Tài liệu ĐIỂM LẠI HOẠT ĐỘNG CỦA MẠNG LƯỚI THANH TOÁN THẺ BANKNETVN

ðI M L I HO T ð NG C A M NG LƯ I THANH TOÁN TH BANKNETVN TS. Lê Văn Luy n- H c vi n Ngân hàng Hoàng M Trang- Banknetvn Trong xã h i phát tri n, th thanh toán là m t trong nh ng phương ti n thanh toán không dùng ti n m t ñư c s d ng ph bi n nh t và Vi t Nam cũng không n m ngoài xu th chung ñó. Xu t hi n t năm 1993, cho ñ n nay, thanh toán b ng th nư c ta ñã tr thành m t trong nh ng y u t h t s c quan tr ng góp ph n thúc ñ y thanh toán không dùng ti n m t trong các giao d ch bán l . ðóng góp vào s phát tri n vư t b c c a th thanh toán ph i k ñ n s góp m t c a các liên minh thanh toán th - nh ng t ch c góp ph n liên thông toàn b th trư ng th c a các t ch c phát hành- mà Banknetvn là m t t ch c có th ph n l n nh t. Ho t ñ ng phát hành th Năm 1990, Ngân hàng Pháp BFCE và Ngân hàng Ngo i thương Vi t Nam (VCB) ký k t h p ñ ng làm ñ i lý thanh toán th Visa, ñánh d u cho s xu t hi n c a th thanh toán t i th trư ng Vi t Nam. Năm 1993, VCB chính th c phát hành th Vietcombank card, ti p ñ n các ngân hàng khác l n lư t tham gia vào th trư ng thanh toán th , tr thành thành viên c a các t ch c VisaCard, MasterCard,... ð n năm 1996, “Hi p h i các ngân hàng thanh toán th Vi t Nam” ra ñ i v i b n thành viên sáng l p g m VCB, Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), Ngân hàng TMCP Xu t nh p kh u (Eximbank) và First Vinabank. ð n nay, th trư ng th Vi t Nam ñã có nh ng bư c phát tri n vư t b c, s n ph m th liên ti p ra ñ i v i các ch c năng, ti n ích m i. Ngoài vi c ña d ng hoá s n ph m, các ngân hàng thương m i (NHTM) còn ñ u tư l p ñ t các ATM/POS m i nh m ñáp ng t c ñ phát tri n nhanh chóng c a th trư ng th . V i s n l c c a các t ch c phát hành th , th trư ng th ngân hàng ñang ngày càng phát tri n ña d ng v ch ng lo i và nâng cao v ch t lư ng. Trư c ñây, các ngân hàng ch y u phát hành th ATM v i các giao d ch g i và rút ti n m t là chính. Khi tri n khai chương trình hi n ñ i hóa v i mô hình giao d ch m t c a, nhi u ho t ñ ng ngân hàng truy n th ng ñư c chuy n hoá d n vào ch c năng c a th ngân hàng. ð n nay, s ñông ngư i dân s ng các thành ph l n ñã quen d n v i vi c s d ng ATM ñ c t gi kho n ti n thu nh p hàng tháng. M c dù ngư i tiêu dùng Vi t Nam chưa có thói quen thanh toán qua th , nhưng v i ñà phát tri n c a n n kinh t Vi t Nam như hi n nay thì vi c ng d ng hình th c thanh toán ñi n t s d n tr nên ph bi n trong tương lai. S th ATM m i th t s phát tri n m nh trong vòng 3 năm tr l i ñây v i s lư ng th phát hành gia tăng m nh, năm sau g p 1,5 l n c a năm trư c. ð n cu i năm 2010 ñã có hơn 40 ngân hàng th c hi n phát hành th , trong ñó VCB ñã phát hành ñư c trên 5,3 tri u th chi m 20% th ph n, ñ ng th 2 là Agribank v i s lư ng th là kho ng 5 tri u th chi m 19,5% th ph n th , ti p ñ n là Ngân hàng ðông Á trên 4 tri u th , chi m 18,5% th ph n và Vietinbank trên 3 tri u th . Bi u ñ 1. Th ph n th n i ñ a cu i năm 2010 Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. 1 Bên c nh ñó, vi c phát hành th qu c t cũng ñư c các NHTM chú tr ng ñ y m nh phát tri n. ð n ñ u 2011, s lư ng th qu c t phát hành ñ t trên 1,5 tri u th (14 ngân hàng tham gia phát hành th ). VCB là ngân hàng d n ñ u trong vi c phát hành th qu c t , v i s lư ng th phát hành là 632.374 th chi m 38,1% th ph n, ti p ñ n là ACB v i s lư ng phát hành 437.644 th chi m 28,9% th ph n th qu c t , còn l i là các ngân hàng như Sacombank, Techcombank, Agribank... Bi u ñ 2. Th ph n th qu c t tính ñ n ñ u năm 2011 Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. Ho t ñ ng thanh toán th Vào th i kỳ ñ u khi th trư ng th m i phát tri n, s lư ng ATM/POS còn r t h n ch , chưa tương ng v i s lư ng th ATM ñã phát hành; ph n l n các máy ATM/POS ñư c l p ñ t t p trung t i các thành ph l n, ñông dân cư. Các ngân hàng chưa m nh d n ñ u tư l p ñ t, qu n lý và v n hành m ng lư i ATM, cũng như tái ñ u tư, nâng c p h th ng. Tuy nhiên, khi s lư ng th phát hành tăng m nh, các ngân hàng nh n th c ñư c t m quan tr ng c a d ch v th trong c nh tranh nên ñã ñ u tư tri n khai nhi u ATM/POS m i. Nh m giành gi t th trư ng, các ngân hàng cũng không ng ng gia tăng ti n ích c a ATM. Ngoài ch c năng rút ti n, chuy n kho n, v n tin, in sao kê, ch th có th s d ng hàng lo t d ch v hi n ñ i khác như: Thanh toán hoá ñơn, mua th tr trư c. T i thi t b POS, ch th có th mua s m hàng hoá, d ch v , ñ t vé máy bay, thanh toán ti n khách s n,… Bi u ñ 3. S lư ng ATM, POS c a m t s NHTM hi n nay 20000 15000 10000 5000 0 Vietinbank VCB BIDV ATM EAB VBARD Sacombank Khác POS Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. Trong nh ng năm g n ñây, n n kinh t Vi t Nam phát tri n nhanh, thu nh p bình quân tăng ñáng k . Bên c nh ñó, Nhà nư c thư ng xuyên áp d ng chính sách kích thích ñ thúc ñ y thanh toán không dùng ti n m t. ði u ñó ñã có tác ñ ng tích c c ñ n doanh s thanh toán th c a các ngân hàng. Tuy nhiên, t l rút ti n m t v n chi m ph n l n, doanh s thanh toán t i các ñơn v ch p nh n th còn r t h n ch . Riêng doanh s thanh toán th qu c t t i th trư ng Vi t Nam tăng ñáng k t năm 2003 khi chính sách m c a, thu hút ñ u tư nư c 2 ngoài ñư c th c hi n. Khách du l ch và doanh nhân nư c ngoài ñ n Vi t Nam ngày càng nhi u. S lư ng thương hi u th ñư c ch p nh n t i th trư ng Vi t Nam cũng gia tăng, như: Visa, Amex, JCB, Dinner Club, CUP,… Cùng v i s phát tri n nhanh chóng c a th ngân hàng, th i gian g n ñây th trư ng th Vi t Nam xu t hi n nhi u t ch c, liên minh th như: Visa, Master, VNBC, Smartlink,… nh m t o thu n l i cho các ch th thu c các ngân hàng khác nhau có th s d ng th t i các ATM/POS c a nhau. ð ng trư c tình hình ñó, bài toán v nâng cao hi u qu ho t ñ ng, m r ng k t n i, phát tri n các d ch v gia tăng m i ñư c ñ t ra, và vi c ñi tìm l i gi i ñã tr nên vô cùng c p thi t ñ i v i m ng lư i thanh toán th theo hư ng th ng nh t và an toàn cho ngư i s d ng cũng như các ngân hàng. ðáp ng nhu c u th trư ng th , h th ng chuy n m ch th Banknetvn ra ñ i, v i m c tiêu k t n i t t c h th ng thi t b ATM và POS c a các ngân hàng, hình thành nên m t m ng lư i th ng nh t trong toàn qu c, ñáp ng t t hơn nhu c u c a nh ng ngư i s d ng d ch v . Cho ñ n nay, ho t ñ ng thanh toán th c a Banknetvn ñã ñ t ñư c nh ng k t qu nh t ñ nh, t o d ng m t m ng lư i thanh toán th r ng l n, chi m lĩnh 60% th ph n th t i Vi t Nam. M ng lư i thanh toán th Banknetvn Công ty C ph n Chuy n m ch Tài chính Qu c gia Vi t Nam ñư c thành l p ngày 09/7/2004 v i s tham gia góp v n c a 8 c ñông sáng l p g m Công ty ði n toán và Truy n s li u và 7 ngân hàng hàng ñ u Vi t Nam là: Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn Vi t Nam (VBARD); Ngân hàng ð u tư và Phát tri n Vi t Nam (BIDV); Ngân hàng Công thương Vi t Nam (ICB); Công ty ði n toán và Truy n s li u (VDC); Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB); Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương tín (SACOMBANK); Ngân hàng TMCP ðông Á (DongABank); Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công thương (SAIGONBANK). Năm 2010, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam (NHNN) góp thêm v n tr thành c ñông th 9, s h u 25% c ph n t i Banknetvn. Vi c tham gia này nh m kh ng ñ nh k ho ch ñưa Banknetvn tr thành Trung tâm chuy n m ch th th ng nh t ñ ng th i là công ty cung c p d ch v thanh toán không dùng ti n m t c a qu c gia. ð n nay, m ng thanh toán th Banknetvn thu c Công ty c ph n chuy n m ch tài chính qu c gia Vi t Nam ñã có 16 ngân hàng thành viên k t n i tr c ti p và 18 ngân hàng k t n i gián ti p thông qua hai T ch c d ch v th Smartlink và VNBC. Hi n nay, Banknetvn ñã k t n i v i China Union Pay (CUP)- t ch c Chuy n m ch c a Trung Qu c, ký biên b n h p tác song phương v i các t ch c MEPS (Malaysia), NETS (Singapore), ITMX, KTFC,… V i hai t ch c th hàng ñ u th gi i là VisaCard và MasterCard, Banknetvn cũng ñang xúc ti n th o lu n h p tác mua license ch p nh n giao d ch trên ATM, x lý cho các giao d ch th Visa/Master Card do các ngân hàng Vi t Nam phát hành t i Nga. Sơ ñ 1. Ho t ñ ng m ng lư i thanh toán th Banknetvn V i m c tiêu thi t l p h t ng k thu t c a h th ng chuy n m ch th ATM/POS ñ k t n i và chia s s d ng các h th ng thanh toán th hi n có c a các ngân hàng và t ch c phát hành th thanh toán t i Vi t Nam, Banknetvn là trung tâm x lý các d li u giao d ch th ATM/POS t các ngân hàng phát hành, ngân hàng thanh toán th và các t ch c ch p nh n thanh toán th . - V s lư ng ngân hàng tham gia, s lư ng th phát hành và s lư ng thi t b ATM/POS c a Banknetvn Ngày 21/04/2007, m ng thanh toán Banknetvn ñư c khai trương, k t n i chuy n m ch thanh toán th thành công gi a 3 ngân hàng là: BIDV, Vietinbank và Saigonbank. Năm 2008- 2009, Banknetvn k t n p thêm nhi u thành viên m i, k t n i v i các t ch c th trong nư c (Smartlink, VNBC) và qu c t (CUP, MEPS…), h p tác v i các nhà cung c p d ch v (Vi n thông Hà N i). Cu i năm 2010, ñã có 34 ngân hàng tham gia vào m ng thanh toán Banknetvn, trong ñó có 16 ngân hàng thành viên k t n i tr c ti p và 18 ngân hàng k t n i gián ti p thông qua hai t ch c d ch v th Smartlink và VNBC. S lư ng th phát hành thu c m ng Banknetvn ngày càng tăng qua các năm. N u như năm 2007, s lư ng th là 4,52 tri u th thì ñ n năm 2008 s lư ng th phát hành ñã lên t i 7.28 tăng 161% so v i năm 2007. Sang năm 2009, s lư ng th phát hành ñã tăng lên 10,84 tri u th tăng 149% so v i năm 2008, năm 2010 s lư ng th là 16,72 tri u th , tăng 154%, chi m lĩnh ph n l n th ph n th phát hành c a th trư ng. 4 Bi u ñ 4. Th ph n th phát hành c a các liên minh th Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. S lư ng thi t b ATM/POS cũng không ng ng gia tăng. Tính ñ n th i ñi m 31/12/2010, h th ng thi t b c a 34 ngân hàng thành viên k t n i tr c ti p và gián ti p ñã bao ph r ng kh p g m g n 7.000 ATM và 24.000 POS. Bi u ñ 5. Th ph n thi t b ATM/POS c a các liên minh th Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. - V s lư ng giao d ch và doanh s thanh toán qua Banknetvn Tháng 4/2007, H th ng chuy n m ch Banknetvn b t ñ u ñi vào ho t ñ ng. Các giao d ch th ATM c a các ngân hàng ch y qua h th ng Banknetvn tăng d n. T ng s giao d ch trong 8 tháng c a năm 2007 ñ t 1.286 nghìn giao d ch, năm 2008 ñ t 25.708 nghìn giao d ch, tăng g n 20 l n so v i năm 2007. ð n 31/12/2009, s lư ng giao d ch qua h th ng Banknetvn th ng kê ñư c là 49.864 nghìn. Theo s li u th ng kê, s lư ng giao d ch qua Banknetvn tính ñ n cu i năm 2010 tăng g n g p hai l n so v i năm 2009, ñ t 78.565 nghìn giao d ch. Bi u ñ 6. T c ñ tăng trư ng giao d ch th thanh toán Banknetvn Ngu n: Công ty CP tài chính qu c gia Vi t Nam. V doanh s thanh toán: Tính ñ n 31/12/2010, h th ng Chuy n m ch ñã x lý 155.422 nghìn giao d ch v i t ng giá tr là 80.913 t ñ ng, tương ñương hơn 4.04 t USD. S ti n giao d ch qua h th ng chuy n m ch Banknetvn năm 2010 g p 1,8 l n so v i năm 2009. Bi u ñ 7 so sánh s lư ng ch p nh n giao d ch và doanh s thanh toán gi a hai liên minh th Banknetvn và Smartlink. Bi u ñ 7. Doanh s thanh toán gi a liên minh th Banknetvn, Smartlink T l ch p nh n giao d ch 63% T l S ti n chi h 66% 37% Banknetvn Smartlink 34% Banknetvn Smartlink Ngu n: Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam. S món, s ti n giao d ch gi a hai m ng Banknetvn, Smartlink- hai m ng k t n i h u h t các ngân hàng t i th trư ng th Vi t Nam ñã ph n ánh th ph n thanh toán th cũng như doanh s thanh toán hai chi u c a hai t ch c. T l này ñang ngày càng tăng do m ng lư i thanh toán Banknetvn ñang ngày càng k t n p thêm nhi u thành viên m i, các ngân hàng thành viên cũ cũng không ng ng ñ u tư l p ñ t thêm thi t b m i, do ñó t l thi t b ch p nh n tăng và t l ch p nh n giao d ch cũng như doanh s thanh toán ngày càng tăng m nh. ðánh giá k t qu ho t ñ ng c a m ng lư i thanh toán th Banknetvn K t khi b t ñ u ñi vào ho t ñ ng, quy mô c a m ng lư i thanh toán th Banknetvn ngày càng ñư c m r ng và phát tri n. T 3 thành viên khi b t ñ u k t n i năm 2007, ñ n nay m ng lư i thanh toán th Banknetvn ñã quy t ñư c 34 ngân hàng phát hành và thanh toán th t i Vi t Nam, k t n i v i 1 t ch c thanh toán th nư c ngoài và ký k t th a thu n k t n i v i 4 t ch c thanh toán th qu c t khác. M ng lư i thanh toán Banknetvn tr thành liên minh th l n nh t v i trên 16 tri u th , g n 7 nghìn máy ATM và 24 nghìn POS, chi m g n 60% th ph n thanh toán th trên th trư ng. S lư ng giao d ch và doanh s thanh toán th cũng không ng ng tăng trư ng, t 1,2 tri u giao d ch năm 2007 tăng lên s p x 80 tri u giao d ch năm 2010, doanh s thanh toán cũng tăng t 434 t ñ ng năm 2007 lên 44,5 t ñ ng năm 2010. Nh ñó, doanh thu t ho t ñ ng m ng lư i thanh toán th cũng tăng, ñ t trên 32 t ñ ng năm 2010. T khi chính th c ñi vào ho t ñ ng ñ n nay, h th ng chuy n m ch Banknetvn luôn ho t ñ ng n ñ nh thông su t, an toàn và ñã x lý thành công hàng tri u giao d ch th ngân hàng. H th ng ñư ng truy n thư ng xuyên ñư c nâng c p, ñ m b o cho các thông ñi p chuy n m ch ñư c thông su t và chính xác. Banknetvn ñã th c hi n k t n i v i t ch c thanh toán th Trung Qu c là China Union Pay (CUP) nh m t o ñi u ki n cho ch th cũng như khách du l ch Trung Qu c có th th c hi n rút ti n và thanh toán ti n trên máy ATM c a các ngân hàng thành viên Banknetvn và ngư c l i. Hi n t i, Banknetvn còn tri n khai d ch v thanh toán hóa ñơn ñi n tho i cho các cơ quan ñơn v và cá nhân có tài kho n t i các ngân hàng l n như Agribank, BIDV, Vietinbank. Nhà cung c p d ch v tham gia thu ti n thông qua hình th c này là Vi n thông Hà N i (Bưu ñi n Hà N i cũ). Nh các bư c ti n ñáng k và v th trên th trư ng th Vi t Nam, Banknetvn ñã ñư c Chính ph và NHNN l a ch n là h t nhân ñ xây d ng Trung tâm chuy n m ch th th ng nh t c a qu c gia, mà ñ ng thái ñ u tiên ñư c ñánh d u b ng s ki n ngày 30/3/2010 NHNN góp v n tr thành c ñông l n nh t c a Banknetvn. Bên c nh nh ng thành t u ñ t ñư c trong 3 năm qua, m ng lư i thanh toán Banknetvn cũng v n còn có nhi u t n t i c n ñư c kh c ph c. M t s h n ch c th như: M t là, danh m c s n ph m d ch v c a Banknetvn chưa ña d ng, m i ch d ng l i d ch v chuy n m ch ñơn gi n, chưa có các d ch v gia tăng khác trên n n t ng chuy n m ch. Cho t i nay, công ty v n chưa tri n khai r ng rãi d ch v thanh toán trên POS, ví ñi n t … Hai là, ch y u v n là giao d ch có liên quan ñ n ti n m t, t tr ng các giao d ch thanh toán chuy n kho n còn r t khiêm t n. Bi u ñ 8. T tr ng v s lư ng và giá tr giao d ch trên ATM và POS S lư ng giao d ch Giá tr giao d ch POS 4.06% ATM 95.94% POS 9.88% ATM 90.12% Ngu n: Công ty CP Chuy n m ch tài chính qu c gia Vi t Nam. Bi u ñ 8 cho th y các ña ph n giao d ch ñư c th c hi n trên ATM, còn các giao d ch trên POS chi m t l không ñáng k , chưa ñ n 5%. Tình tr ng m t cân ñ i này cũng ñ ng th i 6 là t n t i chung c a th trư ng th Vi t Nam. Bi u ñ 9. T tr ng các giao d ch trên ATM Ngu n: Công ty CP Chuy n m ch tài chính qu c gia Vi t Nam. Các giao d ch ATM c a các ngân hàng qua h th ng chuy n m ch Banknetvn ch y u là giao d ch rút ti n m t. Các giao d ch v n tin s dư, in sao kê tài kho n, chuy n ti n t tài kho n này sang tài kho n khác ch chi m m t t l không ñáng k . Ba là, s lư ng ngân hàng thành viên v n chưa nhi u, chưa tr thành ñ u m i th ng nh t ñư c toàn b các h th ng thanh toán th . Banknetvn ñã thành l p ñư c 6 năm, chính th c ñi vào ho t ñ ng 4 năm, nhưng s lư ng ngân hàng tham gia vào m i ch d ng l i con s 34 và m i ch k t n i v i duy nh t m t t ch c chuy n m ch nư c ngoài là CUP. Trong khi ñó, Vi t Nam hi n nay có 51/75 ngân hàng ho t ñ ng trong lĩnh v c phát hành và thanh toán th . B n là, ho t ñ ng c a Banknetvn m i ch d ng l i công tác tri n khai, lên k ho ch k t n i v i m t s lư ng nh ngân hàng trong nư c và m t vài t ch c th qu c t , làm ñ u m i quan h v i các khách hàng, l p k ho ch và t ch c s ki n; còn các ch c năng nhi m v quan tr ng khác c a ho t ñ ng kinh doanh là nghiên c u xây d ng chi n lư c kinh doanh, chi n lư c s n ph m d ch v , ñ c bi t là d ch v giá tr gia tăng, hay vi c phát tri n ñ i lý, marketing qu ng bá thương hi u,… thì chưa phát huy ñư c hi u qu . Năm là, có s xung ñ t gi a m c tiêu xã h i và m c tiêu l i nhu n trong ho t ñ ng c a Banknetvn. M t m t, Banknetvn là công ty c ph n nên ho t ñ ng ph i có l i nhu n không nh ng ñ trang tr i chi phí mà còn ñ u tư phát tri n và có tích lũy n i b như m t doanh nghi p bình thư ng. M t khác, v i vai trò là trung tâm chuy n m ch th ng nh t c a qu c gia, Banknetvn có tr ng trách l n là ñơn v tiên phong trong vi c thúc ñ y ho t ñ ng thanh toán không dùng ti n m t Vi t Nam nói chung và hư ng t i t o l p m ng lư i thanh toán th th ng nh t trong c nư c. Vì m c tiêu này, Banknetvn s ph i có các chính sách khuy n khích như mi n gi m phí d ch v , cung c p mi n phí các ng d ng t i các ngân hàng thành viên, th m chí ph i ñóng góp vào chi phí cho các ho t ñ ng khu ch trương khuy n m i c a các ngân hàng,... nh hư ng tr c ti p ñ n l i nhu n c a Banknetvn, t o s xung ñ t v i m c tiêu l i nhu n c a công ty. Sáu là, quy trình ho t ñ ng c a Banknetvn v n chưa ñư c th t chu n hóa, tính pháp lý cho ho t ñ ng chưa cao. M t khác, các quy ñ nh còn ch ng chéo trùng l p và chưa lư ng h t ñư c các phát sinh trong th c t . Vì v y gây khó khăn cho vi c áp d ng t i các ngân hàng thành viên. N n kinh t Vi t Nam ñang trên ñà phát tri n nhanh chóng, ñi kèm v i nó là s gia tăng nhu c u thanh toán không dùng ti n m t nói chung và th thanh toán nói riêng. V n ñ k t n i m r ng m ng lư i thanh toán th và gia tăng ti n ích trên th ñư c ñ t ra c p thi t hơn bao gi h t. Bên c nh ñó, th trư ng th ñang là th trư ng ñ y ti m năng, d ch v th nư c ta cũng còn khá m i m , v i hư ng phát tri n thu n l i, h a h n nhi u l i ích và l i nhu n cao. Tuy nhiên, phát tri n m ng lư i thanh toán th Banknetvn ñ t hi u qu cao v n là bài toán ñ t ra cho các nhà qu n lý cũng như các t ch c tài chính, t ch c tín d ng quan tâm ñ n d ch v này. Tài li u tham kh o: - Các báo cáo t ng k t ho t ñ ng c a Banknet - Các báo cáo c a Hi p h i Ngân hàng Vi t Nam - Các báo cáo c a Hi p h i th Ngân hàng Vi t Nam - Tài li u Banking Vietnam 2010, 2011