Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
Mét trong nh÷ng môc tiªu cña m«n TiÕng ViÖt ë trêng tiÓu häc lµ h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn ë häc sinh kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp
trong m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi. Lµ mét b×nh diÖn quan träng cña ng«n
ng÷, ng÷ ph¸p chi phèi viÖc sö dông c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ ®Ó t¹o thµnh lêi nãi,
lµm cho ng«n ng÷ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng lµ c«ng cô giao tiÕp.
Vai trß cña ng÷ ph¸p trong hÖ thèng ng«n ng÷ ®· quy ®Þnh tÇm quan träng
cña viÖc d¹y ng÷ ph¸p ë trêng tiÓu häc. NÕu tõ ®îc xem lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp nhá
nhÊt ®Ó t¹o c©u th× ch¬ng tr×nh ng÷ ph¸p ë tiÓu häc lÊy c©u lµm trung t©m d¹y
häc, trang bÞ cho häc sinh mét hÖ thèng kh¸i niÖm, sù hiÓu biÕt vÒ cÊu tróc c©u vµ
quy luËt hµnh chøc cña nã. Bªn c¹nh ®ã, ch¬ng tr×nh còng ®Æc biÖt quan t©m tíi
vÊn ®Ò thµnh phÇn c©u - mét néi dung quan träng trong ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt nãi
riªng vµ ng÷ ph¸p häc nãi chung. V× vËy, ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu ®Õn trêng, häc
sinh ®· lµm quen víi ng÷ ph¸p, ®îc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ c©u vµ
c¸c thµnh phÇn c©u, vÒ cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c©u. Th«ng qua d¹y c©u vµ c¸c
thµnh phÇn c©u mµ rÌn luyÖn cho häc sinh c¸c kÜ n¨ng vÒ sö dông tõ theo ®óng tõ
lo¹i, nãi ®óng ng÷ ®iÖu c©u, sö dông dÊu c©u vµ rÌn luyÖn c¸c thao t¸c t duy. Yªn
cÇu ®Æt ra lµ häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ thµnh phÇn c©u, biÕt c¸ch ph©n tÝch
cÊu tróc ng÷ ph¸p cña c©u, x¸c ®Þnh ®óng kiÓu c©u vµ c¸c thµnh phÇn c©u ®îc häc
vµ cã kÜ n¨ng vËn dông thµnh phÇn c©u ®Ó t¹o ra nh÷ng c©u ®óng ng÷ ph¸p, c©u
gîi t¶, gîi c¶m. Cã nh vËy häc sinh míi cã ®îc nÒn t¶ng ®Ó h×nh thµnh vµ båi dìng n¨ng lùc ho¹t ®éng ng«n ng÷, nãi - viÕt ®óng chuÈn ng÷ ph¸p, rÌn luyÖn t
duy vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc thÈm mü cho c¸c em. Nãi ng¾n gän, kiÕn thøc vµ kÜ
n¨ng vËn dông c©u vµ thµnh phÇn c©u ®Þnh híng cho häc sinh nãi ®óng, viÕt ®óng
tiÕng ViÖt v¨n ho¸.
Thùc tÕ hiÖn nay vÉn phæ biÕn hiÖn tîng häc sinh tiÓu häc cßn ®Æt c©u sai
ng÷ ph¸p, cßn nhiÒu lóng tóng trong ph©n tÝch cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c©u hay diÔn
®¹t c©u mµ néi dung cha trän vÑn. Chñ yÕu lµ do häc sinh cha n¾m v÷ng kiÕn
thøc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u. VÊn ®Ò c©u vµ thµnh phÇn c©u lµ néi dung rÊt
phong phó víi nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu song lîng
kiÕn thøc dµnh cho häc sinh tiÓu häc chØ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, phï hîp víi løa
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
tuæi; ®¶m b¶o cho c¸c em cã c¬ së lý thuyÕt ®Ó thùc hµnh luyÖn tËp, ®Æt c©u,
dïng c©u ®óng quy t¾c tiÕng ViÖt vµ x©y dùng tiÒm n¨ng cho trÎ häc lªn c¸c bËc
häc cao h¬n. Muèn lµm ®îc ®iÒu ®ã trªn c¬ së chung, mçi gi¸o viªn tiÓu häc cÇn
t×m tßi vµ x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u thùc sù phï
hîp, cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc.
HiÓu râ vai trß rÊt quan träng cña c©u trong rÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông
tiÕng ViÖt - ng«n ng÷ giao tiÕp cña d©n téc - ®ång thêi qua t×m hiÓu thùc tÕ d¹y
häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh tiÓu häc còng nh ®iÒu tra kh¶ n¨ng n¾m b¾t kiÕn
thøc cña häc sinh, chóng t«i ®· chän ®Ò tµi: “ Dạy học Luyện từ và câu cho học
sinh khối lớp 4,5 ( Kiểu bài hình thành khái niệm về kiểu câu và thành phần
câu)’’. Bªn c¹nh nh÷ng øng dông thiÕt thùc cho b¶n th©n víi vai trß lµ mét gi¸o
viªn tiÓu häc, ®Ò tµi sÏ gãp phÇn cô thÓ hãa lý thuyÕt chung vÒ viÖc d¹y vµ häc ,
n©ng cao chÊt lîng d¹y häc c©u vµ thµnh phÇn c©u nãi riªng còng nh chÊt lîng
d¹y häc tiÕng ViÖt ë tiÓu häc nãi chung.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
VÊn ®Ò c©u vµ thµnh phÇn c©u ®· ®îc c¸c nhµ ng÷ ph¸p häc quan t©m tõ kh¸
sím. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng÷ ph¸p cã bµn ®Õn c©u vµ thµnh phÇn c©u t¬ng ®èi nhiÒu. Liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ®Ò cËp trong luËn v¨n vµ phï hîp
víi ph¹m vi, môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i xin ®iÓm qua lÞch sö vÊn
®Ò viÖc d¹y häc c©u vµ thµnh phÇn c©u ë tiÓu häc.
- Lª Ph¬ng Nga, Båi dìng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ng÷ ph¸p cho häc sinh tiÓu häc,
c¸c d¹ng bµi tËp vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn lu ý. T¹p chÝ Gi¸o dôc TiÓu häc sè 5/1997.
- Lª Ph¬ng Nga (2002), D¹y häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc, Nxb Gi¸o dôc HN.
- Lª H÷u TØnh, TrÇn M¹nh Hëng (1999), Gi¶i ®¸p 88 c©u hái vÒ gi¶ng d¹y
TiÕng ViÖt ë TiÓu häc, Nxb Gi¸o dôc.
- Lª Ph¬ng Nga (2004), Gi¸o tr×nh ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt 2, Nxb §¹i
häc s ph¹m.
- NguyÔn Minh ThuyÕt (chñ biªn) (2006), Hái ®¸p vÒ d¹y - häc TiÕng ViÖt
2,3,4,5, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. T¸c gi¶ ®· tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d¹y
häc TiÕng ViÖt vµ gi¶i ®¸p c¸c th¾c m¾c vÒ d¹y ng÷ ph¸p ë tiÓu häc.
- Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, S¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt líp 4,5, Nxb Gi¸o dôc
Hµ Néi
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
- Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o, S¸ch gi¸o viªn TiÕng ViÖt líp 2,3,4,5, Nxb Gi¸o dôc
Hµ Néi
Trong c¸c tµi liÖu trªn cã hai lo¹i tµi liÖu : Hái ®¸p vÒ d¹y - häc TiÕng ViÖt c¸c
khèi vµ SGV c¸c khèi lµ ®· bµn ®Õn vÊn ®Ò d¹y c©u vµ thµnh phÇn c©u nhng ®ã lµ
c¸c gîi ý chung cho tÊt c¶ c¸c vïng miÒn. Cha cã mét tµi liÖu nµo nghiªn cøu
viÖc d¹y c©u vµ thµnh phÇn c©u trªn mét ®Þa bµn x¸c ®Þnh vµ ®a ra nh÷ng ®Þnh híng cô thÓ cho viÖc d¹y lo¹i kiÕn thøc nµy. V× thÕ ®Ò tµi cña chóng t«i vÉn cã híng ®i riªng, thiÕt thùc cho viÖc phôc vô gi¶ng d¹y trªn mét ph¹m vi x¸c ®Þnh
cho häc sinh tiÓu häc.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
T×m ra ph¬ng ph¸p d¹y häc cã hiÖu qu¶ nh»m gióp häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc
vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u, qua ®ã gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n
LuyÖn tõ vµ c©u nãi chung.
3.2. NhiÖm vô
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn, luËn v¨n ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô sau:
- Tr×nh bµy kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn cã liªn quan ®Õn c©u vµ thµnh
phÇn c©u, ®Æc biÖt lµ nh÷ng kiÓu c©u vµ thµnh phÇn c©u ®îc d¹y vµ häc ë tiÓu
häc.
- HÖ thèng c¸c kiÓu bµi vµ néi dung bµi häc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u trong
SGK TiÕng ViÖt hiÖn nay (SGK TiÕng ViÖt sau n¨m 2000).
- §iÒu tra thùc tÕ viÖc d¹y vµ häc c¸c kiÓu c©u vµ c¸c thµnh phÇn c©u ë mét
sè trêng tiÓu häc. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao hiÖu
qu¶ d¹y häc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u ë tiÓu häc.
4. §èi tîng nghiªn cøu
Ho¹t ®éng d¹y - häc c©u vµ thµnh phÇn c©u cho häc sinh líp 4, 5
5. Ph¹m vi nghiªn cøu
§Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu viÖc d¹y - häc c©u vµ thµnh phÇn c©u trong c¸c bµi
h×nh thµnh kh¸i niÖm, kh«ng më réng ®Õn c¸c bµi luyÖn tËp vÒ c©u nãi chung.
Nghiªn cøu trªn ®èi tîng häc sinh líp 4, 5 cña ba trêng tiÓu häc:
- Trêng TiÓu häc Phï Lç A - Sãc S¬n - Hµ Néi
- Trêng TiÓu häc Trng NhÞ - Phóc Yªn - VÜnh Phóc
- Trêng TiÓu häc Phong H¶i - Yªn Hng - Qu¶ng Ninh
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
3
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
§Ó gi¶i quyªt ®Ò tµi mét c¸ch cã c¬ së, chóng t«i ®· vËn dông c¸c ph¬ng
ph¸p sau:
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, thèng kª
- Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: C¬ së lý thuyÕt
1.1. C¬ së t©m lý
T©m lÝ häc, ®Æc biÖt lµ t©m lÝ häc løa tuæi cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi
viÖc d¹y häc TiÕng ViÖt nãi chung vµ d¹y häc ng÷ ph¸p nãi riªng, thÓ hiÖn ë mèi
quan hÖ chÆt chÏ : kh«ng cã kiÕn thøc vÒ qu¸ tr×nh t©m lÝ ë con ngêi nãi chung vµ
ë trÎ em nãi riªng th× kh«ng thÓ gi¶ng d¹y tèt vµ ph¸t triÓn lêi nãi, rÌn luyÖn kÜ
n¨ng sö dông ng«n ng÷ trong häc tËp vµ giao tiÕp cho häc sinh. RÊt nhiÒu kÕt qu¶
cña t©m lÝ häc ®îc vËn dông trong d¹y häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc nh: c¸c quy luËt
tiÕp thu tri thøc, h×nh thµnh kÜ n¨ng kÜ x¶o… Gi¸o viªn cÇn n¾m ® îc kh¸i niÖm
ng÷ ph¸p ®îc h×nh thµnh ë trÎ em ra sao, ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn t duy cña häc sinh
tiÓu häc qua 2 giai ®o¹n, vai trß cña ng«n ng÷ trong sù ph¸t triÓn t duy,… T©m lÝ
häc cung cÊp cho ph¬ng ph¸p nh÷ng sè liÖu cô thÓ vÒ qu¸ tr×nh n¾m ng÷ ph¸p,
tiÕp thu kh¸i niÖm khoa hoc, cho phÐp x¸c ®Þnh møc ®é võa søc cña tµi liÖu häc
tËp.
§Æc biÖt c¸c kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, cÊu t¹o… c©u vµ thµnh phÇn c©u nh c¸c
kh¸i niÖm khoa häc kh¸c ®Òu lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng nhËn thøc, mang tÝnh trõu tîng cao trong khi ë løa tuæi häc sinh tiÓu häc t duy kinh nghiÖm, t duy cô thÓ vÉn
chiÕn u thÕ (giai ®o¹n líp 1,2,3); t duy trõu tîng b¾t ®Çu ph¸t triÓn vµ vÉn ph¶i
dùa trªn t duy cô thÓ (giai ®o¹n líp 4,5). Mçi kh¸i niÖm ®Òu hµm chøa mét tËp
hîp c¸c ®Æc trng. N¾m ®îc kh¸i niÖm ph¶i n¾m ®îc c¸c ®Æc trng cña nã vµ c¸c
mèi quan hÖ cña nã trong hÖ thèng. V× vËy, n¾m kh¸i niÖm vÒ c©u vµ thµnh phÇn
c©u lµ qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p ®èi víi häc sinh tiÓu häc, cã thÓ nãi lµ viÖc
khã ®èi víi c¸c em. Qu¸ tr×nh truyÒn thô, gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c vÊn ®Ò vÒ
c©u vµ thµnh phÇn c©u còng kh«ng ®¬n gi¶n. Vµ ngêi gi¸o viªn cÇn dùa vµo t©m
lý häc, sö dông hiÖu qu¶ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t©m lý häc løa tuæi (®Æc
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
4
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
®iÓm bËc tiÓu häc, ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc, nh÷ng
tiÒn ®Ò ph¸t triÓn t©m lý häc sinh tiÓu häc, dÊu hiÖu b¶n chÊt vµ kh«ng b¶n chÊt
cña c¸c kh¸i niÖm…) trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ c©u vµ thµnh phÇn
c©u, gióp häc sinh lÜnh héi c¸c kh¸i niÖm khoa häc trªn c¬ së khoa häc, cã nh
vËy míi ®em l¹i hiÖu qu¶ d¹y häc nh môc tiªu ®Ò ra.
1.2. C¬ së ng«n ng÷ häc
1.2.1.Kh¸i qu¸t vÒ vÊn ®Ò thµnh phÇn c©u
1.2.1.1.Thµnh phÇn c©u vµ viÖc ph©n ®Þnh c¸c thµnh phÇn c©u
Thµnh phÇn c©u vµ viÖc ph©n ®Þnh c¸c thµnh phÇn c©u lµ vÊn ®Ò kh«ng ®¬n
gi¶n vµ quan niÖm cña mçi nhµ ng«n ng÷ häc còng kh«ng gièng nhau. Mét c¸ch
nh×n kh¸ phæ biÕn trong ng«n ng÷ häc lµ chØ coi nh÷ng tõ vµ tæ hîp tõ cã kh¶
n¨ng ph¶n ¸nh nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu tróc cña c©u míi lµ thµnh
phÇn c©u. Nãi c¸ch kh¸c, thµnh phÇn c©u lµ chøc vô có ph¸p mµ thùc tõ ®¶m
nhiÖm trong mèi quan hÖ cÊu tróc víi nh÷ng thùc tõ kh¸c trong c©u (theo DiÖp
Quang Ban, 2006). Hay ®¬n gi¶n, cã quan ®iÓm cho r»ng thµnh phÇn c©u lµ
nh÷ng tõ tham gia nßng cèt c©u hoÆc phô thuéc trùc tiÕp vµo nßng cèt c©u (theo
NguyÔn Minh ThuyÕt, NguyÔn V¨n HiÖp, 2004).
Trªn c¬ së nh÷ng tiªu chÝ kh¸c nhau nh: quan hÖ ý nghÜa, chøc n¨ng có
ph¸p hay ®Æc trng h×nh thøc cña tõ trong c©u…, viÖc ph©n ®Þnh thµnh phÇn c©u
cña mçi nhµ nghiªn cøu còng kh¸c nhau. Cã nhiÒu ý kiÕn vÒ sè lîng vµ tªn gäi
c¸c thµnh phÇn c©u. Dùa vµo nh÷ng nÐt t¬ng ®ång gi÷a c¸c quan ®iÓm nghiªn
cøu, cã thÓ chia hÖ thèng thµnh phÇn c©u tiÕng ViÖt nh sau:
- Thµnh phÇn chÝnh cña c©u, gåm: chñ ng÷ (CN), vÞ ng÷ (VN) vµ c¸c thµnh
phÇn bao quanh CN, VN nh bæ ng÷, ®Þnh ng÷ (Nãi kh¸c ®i, ®ã lµ kÕt cÊu C - V
nßng cèt)
- Thµnh phÇn phô cña c©u, gåm: tr¹ng ng÷ (TN), thµnh phÇn xen kÏ, thµnh
phÇn chuyÓn tiÕp.. (Nãi kh¸c ®i, ®ã lµ thµnh phÇn ngoµi nßng cèt)
1.2.1.2. C¬ së lý thuyÕt vÒ thµnh phÇn c©u (cã liªn quan ®Õn ph¹m vi
nghiªn cøu cña ®Ò tµi)
Sau ®©y chóng t«i xin tr×nh bµy c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ thµnh phÇn c©u (lµ
c¸c thµnh phÇn c©u ®îc d¹y ë tiÓu häc) theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶ DiÖp Quang
Ban - t¸c gi¶ ®îc coi lµ cã nhiÒu ®ãng gãp vÒ vÊn ®Ò c©u vµ thµnh phÇn c©u tiÕng
ViÖt.
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
5
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
Theo ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi vÒ c¸c thµnh phÇn c©u ®îc d¹y ë ch¬ng tr×nh tiÓu häc th× hÖ thèng thµnh phÇn c©u bao gåm:
- Thµnh phÇn chÝnh cña c©u: Thµnh phÇn chÝnh cña c©u lµ nh÷ng thµnh tè
tham gia nßng cèt c©u. §©y lµ thµnh phÇn b¾t buéc, kh«ng thÓ thiÕu trong nh÷ng
c©u ®¬n b×nh thêng (c©u ®¬n 2 thµnh phÇn), nã gióp ta nhËn diÖn kiÓu c©u nµy.
Thµnh phÇn chÝnh cña c©u gåm cã CN vµ VN. Trªn c¬ së quan hÖ chñ - vÞ, CN vµ
VN t¹o nªn nßng cèt c©u, ®¶m b¶o cho c©u cã tÝnh trän vÑn.
- Thµnh phÇn phô cña c©u: Thµnh phÇn phô cña c©u lµ thµnh phÇn kh«ng
tham gia nßng cèt c©u (n»m ngoµi nßng cèt c©u) nhng cã quan hÖ vÒ nghÜa víi
nßng cèt c©u. Nã bæ sung, biÓu thÞ ý nghÜa vÒ t×nh huèng cña sù viÖc ë nßng cèt
c©u. TN lµ thµnh phÇn phô phæ biÕn nhÊt cña c©u.
* HÖ thèng thµnh phÇn c©u
a. Chñ ng÷
a.1. Kh¸i niÖm
CN lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, cã quan hÖ qua l¹i víi VN,
thÓ hiÖn ®èi tîng ®îc th«ng b¸o trong c©u. CN chØ ra ®èi tîng mµ c©u nãi ®Ò cËp
®Õn vµ hµm chøa hoÆc cã thÓ chÊp nhËn c¸c ®Æc trng (quan hÖ, tÝnh chÊt, tr¹ng
th¸i, hµnh ®éng.. ) sÏ ®îc nãi ®Õn trong VN.
a.2. VÞ trÝ
CN thêng ®øng tríc VN song trong mét sè trêng hîp CN cã thÓ ®Æt sau
VN. Th«ng thêng, CN ®øng ë ®Çu c©u theo trËt tù C - V. Tuy nhiªn trËt tù ®ã sÏ bÞ
®¶o ngîc khi ngêi nãi muèn nhÊn m¹nh néi dung th«ng b¸o, muèn ngêi nghe chó
ý ®Õn VN hay khi thÓ hiÖn mét gi¸ trÞ biÓu c¶m nµo ®ã.
VÝ dô: RÊt ®Ñp / h×nh anh lóc n¾ng chiÒu.
a.3. §Æc trng
CN lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, cïng víi VN t¹o thµnh
nßng cèt c©u. Nã nªu lªn chñ thÓ nh ngêi, sù vËt, sù viÖc… cã ®Æc trng miªu t¶
hoÆc nhËn xÐt ë VN.
Trong mèi quan hÖ víi VN: CN nªu lªn chñ thÓ th«ng b¸o (c¸i ®îc th«ng
b¸o), VN nªu lªn néi dung th«ng b¸o (c¸i th«ng b¸o).
a.4. CÊu t¹o
CN cã thÓ ®îc cÊu t¹o lµ mét tõ, mét côm tõ, mét kÕt cÊu chñ - vÞ hay mét
sè kiÓu kiÕn tróc kh¸c.
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
6
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
- CN ®îc cÊu t¹o lµ mét tõ: Tõ lµm CN cã thÓ thuéc nh÷ng tõ lo¹i kh¸c
nhau, thêng lµ danh tõ, ®¹i tõ. Ngoµi ra, tõ cÊu t¹o nªn CN cã thÓ thuéc ®éng tõ,
tÝnh tõ hay sè tõ.
VÝ dô: Trêi / sËp tèi. (CN lµ danh tõ)
Yªu th¬ng / cho ta søc m¹nh phi thêng. (CN lµ ®éng tõ)
- CN ®îc cÊu t¹o tõ mét côm tõ: cã thÓ lµ côm tõ ®¼ng lËp, côm tõ chÝnh
phô hay côm tõ cè ®Þnh, mét côm chñ - vÞ.
VÝ dô: HiÕu ®éng, c¬ng cêng, qu¶ c¶m / lµ thãi thêng cña nh÷ng kÎ míi lín vµ
sung søc. (CN lµ côm tõ ®¼ng lËp)
C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng / ®em l¹i ®éc lËp, tù do cho d©n téc.
(CN lµ côm C-V)
a.5. C¸ch x¸c ®Þnh
Cã thÓ x¸c ®Þnh CN b»ng c¸ch x¸c ®Þnh nßng cèt c©u, x¸c ®Þnh thµnh phÇn
chÝnh cña c©u (sö dông phÐp lîc c©u), cuèi cïng t×m nh÷ng tõ ng÷ nªu ®èi tîng
th«ng b¸o cña c©u.
b. VÞ ng÷
b.1. Kh¸i niÖm
VN lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, thÓ hiÖn néi dung th«ng
b¸o cña c©u. VN nªu lªn nh÷ng ®Æc trng vÒ ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, ®Æc
®iÓm, quan hÖ hay nhËn xÐt… cña ®èi tîng ®îc nªu ë CN.
b.2. VÞ trÝ
VN thêng ®øng sau CN, nhng VN còng cã thÓ ®øng tríc CN nh»m nhÊn
m¹nh néi dung th«ng b¸o hoÆc ®em l¹i gi¸ trÞ tu tõ, biÓu c¶m.
VÝ dô: Bçng xuÊt hiÖn / mét ngêi l¹ mÆt. (g©y Ên tîng vÒ sù xuÊt hiÖn cña “ngêi l¹ mÆt” ®îc nãi ®Õn ë CN)
b.3. §Æc trng
VN lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, VN cïng víi CN t¹o nªn
nßng cèt c©u. VN biÓu thÞ tÝnh vÞ thÓ, miªu t¶ ®Æc trng cña sù vËt ®îc nãi ®Õn ë
CN. Nã th«ng b¸o râ hµnh ®éng, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt… cña CN, th êng tr¶ lêi cho
c©u hái: Lµm g×?, ThÕ nµo?, Lµ g×?
VN cã quan hÖ trùc tiÕp, chÆt chÏ víi CN; kÕt hîp víi CN t¹o thµnh cÊu
tróc ng÷ ph¸p c¬ b¶n biÓu thÞ néi dung mÖnh ®Ò.
b.4. CÊu t¹o
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
7
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
+ VÒ mÆt tõ lo¹i: ®éng tõ, tÝnh tõ thêng lµm VN; ngoµi ra danh tõ, ®¹i tõ, sè tõ
còng cã thÓ lµm VN trong c©u.
+ VÒ mÆt cÊu tróc: VN cã thÓ ®îc t¹o nªn bëi mét tõ (®éng tõ, tÝnh tõ, danh tõ,
®¹i tõ, sè tõ), mét côm tõ (côm tõ ®¼ng lËp, côm tõ chÝnh phô, côm tõ cè ®Þnh),
mét kÕt cÊu chñ - vÞ hay mét sè kiÓu kiÕn tróc kh¸c.
VÝ dô: Anh ta / lµ nhµ b¸o. (VN lµ mét tõ)
Hoa ®µo / ®ang në ré. (VN lµ côm tõ chÝnh phô)
Lµng t«i / ®êng s¸ rÊt s¹ch sÏ. (VN lµ côm C-V)
+ VÒ mÆt nèi kÕt víi CN: VN cã thÓ kÕt hîp trùc tiÕp víi CN (kh«ng cÇn hÖ tõ
lµ) hay cã thÓ kÕt hîp gi¸n tiÕp víi CN (nhê hÖ tõ lµ).
b.5. C¸ch x¸c ®Þnh
Muèn t×m VN cña c©u ngêi ta tiÕn hµnh c¸c bíc ph©n tÝch c©u, ®ã lµ: x¸c
®Þnh nßng cèt c©u (tèi gi¶n), x¸c ®Þnh CN vµ phÇn cßn l¹i lµ VN cña c©u (chÝnh lµ
phÇn nªu lªn th«ng b¸o vÒ ®èi tîng ®îc nãi ®Õn ë CN).
c. Tr¹ng ng÷
c.1. Kh¸i niÖm
TN lµ thµnh phÇn phô cña c©u dïng ®Ó bæ sung ý nghÜa t×nh huèng (nh
thêi gian, kh«ng gian, ph¬ng tiÖn, c¸ch thøc, môc ®Ých, nguyªn nh©n… ) cho
nßng cèt c©u.
c.2. Vai trß quan hÖ ng÷ ph¸p, quan hÖ ng÷ nghÜa cña tr¹ng ng÷ trong c©u
- XÐt vÒ mÆt kÕt cÊu ng÷ ph¸p cña c©u, TN lµ thµnh phÇn phô cña c©u, cã thÓ bá
®i mµ c©u kh«ng sai ng÷ ph¸p.
- XÐt vÒ mÆt ý nghÜa, TN cã tÇm quan träng ®Æc biÖt víi nßng cèt c©u. Nã lµ
phÇn bæ sung ý nghÜa cho c©u.
c.3. VÞ trÝ
- TN cã thÓ cã 3 vÞ trÝ sau trong mét cÊu tróc c©u:
+ §øng ®Çu c©u (tríc nßng cèt C - V)
+ §øng xen gi÷a CN vµ VN
+ §øng cuèi c©u (sau nßng cèt C - V)
- VÞ trÝ thêng gÆp cña TN lµ ®øng tríc nßng cèt C - V (®øng ®Çu c©u). Trong
mét sè ®iÒu kiÖn cã trêng hîp TN ®øng xen gi÷a CN vµ VN hoÆc ®øng sau nßng
cèt C - V. Khi chuyÓn vÞ trÝ nh vËy th× tr¹ng ng÷ ®îc nhÊn m¹nh t¸ch rêi b»ng
ng÷ ®iÖu (chç ng¾t) khi nãi hay b»ng dÊu phÈy khi viÕt vµ cã thÓ kÌm theo mét
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
8
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
kÕt tõ thÝch hîp. NÕu kh«ng ®îc nhÊn m¹nh, t¸ch rêi th× trong trêng hîp ®ã nã sÏ
trë thµnh mét thµnh phÇn phô cña tõ (gi÷ vai trß lµ bæ ng÷ hoÆc ®Þnh ng÷).
c.4. CÊu t¹o cña tr¹ng ng÷
TN cã thÓ ®îc cÊu t¹o tõ mét tõ, mét côm tõ hay mét kÕt cÊu C - V
VÝ dô:: + Buæi s¸ng, trêi trong vµ xanh.
+ B»ng ph¬ng ph¸p häc tËp míi, Linh ®· ®¹t kÕt qu¶ rÊt cao.
+ M¾t ®eo kÝnh tr¾ng, ngêi ®µn «ng nh×n vÒ phÝa cæng trêng.
c.5. Ph©n lo¹i tr¹ng ng÷
C¨n cø vµo ý nghÜa vµ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña TN, mét c¸ch kh¸i qu¸t cã thÓ chia
TN thµnh mÊy kiÓu sau:
- TN chØ thêi gian: Nªu thêi ®iÓm hoÆc thêi ®o¹n diÔn biÕn sù viÖc biÓu thÞ ë
nßng cèt c©u. TN chØ thêi gian cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã quan hÖ tõ ®øng tríc.
VÝ dô: Lóc Êy, trêi cha s¸ng.
- TN chØ kh«ng gian: Nªu ®Þa ®iÓm, n¬i chèn, ph¹m vi kh«ng gian trong ®ã sù
viÖc ë nßng cèt diÔn ra. TN chØ kh«ng gian cã thÓ dïng hoÆc kh«ng dïng quan hÖ
tõ ®øng tríc, trêng hîp phæ biÕn lµ cã dïng quan hÖ tõ.
VÝ dô: Ngoµi s©n, c¸c b¹n ®ang n« ®ïa.
- TN chØ nguyªn nh©n: Nªu nguyªn nh©n diÔn biÕn sù viÖc ë nßng cèt c©u. TN
chØ nguyªn nh©n cã quan hÖ tõ ®øng tríc. Quan hÖ tõ thêng dïng lµ: do, v×, t¹i,
bëi…
VÝ dô : Do n¾ng nãng, m¨t ®êng nhùa phång rép lªn.
- TN chØ môc ®Ých: BiÓu thÞ môc ®Ých cña sù viÖc nªu ë nßng cèt c©u. TN chØ
môc ®Ých cã quan hÖ tõ ®øng tríc.
VÝ dô : V× Tæ quèc, thanh niªn lu«n s½n sµng.
- TN chØ ph¬ng tiÖn - c¸ch thøc : Nªu lªn c¸c ph¬ng tiÖn vµ c¸ch thøc cña sù
viÖc diÔn ra ë nßng cèt c©u. TN chØ ph¬ng tiÖn c¸ch thøc cã quan hÖ tõ ®øng tríc.
VÝ dô : Víi chiÕc xe cò kÜ, anh vÉn ®i vÒ hµng ngµy.
- TN chØ ®èi tîng - ph¬ng diÖn: Tr×nh bµy ph¹m vi, ph¬ng diÖn hay ®èi tîng cã
quan hÖ víi sù viÖc nªu ë nßng cèt . TN chØ ®èi tîng, ph¬ng diÖn cã quan hÖ tõ
®øng tríc.
VÝ dô: VÒ chÝnh trÞ, chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho nh©n d©n ta mét chót tù do
d©n chñ nµo.
- TN chØ tr¹ng th¸i: TN chØ tr¹ng th¸i bæ sung thªm ý nghÜa tr¹ng th¸i (t©m lÝ,
sinh lÝ hay vËt lÝ) lóc diÔn ra sù viÖc ë nßng cèt c©u. TN chØ tr¹ng th¸i kh«ng cã
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
9
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
quan hÖ tõ ®øng tríc vµ thêng do ®éng tõ ( côm ®éng tõ), tÝnh tõ ( côm tÝnh tõ)
biÓu thÞ.
VÝ dô: B×nh tÜnh, chÞ nh×n kh¾p mÊy gian nhµ.
- TN chØ ®iÒu kiÖn - gi¶ thiÕt: BiÓu thÞ ®iÒu kiÖn ®Ó viÖc nªu ë nßng cèt trë
thµnh hiÖn thùc. TN chØ ®iÒu kiÖn - gi¶ thiÕt cã quan hÖ tõ ®øng tríc.
VÝ dô: HÔ ®äc s¸ch (th×) «ng ph¶i ®eo kÝnh.
- TN chØ ý nhîng bé - t¬ng ph¶n: ChØ mét hµnh ®éng, tr¹ng th¸i hay tÝnh chÊt t¬ng ph¶n (víi ý nhîng bé) ®èi víi sù viÖc nªu ë nßng cèt c©u. TN chØ ý nhîng bé
- t¬ng ph¶n cã quan hÖ tõ ®øng tríc.
VÝ dô: Tuy nghÌo, (nhng) chÞ vÉn sèng trong s¹ch.
c.6. C¸ch x¸c ®Þnh tr¹ng ng÷
TN cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch x¸c ®Þnh thµnh phÇn chÝnh cña c©u (nßng cèt
c©u), sau ®ã x¸c ®Þnh thµnh phÇn phô cña c©u vµ ®a vµo dÊu hiÖu cã dÊu phÈy
t¸ch nã víi nßng cèt c©u, kÕt hîp víi ý nghÜa chØ thêi gian, n¬i chèn, nguyªn
nh©n, môc ®Ých, ph¬ng tiÖn - c¸ch thøc… cña TN ®Ó ph©n biÖt víi ®Ò ng÷.
1.2.1.3.C¸c thµnh phÇn c©u trong ch¬ng tr×nh tiÓu häc
Ch¬ng tr×nh, SGK TiÕng ViÖt sau n¨m 2000 cung cÊp kiÕn thøc vÒ thµnh
phÇn c©u mét c¸ch ®¬n gi¶n, nhÑ nhµng, phï hîp víi løa tuæi häc sinh tiÓu häc.
Lý thuyÕt vÒ thµnh phÇn c©u g¾n víi c¸c mÉu c©u kÓ: c©u kÓ Ai lµm g×?, c©u kÓ
Ai thÕ nµo?, c©u kÓ Ai lµ g×?
C¸c thµnh phÇn c©u ®îc d¹y trong ch¬ng tr×nh tiÓu häc gåm cã:
+ Chñ ng÷ (bé phËn chÝnh cña c©u)
+ VÞ ng÷ (bé phËn chÝnh cña c©u)
+ Tr¹ng ng÷ (bé phËn phô cña c©u)
a. Chñ ng÷
- ChØ sù vËt (ngêi, con vËt hay ®å vËt, c©y cèi ®îc nh©n ho¸) cã ho¹t ®éng ®îc
nãi ®Õn ë VN. (Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 6)
- ChØ sù vËt cã ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i ®îc nªu ë VN. (Chñ ng÷ trong
c©u kÓ Ai thÕ nµo?, TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 36)
- ChØ sù vËt ®îc giíi thiÖu, nhËn ®Þnh ë VN. (Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?,
TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 68)
- Chñ ng÷ tr¶ lêi cho c©u hái: Ai? hoÆc Con g×?, C¸i g×?
- Chñ ng÷ thêng do danh tõ (côm danh tõ) t¹o nªn.
b. VÞ ng÷
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
10
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
- Nªu lªn ho¹t ®éng cña ngêi, con vËt (hoÆc ®å vËt, c©y cèi ®îc nh©n ho¸). (VÞ
ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 171)
- ChØ ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, hoÆc tr¹ng th¸i cña sù vËt ®îc nãi ®Õn ë chñ ng÷. (VÞ
ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo?, TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 29).
- VN ®îc nèi víi chñ ng÷ b»ng tõ “lµ’’. (VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?, TiÕng
ViÖt 4, tËp 2, tr 61)
- VÞ ng÷ tr¶ lêi cho c©u hái: Lµm g×?, ThÕ nµo?, Lµ g×?
- VÞ ng÷ cã thÓ do ®éng tõ (côm ®éng tõ), tÝnh tõ (côm tÝnh tõ), danh tõ (côm
danh tõ) t¹o nªn.
c. Tr¹ng ng÷
- TN lµ thµnh phÇn phô cña c©u x¸c ®Þnh thêi gian, n¬i chèn, nguyªn nh©n,
môc ®Ých… cña sù viÖc nªu trong c©u.
- Cã 5 lo¹i tr¹ng ng÷:
+ Tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn: ®Ó lµm râ n¬i chèn diÔn ra sù viÖc nªu trong
c©u. Tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn tr¶ lêi cho c©u hái: ë ®©u?
+ Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian: ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian diÔn ra sù viÖc nªu trong
c©u. Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian tr¶ lêi cho c¸c c©u hái: Bao giê?, Khi nµo?, MÊy
giê?...
+ Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n: ®Ó gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù viÖc hoÆc
t×nh tr¹ng nªu trong c©u. Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n tr¶ lêi cho c¸c c©u hái: V×
sao?, Nhê ®©u?, T¹i ®©u?...
+ Tr¹ng ng÷ chØ môc ®Ých: ®Ó nãi lªn môc ®Ých tiÕn hµnh sù viÖc nªu trong
c©u. Tr¹ng ng÷ chØ môc ®Ých tr¶ lêi cho c¸c c©u hái: §Ó lµm g×?, Nh»m môc ®Ých
g×?, V× c¸i g×?...
+ Tr¹ng ng÷ chØ ph¬ng tiÖn: tr¹ng ng÷ chØ ph¬ng tiÖn thêng më ®Çu b»ng
c¸c tõ: b»ng, víi vµ tr¶ lêi cho c©u hái: B»ng c¸i g×?, Víi c¸i g×?
1.2.2. Kh¸i qu¸t vÒ vÊn ®Ò c©u
1.2.2.1 .C©u vµ viÖc ph©n lo¹i c©u
Trong c¸c tµi liÖu nghiªn cøu, c¸c SGK vÒ ng«n ng÷ vµ tiÕng ViÖt ®· cã
nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ c©u. §Õn nay sè lîng ®Þnh nghÜa vÒ c©u ®· lµ kh¸ lín. Tuy
nhiªn, qua nh÷ng ®Þnh nghÜa ®ã cã thÓ rót ra mét sè ®Æc ®iÓm vÒ c©u ®îc nhiÒu ý
kiÕn t¬ng ®ång thÓ hiÖn ë mÆt néi dung, ý nghÜa, h×nh thøc, cÊu t¹o, chøc n¨ng vµ
môc ®Ých sö dông c©u trong giao tiÕp. Díi ®©y chóng t«i xin tr×nh bµy vÊn ®Ò c©u
theo quan ®iÓm cu¶ t¸c gi¶ DiÖp Quang Ban - t¸c gi¶ ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã nhiÒu
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
11
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng÷ ph¸p TiÕng ViÖt vµ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng
nhá. Vµ theo DiÖp Quang Ban, ®Þnh nghÜa vÒ c©u cã néi dung nh sau:
C©u lµ ®¬n vÞ cña nghiªn cøu ng«n ng÷ cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p (bªn trong vµ
bªn ngoµi) tù lËp vµ cã ng÷ ®iÖu kÕt thóc; mang mét ý nghÜa t¬ng ®èi trän vÑn
hay th¸i ®é, sù ®¸nh gi¸ cña ngêi nãi; gióp h×nh thµnh vµ biÓu hiÖn, truyÒn ®¹t t tëng, t×nh c¶m. C©u ®ång thêi lµ ®¬n vÞ th«ng b¸o nhá nhÊt b»ng ng«n ng÷.
Ph©n lo¹i c©u tiÕng ViÖt: Sù ph©n lo¹i c©u trong ng«n ng÷ häc hiÖn nay kh¸
phøc t¹p, c¨n cø vµo nh÷ng tiªu chuÈn rÊt kh¸c nhau. Theo DiÖp Quang Ban,
chóng t«i xem xÐt viÖc ph©n lo¹i c©u vÒ mÆt ng÷ ph¸p - tøc lµ sù ph©n lo¹i dùa
®ång thêi vµo h×nh thøc thÓ hiÖn vµ néi dung kh¸i qu¸t ®îc biÓu hiÖn. Theo ®ã
c©u sÏ ®îc ph©n lo¹i c¨n cø vµo c¸c mÆt:
+ MÆt cÊu t¹o ng÷ ph¸p c¬ b¶n cña c©u
+ MÆt t¸c dông giao tiÕp c¬ b¶n cña c©u
T¬ng øng cã hai c¸ch ph©n lo¹i c©u:
+ Ph©n lo¹i theo cÊu tróc
+ Ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi
a. C©u ph©n loai theo cÊu tróc
C¬ së: Ph©n lo¹i c©u theo cÊu t¹o ng÷ ph¸p ngêi ta c¨n cø vµo hai c¬ së sau:
- X¸c ®Þnh kÕt cÊu C - V nßng cèt:
+ KÕt cÊu C - V nßng cèt: lµ kÕt cÊu chñ ng÷ - vÞ ng÷ gi÷ vai trß th«ng b¸o
chÝnh, c¬ b¶n trong c©u; nã ho¹t ®éng ®éc lËp trong c©u.
+ KÕt cÊu C - V kh«ng ph¶i nßng cèt: lµ kÕt cÊu chñ ng÷ - vÞ ng÷ gi÷ vai
trß th«ng b¸o phô (bæ sung), nã kh«ng ho¹t ®éng ®éc lËp trong c©u.
- C¨n cø vµo c¸c quan hÖ ng÷ ph¸p: quan hÖ ®¼ng lËp, quan hÖ chÝnh phô, quan
hÖ chñ - vÞ
Trªn c¬ së ®ã l¹i cã nhiÒu quan ®iÓm vÒ c©u ph©n lo¹i theo cÊu tróc. ë
TiÓu häc, c©u theo cÊu tróc ®îc chia thµnh 2 lo¹i: c©u ®¬n, c©u ghÐp
(C©u phøc ®îc ®a vµo c©u ®¬n gäi lµ c©u ®¬n më réng.)
b. C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi
Ph©n lo¹i c©u theo môc ®Ých nãi lµ c¸ch nh×n cã tÝnh chÊt truyÒn thèng vÒ
c©u trong ho¹t ®éng cña nã. C¨n cø vµo môc ®Ých nãi ngêi ta thêng chia thµnh 4
kiÓu c©u: c©u trÇn thuËt, c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m th¸n.
1.2.2.2. C¬ së lý thuyÕt vÒ c¸c kiÓu c©u (cã liªn quan ®Õn ph¹m vi nghiªn
cøu cña ®Ò tµi)
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
12
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
Trong ViÖt ng÷ häc cã Ýt nhÊt ba quan ®iÓm kh¸c nhau t¬ng ®èi phæ biÕn vÒ
kiÓu c©u.
- Quan ®iÓm thø nhÊt: Mét sè t¸c gi¶ quan niÖm c©u ®¬n lµ c©u chØ cã 1
côm C - V; c©u ghÐp lµ c©u chøa 2 côm C - V trë lªn.
VÝ dô:(1) Em häc sinh Êy ®äc mét ®o¹n v¨n.
C©u ®¬n
(2) Em häc sinh t«i quen ®äc mét ®o¹n v¨n.
C©u ghÐp
(3) Em häc sinh Êy ®äc mét ®o¹n v¨n, c¸c em kh¸c nghe.
C©u ghÐp
(4) NÕu em häc sinh Êy ®äc mét ®o¹n v¨n th× c¸c em kh¸c nghe. C©u ghÐp
- Quan ®iÓm thø hai: Mét sè t¸c gi¶ quan niÖm c©u ®¬n lµ c©u cÊu t¹o b»ng
1 côm C - V; c©u ghÐp lµ c©u ®îc cÊu t¹o b»ng 2 hoÆc nhiÒu côm C - V cã quan
hÖ ®¼ng lËp víi nhau, kh«ng bao chøa nhau.
Theo quan ®iÓm nµy th× chØ cã c©u (3) vµ c©u (4) lµ c©u ghÐp, c©u (2) vÉn
thuéc ph¹m trï c©u ®¬n v× côm C - V “t«i quen” chØ lµ mét thµnh phÇn phô (®Þnh
ng÷) trong côm danh tõ lµm chñ ng÷.
- Quan ®iÓm thø ba: Mét sè t¸c gi¶ ph©n biÖt 3 lo¹i c©u: c©u (1) lµ c©u ®¬n;
c©u (2) lµ c©u phøc; c©u (3), (4) lµ c©u ghÐp.
Theo DiÖp Quang Ban, viÖc ph©n chia c¸c kiÓu c©u dùa vµo cÊu tróc ng÷ ph¸p
g¾n víi thuËt ng÷ “nßng cèt c©u” (cña c©u ®¬n 2 thµnh phÇn).
Nßng cèt c©u (cña c©u ®¬n 2 thµnh phÇn) lµ côm C - V lµm c¬ së cho c©u
®¬n 2 thµnh phÇn, nã gióp ta nhËn diÖn kiÓu c©u nµy. Nã lµ côm C - V n»m ngoµi
cïng, bao chøa nh÷ng côm C - V kh¸c cña c©u phøc thµnh phÇn.
N»m trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i tËp trung t×m hiÓu vÒ hai
kiÓu c©u ®ã lµ: c©u ®¬n, c©u ghÐp
a. C©u ®¬n
- C©u ®¬n b×nh thêng (c©u ®¬n 2 thµnh phÇn): lµ c©u cã mét kÕt cÊu C-V
nßng cèt
VÝ dô: MÆt trêi / ®· lïi dÇn vÒ ch©n nói phÝa t©y.
b. C©u ghÐp
b.1. Kh¸i niÖm
Theo DiÖp Quang Ban, c©u ghÐp lµ c©u cã tæ chøc ®Æc thï gåm tõ hai côm
chñ - vÞ hoÆc hai 2 d¹ng c©u ®¬n ®Æc biÖt (c¸i t¬ng tù c©u ®¬n ®Æc biÖt n»m trong
mét cÊu t¹o ng«n ng÷ lín h¬n chÝnh nã) trë lªn, kh«ng bao hµm lÉn nhau, cã
quan hÖ ý nghÜa víi nhau vµ ®îc biÓu thÞ theo nh÷ng c¸ch nhÊt ®Þnh.
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
13
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
C©u ghÐp lµ c©u cã tõ 2 kÕt cÊu C - V nßng cèt trë lªn vµ gi÷a 2 kÕt cÊu C-V
nßng cèt nµy ®îc nèi víi nhau b»ng quan hÖ ®¼ng lËp hoÆc chÝnh phô. C¸c kÕt
cÊu C - V nßng cèt cã quan hÖ víi nhau vÒ mÆt ng÷ nghÜa vµ ng÷ ph¸p.
b.2. §Æc ®iÓm
- VÒ mÆt ng÷ nghÜa: Quan hÖ gi÷a c¸c vÕ trong c©u ghÐp ph¶i gÇn nhau, ph¶i
tËp trung l¹i ®Ó biÓu thÞ mét néi dung. NÕu gi÷a c¸c vÕ kh«ng cã quan hÖ rµng
buéc vÒ nghÜa th× sÏ kh«ng t¹o thµnh c©u ghÐp.
- VÒ mÆt ng÷ ph¸p: C©u ghÐp bao gåm nßng cèt ghÐp ®îc t¹o nªn bëi Ýt nhÊt 2
vÕ, mèÜ vÕ lµ mét c©u ®¬n b×nh thêng hoÆc c©u ®¬n ®Æc biÖt hay c©u ®¬n rót gän.
Cã thÓ nãi, c©u ghÐp lµ sù céng l¹i cña c¸c c©u ®¬n.
- C¸c vÕ cña c©u ghÐp ®îc nèi víi nhau b»ng c¸c kÕt tõ hoÆc dÊu phÈy.
b.3. Ph©n lo¹i:
Chia thµnh 2 lo¹i lín
- C©u ghÐp chÝnh phô: §©y lµ lo¹i c©u ghÐp trong ®ã gi÷a c¸c vÕ c©u ®îc nèi
víi nhau b»ng cÆp quan hÖ tõ nh: tuy… nhng…, nÕu… th×…, hÔ… gi¸…, …
- C©u ghÐp ®¼ng lËp: §©y lµ lo¹i c©u ghÐp trong ®ã gi÷a c¸c vÕ c©u ®îc nèi víi
nhau b»ng dÊu phÈy, dÊu chÊm phÈy hay quan hÖ tõ ®¼ng lËp.
1.2.2.3. C¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo cÊu tróc trong ch¬ng tr×nh tiÓu häc.
a.C©u ®¬n
Theo ch¬ng tr×nh, SGK hiÖn hµnh, häc sinh kh«ng cã bµi häc riªng vÒ c©u
®¬n song ngay tõ c¸c líp 2,3; häc sinh ®· ®îc lµm quen vµ h×nh dung ®îc cÊu t¹o
c©u ®¬n. §Õn líp 4, häc sinh ®îc cñng cè vµ rÌn luyÖn vÒ c©u ®¬n g¾n víi ba mÉu
c©u kÓ vµ n¾m ®îc c¸c thµnh phÇn c©u, cÊu tróc c©u. Häc sinh kh«ng tiÕp thu
kh¸i niÖm khoa häc mét c¸ch phøc t¹p mµ n¾m ®îc kh¸i niÖm c©u ®¬n chñ yÕu
qua qu¸ tr×nh luyÖn tËp thùc hµnh, rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng. C¸c em hiÓu vÒ c©u
®¬n, hiÓu c©u ®¬n do hai thµnh phÇn chÝnh lµ CN, VN t¹o nªn. Lªn líp 5, häc
sinh ®îc cñng cè l¹i kiÕn thøc c©u ®¬n ®· n¾m ë c¸c líp díi trong bµi häc vÒ
“C©u ghÐp” víi néi dung rÊt ng¾n gän: c©u ®¬n lµ c©u cã ®ñ chñ ng÷, vÞ ng÷.
b. C©u ghÐp
- Kh¸i niÖm: Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i nhËn thÊy cã nhiÒu ý kiÕn
kh¸c nhau vÒ c©u, c©u ®¬n, c©u ghÐp; viÖc ph©n biÖt c©u ®¬n vµ c©u ghÐp. §Ó phï
hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc, SGK ®Þnh nghÜa:
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
14
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
“ C©u ghÐp lµ c©u do nhiÒu vÕ c©u ghÐp l¹i. Mçi vÕ cña c©u ghÐp thêng cã
cÊu t¹o gièng c©u ®¬n (cã ®ñ chñ ng÷, vÞ ng÷) vµ thÓ hiÖn mét ý cã quan hÖ chÆt
chÏ víi ý cña nh÷ng vÕ c©u kh¸c.”
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 8)
- Sau bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm c©u ghÐp, SGK TiÕng ViÖt 5 tËp trung d¹y häc
sinh: “C¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp”, bao gåm:
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng cÆp quan hÖ tõ
Cô thÓ:
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp: Cã hai c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp:
Nèi b»ng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi
Nèi trùc tiÕp (kh«ng dïng tõ nèi). Trong trêng hîp nµy, gi÷a c¸c vÕ
c©u cÇn cã dÊu phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc dÊu hai chÊm.
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 12)
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ:
C¸c vÕ trong c©u ghÐp cã thÓ ®îc nèi víi nhau b»ng mét quan hÖ tõ hoÆc
mét cÆp quan hÖ tõ.
Nh÷ng quan hÖ tõ thêng dïng lµ: vµ, råi, th×, nhng, hay, hoÆc,…
Nh÷ng cÆp quan hÖ tõ thêng dïng lµ: v×… nªn…; do… nªn…; nhê… mµ…;
nÕu… th×…; gi¸… th×; hÔ… th×…;
ch¼ng nh÷ng… mµ…; kh«ng chØ… mµ…;
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 21)
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ ®Ó thÓ hiÖn:
+ThÓ hiÖn quan hÖ nguyªn nh©n, kÕt qu¶
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 32)
+ ThÓ hiÖn quan hÖ ®iÒu kiÖn-kÕt qu¶
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 38)
+ ThÓ hiÖn mèi quan hÖ t¬ng ph¶n
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr44)
+ ThÓ hiÖn quan hÖ t¨ng tiÕn gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 54)
Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng cÆp tõ h« øng:
§Ó thÓ hiÖn quan hÖ vÒ nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u, ngoµi quan hÖ tõ ta cßn cã
thÓ nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng mét trong sè c¸c cÆp tõ h« øng sau:
Võa…®·…, cha…®·…, m¬Ý…®·…, võa…võa…, cµng…cµng…, ®©u…
®Êy, nµo…Êy, sao…vËy, bao nhiªu…bÊy nhiªu
(TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr 64)
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
15
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
1.2.3. NhËn xÐt néi dung kiÕn thøc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u trong SGK
TiÕng ViÖt TiÓu häc.
SGK TiÕng ViÖt tiÓu häc sau n¨m 2000 ®· thÓ hiÖn nh÷ng u ®iÓm næi bËt,
kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i cña s¸ch TiÕng ViÖt tríc n¨m 2000.
SGK TiÕng ViÖt sau n¨m 2000 còng lÊy c©u lµm trung t©m d¹y häc. Song
víi viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu hµng ®Çu khi d¹y m«n TiÕng ViÖt cho häc sinh TiÓu
häc lµ rÌn kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt trong häc tËp, giao tiÕp nªn ch¬ng tr×nh
TiÕng ViÖt sau n¨m 2000 kh«ng nÆng vÒ cung cÊp lÝ thuyÕt c©u vµ thµnh phÇn
c©u, néi dung kiÕn thøc kiÕn thøc Ýt h¬n, tinh gi¶n vµ nhÑ nhµng h¬n. Cô thÓ :
§· c¾t bá c¸c thµnh phÇn h« ng÷, bæ ng÷, ®Þnh ng÷ vµ bé phËn song song.
SGK míi kh«ng ®a ra kh¸i niÖm thµnh phÇn c©u mµ häc sinh tù rót ra kh¸i niÖm
nµy qua qu¸ tr×nh lµm bµi tËp. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho häc sinh tiÕp
thu kh¸i niÖm nhÑ nhµng, hiÓu vµ ghi nhí néi dung bµi häc dÔ dµng.
Mét ®iÓm míi n÷a trong ch¬ng tr×nh, SGK sau n¨m 2000 ®ã lµ ë líp 4, kiÕn
thøc thµnh phÇn c©u g¾n víi c¸c mÉu c©u kÓ : Ai lµm g× ?; Ai thÕ nµo ?; Ai lµ g× ?.
SGK TiÕng ViÖt 4 hiÖn hµnh kh«ng ph©n biÖt c©u theo môc ®Ých nãi vµ c©u
ph©n lo¹i theo cÊu t¹o nh SGK cò mµ ®Þnh híng h×nh thµnh cho häc sinh lý
thuyÕt kÜ n¨ng - häc sinh vËn dông tèt lý thuyÕt ®îc häc ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp, biÕt
c¸ch lµm vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng cho häc sinh (häc sinh lÇn lît häc c¸ch ®Æt c©u kÓ,
c©u khiÕn, c©u c¶m, c¸c kiÓu c©u kh«ng thÓ hiÖn qua m« h×nh cÊu tróc c©u Ai lµm
g×?, Ai thÕ nµo?, Ai lµ g×?).
Trong s¸ch TiÕng ViÖt 5 cò, c©u ghÐp ®îc ph©n lo¹i thµnh c©u ghÐp ®¼ng
lËp vµ c©u ghÐp chÝnh phô. C©u ghÐp chÝnh phô chØ quan hÖ nh©n - qu¶, ®iÒu kiÖn
(gi¶ thiÕt) - kÕt qu¶… S¸ch TiÕng ViÖt 5 míi kh«ng d¹y ph©n lo¹i c©u ghÐp, sau
bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm c©u ghÐp, SGK tËp trung d¹y häc sinh néi dung “c¸ch
nèi c¸c vÕ c©u ghÐp”, môc ®Ých nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh hµnh dông trong d¹y häc.
Qua viÖc d¹y c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp (nèi b»ng tõ ng÷ cã t¸c dông nèi, nèi trùc
tiÕp - kh«ng dïng tõ ng÷ nèi) häc sinh cã thÓ nhËn ra c¸c m« h×nh c©u ghÐp. Néi
dung c¸c bµi häc trong SGK TiÕng ViÖt 5 hiÖn hµnh kh«ng nh»m môc ®Ých gióp
häc sinh biÕt nhËn biÕt c¸c kiÓu c©u ghÐp mµ c¸i häc sinh cÇn ®¹t ®îc lµ biÕt thÓ
hiÖn mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng sù viÖc nªu ë c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng ph¬ng tiÖn ng«n
ng÷ thÝch hîp. HiÓu râ cÊu t¹o, c¸ch t¹o c¸c vÕ c©u vµ quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c
vÕ c©u ghÐp nghÜa lµ häc sinh ®· n¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ c©u tiÕng ViÖt (c©u ph©n
chia theo cÊu tróc), cã c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó luyÖn tËp vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u. §Ó
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
16
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
®¹t ®îc ®iÒu nµy, SGK TiÕng ViÖt chó ý c¶ tíi kiÕn thøc lÉn c¸ch tr×nh bµy mçi
bµi häc ®i tõ néi dung thÓ hiÖn ®Õn h×nh thøc cÇn thÓ hiÖn.
VÝ dô : néi dung ghi nhí cña bµi “Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ” (TV5,
tËp 2, tr 32):
§Ó thÓ hiÖn quan hÖ nguyªn nh©n - kÕt qu¶ gi÷a hai vÕ c©u ghÐp, ta cã thÓ nèi
chóng b»ng :
- Mét quan hÖ tõ : v×, bëi v×, cho nªn …
- HoÆc mét cÆp quan hÖ tõ : v×…nªn…, bëi v×…cho nªn…, t¹i v×…cho
nªn…, do…nªn…, do…mµ…,
Tu©n thñ theo ®óng ®Þnh híng trªn, néi dung phÇn ghi nhí cña bµi häc ®îc
tr×nh bµy ®i tõ néi dung cÇn thÓ hiÖn (thÓ hiÖn quan hÖ nguyªn nh©n - kÕt qu¶
gi÷a hai vÕ c©u ghÐp) ®Õn h×nh thøc thÓ hiÖn (cã thÓ nèi c¸c vÕ c©u ghÐp nµy b»ng
mét quan hÖ tõ, mét cÆp quan hÖ tõ..).
Néi dung c¸c bµi häc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u tiÕng ViÖt ®îc thÓ hiÖn rÊt
c¬ b¶n, phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc vµ løa tuæi cña c¸c em nh»m thùc hiÖn ®îc môc tiªu cô thÓ trong d¹y häc c©u vµ thµnh phÇn c©u cho häc sinh ®ã lµ :
VÒ thµnh phÇn chÝnh cña c©u : cung cÊp lÝ thuyÕt c¬ b¶n vÒ chñ ng÷, vÞ ng÷;
gióp häc sinh nhËn biÕt chñ ng÷, vÞ ng÷ (g¾n víi c¸c kiÓu c©u kÓ); n¾m ®îc ®Æc
®iÓm vÒ ý nghÜa vµ cÊu t¹o cña thµnh phÇn chñ ng÷, vÞ ng÷; biÕt ®Æt c©u ®¶m b¶o
c¸c thµnh phÇn chÝnh cña c©u.
VÒ thµnh phÇn phô cña c©u : gióp häc sinh n¾m ®îc kh¸i niÖm tr¹ng ng÷, biÕt
nhËn diÖn vµ ph©n lo¹i tr¹ng ng÷, ®Æt c©u cã tr¹ng ng÷.
VÒ c©u : n¾m ®îc kh¸i niÖm c©u ®¬n, c©u ghÐp ë møc ®é ®¬n gi¶n, hiÓu râ ý
nghÜa thÓ hiÖn cña c¸c lo¹i c©u ghÐp, biÕt c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp, nhËn biÕt ®îc
c©u ghÐp trong ®o¹n v¨n, x¸c ®Þnh ®îc c¸c vÕ cña c©u ghÐp, ph©n tÝch ®îc c©u
ghÐp vµ biÕt ®Æt c©u ghÐp.
Tuú tõng thêi k×, tõng quan ®iÓm cña ngêi lµm ch¬ng tr×nh vµ SGK TiÕng
ViÖt mµ kiÕn thøc vÒ thµnh phÇn c©u ®îc ®a vµo d¹y häc ë trêng TiÓu häc cã
kh¸c nhau. Ch¬ng tr×nh SGK TiÕng ViÖt sau n¨m 2000 ®· thÓ hiÖn ®îc nhiÒu u
®iÓm, néi dung kiÕn thøc vµ thêi lîng ph©n bè hîp lÝ, thÓ hiÖn sù quan t©m xøng
®¸ng cña c¸c nhµ biªn so¹n ch¬ng tr×nh vµ SGK TiÕn ViÖt, c¸c nhµ nghiªn cøu…
tíi vÊn ®Ò c©u vµ thµnh phÇn c©u tiÕng ViÖt. C©u - víi vai trß lµ ®¬n vÞ giao tiÕp
c¬ b¶n, viÖc nghiªn cøu vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u lµ thùc sù cÇn thiÕt cã ý nghÜa
to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc. §©y còng lµ ®iÒu chóng t«i híng tíi
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
17
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
vµ t×m hiÓu khi tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y
häc c©u vµ thµnh phÇn c©u ë TiÓu häc hiÖn nay.
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng viÖc d¹y häc kiÓu bµi h×nh thµnh
kh¸i niÖm vÒ kiÓu c©u vµ thµnh phÇn c©u khèi líp 4,5
2.1. HÖ thèng bµi häc h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ kiÓu c©u vµ thµnh phÇn c©u
2.1.1. KÕt qu¶ thèng kª vµ ph©n lo¹i néi dung bµi häc
Ngay tõ c¸c líp 2,3 häc sinh ®· ®îc lµm quen víi nh÷ng kiÕn thøc cã liªn
quan ®Õn c©u vµ thµnh phÇn c©u. Song c¸c bµi häc LuyÖn tõ vµ c©u ë líp 2, 3 ® îc
biªn so¹n díi d¹ng c¸c bµi tËp; kh¸i niÖm vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u cha ®îc cung
cÊp vµ ph©n tÝch, lÝ gi¶i nh mét bµi häc vÒ lý thuyÕt. Nhng ®Ó cã c¸i nh×n toµn
diÖn, hÖ thèng vÒ néi dung kiÕn thøc chóng t«i xin phÐp ®îc tr×nh bµy s¬ lîc c¸c
bµi häc LuyÖn tõ vµ c©u cã liªn quan ®Õn c©u vµ thµnh phÇn c©u.
Líp 2: häc sinh häc vÒ mét sè kiÓu c©u trÇn thuËt, vÒ thµnh phÇn c©u nhng
kh«ng dïng ®Õn c¸c thuËt ng÷: chñ ng÷, vÞ ng÷, tr¹ng ng÷. C¸c em nhËn biÕt ®îc
c¸c bé phËn chÝnh vµ c¸c bé phËn kh¸c cña c©u th«ng qua c¸c bµi tËp, kh«ng qua
lÝ thuyÕt.
Häc sinh lÇn lît lµm quen víi ba kiÓu c©u: Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo?
Häc sinh n¾m ®îc c¸c bé phËn cña c©u nhê m« h×nh: tr¶ lêi c¸c c©u hái Ai?,
Lµ g×?, Lµm g×?, ThÕ nµo? (®Ó t×m bé phËn chÝnh cña c©u); tr¶ lêi c¸c c©u hái Khi
nµo?, ë ®©u?, Nh thÕ nµo?, V× sao?, §Ó lµm g×? (®Ó t×m c¸c bé phËn kh¸c cña
c©u).
H×nh thµnh nh÷ng hiÓu biÕt s¬ lîc vÒ c©u: häc sinh bíc ®Çu n¾m ®îc cÊu tróc
c©u, bé phËn chÝnh cña c©u vµ c¸c bé phËn kh¸c trong c©u qua c¸c d¹ng bµi tËp:
®Æt c©u theo mÉu, xÕp tõ thµnh c©u, viÕt tiÕp c©u, tr¶ lêi c©u hái dùa vµo kiÓu c©u
cho tríc.
Líp 3: häc sinh ®îc cñng cè hiÓu biÕt vÒ c¸c kiÓu c©u vµ thµnh phÇn c©u
®· ®îc häc ë líp 2.
¤n tËp cho häc sinh vÒ c¸c kiÓu c©u ®· häc: Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo?
Häc sinh n¾m ®îc mét sè kiÕn thøc ban ®Çu vÒ c©u ®¬n (gåm hai bé phËn
chÝnh), tiÕp tôc ®îc thùc hµnh c¸c bµi tËp ®Ó nhËn biÕt c¸c thµnh phÇn c©u (nh líp
2) ®ã lµ häc sinh biÕt ®Æt c©u hái ®Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn c©u.
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
18
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
Häc sinh ®Æt c©u hái cho tõng bé phËn chÝnh cña c©u ®Ó nhËn biÕt c¸c bé
phËn ®ã trong c¸c kiÓu c©u cã m« h×nh: Ai (c¸i g×, con g×) - lµm g× ? Ai (c¸i g×,
con g×) - lµ g×?, Ai (c¸i g×, con g×) - thÕ nµo?
Häc sinh nhËn biÕt c¸c bé phËn phô cña c©u b»ng c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u hái:
Khi nµo?, ë ®©u?, Nh thÕ nµo?, V× sao?, §Ó lµm g×? B»ng g×? còng trong c¸c kiÓu
c©u phæ biÕn nãi trªn.
Nh vËy néi dung kiÕn thøc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u ®îc ®a vµo d¹y häc tõ
líp 2 song kh«ng nÆng vÒ viÖc cung cÊp lÝ thuyÕt. VÒ c©u ë líp 2,3, häc sinh
kh«ng lµm quen víi lÝ thuyÕt ®Ó biÕt c©u lµ g×, cÊu t¹o c©u mµ qua c¸c bµi thùc
hµnh häc sinh rót ra cÊu tróc c©u, c¸ch ®Æt c©u. VÒ thµnh phÇn c©u, häc sinh chØ
biÕt ®Æt c©u hái cho c¸c bé phËn c©u vµ tr¶ lêi c©u hái ®Ó më réng c©u.
Líp 4 :
Cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ cÊu t¹o, c«ng dông vµ c¸ch sö dông c¸c
kiÓu c©u ®· häc ë líp 2, 3 lµ : Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo?, Ai lµ g×?
Häc sinh n¾m ®îc c¸c c©u kÓ thêng cã hai bé phËn chÝnh qua c¸c bµi häc vÒ
thµnh phÇn c©u (VN trong c©u kÓ, CN trong c©u kÓ) vµ biÕt më réng cÊu tróc c©u
b»ng c¸ch thªm tr¹ng ng÷ cho c©u.
Häc sinh ®îc luyÖn tËp rÌn c¸c kÜ n¨ng nhËn diÖn, ph©n tÝch cÊu tróc c©u vµ
vËn dông thµnh phÇn c©u qua c¸c d¹ng yªu cÇu, bµi tËp nh: x¸c ®Þnh chñ ng÷, vÞ
ng÷ trong c©u, nhËn diÖn c¸c kiÓu tr¹ng ng÷, thªm tr¹ng ng÷ cho c©u, ®Æt c©u
theo mÉu, dïng tõ cho s½n ®Ó ®Æt c©u, ghÐp tõ ë cét A vµ cét B ®Ó t¹o c©u.
Néi dung kiÕn thøc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u ë líp 4 ®îc d¹y trong 16 tiÕt
gåm cã 10 tiÕt lÝ thuyÕt vÒ c©u kÓ vµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u kÓ, 6 tiÕt lÝ thuyÕt
vÒ tr¹ng ng÷ vµ c¸c lo¹i tr¹ng ng÷. Cô thÓ :
* Giíi thiÖu vÒ c©u kÓ trong 1 tiÕt - tuÇn 16
* LÝ thuyÕt vÒ thµnh phÇn chÝnh cña c©u (CN, VN) ®îc d¹y trong 9 tiÕt g¾n víi
c¸c kiÓu c©u kÓ Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo?, Ai lµ g×?
+ Giíi thiÖu mét c¸ch ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu vÒ cÊu t¹o c©u vµ thµnh phÇn chÝnh
cña kiÓu c©u: Ai lµm g×? trong 3 tiÕt - tuÇn 17 (2 tiÕt), tuÇn 19.
+ Cung cÊp ng¾n gän néi dung vÒ cÊu t¹o c©u vµ thµnh phÇn chÝnh cña
kiÓu c©u: Ai thÕ nµo? trong 3 tiÕt - tuÇn 21 (2 tiÕt), tuÇn 22.
+ Cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ cÊu t¹o c©u vµ thµnh phÇn chÝnh cña kiÓu
c©u : Ai lµ g×? trong 3 tiÕt - tuÇn 24 (2 tiÕt), tuÇn 25.
* LÝ thuyÕt vÒ thµnh phÇn phô cña c©u (tr¹ng ng÷) ®îc d¹y trong 6 tiÕt ®ã lµ :
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
19
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi 2
Trêng §HSP Hµ
+ Giíi thiÖu vÒ TN trong 1 tiÕt - tuÇn 31. C¸c lo¹i TN ®îc d¹y häc qua 5
bµi: “Thªm tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn (thêi gian, nguyªn nh©n, môc ®Ých, ph¬ng
tiÖn) cho c©u”. C¸c bµi nµy ®îc d¹y trong 5 tiÕt - tuÇn 31, 32 (2 tiÕt), 33, 34.
Líp 5:
Cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ c©u ghÐp: c©u ghÐp vµ cÊu
t¹o c©u ghÐp, c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp.
Néi dung kiÕn thøc vÒ c©u ghÐp ®îc d¹y trong 8 tiÕt vµ ®Òu thuéc kiÓu bµi h×nh
thµnh kh¸i niÖm. Cô thÓ:
* Kh¸i niÖm vÒ c©u ghÐp ®îc giíi thiÖu trong 1 tiÕt - tuÇn 19.
* C¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp ®îc tr×nh bµy trong 1 tiÕt - tuÇn 19.
* Sau ®ã cung cÊp cho häc sinh nh÷ng néi dung cô thÓ vÒ nèi c¸c vÕ c©u ghÐp:
+ Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ, 5 tiÕt - tuÇn 20, 21, 22 (2 tiÕt), 23.
+ Nèi c¸c vÕ c©u ghÐp b»ng cÆp tõ h« øng, 1 tiÕt - tuÇn 24.
2.1.2. NhËn xÐt
Néi dung kiÕn thøc vÒ c©u vµ thµnh phÇn c©u trong SGK TiÕng ViÖt sau
n¨m 2000 t¬ng ®èi ®¬n gi¶n, c¬ b¶n vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc
sinh tiÓu häc. Lý thuyÕt vÒ thµnh phÇn c©u chØ d¹y ë líp 4 vµ häc sinh tù rót ra
kh¸i niÖm trong qu¸ tr×nh lµm bµi tËp vÒ c©u, vÒ c¸c thµnh phÇn c©u. Häc sinh
tiÕp thu kh¸i niÖm dÔ dµng, nhÑ nhµng vµ n¾m ch¾c kiÕn thøc, cã c¬ së ®Ó vËn
dông thùc hµnh tèt.
Môc tiªu quan träng hµng ®Çu khi d¹y m«n tiÕng ViÖt cho häc sinh tiÓu
häc lµ rÌn kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt trong häc tËp, giao tiÕp. Quan ®iÓm giao
tiÕp trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë líp 4, 5 ®îc thÓ hiÖn ë c¶ ph¬ng diÖn néi
dung lÉn ph¬ng ph¸p d¹y häc. C¸ch bè trÝ, s¾p xÕp c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc vµ c¸c
kiÓu bµi ®Òu kh«ng tËp trung vµo viÖc nhËn diÖn c¸c hiÖn tîng ng«n ng÷ mµ chó
träng rÌn luyÖn kh¶ n¨ng sö dông tõ ng÷ phôc vô c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp. C¸c bµi
vÒ c©u chó träng viÖc sö dung c©u trong nãi - viÕt h¬n lµ chó ý tíi d¹y nh÷ng kiÕn
thøc ph©n lo¹i hµn l©m. Cã thÓ thÊy ®iÒu nµy ngay tõ c¸ch ®Æt tªn c¸c ®Çu bµi nh:
“ Dïng c©u hái vµo c¸c môc ®Ých kh¸c” (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr142); “C¸ch ®Æt
c©u khiÕn” (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 92); “Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u” (TiÕng ViÖt 4,
tËp 2, tr 126 - 129 - 134 - 140 - 150 - 160) … cho ®Õn c¸ch ph©n bè thêi lîng, s¾p
xÕp bµi häc, bµi luyÖn tËp còng thÓ hiÖn râ quan ®iÓm trªn, ch¼ng h¹n: Häc sinh
®îc häc 8 tiÕt vÒ c©u ghÐp. Trõ tiÕt ®Çu tiªn cung cÊp cho häc sinh kiÕn thøc
chung vÒ c©u ghÐp, 7 tiÕt cßn l¹i ®Òu d¹y häc sinh c¸ch t¹o ra nh÷ng c©u ghÐp cô
Lª ThÞ Nguyªn K30B - GDTH
20
- Xem thêm -
.DOC 
60 
1559 
102 
