Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên việt nam ...

Tài liệu Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên việt nam hiện nay

.DOC
189
288
119

Mô tả:

BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ ĐẶNG THỊ PHƯƠNG DUYÊN GI¸ TRÞ V¡N HãA TRUYÒN THèNG VíI Sù PH¸T TRIÓN LèI SèNG CñA THANH NI£N VIÖT NAM HIÖN NAY Chuyªn ngµnh : Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö M· sè : 62 22 03 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS,TS Nguyễn Văn Huyên 2. TS Nguyễn Văn Thanh HÀ NỘI – 2015 L ỜI CAM ĐOAN T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu trÝch dÉn trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ cã xuÊt xø râ rµng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Đặng Thị Phương Duyên MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 5 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 11 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM 29 1.1. Lý luận về giá trị văn hóa truyền thống và sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 29 1.2. Vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 50 Chương 2 GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 76 2.1. Thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 76 2.2. Một số vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 103 Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG NHẰM PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 117 3.1. Phương hướng phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay 117 3.2. Một số giải pháp phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay 132 KẾT LUẬN 164 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 166 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 167 PHỤ LỤC 175 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt 1 Chính trị quốc gia CTQG 2 Công nghiệp hoá, hiện đại hoá CNH, HĐH 3 Ban chấp hành Trung ương BCHTƯ 4 Giá trị văn hoá truyền thống GTVHTT 5 Liên hiệp thanh niên LHTN 6 Nhà xuất bản Nxb 7 Xã hội chủ nghĩa XHCN 8 Thanh niên cộng sản TNCS 9 Trang Tr 5 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, thanh niên luôn là gương mặt thể hiện sức sống của dân tộc, của văn hóa dân tộc và nhân loại. Đây là lứa tuổi nhiều hoài bão và khát vọng, là nguồn lực nội sinh của đất nước, có tiềm năng vô cùng to lớn trong quá trình phát triển và hội nhập, hứa hẹn những đóng góp quý giá vào công cuộc kiến thiết nước nhà. Để xứng đáng với vai trò người chủ tương lai, của đất nước, của dân tộc, thanh niên phải không ngừng hoàn thiện, phát triển về thể lực, trí lực, tâm lực, về nhân cách, đạo đức, lối sống. Trong quá trình phát triển lối sống của thanh niên, GTVHTT của dân tộc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là điểm tựa tinh thần vững chắc, tạo nội lực văn hoá mạnh mẽ giúp thanh niên khẳng định mình, đón nhận văn hoá nhân loại, trí tuệ của thời đại mà không bị choáng ngợp, mất phương hướng. Vấn đề quan trọng là làm thế nào khai thác và phát huy tốt nhất nguồn sức mạnh tiềm tàng của GTVHTT trong xây dựng và phát triển lối sống thanh niên, để thanh niên Việt Nam hiện nay có lối sống lành mạnh, vừa dân tộc và hiện đại, vừa thấm đậm giá trị nhân văn đồng thời không ngừng được bổ sung các giá trị mới. Thanh niên phải trở thành người kế thừa và phát huy xuất sắc những giá trị văn hóa dân tộc, làm cho văn hóa dân tộc không ngừng phát triển và tỏa sáng, đồng thời phải là lớp người tạo dựng và phát triển lối sống mới của con người Việt Nam trong tương lai. Đề tài luận án “Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” tập trung luận giải những vấn đề lý luận về vai trò và phát huy vai trò của GTVHTT đối với việc phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam, khảo sát thực trạng vấn đề đó, đề xuất một số phương hướng, giải pháp tiếp tục phát huy GTVHTT nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam trong thời gian tới. 6 2. Lý do chọn đề tài luận án Sự hình thành, phát triển của lối sống thanh niên Việt Nam chịu tác động của nhiều nhân tố khác nhau như môi trường tự nhiên – xã hội, điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, các yếu tố đến từ truyền thống cũng như hiện đại, dân tộc và nhân loại, quốc gia và quốc tế. Mỗi yếu tố có vị trí, vai trò và mức độ ảnh hưởng khác nhau tới sự phát triển lối sống của thế hệ trẻ, trong đó các giá trị văn hoá truyền thống có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng. Không có truyền thống thì không có hiện đại, không có các giá trị văn hoá truyền thống cũng không có các giá trị văn hoá hiện đại. Sự phát triển của mỗi cá nhân cũng như cộng đồng, dân tộc đều gắn với dòng chảy lịch sử, từ quá khứ đến hiện tại và hướng tới tương lai. Sứ mệnh trọng đại của thanh niên là phải tiếp nối mạch nguồn của dân tộc, làm cho các giá trị truyền thống thấm trong tư tưởng, tâm hồn của họ, tiếp tục khẳng định bản sắc dân tộc thông qua lối sống, thúc đẩy sự phát triển của đất nước và con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Tuy nhiên, trên thực tế, lối sống thanh niên Việt Nam hiện đang nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Bên cạnh lối sống văn hoá mới, tiến bộ, nhân văn, là những hiện tượng tiêu cực, phản văn hoá trong nhận thức, hành vi, cách ứng xử của một bộ phận thanh niên. Đã có những biểu hiện chỉ chú ý hiệu quả kinh tế mà xem nhẹ lợi ích văn hoá, chỉ quan tâm đến giá trị hiện đại mà coi nhẹ giá trị truyền thống, chỉ đề cao, tung hô những giá trị nhân loại mà thờ ơ với các giá trị của dân tộc trong đời sống xã hội nói chung và trong lối sống của thanh niên Việt Nam nói riêng. Những nhận thức và hành động thiên lệch như vậy không chỉ dẫn đến sự lệch lạc trong lối sống, nhân cách của thế hệ trẻ, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống và tương lai của chính họ, mà còn dẫn đến sự đứt đoạn với quá khứ, nguy cơ huỷ hoại truyền thống, lịch sử, mất bản sắc văn hoá, thậm chí đe doạ sự tồn vong của dân tộc. Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình hình đó là việc nghiên cứu, phát huy GTVHTT dân tộc chưa thật sự có chiều 7 sâu, cơ bản và chưa được vận dụng một cách khoa học vào việc xây dựng, phát triển lối sống thanh niên. Tình hình đó đặt ra vấn đề bức thiết đối với việc nghiên cứu, khai thác, phát huy một cách khoa học và hiệu quả GTVHTT trong quá trình giáo dục thanh niên nói chung và phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng. Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về các vấn đề văn hóa, lối sống, lối sống thanh niên ở nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống và bàn trực tiếp về khía cạnh GTVHTT với sự phát triển lối sống của thanh niên. Sự thiếu vắng những công trình về một lĩnh vực quan trọng là khoa học về phát triển lối sống của thanh niên từ khía cạnh GTVHTT dân tộc sẽ hạn chế rất lớn đến sự phát triển lối sống thanh niên trong thực tiễn. Việc luận giải, chứng minh vai trò của GTVHTT đối với phát triển lối sống thanh niên Việt Nam dưới góc độ triết học sẽ giúp khái quát những khía cạnh bản chất, cho phép đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra trong thực tiễn xây dựng, phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. Đó là cơ sở để tác giả lựa chọn vấn đề: “Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn về vai trò và phát huy vai trò của GTVHTT dân tộc đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, luận án đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của GTVHTT trong việc phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò của GTVHTT với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam và vấn đề phát huy vai trò của GTVHTT với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam. 8 - Phân tích, làm rõ thực trạng phát huy vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. - Đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Vai trò của giá trị văn hóa truyền thống và phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Trong mối quan hệ hữu cơ giữa văn hóa và lối sống, giữa truyền thống và hiện đại, giữa GTVHTT và phát triển lối sống thanh niên, luận án tập trung nghiên cứu vai trò và việc phát huy vai trò của GTVHTT dân tộc Việt Nam đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. Phạm trù GTVHTT trong luận án là GTVHTT của dân tộc Việt Nam. Những giá trị văn hóa truyền thống mà luận án đề cập cũng tập trung chủ yếu ở các giá trị văn hóa tinh thần tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. - Luận án tập trung khảo sát vấn đề GTVHTT với sự phát triển lối sống của đối tượng thanh niên thuộc lứa tuổi 15 – 30, phạm vi thời gian từ đổi mới, tập trung vào thời gian từ sau đại hội lần thứ IX của Đảng đến nay. Những giải pháp đề xuất cũng nằm trong phạm vi này. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa vào lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng ta về văn hoá, phát triển văn hóa, về xây dựng, bồi dưỡng, phát triển thế hệ thanh niên, trực tiếp là vấn đề mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, văn hoá và lối sống, giữa giá trị văn hoá truyền thống và phát triển lối sống nói chung, lối sống thanh niên Việt Nam nói riêng. 9 5.2. Cơ sở thực tiễn Luận án được thực hiện trên cơ sở những tài liệu, số liệu thực tiễn qua các công trình nghiên cứu khoa học, báo cáo, tổng kết, đánh giá của Đảng, Nhà nước, các cơ quan hữu quan, của hệ thống chính trị các cấp, các tổ chức đoàn thể, cá nhân về vấn đề xây dựng, phát triển nền văn hóa cũng như vấn đề xây dựng, phát triển lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam. Đề tài cũng dựa vào sự phân tích những kết quả điều tra, khảo sát thực tiễn của bản thân tác giả xung quanh vấn đề này. 5.3. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận án được nghiên cứu với các phương pháp nhận thức khoa học chung như: lô gíc và lịch sử; phân tích và tổng hợp; khái quát hóa và trừu tượng hóa. Ngoài ra, luận án còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của các khoa học cụ thể: phương pháp tiếp cận triết học - văn hóa, điều tra xã hội học, v.v. 6. Những đóng góp mới của luận án - Luận án đã làm rõ lý luận về GTVHTT với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, trong đó luận giải cấu trúc và tính quy luật của sự hình thành và phát triển lối sống, vấn đề phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, mối liên hệ giữa GTVHTT và phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam và phát huy vai trò của GTVHTT nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam - Luận án đã phân tích có căn cứ (số liệu xã hội học) thực trạng và những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò GTVHTT đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam. - Luận án đã đề xuất các giải pháp có tính hệ thống, thiết thực và khả thi để phát huy hơn nữa vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. 10 7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án - Ý nghĩa lý luận: Luận án đã chứng minh vai trò quan trọng của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, góp phần làm sâu sắc hơn cơ sở lý luận cho việc xây dựng quan điểm, nội dung xây dựng và phát triển lối sống nói chung, lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận án là tài liệu tham khảo cho việc xây dựng chương trình, giáo trình giảng dạy, đào tạo trong các cơ sở giáo dục, đào tạo, nghiên cứu về xây dựng và phát triển lối sống thanh niên cũng như các cơ quan nghiên cứu và những ai quan tâm đến vấn đề này. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, Danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án được kết cấu trong 3 chương, 6 tiết. 11 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá, giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, lối sống, lối sống thanh niên và vai trò của giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam 1.1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam Có rất nhiều công trình nghiên cứu về những vấn đề giá trị, giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống, trong bối cảnh đất nước đang trong quá đổi mới và xây dựng, hội nhập và phát triển. Có thể đề cập một số tác giả và một số công trình khoa học tiêu biểu như: tác giả Phạm Minh Hạc với cuốn sách “Giá trị học – cơ sở lý luận góp phần đúc kết, xây dựng giá trị chung của người Việt Nam thời nay”[30]; tác giả Nguyễn Duy Bắc với cuốn sách “Sự biến đổi của các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay”[7]; tác giả Hoàng Chí Bảo với cuốn sách “Văn hóa và con người Việt Nam trong đổi mới và hội nhập quốc tế”[4]; tác giả Trần Văn Giàu với cuốn sách “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam”[26]; Nhóm tác giả Phan Huy Lê và Vũ Minh Giang với cuốn sách “Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay”[42, 43]; nhóm các tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn - Phạm Văn Đức - Hồ Sỹ Quý với cuốn sách“Tìm hiểu GTVHTT trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa”[14]; tác giả Trần Ngọc Thêm (CB) với cuốn sách Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong giai đoạn hiện tại [77] v.v... Trong các công trình khoa học trên, các tác giả đều cho rằng giá trị là cái có ý nghĩa tích cực, tốt đẹp, đáng quý, là thuộc tính có ích của khách thể đối với các chủ thể, được xem xét trong mối quan hệ rộng lớn của con người, 12 với tự nhiên, với xã hội, với giai cấp, thời đại, đặt nó trong mối quan hệ với nhu cầu, lợi ích, với sự đánh giá của chủ thể, thể hiện tính có ích trong cải biến thực tiễn, gắn với không gian và thời gian nhất định. Giá trị có chức năng định hướng, đánh giá, điều chỉnh hành vi của xã hội, là đơn vị cơ bản của xã hội và văn hoá, góp phần đảm bảo tính ổn định và bền vững của cộng đồng [7, tr. 270]. Những nghiên cứu về giá trị là nền tảng lý luận để tác giả luận án tiếp tục nghiên cứu vấn đề GTVHTT với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam và bước đầu đặt vấn đề về xu hướng giá trị hoá lối sống thanh niên. Về giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống, các nhà nghiên cứu đều thống nhất ở một điểm, thế giới văn hoá là thế giới của giá trị, trong đó cốt lõi là giá trị chân – thiện – mỹ. Tác giả Nguyễn Duy Bắc và các cộng sự, trong công trình “Sự biến đổi các giá trị văn hoá trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” đã khẳng định, “Giá trị văn hoá là giá trị phản ánh năng lực sáng tạo vươn tới các giá trị nhân văn của con người trong hoạt động thực tiễn xã hội” [7, tr. 277]. Giá trị văn hoá bao gồm tổng thể các giá trị văn hoá vật chất và các giá trị văn hoá tinh thần, là kết quả lao động sáng tạo của nhiều thế hệ tạo dựng nên, thể hiện sức mạnh bản chất của con người được “vật thể hoá” và định hướng cho các hoạt động văn hoá của cá nhân và cộng đồng. Các giá trị văn hoá tiêu biểu, có tính phổ biến và được nhiều nhà khoa học cũng như cộng đồng thừa nhận là chân, thiện, mỹ (cái đúng, cái tốt, cái đẹp). Tác giả Hoàng Chí Bảo đã khẳng định “tính phổ biến, phổ quát của văn hoá - ở đó, con người – dân tộc và nhân loại gặp gỡ nhau, đó chính là chân – thiện – mỹ. Đây là giá trị đích thực, bền vững của một nền văn hoá, của các nền văn hoá, các thời đại văn hoá trong lịch sử nhân loại” [4, tr. 50]. Các tác giả cũng khẳng định, GTVHTT là những giá trị văn hoá có ý nghĩa tốt đẹp, tích cực, tiêu biểu cho bản sắc văn hoá dân tộc và có khả năng truyền lại qua không gian và thời gian. Dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau, nhưng nhìn chung, các nhà khoa học đều xem truyền thống là yếu tố di 13 tồn của văn hoá, xã hội, thể hiện trong hành vi, tư tưởng, phong tục tập quán, lối sống thói quen của con người và cộng đồng, mang tính ổn định, được truyền từ đời này sang đời khác và được lưu giữ lâu dài. Trong di sản truyền thống có cả yếu tố lỗi thời, lạc hậu, cần khắc phục hay loại bỏ, có yếu tố tốt đẹp tạo nên các giá trị và bản sắc riêng cần được duy trì, bảo tồn và phát triển. Các nhà khoa học đều khẳng định, giá trị truyền thống là những yếu tố của truyền thống, là cái tốt đẹp, có ý nghĩa thúc đẩy xã hội phát triển. Tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn cho rằng, “khi nói đến giá trị truyền thống thì hàm ý đã muốn nói tới những gì là tốt đẹp, là tích cực, là tiêu biểu cho bản sắc dân tộc có khả năng truyền lại qua không gian, thời gian, những gì cần phải bảo vệ và phát triển” [14]. Trong số các công trình nghiên cứu về GTVHTT của dân tộc Việt Nam, phải kể đến công trình của GS. NGND Trần Văn Giàu - “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” [26]. Từ góc độ sử học, triết học và đạo đức học, tác giả đã nghiên cứu và đưa ra những kiến giải sâu sắc và có hệ thống về nguồn gốc cũng như nội dung các giá trị truyền thống đặc thù của dân tộc Việt Nam. Các đức tính tốt đẹp như yêu nước, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thương người, vì nghĩa được tác giả luận giải sâu sắc, trình bày một cách có hệ thống và khoa học với ý nghĩa như một “hằng số”, một bảng giá trị tinh thần của người Việt. Những giá trị đó, theo tác giả, đã được định hình ngay từ thời dựng nước, phát triển độc lập, không bị đồng hóa bởi tác động từ bên ngoài. Dù trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, người Việt luôn giữ vững và phát huy các giá trị tinh thần truyền thống của mình và coi đó như “hồn thiêng” của dân tộc. Theo tác giả, tình cảm và tư tưởng chủ yếu của người Việt, dân tộc Việt là yêu nước, và trong bảng giá trị tinh thần, yêu nước là giá trị đầu tiên và quan trọng nhất, là thước đo chuẩn cho mọi thước đo trong cuộc sống của con người. Tác giả cũng dành một nội dung quan 14 trọng có tính kết luận để nói về Hồ Chí Minh, như là sự kết tinh mọi giá trị truyền thống của dân tộc với những giá trị cao đẹp nhất của nhân loại. Lần đầu tiên, dưới nhãn quan cộng sản chủ nghĩa sâu sắc và một tinh thần dân tộc chân chính, các GTVHTT của dân tộc đã được hệ thống một cách toàn diện và sâu sắc, từ nguồn gốc hình thành đến sự vận động, phát triển qua lịch sử phong phú của dân tộc Việt Nam. Những khái quát này vô cùng quý giá, tạo cơ sở khoa học cho nhiều nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực văn hoá, con người Việt Nam. Công trình của GS Trần Văn Giàu là cơ sở khoa học để tác giả hiểu sâu hơn về lịch sử và văn hoá dân tộc, nhận rõ hơn tính ổn định, bền vững của các giá trị văn hóa truyền thống, bất chấp những biến thiên của lịch sử. Từ đó cho phép tác giả luận án tiếp tục khẳng định mối liên hệ từ quá khứ đến hiện tại và tương lai, khẳng định sức mạnh của dòng chảy văn hóa dân tộc, khẳng định tính tất yếu, sự cần thiết và khả năng kế thừa, phát triển tiếp tục các giá trị đó thông qua lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay, trong xu thế hội nhập và phát triển. 1.2. Những công trình nghiên cứu về vấn đề lối sống và lối sống thanh niên Việt Nam Cùng với vấn đề giá trị, văn hoá, giá trị văn hoá truyền thống, cũng có nhiều công trình khoa học quan tâm, luận giải về vấn đề lối sống và lối sống thanh niên Việt Nam. Có thể kể đến một số tác giả và một số công trình tiêu biểu như: Tác giả Huỳnh Khái Vinh (CB) với cuốn sách “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội”[93]; tác giả Đỗ Huy với cuốn sách “Lối sống dân tộc, hiện đại - một số vấn đề lý luận và thực tiễn”[37]; tác giả Nguyễn Ngọc Hà với cuốn sách “Nghiên cứu đặc điểm tư duy và lối sống của con người Việt Nam hiện nay: một số vấn đề cần quan tâm”[28]; tác giả Phạm Hồng Tung với cuốn sách “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế ”[86]; tác giả Lê Thị Hoài với luận văn thạc sĩ triết học “Vấn đề lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay”[34] v.v... 15 Các công trình khoa học đã tiếp cận vấn đề lối sống ở nhiều góc độ khác nhau như triết học, văn hoá học, xã hội học, tâm lý học. Đây là khái niệm đa tầng, đa nghĩa, có cả chiều cạnh khách quan và chủ quan, cả cái chung và cái riêng, cả tính phổ biến và tính đặc thù. Lối sống không chỉ được xem xét trong mối quan hệ với điều kiện vật chất, đời sống kinh tế của xã hội mà còn gắn chặt với đời sống tinh thần, với văn hoá, đạo đức, hệ chuẩn mực xã hội [94, tr. 28,32]. Tác giả Đỗ Huy đã luận giải lối sống như là tổng hoà những dạng hoạt động sống điển hình của con người trong sự thống nhất với các điều kiện, hoàn cảnh nhất định, “lối sống có liên quan toàn bộ đến hoạt động vật chất và hoạt động tinh thần của con người” [37, tr. 33]. Tác giả đã có những luận giải sâu sắc, đa diện về bản chất xã hội của lối sống. Dưới góc độ triết học gắn với xã hội học, tác giả nhìn nhận lối sống như là sự phản ánh của phương thức sản xuất xã hội, in dấu ấn xã hội, do điều kiện xã hội quy định, do đó, lối sống mang bản chất xã hội rõ nét. Bản chất xã hội của lối sống thể hiện ở mối quan hệ qua lại giữa cái cá nhân và cái xã hội, được quy định không chỉ bởi phương thức sản xuất xã hội, mà còn bởi tính dân tộc, gắn với đặc điểm tâm lý, với truyền thống văn hoá, khí chất của dân tộc đó [37, tr. 46,51]. Xem xét lối sống trong mối quan hệ với văn hoá và với không gian, thời gian của hoạt động sống, tác giả Phạm Hồng Tung cho rằng, “lối sống của con người là các chiều cạnh chủ quan của văn hoá, là quá trình hiện thực hoá các giá trị văn hoá thông qua hoạt động sống của con người. Lối sống bao gồm tất cả các hoạt động sống được một bộ phận lớn hoặc toàn thể nhóm hay cộng đồng người chấp nhận và thực hành trong một khoảng thời gian tương đối ổn định, đặt trong mối tương tác biện chứng của các điều kiện sống hiện hữu và trong các mối liên hệ lịch sử của chúng” [86, tr. 89 - 90]. Tác giả đã đề xuất cách tiếp cận liên ngành mới trong nghiên cứu về thanh niên và lối sống thanh niên. Đó là cách tiếp cận dựa trên lý thuyết xã hội hóa nhân cách trong đó đặt 16 trọng số vào sự phối hợp sử dụng hệ thống phương pháp nghiên cứu của xã hội học, tâm lý học và nghiên cứu văn hóa chính trị, từ đó tác giả đưa ra đề xuất về mô hình xác định tuổi thanh niên ở Việt Nam, đề xuất một cách hiểu mới và cách định nghĩa mới về lối sống và lối sống của thanh niên Việt Nam. Từ cách tiếp cận văn hoá đối với lối sống thanh niên, tác giả đã chỉ ra ranh giới tương đối giữa văn hoá và lối sống, từ đó định hướng cách luận giải lối sống thanh niên và sự biến đổi lối sống thanh niên trong mối quan hệ ba chiều: chiều dọc – khám phá tác động của giá trị văn hoá, chế định và phương thức ứng xử truyền thống đối với các nhóm thanh niên được phân chia theo độ tuổi, chiều phẳng ngang – tiếp cận và khám phá tác động của các yếu tố văn hoá truyền thống và các yếu tố hiện đại đối với các nhóm thanh niên chia theo địa bàn cư trú, nghề nghiệp và chiều sâu – khám phá mối liên hệ giữa những biến đổi của hệ giá trị văn hoá với những biến đổi “bề mặt” của lối ứng xử, phục trang, ngôn ngữ, lối lao động,…Công trình khoa học này đi sâu luận giải vấn đề thanh niên và lối sống thanh niên ở góc độ xã hội học, văn hoá học, dựa trên lý thuyết xã hội hoá nhân cách. Như vậy, cũng như nhiều công trình bàn về thanh niên và lối sống thanh niên, vấn đề phát triển lối sống thanh niên ở góc độ triết học còn đang để ngỏ. Sự tổng hợp và luận giải ở nhiều quan điểm, nhiều góc độ khác nhau về lối sống, về nội dung và phạm vi của khái niệm lối sống cũng như việc phân tích, đề cập đến những khái niệm gần gũi với lối sống đã tạo cơ sở lý luận giúp tác giả luận án có cơ sở tiếp tục đi sâu nghiên cứu vấn đề lối sống thanh niên cũng như sự phát triển lối sống thanh niên nhìn từ góc độ triết học. Bên cạnh đó, vấn đề tác động của các nhân tố chính trị, kinh tế, xã hội và xu hướng chuyển đổi lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị văn hóa trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước cũng như vấn đề kế thừa và phát triển nếp sống, đạo đức và các giá trị truyền thống dân tộc và cách mạng mà các tác giả tập trung luận giải, phân tích thấu đáo đã cung cấp nguồn tư liệu quý giúp nghiên 17 cứu sinh có cách nhìn đa chiều về một vấn đề phức tạp và tinh tế như lối sống cũng như sự vận động và phát triển của nó. 1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Về vai trò của văn hoá, văn hoá truyền thống đối với sự phát triển đất nước nói chung và phát triển nhân cách, đạo đức, lối sống thanh niên nói riêng, có các tác giả với các công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Tác giả Hồ Sỹ Quý với bài báo “Về vai trò động lực của văn hoá trong sự phát triển xã hội”[63]; tác giả Nguyễn Văn Huyên với bài báo “Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc”[38]; tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn với bài báo “Văn hoá Việt Nam và sự phát triển lâu bền của quốc gia”[12]; tác giả Võ Văn Thắng với luận án tiến sĩ triết học “Kế thừa và phát huy các GTVHTT dân tộc trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”[74]; tác giả Hoàng Chí Bảo với bài báo “Hệ GTVHTT Việt Nam trong đổi mới và hội nhập” [3]; nhóm tác giả Lương Gia Ban, Nguyễn Thế Kiệt (CB) với cuốn sách “GTVHTT dân tộc với việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay”[2] v.v… Trong công trình nghiên cứu “Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc”, tác giả Nguyễn Văn Huyên đã chứng minh giá trị truyền thống là tinh hoa của dân tộc, nên nó là nội lực, là sức sống của đất nước, đồng thời khẳng định tính bền vững, trường tồn của các giá trị truyền thống. Công trình khoa học này đã gợi mở cách nhìn nhận văn hóa và GTVHTT dân tộc như bản chất cốt lõi, cội nguồn sức sống, là sức mạnh nội sinh của sự phát triển dân tộc. Việc khẳng định sức mạnh văn hóa dân tộc đối với sự phát triển đất nước, dân tộc, cho phép nghiên cứu sinh có thể tiếp tục làm sâu sắc thêm vai trò sức mạnh của các GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên trong đề tài luận án của mình. 18 Cũng bàn về vai trò của giá trị văn hoá truyền thống, nhưng trong mối quan hệ với việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay, nhóm tác giả Lương Gia Ban, Nguyễn Thế Kiệt và các cộng sự đã khẳng định GTVHTT là cơ sở để xây dựng, phát triển nhân cách mới cho sinh viên hiện nay [2, tr. 72]; GTVHTT được kế thừa, phát huy, gia nhập cấu trúc nhân cách trở thành các phẩm chất mới, lối sống mới tích cực của sinh viên [2, tr. 75]; các GTVHTT là động lực, là ngọn nguồn phát triển dân tộc, tạo nên sức mạnh tinh thần và bản lĩnh cho thế hệ thanh niên – sinh viên vươn lên trong giai đoạn mới [2, tr. 76]. Mặc dù công trình khoa học này chỉ tập trung luận giải vai trò của GTVHTT đối với việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam cũng như vấn đề phát huy vai trò đó trong xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay, nhưng lại có giá trị gợi mở đối với nghiên cứu sinh trong việc xác định mối liên hệ cũng như nhìn nhận ở góc độ triết học, vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. Như vậy, các công trình khoa học liên quan đến khung lý thuyết của đề tài luận án đã luận giải ở nhiều góc độ khác nhau về giá trị và giá trị văn hoá truyền thống, về lối sống và lối sống thanh niên, về vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển đất nước trên mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực nhân cách, đạo đức, lối sống nói chung và nhân cách, đạo đức thanh niên, sinh viên nói riêng. Từ đó, nghiên cứu sinh nhận thấy, hướng nghiên cứu ở góc độ triết học, giá trị văn hoá truyền thống, phát triển lối sống thanh niên, vai trò của GTVHTT đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay không trùng lặp với các công trình nghiên cứu trước đó. Điều này vừa cho phép nghiên cứu sinh có thể kế thừa một cách có chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, vừa có thể tiếp tục làm sâu sắc thêm những vấn đề mà các công trình nghiên cứu trước đó còn để ngỏ. 19 2. Những công trình nghiên cứu về phát huy giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Rất nhiều công trình khoa học đã đi sâu nghiên cứu mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, nghiên cứu việc phát huy giá trị truyền thống, giá trị đạo đức, của dân tộc nhằm giáo dục đạo đức mới, lối sống mới, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ, cho thanh niên, sinh viên Việt Nam. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: Tác giả Lê Thị Hoài Thanh với luận án tiến sĩ triết học “Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay”[71]; tác giả Võ Văn Thắng với luận án tiến sĩ triết học “Kế thừa và phát huy các GTVHTT dân tộc trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”[74]; tác giả Huỳnh Văn Sơn với đề tài khoa học cấp Bộ “Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên tại một số trường Đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay”[67]; tác giả Ngô Văn Thạo với bài báo “Giáo dục đạo đức cách mạng và lối sống văn hoá cho thanh niên trên truyền thông đại chúng”[73]; tác giả Phạm Hồng Tung với cuốn sách “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế”[86]; tác giả Hoàng Đình Chiều với luận án tiến sĩ triết học “Nhập thân văn hóa trong phát triển nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của thanh niên quân đội hiện nay”[11], tác giả Mai Thị Dung với bài báo “Về lối sống và định hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay”[17] v.v... Trong công trình khoa học “Kế thừa và phát huy các GTVHTT dân tộc trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”[74], tác giả Võ Văn Thắng nghiên cứu về vấn đề GTVHTT cũng như việc kế thừa và phát huy giá trị đó trong xây dựng lối sống ở Việt Nam. Đây là một vấn đề liên quan mật thiết đến hướng nghiên cứu của tác giả luận án - nhìn nhận sự phát triển biện 20 chứng của văn hoá dân tộc từ truyền thống đến hiện đại, thông qua lối sống. Từ việc phân tích, luận giải, khái quát chung về nội dung các GTVHTT dân tộc cần kế thừa và phát huy trong xây dựng lối sống ở Việt Nam, tác giả đã có những khảo sát thực tế về kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay - dựa vào các nội dung của GTVHTT dân tộc. Từ đó, tác giả chỉ ra các xu hướng trong việc kế thừa và phát huy các GTVHTT trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay. Công trình khoa học này đã cung cấp một số tư liệu thực tế quan trọng, giúp nghiên cứu sinh có cơ sở để so sánh, phân tích, đánh giá sự phát triển lối sống người Việt Nam nói chung và của thanh niên nói riêng trong một thập kỷ qua. Để đáp ứng yêu cầu xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới, vấn đề khai thác các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng nhân cách, đạo đức mới, lối sống mới của thanh niên là một lĩnh vực được quan tâm nghiên cứu rất nhiều trong thời gian gần đây. Điều đó phần nào cho thấy tính cấp bách cả về lý luận và thực tiễn của vấn đề đạo đức, lối sống của thế hệ trẻ, của thanh niên, sinh viên trước những đổi thay mạnh mẽ của thời cuộc. Các công trình nghiên cứu đã chỉ rõ sự cần thiết và tính cấp bách của việc cần khai thác các giá trị truyền thống nhằm giáo dục đạo đức, nhân cách, lối sống cho thế hệ trẻ. Các kết quả nghiên cứu đều có điểm chung thống nhất về những giá trị đạo đức, GTVHTT căn bản cần khai thác và phát huy trong giai đoạn hiện nay, nhấn mạnh tính tất yếu của sự kế thừa, đổi mới và phát huy các giá trị đó trong quá trình phát triển của đất nước, hướng tới mục tiêu xây dựng nền văn hoá và con người Việt Nam. Liên quan đến hệ giá trị văn hoá và lối sống của thanh niên hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ của tác giả Huỳnh Văn Sơn về “Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên tại một số trường Đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” [67] đã
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan