Tài liệu Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HOÀI NAM ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HOÀI NAM ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM MINH TUYÊN HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các thông tin, số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực. Những tài liệu tham khảo được lựa chọn và nghiên cứu cẩn thận hay chưa được công bố bởi bất cứ tác giả nào hay ở bất cứ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Hoài Nam MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ............................................................................ 7 1.1. Cơ sở lý luận của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người ............................................................................................................................ 7 1.2 Cơ sở pháp luật của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong pháp luật hình sự Việt Nam ......................................................... 12 Chương 2. THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH ................... 31 2.1 Thực tiễn khởi tố, điều tra, xét xử các tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .............................................................. 31 2.2 Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .......................................................................................................... 32 2.3. Nguyên nhân của những vướng mắc trong quá trình định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................... 53 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG ĐẢM BẢO ĐỊNH TỘI DANH ĐÚNG CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH ......................................................................................................... 57 3.1 Giải pháp pháp luật .................................................................................... 57 3.2 Các giải pháp khác ..................................................................................... 66 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 76 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 80 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự CSĐT Cảnh sát điều tra CSHS Cảnh sát hình sự CTTP Cấu thành tội phạm HSST Hình sự sơ thẩm PPHS Phạm pháp hình sự TAND Tòa án nhân dân THTT Tiến hành tố tụng VKSND Viện Kiểm sát nhân dân DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thống kê diện tích, dân cư các đơn vị hành chính trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .............................................................................................................. 80 Bảng 2.2: Tình hình thụ lý điều tra tội phạm xâm phạm sức khỏe con người trong tổng số các vụ PPHS trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................................... 80 Bảng 2.3: Tình hình thụ lý điều tra tội phạm xâm phạm sức khỏe con người trong tổng số các tội phạm thuộc chương XII, BLHS năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................................................ 81 Bảng 2.4: Tình hình xét xử tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người trong tổng số các vụ PPHS trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................................ 81 Bảng 2.5: Tình hình xét xử tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh phân theo CTTP .................................................................... 82 Bảng 2.6: Tình hình thụ lý điều tra, truy tố các vụ xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh phân theo CTTP ............................................ 82 Bảng 2.7: Tình hình xét xử tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người trong tổng số các tội phạm thuộc chương XII, BLHS năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ........................................................................ 83 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình giải quyết vụ án hình sự một cách công minh, khoa học, kịp thời, đúng pháp luật, đảm bảo quyền con người là một nguyên tắc cơ bản của hoạt động tố tụng hình sự ở Việt Nam. Quá trình này đòi hỏi sự tham gia của nhiều cơ quan khác nhau được nhà nước trao quyền, thực hiện nhiều hoạt động khác nhau nhằm mục đích cuối cùng là làm rõ bản chất của vụ án, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Một trong những hoạt động giữ vai trò quan trọng trong quá trình tố tụng đó là hoạt động định tội danh của các cơ quan THTT trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Kết quả hoạt động định tội danh đúng là căn cứ để tiến hành các hoạt động tố tụng khác, đồng thời tránh tình trạng oan sai trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định phương hướng cải cách tư pháp: “Hoàn thiện chính sách pháp luật hình sự phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa…hoàn thiện các thủ tục tố tụng tư pháp, bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ quyền con người”. Để thực hiện nhiệm vụ này, một trong những nhiệm vụ quan trọng là phải tăng cường hiệu quả các hoạt động của cơ quan THTT, trong đó định tội danh là một hoạt động giữ vai trò hết sức quan trọng. Trong những năm gần đây, cùng với xu thế hội nhập, toàn cầu hóa, hoạt động tội phạm trên cả nước nói chung và địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng, diễn biến ngày càng phức tạp, có xu hướng ngày càng tăng cả về quy mô, tính chất và mức độ phạm tội, nhất là các tội phạm liên quan đến trật tự an toàn xã hội, trong đó tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người xảy ra phổ biến với nhiều phương thức, thủ đoạn mới, công cụ phương tiện mới, gây khó khăn không nhỏ cho các cơ quan THTT trong quá trình giải quyết vụ án, đặc biệt là quá trình định tội danh với loại tội phạm này. Thực tiễn quá trình áp dụng các quy định 1 của Bộ luật hình sự năm 1999 (sủa đổi, bổ sung năm 2009) về các tội xâm phạm sức khỏe của con người cho thấy có nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử đối với loại tội này. Mặc dù các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự đã cố gắng khắc phục những khó khăn, vướng mắc để áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong quá trình định tội danh và quyết định hình phạt, đảm bảo đúng người đúng tội, đúng pháp luật. Song thực tiễn định tội danh các tội phạm này vẫn để xảy ra sai sót, ảnh hưởng đến hiệu quả đấu tranh với loại tội phạm này. Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả quá trình điều tra, truy tố, xét xử nói chung và nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trở thành một yêu cầu cấp thiết. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: "Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh" làm luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay, có rất nhiều công trình nghiên cứu vấn đề lý luận chung về định tội danh cũng như định tội danh với một số tội phạm cụ thể. Các công trình nghiên cứu dưới dạng tài liệu chuyên khảo, tham khảo, giáo trình, bình luận khoa học. Đây là những tài liệu mang tính chất phổ biến cung cấp những tri thức lý luận cơ bản nhất liên quan đến đề tài tác giả nghiên cứu. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: Sách chuyên khảo Định tội danh và quyết định hình phạt do GS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb Lao động xã hội, 2010; Sách chuyên khảo Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam do TS. Lê Văn Đệ chủ biên, Nxb Công an nhân dân 2004[16]; bên cạnh đó, một số luận văn đã nghiên cứu hoạt động định tội danh trên một địa bàn cụ thể, điển hình như: Luận văn thạc sĩ “Định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Cà Mau” của 2 tác giả Nguyễn Việt Sử [28]; Luận văn “Định tội danh tội cướp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội” của tác giả Đỗ Tùng Dương[11]; Luận văn “Định tội danh các tội xâm phạm sở hữu theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương” của tác giả Trịnh Quốc Thịnh[38]; luận văn “Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của người khác từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” của tác giả Nguyễn Thanh Hà[18]…. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu thể hiện trên các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành nghiên cứu khoa học pháp lý, hội nghị, hội thảo, các số chuyên đề. Những công trình nghiên cứu này chủ yếu được đăng trên các tạp chí chuyên ngành pháp luật có uy tín như Tạp chí Tòa án nhân dân, Tạp chí Công an nhân dân, Tạp chí Kiểm sát, Tạp chí Luật học, Tạp chí Khoa học pháp lý, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Dân chủ và pháp luật… Nhìn chung đây là những công trình nghiên cứu về lý luận định tội danh nói chung cũng như hoạt động định tội danh với một số loại tội phạm cụ thể. Các bài viết này thể hiện quan điểm đa chiều của các tác giả về vấn đề định tội danh. Tuy nhiên, quá trình thu thập, sưu tầm và nghiên cứu tài liệu tác giả nhận thấy chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu, trực tiếp về định tội danh với các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong pháp luật hình sự Việt Nam trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận về định tội danh, cơ sở định tội danh với các tội xâm phạm sức khỏe của con người; nghiên cứu thực trạng định tội danh của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn Bắc Ninh, từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 3 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung sau: - Cơ sở lý luận và pháp luật của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong luật hình sự Việt Nam (Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009 và BLHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017). - Thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong luật hình sự Việt Nam trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu + Luận văn nghiên cứu vấn đề: những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm sức khỏe con người và thực tiễn định tội danh các tội phạm này. 4.2 Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi không gian: Luận văn nghiên cứu định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người từ thực tiễn địa bàn tỉnh Bắc Ninh . - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong thời gian từ năm 2013 đến 2017. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp luận Luận văn sử dụng lý luận, quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử; tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, về xây dựng Nhà nước và pháp luật, đấu tranh phòng chống tội phạm; quan điểm của Đảng và Nhà nước về chính sách hình sự, đấu tranh phòng ngừa với tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người. 5.2 Các phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chung của lĩnh vực khoa học xã hội như: phương pháp hệ thống, thống kê, lịch sử, logic, phân tích, tổng 4 hợp, so sánh, dự báo phù hợp với từng nội dung nghiên cứu trong luận văn, trên cơ sở đó rút ra được những kết luận có tính lý luận và thực tiễn. - Các phương pháp nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh, bình luận, quy nạp, diễn dịch ...được sử dụng trong chương 1 của luận văn nhằm tập trung làm rõ lý luận chung về định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người. - Các phương pháp nghiên cứu lý luận, phân tích, bình luận, quy nạp, diễn dịch, suy luận logic, nghiên cứu bản án...được sử dụng trong chương 2 của luận văn nhằm làm rõ thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Các phương pháp dự báo, phân tích, suy luận logic, quy nạp, diễn dịch...được sử dụng trong chương 3 nhằm đưa ra các giải pháp nhằm đảm bảo định tội danh đúng các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương diện lý luận và thực tiễn, vì đây là công trình nghiên cứu đầu tiên và có hệ thống ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học về định tội danh một tội phạm cụ thể từ thực tiễn địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam. Bên cạnh đó, luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích cho các cán bộ giảng dạy pháp luật, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên chuyên ngành Luật trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy, học tập. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chương: 5 Chương 1: Cơ sở lý luận về định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong pháp luật hình sự Việt Nam Chương 2: Thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Cơ sở lý luận của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người 1.1.1. Khái niệm định tội danh Trong khoa học luật hình sự, việc áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự được hiểu là một quá trình đa dạng, phức tạp được thực hiện ở nhiều giai đoạn với nhiều hoạt động khác nhau. Trong đó, định tội danh là một trong những hoạt động cơ bản, một nội dung quan trọng của quá trình áp dụng pháp luật hình sự và là một trong những biện pháp đưa các quy phạm pháp luật hình sự vào cuộc sống. Định tội danh còn được coi là tiền đề, là cơ sở cho việc áp dụng các quy phạm pháp luật khác của pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự, như quyết định hình phạt, thi hành án. Hiện nay, khi bàn về vấn đề định tội danh, vẫn còn có nhiều quan điểm khác nhau: Theo quan điểm của GS.TSKH Lê Cảm: “Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính logic, là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự cũng như pháp luật tố tụng hình sự, và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP tương ứng do luật hình sự quy định, nhằm đạt được sự thật khách quan, tức là đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật. [3, tr8]. 7 Tiến sĩ Lê Văn Đệ cho rằng: “Định tội danh là việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể đã được thực hiện bởi các dấu hiệu của CTTP được pháp luật hình sự quy định”.[16, tr12]. Theo GS.TS Võ Khánh Vinh thì: “Định tội danh là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nhằm đi tới chân lí khách quan được thực hiện, nhận thức đúng nội dung quy phạm pháp luật hình sự quy định CTTP tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của CTTP với các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội bằng các phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định”. [43, tr 6]. Mặc dù còn những điểm khác nhau, tuy nhiên, có thể thấy, điểm chung của các nhà khoa học, nhà luật học khi bàn về khái niệm định tội danh chính là việc thừa nhận hoạt động định tội danh là một hoạt động nhận thức, so sánh đối chiếu giữa giữa hành vi xảy ra trên thực tế với các quy định của Bộ luật hình sự về một tội phạm cụ thể. Bởi vì, mỗi tội phạm bao giờ cũng có những dấu hiệu đặc trưng nhất định và được luật hình sự ghi nhận là dấu hiệu bắt buộc, giúp phân biệt tội phạm này với tội phạm khác. Sự tổng hợp của các dấu hiệu này trong khoa học luật hình sự gọi là CTTP (cơ bản). Để khẳng định một hành vi phạm tội người định tội danh phải chứng minh được hành vi thực tế đã có đầy đủ các dấu hiệu của CTTP cơ bản hay chưa. Nói cách khác, chỉ khi hành vi trên thực tế thỏa mãn các yếu tố cấu thành một tội phạm cụ thể thì khi đó mới có cơ sở xác định tội danh đối với hành vi đó. Từ sự phân tích trên, có thể hiểu: Định tội danh là hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật, trên cơ sở phân tích, đối chiếu, so sánh, kết luận các hành vi nguy hiểm cho xã hội trên thực tế với các yếu tố cấu thành tội phạm của một tội phạm cụ thể tương ứng được quy định trong Bộ luật hình sự. 8 1.1.2 Khái niệm định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người Trước hết, cần nhận thức được rằng, định tội danh là một hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật nhằm so sánh, đối chiếu, kết luận hành vi xảy ra trên thực tế và các quy định của BLHS về một tội phạm cụ thể. Nói cách khác, định tội danh chính là việc “gọi tên” tội danh cho hành vi đã xảy ra [43, tr7]. Từ cơ sở lý luận trên cũng như các quy định của BLHS có thể thấy định tội danh đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự, là hoạt động của các cơ quan THTT và người THTT có thẩm quyền trong tố tụng hình sự nhằm đối chiếu sự phù hợp giữa các dấu hiệu thực tế của hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được thực hiện với các dấu hiệu pháp lý trong CTTP các tội xâm phạm sức khỏe của con người (từ Điều 134, BLHS năm 2015 đến Điều 140 BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017). Trên cơ sở các chứng cứ tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự cụ thể, các chủ thể có thẩm quyền xem xét, kiểm tra xem các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội đó có thỏa mãn các dấu hiệu tương ứng của CTTP các tội xâm phạm sức khỏe của con người đã được quy định trong luật hình sự hay không, để trên cơ sở đó xác định vấn đề trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Từ những phân tích trên, có thể hiểu: Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người là hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật do các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng tiến hành, trên cơ sở phân tích, đối chiếu, so sánh, kết luận các hành vi nguy hiểm cho xã hội trên thực tế với các yếu tố cấu thành tội phạm của các tội xâm phạm sức khỏe của con người được quy định trong Bộ luật hình sự. 1.1.3 Phân loại định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người Như đã phân tích ở trên, bản chất hoạt động định tội danh nói chung và định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người nói riêng chính là việc các chủ thể định tội danh tiến hành hoạt động so sánh, đối chiếu nhằm làm rõ sự phù hợp của các hành vi xảy ra trên thực tế với các quy định của Bộ luật hình sự 9 về một tội phạm cụ thể. Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, quá trình định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người thường do các cơ quan THTT, những người THTT thực hiện, tuy nhiên các nhà khoa học, các tác giả các công trình nghiên cứu, tác giả bài báo...trong quá trình nghiên cứu của mình cũng tiến hành định tội danh đối với các tội phạm này [43, tr23]. Căn cứ vào chủ thể tiến hành hoạt động định tội danh, có thể phân chia định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người thành hai dạng: Thứ nhất, định tội danh chính thức Định tội danh chính thức là sự đánh giá về mặt nhà nước tính chất pháp lý hình sự của một hành vi phạm tội cụ thể do các chủ thể được nhà nước ủy quyền thực hiện, cụ thể đó chính là người có thẩm quyền trực tiếp tiến hành hoạt động tố tụng hình sự. Chủ thể thực hiện hình thức định tội danh này là các cơ quan THTT (Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Tòa án) mà trực tiếp là những người THTT. Các cơ quan này đại diện cho Nhà nước đánh giá về mặt pháp lý hình sự đối với hành vi được thực hiện trên thực tế có phải là tội phạm hay không, nếu là tội phạm thì là tội gì, theo điều luật nào của BLHS; kết quả định tội danh của các cơ quan mang tính chất pháp lý đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, trên cơ sở đó làm phát minh quyền và nghĩa vụ tương ứng giữa người phạm tội với các cơ quan THTT . Thứ hai, định tội danh không chính thức Định tội danh không chính thức là sự đánh giá không có tính chất pháp lý hình sự của về một hành vi phạm tội cụ thể. Chủ thể thực hiện định tội danh này không nhất thiết phải là những người nhất định nào nhưng thông thường họ là các nhà khoa học, các luật gia trong lĩnh vực tư pháp hình sự như các tác giả của các công trình nghiên cứu khoa học, giáo trình, bài báo… Một đặc điểm nổi bật của dạng định tội danh này là sau khi định tội danh không phát sinh quyền hoặc nghĩa vụ trong các quan hệ pháp luật hình sự và tố tụng hình sự mà chỉ là sự thể hiện các quan điểm hay ý kiến riêng của các tác giả. 10 1.1.4 Ý nghĩa định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người Như đã phân tích ở trên, định tội danh là hoạt động có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình tố tụng, là tiền đề cơ sở để các cơ quan THTT, người THTT thực hiện các hoạt động tố tụng tiếp theo nhằm làm rõ sự thật khách quan vụ án, truy cứu đúng người đúng tội, tránh oan sai trong giải quyết các vụ án. Có thể khái quát ý nghĩa của hoạt động định tội danh nói chung và định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên những phương diện sau: Thứ nhất, định tội danh đúng các tội xâm phạm sức khỏe của con người là tiền đề cho việc quyết định hình phạt chính xác, là cơ sở để áp dụng đúng các quy định tố tụng hình sự, đảm bảo việc truy cứu trách nhiệm hình sự đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm hay làm oan người vô tội, từ đó bảo vệ được quyền lợi hợp pháp và tự do của công dân. Chỉ khi xác định đúng người đó đã phạm tội xâm phạm sức khỏe của con người, các chủ thể có thẩm quyền mới có thể áp dụng chính xác các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự về tạm giam, thời hạn tạm giam, khởi tố vụ án hình sự, thẩm quyền điều tra, thẩm quyền xét xử,… và bằng cách đó, góp phần hữu hiệu cho việc bảo vệ quyền và tự do của công dân trong lĩnh vực tư pháp hình sự [20, tr30]. Thứ hai, định tội danh đúng các tội xâm phạm sức khỏe của con người chính là thể hiện hoạt động tố tụng có hiệu quả, thể hiện ý thức tuân thủ pháp luật, trình độ chuyên môn của các cơ quan THTT và người THTT, góp phần nâng cao uy tín, chất lượng hoạt động của các cơ quan này. Thứ ba, định tội danh đúng các tội xâm phạm sức khỏe của con người sẽ giúp cho việc điều tra, xử lý tội phạm có căn cứ, từ đó góp phần quan trọng vào công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và phòng chống các tội xâm phạm sức khỏe của con người nói riêng. Việc định tội danh tội phạm nói chung và các tội xâm phạm sức khỏe của con người nói riêng nếu sai sẽ dẫn đến việc quyết định hình phạt không phù hợp, không tương xứng với tội phạm đã được thực hiện, làm giảm hiệu quả của hình phạt; truy cứu trách nhiệm hình sự không đúng 11 người đúng tội, thậm chí xâm phạm đến quyền và tự do của công dân. Định tội danh sai sẽ không đảm bảo được tính có căn cứ của bản án, làm mất lòng tin của nhân dân vào tính đúng đắn và nghiêm minh của bản án từ đó làm giảm uy tín, hiệu lực của các cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án, cũng như giảm hiệu quả của cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm nói chung và tội phạm xâm phạm sức khỏe của con người nói riêng. 1.2 Cơ sở pháp luật của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người trong pháp luật hình sự Việt Nam 1.2.1 Cơ sở pháp lý của định tội danh 1.2.1.1 Quy phạm pháp luật hình sự - cơ sở pháp lý của định tội danh Trong quá trình định tội danh, các quy phạm pháp luật hình sự có ý nghĩa quyết định và quan trọng nhất, đóng vai trò là cơ sở pháp lý trực tiếp của việc định tội danh. Bởi vì, về bản chất, việc định tội danh là sự so sánh, đối chiếu xem hành vi đã xảy ra trên thực tế có phù hợp với các quy phạm pháp luật hình sự hay không? Sở dĩ có thể khẳng định như vậy được là vì có những lý do như sau: Thứ nhất, hiện nay Bộ luật Hình sự nước ta là nguồn trực tiếp là duy nhất ghi nhận toàn bộ hệ thống các quy phạm pháp luật quy định về vấn đề tội phạm và hình phạt. Các quy phạm này được áp dụng trong thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm nói chung cũng như quá trình định tội danh và quyết định hình phạt nói riêng. Thứ hai, bản chất của việc định tội danh suy cho cùng là so sánh đối chiếu và kiểm tra để xác định xem hành vi nguy hiểm cho xã hội mà đối tượng đã thực hiện trong thực tế khách quan có phù hợp với các dấu hiệu tương ứng của một tội phạm cụ thể nào đó được quy định trong phần các tội phạm Bộ luật Hình sự hay không. Thứ ba, nhà làm luật khi xây dựng hệ thống các quy phạm của phần các tội phạm Bộ luật Hình sự đã tìm xem các dấu hiệu nào là đặc trưng cơ bản nhất 12 phổ biến nhất và hay được lặp đi lặp lại nhiều nhất trong những hành vi ấy sau đó điển hình hóa và quy định chúng trong Bộ luật Hình sự với tính chất là các dấu hiệu bắt buộc của CTTP cụ thể tương ứng. Thứ tư, các quy phạm pháp luật hình sự với tính chất là cơ sở pháp lý duy nhất của việc định tội danh chứa đựng những mô hình pháp lý của các tội phạm mà dựa vào đó những người có thẩm quyền tiến hành việc định tội danh xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của những hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể tương ứng được thực hiện bởi các dấu hiệu định tội danh được quy định trong Bộ luật Hình sự. 1.2.1.2 Bộ luật Tố tụng hình sự - cơ sở pháp lý gián tiếp của việc định tội danh Có thể nói, trong quá trình định tội danh, nếu các quy phạm pháp luật hình sự đóng vai trò là cơ sở pháp lý trực tiếp về mặt nội dung thì các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự là cơ sở pháp lý gián tiếp về mặt hình thức quy định cách thức trình tự thẩm quyền định tội danh. Thứ nhất, các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự có ý nghĩa pháp lý quan trọng đối với việc xác định trình tự thủ tục mà các cơ quan THTT, người THTT cần tuân thủ trong quá trình tiến hành các hoạt động tố tụng nói chung và hoạt động định tội danh nói riêng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định này sẽ góp phần định tội danh đúng, tránh những sai lầm trong quá trình định tội danh Thứ hai, BLTTHS năm 2003 cũng như BLTTHS năm 2015 mặc dù không có các quy phạm trực tiếp liên quan đến hoạt động định tội danh nhưng đã đưa ra những cơ sở pháp lý quan trọng của việc định tội danh như các quy định về chứng cứ (các điều 85, 86 ,87 ,88, 100…BLTTHS năm 2015); tạm giam (điều 119 BLTTHS năm 2015);,những căn cứ khởi tố vụ án hình sự (điều 143 BLTTHS năm 2015) những căn cứ không được khởi tố vụ án hình sự (điều 157 BLTTHS năm 2015); khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại (Điều 155 BLTTHS năm 2015)... Có thể thấy, những quy định này của BLTTHS không trực tiếp đề cập đến vấn đề định tội danh nhưng đây là những căn cứ không thể 13 thiếu đảm bảo cho hoạt động định tội danh được chính xác, hiệu quả, tránh oan sai trong quá trình các cơ quan, cá nhân được nhà nước trao quyền tiến hành hoạt động này [20, tr14]. 1.2.1.3 Cấu thành tội phạm - mô hình pháp lý của việc định tội danh Cấu thành tội phạm là tổng hợp những dấu hiệu chung có tính đặc trưng cho một loại tội phạm cụ thể được quy định trong luật hình sự. Nói cách khác, CTTP chính là khái niệm pháp lý của một tội phạm cụ thể đã được quy định trong BLHS giúp chúng ta phân biệt các tội phạm với nhau. Để giúp cho các cơ quan THTT định tội danh được chính xác, các nhà khoa học pháp lý đã phân loại CTTP thành 4 yếu tố: khách thể của tội phạm; chủ thể của tội phạm; mặt khách quan của tội phạm và mặt chủ quan của tội phạm. Sự phân chia này làm cho chúng ta phân biệt được các loại tội phạm cụ thể khác nhau mặc dù trên thực tiễn có nhiều tội phạm có những dấu hiệu trùng lặp [38, tr24]. Vì vậy, những dấu hiệu đặc trưng của một CTTP cụ thể, có giá trị giúp cho những chủ thể định tội danh phân biệt các tội phạm cụ thể và không bị nhầm lẫn giữa tội phạm này với tội phạm khác. Như vậy, CTTP là cơ sở pháp lý cần và đủ để truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội, là căn cứ để Tòa án định tội danh và quyết định hình phạt với người bị kết án. Bên cạnh đó, trong CTTP, còn có CTTP giảm nhẹ hoặc CTTP tăng nặng, do đó trong quá trình định tội danh, các Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán và Hội thẩm phải đánh giá chính xác các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể đối chiếu với các dấu hiệu cơ bản của CTTP cũng như các cấu thành tăng nặng giảm nhẹ để định tội danh cho đúng và phù hợp với khung hình phạt của tội danh được quy định trong Bộ luật Hình sự. 1.2.2 Căn cứ pháp lý của định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam 1.2.2.1 Khái quát các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam 14