sẽ giúp thanh niên có bản lĩnh, tự tin để định hình một lối sống mang đậm tính dân tộc mà không trở thành bảo thủ hay quá cấp tiến, giúp thanh niên không bị thiếu hụt, đứt đoạn với quá khứ hay choáng ngợp, mất phương hướng trong hiện tại và tương lai. * Giá trị văn hoá truyền thống góp phần định hướng và điều tiết sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Giá trị văn hoá truyền thống góp phần định hướng sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam theo hướng gắn kết truyền thống, vươn tới hiện đại. Giá trị văn hoá truyền thống giúp thanh niên lựa chọn giá trị, định hình lẽ sống, từ đó định hướng thái độ, hành vi, cách ứng xử của thanh niên với tự nhiên, với xã hội và với chính mình theo các chuẩn mực văn hoá, tránh chạy theo các giá trị mới một cách cực đoan, đồng thời hướng lối sống thanh niên đến mục tiêu văn hóa, làm cho lối sống ấy trở thành văn hóa. Giá trị văn hoá truyền thống góp phần điều tiết quá trình phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam cho phù hợp với các chuẩn mực văn hóa dân tộc, thúc đẩy quá trình phát huy cái đúng, cái tích cực, hạn chế cái sai, cái tiêu cực trong lối sống, giúp thanh niên có năng lực văn hoá để kiềm tỏa, đấu tranh với các hiện tượng phủ nhận truyền thống hoặc sùng bái truyền thống trong lối sống một cách vô nguyên tắc. * Giá trị văn hoá truyền thống góp phần tạo nguồn lực tinh thần cho sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Giá trị văn hóa truyền thống hun đúc sức mạnh tinh thần, năng lực và bản lĩnh văn hoá, giúp thanh niên hình thành mục tiêu, lý tưởng sống tốt đẹp, có động cơ, thái độ và hành động thấm đậm các giá trị nhân văn; tạo cơ chế “phòng ngừa” cho lối sống của thanh niên trước những tác động tiêu cực của cơ chế thị trường, toàn cầu hoá và những âm mưu “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch; tạo năng lượng văn hoá nội sinh giúp thanh niên vượt qua những khó khăn, thách thức, khẳng định một lối sống văn hoá giàu bản sắc dân tộc nhưng vẫn tương thích với đời sống đương đại. 1.2.2. Phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 13 Phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là hoạt động có chủ đích của các chủ thể xã hội trong việc sử dụng hệ thống các phương thức, phương tiện nhằm khai thác và nhân lên tác dụng, tiềm năng, sức mạnh của giá trị văn hoá truyền thống, huy động và thúc đẩy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của các chủ thể trong việc truyền thụ, tiếp nhận giá trị văn hóa đó để hướng tới một lối sống văn hóa, đậm giá trị văn hoá dân tộc và phù hợp với giá trị văn hóa hiện đại. Vấn đề cơ bản, có ý nghĩa quyết định trong việc phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là các giá trị đó phải được thẩm thấu trong tư tưởng, tâm hồn của thanh niên, từ đó từng bước hiện thực hoá thông qua thái độ và hành động của họ để định hình một lối sống văn hoá giàu tính dân tộc mà vẫn hiện đại. Từ góc độ xem xét phát huy là một hệ động thái của các chủ thể nhằm làm tăng trưởng cái đúng, cái tốt, cái đẹp của giá trị văn hoá truyền thống trong lối sống thanh niên, luận án luận giải biện chứng của quá trình truyền thụ, tiếp nhận, chuyển hoá các giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên, thông qua nỗ lực chủ quan của các chủ thể quản lý, giáo dục, của bản thân thanh niên, bằng các con đường, cách thức khác nhau, dựa trên những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội phù hợp. Quá trình đó không chỉ đảm bảo các giá trị văn hoá truyền thống được chuyển tải đến thanh niên và định hình giá trị cho lối sống của họ, mà còn khơi dậy những giá trị tiềm ẩn trong chính thanh niên, tạo điều kiện để các giá trị đó được bổ sung, hoàn thiện, từng bước được hiện thực hoá thông qua lối sống, thúc đẩy sự phát triển lối sống đó theo các chuẩn mực văn hoá. Kết luận chương 1 Phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là quá trình khách quan trong đó chứa đựng những mâu thuẫn của tự vận động, tự chuyển hóa từ hấp thụ các giá trị văn hoá, định hình lối sống và lan tỏa giá trị đó thông qua lối sống của mình. Trong sự phát triển đó, giá trị văn hóa truyền thống – kết tinh của tư tưởng, tâm hồn, khí phách của dân tộc là một yếu tố không thể thiếu trong sự phát triển lối sống văn hoá của thế hệ trẻ. Các giá trị văn hóa truyền thống góp phần tạo dựng nền tảng tinh thần cho phát triển lối sống thanh niên, định hướng, điều tiết và thúc đẩy sự phát triển lối sống đó theo các chuẩn mực văn hóa, trở thành lối sống văn hoá. Để các giá trị văn hóa truyền thống thấm đến tư tưởng, tâm hồn, niềm tin, lẽ sống, giúp thanh niên thực hành lối sống một cách văn hoá, phải có sự kết hợp biện chứng giữa truyền thụ các giá trị đó đến với thanh niên với sự chủ động tiếp nhận và định hình giá trị trong nhận thức, tư tưởng cũng như hiện thực hoá trong thái độ, hành động sống của họ. Đó cũng là sự thống nhất giữa cái khách quan và cái chủ quan, giữa chủ thể và đối tượng quản lý, giáo dục, giữa mục tiêu và phương pháp, phương tiện. Sự gắn kết giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên đảm bảo sự 14 tiếp nối giữa các thế hệ, sự thống nhất giữa cái đặc sắc của văn hóa dân tộc với giá trị hiện đại, định hình một lối sống văn hoá, giàu bản sắc mà vẫn hiện đại trong thanh niên Việt Nam. Chương 2 GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM – THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 2.1. Thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 2.1.1. Thực trạng phát huy vai trò tạo nền tảng tinh thần của giá trị văn hoá truyền thống cho phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Dựa trên kết quả điều tra xã hội học của các tổ chức và cá nhân về thanh niên và lối sống thanh niên cũng như kết quả điều tra có tính đại diện của tác giả, có thể thấy, các giá trị văn hóa truyền thống thực sự tiềm tàng trong tư tưởng, nhận thức, trở thành một phần quan trọng trong lẽ sống cao đẹp của thanh niên hiện nay. Thanh niên đang nỗ lực cụ thể hoá các giá trị đó thành hành động thiết thực trên mọi lĩnh vực, chứng tỏ một nền tảng tinh thần vững chắc, giàu tính nhân đạo, nhân văn trong lối sống của họ. Cách họ sống, lao động, cũng như tham gia các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội cho thấy những giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc vẫn đang được thế hệ trẻ duy trì, tiếp nối. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy, nhận thức của một bộ phận thanh niên về các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc chưa thật đầy đủ, chưa thật đúng đắn, còn mơ hồ, cảm tính. Có những biểu hiện lệch lạc trong nhận thức, động cơ, thái độ sống của một bộ phận thanh niên, đe dọa đến sự phát triển lành mạnh của lối sống đó. Điều đó cho thấy họ vừa thiếu hụt vốn kiến thức, kỹ năng để thích ứng với cuộc sống hiện đại, vừa thiếu sự thấu hiểu những giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Đây là nguyên nhân sâu xa cản trở sự phát triển lối sống của thanh niên hiện nay theo cái đúng, cái tốt, cái đẹp. 2.1.2. Thực trạng phát huy vai trò định hướng, điều tiết của giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Tình hình lối sống của thế hệ trẻ hiện nay cho thấy thanh niên ngày càng có ý thức hơn về giá trị và ý nghĩa của cuộc sống, biết lựa chọn và thực hành lối sống theo cả giá trị truyền thống và giá trị hiện đại. Lực lượng thanh niên tham gia các hoạt động tình nguyện vì cộng 15 đồng ngày càng tăng, lĩnh vực tham gia ngày càng đa dạng, địa bàn ngày càng mở rộng. Các hoạt động có ý nghĩa nhân đạo, nhân văn, vì cộng đồng của thanh niên ngày càng phong phú, chứng tỏ sức lan tỏa mạnh mẽ của các giá trị văn hoá dân tộc trong lối sống thanh niên hiện nay. Điều đó cho thấy sự định hướng của giá trị văn hoá truyền thống với phát triển lối sống thanh niên Việt Nam đã và đang được thể hiện trên thực tế. Với sức mạnh của truyền thống, của đạo lý dân tộc, giá trị văn hóa truyền thống đã góp phần điều tiết, thúc đẩy nhận thức, quan niệm sống đúng đắn, nhân văn trong lối sống thanh niên, từng bước giúp thanh niên kiềm toả, đấu tranh với những hành vi phản văn hoá và khuyến khích hành vi cao thượng trong lối sống của họ. Tuy nhiên, một bộ phận không nhỏ thanh niên vẫn có sự lệch lạc trong việc lựa chọn giá trị, nhận thức và hành vi sai lệch về bản thân, về cộng đồng, về mục đích, lý tưởng sống, sống buông thả, thiếu trách nhiệm, thái độ và hành động thiếu văn hoá, phản giá trị, khiến cho lối sống của họ chệch ra khỏi quỹ đạo văn hoá của xã hội, đi ngược lại với các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc ta. 2.1.3. Thực trạng phát huy vai trò tạo nguồn lực tinh thần của giá trị văn hoá truyền thống cho sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Khảo sát tình hình lối sống của thanh niên hiện nay, có thể thấy, nguồn lực văn hoá dân tộc đã và đang được phát huy, thúc đẩy lối sống của thế hệ trẻ theo các chuẩn mực văn hoá. Nội lực văn hóa thôi thúc thanh niên hướng tới những giá trị mới, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Dám nghĩ, dám làm, tích cực, chủ động, coi trọng tri thức, trí tuệ, coi trọng tính tự lực, tự cường để tiếp thu khoa học kỹ thuật, công nghệ, có chí hướng vươn lên, tự khẳng định mình cũng như đáp ứng yêu cầu của đất nước là những phẩm chất thường thấy của thanh niên Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, những con số thống kê cũng cho thấy thực trạng báo động về lối sống lệch lạc của một bộ phận thanh niên hiện nay và chứng tỏ, sức mạnh của nguồn lực văn hóa đến lối sống của một bộ phận thanh niên chưa thực sự đủ mạnh, thiếu chiều sâu để thôi thúc họ hình thành quan điểm, lẽ sống đúng đắn và tự giác thực hành lối sống theo các giá trị văn hóa cũng như đề kháng với những cám dỗ tiêu cực từ bên ngoài. 2.1.4. Tình hình tuyên truyền, giáo dục và tiếp nhận giá trị văn hoá truyền thống ở thanh niên Việt Nam hiện nay 16 * Sự chủ động, tích cực của các chủ thể quản lý, giáo dục trong việc tuyên truyền, giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho thanh niên Trong sự phát triển lối sống thanh niên hiện nay, sự định hướng của Đảng là cơ sở để cả hệ thống chính trị, các chủ thể xã hội phát huy vai trò chủ động trong việc cụ thể hoá và triển khai chủ trương, đường lối phát triển văn hoá, lối sống thành chính sách, pháp luật. Hệ thống chính trị, gia đình, nhà trường, các cơ quan, đơn vị và toàn xã hội đã từng bước cụ thể hoá nội dung giáo dục văn hóa truyền thống thành các chương trình hành động và phong trào thực tiễn sâu rộng. Tuy nhiên, việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống có lúc, có nơi bị buông lỏng, xem nhẹ. Sự quan tâm, phối hợp của các chủ thể giáo dục đối với thanh niên và lối sống thanh niên chưa thực sự thường xuyên, đồng bộ, thống nhất, chặt chẽ, chưa đi vào chiều sâu. Việc thể chế hoá đường lối quan điểm của Đảng thành cơ chế, chính sách và luật pháp còn chậm và thiếu một cơ chế kiểm soát xã hội hiệu quả, khiến mức độ và phạm vi tuyên truyền, giáo dục, lan toả giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên và lối sống thanh niên hiện chưa được như kỳ vọng. * Hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống cho thanh niên Việt Nam hiện nay Khảo sát thực tế cho thấy, việc tuyên truyền, giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống được thực hiện bằng nhiều hình thức với nhiều phương pháp khác nhau: thông qua giáo dục gia đình, nhà trường, xã hội, qua các cuộc thi tìm hiểu lịch sử văn hoá dân tộc, các hoạt động văn hoá, nghệ thuật, truyền thông, lễ hội truyền thống cũng như các hoạt động kinh tế, chính trị, khoa học, giáo dục hay giao tiếp, ứng xử. Nhờ đó, những giá trị văn hoá tốt đẹp được truyền thụ và từng bước định hình ở thanh niên một lối sống văn hoá.Tuy nhiên, việc tuyên truyền, giáo dục truyền thống với thế hệ trẻ còn nặng về hành chính, gượng ép. Một số phong trào thực tiễn chủ yếu mới dừng ở bề rộng, chưa có chiều sâu, chú ý nhiều đến hình thức, ít quan tâm đến hiệu quả. Các thiết chế văn hoá – xã hội chưa được khai thác và phát huy hiệu quả cho việc lan toả các giá trị văn hoá truyền thống. Nội dung cũng như hình thức giáo dục lịch sử, văn hoá dân tộc nói chung và các giá trị văn hóa truyền thống nói riêng còn đơn điệu, thiếu tính hấp dẫn đối với thanh niên. Vẫn tồn tại thái độ cực đoan trong ứng xử với văn hóa truyền thống và với thanh niên. Những điều đó đã hạn chế mức độ thẩm thấu giá trị văn hoá truyền thống đến thanh niên và lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. 17 * Sự chủ động, tích cực của thanh niên trong việc tiếp nhận, chuyển hoá các giá trị văn hoá truyền thống thông qua lối sống hiện nay Trong điều kiện đất nước hoà bình, ổn định, hội nhập và phát triển, thế hệ trẻ đã nỗ lực tự thân, rèn luyện, hấp thụ sự định hướng của các thế hệ trước, của các chủ thể quản lý, giáo dục, tiếp tục khẳng định trí tuệ, bản lĩnh, nhân cách của thanh niên Việt Nam thời đại mới. Mọi lĩnh vực như học tập, nghiên cứu, lao động sản xuất, kinh doanh, hoạt động chính trị, xã hội, văn hoá, thể thao,v.v…đều thể hiện tinh thần, thái độ, nhiệt huyết của tuổi trẻ. Sự cống hiến của họ cho thấy, niềm tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc đã và đang được thế hệ thanh niên hiện nay hấp thụ và hiện thực hoá trong lối sống. Tuy nhiên, sự tiếp nhận các giá trị văn hoá truyền thống ở thanh niên, phần nhiều mới chỉ dừng ở cảm tính mà chưa trở thành lý tính. Khả năng hấp thụ cũng như chuyển hoá giá trị văn hoá truyền thống từ nhận thức đến động cơ và hành động ở một bộ phận thanh niên chưa thường xuyên, liên tục, chưa trở thành phẩm chất, thói quen có tính bền vững, khiến thái độ và hành vi văn hoá của không ít thanh niên chỉ có tính nhất thời, thiếu ổn định, chưa trở thành sự thôi thúc nội tâm của giới trẻ. 2.2. Một số vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 2.2.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam với sự hạn chế về phương pháp của các chủ thể xã hội trong quá trình thực hiện. Nội dung các giá trị văn hóa truyền thống vốn giàu tính thiện, tính thẩm mỹ và tinh tế, nhưng lại được truyền đạt chủ yếu bởi các mệnh lệnh hành chính, mang nặng tính thủ tục, hình thức, nhiều khi trở nên máy móc, áp đặt. Các chủ thể cũng như cộng đồng đều có ước muốn về sự trưởng thành của thế hệ trẻ với lối sống lành mạnh, có văn hoá, nhưng phương pháp giáo dục lại lạc hậu, mệnh lệnh quyền uy, áp đặt một chiều, thiếu hiểu biết tâm sinh lý lứa tuổi, ít lắng nghe, ít thấu hiểu, thấu cảm thanh niên từ đó khiến thanh niên phản ứng tiêu cực với các giá trị và sự giáo dục của thế hệ đi trước. Việc truyền thụ giá trị văn hoá truyền thống đòi hỏi phải có sự chuyên nghiệp hoá, mang tính khoa học và nhân văn, nhưng trên thực tế, các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc vẫn được truyền thụ chủ 18 yếu bằng các phương pháp lạc hậu, xơ cứng, đơn điệu, thiếu sự sáng tạo, linh hoạt. Thanh niên là lứa tuổi luôn khát khao, ước vọng vươn tới cái mới, dám nghĩ, dám làm, rất cần được đánh giá đúng, được tôn trọng, khuyến khích, tạo điều kiện cho sự sáng tạo và cống hiến, nhưng vẫn tồn tại sự thiếu tin tưởng, thiếu tôn trọng, định kiến, thậm chí thiếu tính nhân văn trong ứng xử với lớp trẻ. 2.2.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống với hạn chế về năng lực của thanh niên trong việc tiếp nhận và chuyển hoá các giá trị đó thông qua lối sống của mình. Muốn thực hiện lối sống có văn hoá, chủ thể phải có nhận thức đúng đắn về lối sống và các chuẩn mực văn hoá. Tuy nhiên, nhận thức của thanh niên về nội dung và ý nghĩa của các giá trị văn hóa truyền thống của thanh niên chưa có sự thống nhất cao, thậm chí một bộ phận còn mơ hồ, chưa thực sự đầy đủ, sâu sắc. Khi đã định hình giá trị cho lối sống của mình, thanh niên cần tiếp tục hình thành động cơ tích cực, ý chí mạnh mẽ, nhưng lại thiếu năng lực trong việc chuyển hoá từ nhận thức thành động cơ, thái độ sống tích cực ở thanh niên, thiếu quyết tâm trong việc xác định động cơ, thái độ cho phù hợp với các giá trị tốt đẹp đó. Có quan điểm sống đúng đắn, động cơ và thái độ sống tích cực, thanh niên cần có hành vi và cách ứng xử phù hợp với các giá trị văn hoá, nhưng do thiếu ý chí, nghị lực, lòng dũng cảm nên khó chuyển hoá các giá trị văn hoá thành những hành vi phù hợp với các chuẩn mực văn hoá. Thực tế cho thấy đang tồn tại khoảng cách giữa quan điểm, lẽ sống với thái độ, động cơ, hành vi và cách ứng xử có văn hoá của thanh niên. 2.2.3. Mâu thuẫn giữa giữa yêu cầu phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên với môi trường xã hội còn nhiều tiêu cực làm hạn chế vai trò đó. Phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên phải hướng tới việc bảo tồn, tiếp nối giá trị truyền thống cũng như tiếp nhận giá trị mới, làm gia tăng hàm lượng văn hoá trong lối sống, làm cho lối sống đó thể hiện được các giá trị nhân văn. Tuy nhiên, quá trình đó đang chịu tác động của nhiều nhân tố với mức độ ngày càng phức tạp. Mặt trái của nền kinh tế thị trường, của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hoá, xu hướng sùng bái kỹ thuật, công nghệ, những tệ nạn 19 tiêu cực, quan liêu tham nhũng, xã hội tiềm ẩn nhiều bất công, nghịch lý đã tác động tiêu cực đến nhận thức, tư tưởng của thanh niên. Những khó khăn, thách thức mà tuổi trẻ phải đối mặt về việc làm, thu nhập, an sinh xã hội v.v,…có nguy cơ tạo ra những thái độ, hành vi thiếu kiểm soát và cách ứng xử vượt ra khỏi khuôn khổ văn hóa. Mặt trái của toàn cầu hóa cùng sự chống phá của các thế lực thù địch với nhiều nguy cơ và thách thức: xung đột giá trị, “nhập khẩu lối sống” thiếu chọn lọc. Sự tác động của những tiêu cực, phản văn hoá, phản giá trị không chỉ cản trở sự hấp thụ các giá trị văn hoá truyền thống mà còn làm thui chột các giá trị tốt đẹp tiềm ẩn trong thanh niên, đe dọa sự phát triển lối sống thanh niên theo tiêu chí chân, thiện, mỹ. Kết luận chương 2 Trước yêu cầu của sự phát triển, thông qua vai trò của các chủ thể giáo dục và các thiết chế văn hoá - xã hội, giá trị văn hóa truyền thống đã và đang góp phần tạo nền tảng tinh thần, định hướng và điều tiết cho sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, đồng thời phát huy sức mạnh của nó trong việc thúc đẩy sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay theo các giá trị chân – thiện – mỹ. Tuy nhiên, do đặc điểm tâm sinh lý của thanh niên cùng những tác động nhiều chiều của đời sống xã hội, nên bên cạnh những biểu hiện tiến bộ, tích cực, đang tồn tại cả những tiêu cực, hạn chế khả năng chuyển hoá các giá trị văn hoá truyền thống thành lối sống văn hoá của thanh niên. Thực trạng phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam cho thấy, cần nhận thức đúng đắn và giải quyết có hiệu quả các mâu thuẫn nảy sinh từ chính lối sống và sự phát triển lối sống thanh niên, giữa nỗ lực chủ quan của các chủ thể nhằm duy trì, phát triển giá trị truyền thống dân tộc thông qua lối sống thanh niên với những tác động tiêu cực từ môi trường khách quan làm ảnh hưởng đến quy mô và mức độ thẩm thấu các giá trị văn hoá truyền thống đến thanh niên và lối sống của họ. Đây là cơ sở thực tiễn cho những định hướng và giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò, sức mạnh của giá trị văn hoá truyền thống cho sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. 20 Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG NHẰM PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Phương hướng phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay 3.1.1. Thống nhất hài hoà giữa kế thừa và đổi mới, giữa truyền thống và hiện đại trong việc phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay Thứ nhất, hiện đại hoá truyền thống, làm cho truyền thống có thể thích nghi với những thay đổi của thời đại, tiếp thêm năng lượng của thời đại để tiếp tục phát triển. Hơn nữa, giá trị văn hoá hiện đại cũng cần có sự thẩm định, sàng lọc, đánh giá để khẳng định sự tương thích, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước, dân tộc. Thứ hai, kết hợp truyền thống với hiện đại phải đảm bảo nguyên tắc kế thừa và đổi mới trong việc phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống cho sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. Kế thừa có chọn lọc, đồng thời biến đổi, bổ sung, phát triển giá trị truyền thống cho phù hợp với yêu cầu của tình hình mới. Trên cơ sở kết hợp giá trị văn hoá truyền thống với giá trị văn hoá hiện đại, cần hình thành hệ giá trị văn hoá cho lối sống thanh niên Việt Nam, vừa tiên tiến, hiện đại, vừa giàu bản sắc dân tộc. 3.1.2. Phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay phải gắn liền với thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nền văn hoá mới và người thanh niên Việt Nam hiện đại Thứ nhất, phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay phải gắn liền với thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Thứ hai, phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay gắn với phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Thứ ba, phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên gắn với chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam một cách toàn diện, cả về thể chất lẫn tinh thần, thể lực, trí lực, tâm lực, cả tri thức và kỹ năng, đạo đức và lối sống. 3.1.3. Định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay theo các chuẩn mực văn hoá Định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là quá trình hướng dẫn, tổ chức, thúc đẩy lối sống của thanh niên theo các giá trị