Kho¸ luËn tèt nghiÖp
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
§Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t cho sù ph¸t triÓn. Mét quèc gia ®ang ph¸t
triÓn nh ViÖt Nam th× viÖc ®Çu t cho giao dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. Tríc ngìng cöa cña thÕ kû míi, tõ tiÒm n¨ng vµ kh¸t väng cña m×nh ViÖt Nam ®· vµ
®ang ho¹ch ®Þnh mét nÒn gi¸o dôc d©n téc, khoa häc vµ hiÖn ®¹i, ®ñ søc s¸ng
t¹o ra mét mÆt b»ng d©n trÝ cao, ®¸p øng sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. BËc häc
TiÓu häc lµ bËc häc cã vai trß quan träng, lµ bËc häc nÒn t¶ng “nh»m gióp häc
sinh h×nh thµnh nh÷ng c¬ së ban ®Çu cho sù ph¸t triÓn ®óng ®¾n vµ l©u dµi vÒ
®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm mü vµ c¸c kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó häc sinh tiÕp tôc
häc ë bËc häc cao h¬n”.
Muèn ®¹t ®îc môc tiªu ®ã, cÇn ®Èy m¹nh vµ n©ng cao toµn diÖn chÊt lîng d¹y vµ häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh. Häc sinh ph¶i ®îc häc ®ñ 9 m«n,
trong ®ã To¸n häc ®ãng vai trß quan träng vµ cÇn thiÕt. Víi t c¸ch lµ mét m«n
khoa häc nã nghiªn cøu mét sè mÆt cña thÕ giíi hiÖn thùc. V× vËy To¸n häc cã
mét hÖ thèng kh¸i niÖm, quy luËt vµ cã ph¬ng ph¸p nghiªn cøu riªng.
HÖ thèng nµy lu«n lu«n ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc thÕ giíi vµ
®a ra kÕt qu¶ lµ nh÷ng tri thøc to¸n häc ®Ó ¸p dông vµo cuéc sèng. Trong qu¸
tr×nh häc tËp ë nhµ trêng, häc sinh cÇn n¾m v÷ng c¸c tri thøc c¬ b¶n vµ ph¬ng
ph¸p nhËn thøc, tõ ®ã trang bÞ cho m×nh mét c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó nhËn thøc
thÕ giíi. Qua ®ã nh©n c¸ch cña c¸c em dÇn dÇn ®ãng vai trß chñ ®¹o trong
viÖc trang bÞ cho häc sinh hÖ thèng tri thøc vµ ph¬ng ph¸p riªng, lµ c«ng cô
cÇn thiÕt ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Víi ®Æc thï riªng cña m«n häc, to¸n
häc thùc sù ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc trang bÞ cho häc sinh hÖ thèng tri
thøc vµ ph¬ng ph¸p riªng, lµ c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó häc sinh häc c¸c m«n häc
kh¸c vµ phôc vô cho cÊp häc trªn.
C¸c tuyÕn kiÕn thøc ®îc ®a vµo d¹y ë trêng TiÓu häc chia lµm 5 tuyÕn
chÝnh:
Sè häc
C¸c yÕu tè vÒ ®¹i sè
C¸c yÕu tè vÒ ®¹i lîng
C¸c yÕu tè vÒ h×nh häc
Gi¶i to¸n.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
C¸c tuyÕn kiÕn thøc nµy liªn quan mËt thiÕt víi nhau, hç trî vµ bæ
sung cho nhau, gãp phÇn ph¸t triÓn toµn diÖn n¨ng lùc to¸n häc cho häc sinh
tiÓu häc.
Trong SGK to¸n tiÓu häc, viÖc d¹y häc “c¸c yÕu tè h×nh häc” ®îc xuÊt
hiÖn tõ kú 1 líp 1 cho ®Õn hÕt líp 5. C¸c yÕu tè h×nh häc ®îc giíi thiÖu theo
thø tù tõ ®¬n gi¶n cô thÓ ®Õn trõu tîng, cã xen kÎ víi c¸c m¹ch kiÕn thøc kh¸c
mµ h¹t nh©n lµ Sè häc. D¹y häc “c¸c yÕu tè h×nh häc” cho häc sinh TiÓu häc
gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc to¸n häc cho häc sinh.
§Æc biÖt lµ ë c¸c líp ®Çu tiÓu häc, d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc, gãp phÇn ph¸t
triÓn n¨ng lùc tëng tîng, t duy s¸ng t¹o cho häc sinh. Nã hç trî cho häc sinh
trong c¸c m«n häc vÒ thñ c«ng nh c¾t, xÐ, d¸n c¸c h×nh, ch¬i c¸c trß ch¬i häc
tËp vÒ xÕp h×nh hay trang trÝ ho¹ tiÕt trong héi ho¹…
C¸c t¸c gi¶ viÕt s¸ch cho häc sinh tiÓu häc còng ®· quan t©m tíi tuyÕn
kiªn thøc vÒ “d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc”, nhiÒu t¸c gi¶ cho ra c¸c ®Çu s¸ch
vÒ c¾t, ghÐp nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc tëng tîng, còng cè biÓu tîng, dÊu hiÖu
nhËn biÕt c¸c h×nh cho häc sinh. Tõ ®ã gióp gi¸o viªn, phô huynh, häc sinh cã
®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi viÖc d¹y vµ häc d¹ng to¸n bæ Ých vµ lý thó nµy.
V× to¸n häc lµ khoa häc, lý thuyÕt g¾n liÒn víi thùc hµnh, cho nªn
song song víi viÖc d¹y, cung cÊp lîng kiÕn thøc lý thuyÕt cÇn x©y dùng hÖ
thèng bµi tËp vËn dông cho häc sinh. Th«ng qua c¸c bµi tËp thùc hµnh sÏ gãp
phÇn còng cè s©u h¬n vÒ biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh, rÌn luyÖn n¨ng
lùc tëng tëng vµ t¹o høng thó häc tËp bé m«n.
Víi mçi yÕu tè h×nh häc mµ häc sinh ®îc lµm quen sÏ cã nhiÒu c¸ch
h×nh thµnh biÓu tîng vµ còng cè biÓu tîng cho häc sinh kh¸c nhau. Nhng ®iÒu
quan träng h¬n c¶ lµ häc sinh ph¶i tëng tîng ®îc trong kh«ng gian vÒ h×nh
d¹ng tæng thÓ cña nã. §Êy chÝnh lµ môc tiªu cña viÖc h×nh thµnh biÓu tîng cho
häc sinh.
Lµ sinh viªn khoa GDTH qua ®Ò tµi “Dạy học hình thành biểu tượng
một số hình hình học cho học sinh các lớp 1, 2, 3”, t«i mong muèn ®îc
®ãng gãp mét phÇn nhá cña m×nh vµo viÖc gióp c¸c em häc sinh cã ®îc n¨ng
lùc tëng tîng trong kh«ng gian vÒ biÓu tîng c¸c h×nh h×nh häc, kü n¨ng vÏ
h×nh chÝnh x¸c phï hîp víi yªu cÇu, ®ång thêi gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc trÝ
tuÖ cho häc sinh cña m×nh sau nµy.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Nghiªn cøu viÖc d¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh hinh häc cho
häc sinh c¸c líp 1, 2, 3.
3. NhiÖm vô nghiªn cøu: cã 2 nhiÖm vô
T×m hiÓu vÒ vai trß, vÞ trÝ, môc tiªu, néi dung cña viÖc d¹y häc c¸c yÕu
tè h×nh h×nh häc ë c¸c líp 1, 2, 3.
Tr×nh bµy viÖc d¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh h×nh häc vµ
bµi tËp cñng cè biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh c¸c líp 1, 2, 3.
4. §èi tîng – ph¹m vi nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu: D¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh h×nh
häc cho häc sinh c¸c líp 1, 2, 3.
Ph¹m vi nghiªn cøu: C¸c líp 1, 2, 3.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Nghiªn cøu lý luËn tæng hîp.
Ph¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm.
Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra quan s¸t.
6. CÊu tróc ®Ò tµi
Kho¸ luËn nµy gåm 3 phÇn: phÇn më ®Çu, phÇn néi dung vµ kÕt luËn.
Trong ®ã.
PhÇn më ®Çu:
Lý do chän ®Ò tµi.
Môc ®Ých nghiªn cøu.
NhiÖm vô nghiªn cøu.
§èi tîng – Ph¹m vi nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
PhÇn néi dung:
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn chung
Ch¬ng 2: D¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh h×nh häc ë líp 1.
Ch¬ng 3: D¹y häc h×nh thµnh mét sè biÓu tîng h×nh h×nh häc ë líp 2.
Chîng 4: D¹y häc h×nh thµnh mét sè biÓu tîng h×nh h×nh häc ë líp 3.
PhÇn kÕt luËn.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
3
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Néi dung
Ch¬ng 1
C¬ së lý luËn
1. §Æc ®iÓm t©m lý häc sinh tiÓu häc ë giai ®o¹n c¸c líp 1, 2, 3
§a sè trÎ em hiÖn nay ë níc ta ®Òu cã sù ph¸t triÓn b×nh thêng vÒ thÓ
chÊt vµ t©m lý. Nh×n chung ë mçi trÎ em ®Òu tiÒm tµng nh÷ng kh¶ n¨ng ph¸t
triÓn. Kh¶ n¨ng ®ã sÏ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cô thÓ nh thÕ nµo phô thuéc vµo
m«i trêng v¨n ho¸ vµ ho¹t ®éng cña chÝnh b¶n th©n c¸c em. Løa tuæi häc sinh
tiÓu häc, c¸c em cã ho¹t ®éng lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ®Ó t¹o ra c¸i míi trong
t©m lý – ho¹t ®éng häc tËp – ®©y lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o, quy ®Þnh chiÒu híng
ph¸t triÓn t©m lý con ngêi.
Nhê thùc hiÖn ho¹t ®éng häc vµ c¸c lo¹i h×nh ho¹t ®éng kh¸c, häc sinh
TiÓu häc cã sù ph¸t triÓn t©m lý, tr×nh ®é míi so víi giai ®o¹n tríc tuæi ®i häc,
mét tr×nh ®é ph¸t triÓn do ®îc ®Æt trong nÒn v¨n ho¸ nhµ trêng vµ b»ng ph¬ng
ph¸p nhµ trêng t¹o ra. Trong ®ã ®èi víi líp 1 cÇn ®îc ®Æc biÖt chó ý. Häc sinh
líp 1 thùc hiÖn bíc chuyÓn tõ ho¹t ®éng vui ch¬i sang ho¹t ®éng häc tËp víi t
c¸ch lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o. Häc sinh líp 2, 3 kh¸c víi häc sinh líp 1 c¸c em
kh«ng cßn bì ngì víi ho¹t ®éng häc tËp vµ cuéc sèng nhµ trêng. Lªn líp 2,
trÎ em bíc tiÕp trªn con ®êng häc tËp víi hµnh trang cÇn thiÕt ®· ®îc nhµ trêng trang bÞ tõ líp 1. Lóc nµy, ho¹t ®éng häc ®îc h×nh thµnh t¬ng ®èi râ rÖt, ë
c¸c em ®· xuÊt hiÖn mét sè phÈm chÊt, mét sè t©m lý míi. §Õn líp 3, vÒ c¬
b¶n ho¹t ®éng häc ®· ®îc h×nh thµnh ë häc sinh, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em
chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn cao h¬n. ë giai ®o¹n cuèi bËc TiÓu häc, ho¹t
®éng häc ®· ®îc h×nh thµnh tríc ®©y tiÕp tôc ph¸t triÓn ®¹t tíi tr×nh ®é nh mét
n¨ng lùc cña häc sinh – n¨ng lùc häc tËp. KÕt thóc bËc TiÓu häc häc sinh
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
4
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
h×nh thµnh ®îc hÖ thèng thao t¸c trÝ tuÖ, ®¹t ®îc tr×nh ®é t©m lý, t¹o c¬ së nÒn
t¶ng cho giai ®o¹n tiÕp theo. §ã lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cña häc sinh Trung häc
c¬ së, Trung häc phæ th«ng.
Tr×nh ®é t©m lý cña häc sinh cã sù quyÕt ®Þnh ®Õn thµnh c«ng cña viÖc
d¹y häc cho häc sinh. V× vËy ®Ó d¹y häc ®¹t hiÖu qu¶ cao ngêi gi¸o viªn ph¶i
n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý cña tõng løa tuæi. Víi mçi m¹ch kiÕn thøc th× gi¸o
viªn cÇn ph¶i quan t©m ®Õn ®Æc ®iÓm t©m lý riªng, nã lµ c¬ së cho viÖc x¸c
®Þnh néi dung kiÕn thøc võa søc trong viÖc d¹y häc. ë ®©y t«i xin tr×nh bµy
mét sè ®Æc ®iÓm t©m lý cña häc sinh c¸c líp 1, 2, 3.
1.1. Tri gi¸c
Tri gi¸c lµ h×nh thøc nhËn thøc cao h¬n c¶m gi¸c, ph¶n ¸nh trùc tiÕp vµ
trän vÑn sù vËt, hiÖn tîng bªn ngoµi víi ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh cña nã. (trÝch
trang 1033 – Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt – 2004 – NXB §µ N½ng).
Tri gi¸c lµ qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh mét c¸ch trän vÑn c¸c thuéc tÝnh
bÒ ngoµi cña sù vËt hiÖn tîng ®ang trùc tiÕp t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan cña
chóng ta. (trÝch t©m lý häc ®¹i c¬ng – 1997 – NXB Gi¸o dôc).
Häc sinh tiÓu häc tri gi¸c mang tÝnh chÊt chung chung, tÝnh chÊt ®¹i
thÓ, Ýt ®i vµo chi tiÕt vµ mang tÝnh chñ ®Þnh. NÐt ®Æc trng cña tri gi¸c lµ tÝnh Ýt
ph©n ho¸ cña nã, c¸c em ph©n biÖt ®èi tîng gièng nhau cßn sai lÇm vµ cha
chÝnh x¸c, cha ph©n biÖt ®îc kh¸i niÖm, ch¼ng h¹n: c¸i thíc víi ®é dµi cña c¸i
thíc; diÖn tÝch víi mÆt bµn…
Khi tri gi¸c sù ph©n tÝch cã tÝnh ®Þnh híng, cã tæ chøc vµ s©u s¾c cña
häc sinh cßn yÕu. Cô thÓ trong nh÷ng n¨m ®Çu bËc tiÖu häc tri gi¸c cña häc
sinh g¾n chÆt víi hµnh ®éng, víi ho¹t ®éng thùc tiÔn cña trÎ. Cã nghÜa lµ chi
gi¸c sù vËt lµ lµm mét c¸i g× ®ã mµ c¸c em gÆp trùc tiÕp trong cuéc sèng vµ
ho¹t ®éng cña c¸c em, nh÷ng c¸i g× mµ gi¸o viªn ®Æc biÖt chØ dÉn, nhÊn m¹nh
cho c¸c em.
Nhí ho¹t häc tËp tri gi¸c cña häc sinh tiÓu häc ®îc tæ chøc vµ ph¸t
triÓn ngµy cang cao dÇn. Gi¸o viªn tæ chøc viÖc tri gi¸c cña häc sinh tiÓu häc,
giao nhiÖm vô ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh tri gi¸c vµ kiÓm so¸t kÕt qu¶ cña nã.
Häc sinh tiÓu häc cã thÓ tri gi¸c ®óng ®é lín cña mét vËt th«ng thêng,
cßn ®èi víi nhiÒu vËt qu¸ to hoÆc qu¸ nhá th× c¸c em cha tri gi¸c ®îc. Tri gi¸c
vÒ thêi gian ph¸t triÓn chËm h¬n so víi tri gi¸c kh«ng gian.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
5
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
1.2. T duy
T duy lµ giai ®o¹n cao cña qu¸ tr×nh nhËn thøc, ®i s©u vµo b¶n chÊt vµ
ph¸t hiÖn ra tÝnh quy luËt cña sù vËt b»ng nh÷ng h×nh thøc nh biÓu tîng, kh¸i
niÖm, ph¸n ®o¸n vµ suy lý. (trÝch trang 1070 – Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt – NXB
§µ N½ng).
T duy lµ qu¸ tr×nh t©m lý, ph¶n ¸nh c¸c dÊu hiÖn, c¸c mèi liªn hÖ vµ
c¸c quan hÖ b¶n chÊt cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng kh¸ch quan. (trÝch t©m lý ®¹i
c¬ng – 1997 – NXB Gi¸o dôc).
Tõ hai ®Þnh nghÜa vÒ t duy ë trªn ta thÊy t duy cña häc sinh ë TiÓu häc
chuyÓn dÇn tõ tÝnh t duy cô thÓ sang t duy trõu tîng. Trong qu¸ tr×nh häc tËp,
t duy cña häc sinh TiÓu häc thay ®æi rÊt nhiÒu. NÕu tri gi¸c ph¸t triÓn kh¸
m¹nh ë løa tuæi mÉu gi¸o th× ë løa tuæi tiÓu häc t duy ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n.
ë ®©y vai trß thóc ®Èy c¸c néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc, vai trß cña gi¸o
viªn víi t c¸ch lµ ngêi tæ chøc ho¹t ®éng cã tÝnh quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn t duy. T
duy trõu tîng b¾t ®Çu ph¸t triÓn nhng cßn non yÕu. V× vËy häc sinh sÏ tiÕp thu
kiÕn thøc nhanh nÕu gi¸o viªn tæ chøc d¹y häc cã kÕt hîp c¸c ®å dïng trùc
quan hiÖu qu¶.
1.3. Tëng tîng
Tëng tîng lµ t¹o ra trong trÝ h×nh ¶nh nh÷ng c¸i kh«ng cã ë tríc m¾t
hoÆc cha hÒ cã. (trÝch trang 1082 – Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt – 2004 – NXB §µ
N½ng).
Tëng tîng lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc cao cÊp ph¶n ¸nh nh÷ng c¸i cha cã
trong kinh nghiÖm c¸ nh©n b»ng c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së
h×nh ¶nh (biÓu tîng) ®· cã. Néi dung cña tëng tîng còng gièng nh t duy: Lµ
cã thÓ t¹o ra nh÷ng c¸i míi cha tõng cã trong kinh nghiÖm cña con ngêi. MÆt
kh¸c tëng tîng vµ t duy chØ n¶y sinh khi con ngêi ®øng tríc mét hoµn c¶nh cã
vÊn ®Ò – nghÜa lµ ®øng tríc nh÷ng ®ßi hái míi cha tõng gÆp, thùc tiÔn míi
cha tõng gÆp vµ ®éng c¬ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tëng tîng cña häc sinh còng lµ
nhu cÇu.
Sù ph¸t triÓn tëng tîng cña häc sinh tiÓu häc diÔn ra theo 2 giai ®o¹n
chñ yÕu.
Lóc ®Çu, nh÷ng h×nh ¶nh ®îc t¸i t¹o chØ ®Æc trng gÇn ®óng cho ®èi tîng thùc, nh÷ng ho¹t ®éng cña c¸c ®èi tîng vµ nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a chóng.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
6
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
ViÖc x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh ®ã ®ßi hái sù m« t¶ b»ng lêi hoÆc b»ng tranh
vÏ.
§Õn giai ®o¹n sau (líp 2 ®Õn líp 3), lóc nµy sè lîng nh÷ng dÊu hiÖn vµ
nh÷ng thuéc tÝnh trong nh÷ng h×nh ¶nh t¨ng lªn ®¸ng kÓ chóng kh¸ ®Çy ®ñ vµ
cô thÓ. Vµ ®iÒu nµy diÔn ra chñ yÕu lµ nhê viÖc t¸i t¹o l¹i nh÷ng h×nh ¶nh ®ã,
nh÷ng yÕu tè hµnh ®éng vµ mèi liªn hÖ quan l¹i cña b¶n th©n c¸c ®èi tîng.
Sù h×nh thµnh tëng tîng kh«ng gian cã thÓ b¾t nguån rÊt sím ë trÎ em,
b¾t nguån tõ nhËn thøc nh÷ng biÓu tîng trong kh«ng gian, theo c¸c quan hÖ
thø tù, s¾p ®Æt c¸c ®èi tîng trong kh«ng gian ®Õn nh÷ng biÓu tîng kh«ng gian
hai chiÒu, ba chiÒu, råi nh÷ng biÓu tîng vÒ ®o ®¹c, dùng h×nh, tÝnh to¸n. Tëng
tîng cã thÓ ph¸t triÓn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, ë nh÷ng løa tuæi kh¸c nhau,
sù tÝch luü theo ®é tuæi, nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm, ho¹t
®éng thùc tiÔn (vÏ, gÊp, c¾t, gÊp h×nh, biÓu diÔn h×nh…) lµm cho vèn biÓu t îng phong phó, n¨ng ®éng h¬n nhê ®ã cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng trÝ ãc theo biÓu
tîng.
1.4. Sù chó ý vµ ghi nhí
Sù chó ý lµ g×? T©m lý häc ®¹i c¬ng ®a ra ®Þnh nghÜa: Chó ý lµ søc tËp
trung cña ý thøc vµo mét hay mét nhãm cña sù vËt hiÖn tîng ®Ó ®Þnh híng
ho¹t ®éng b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn, thÇn kinh t©m lý cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng tiÕn
hµnh cã hiÖu qu¶. Chó ý ®îc xem nh lµ mét tr¹ng th¸i t©m lý ®i kÌm víi c¸c
ho¹t ®éng t©m lý kh¸c, gióp cho c¸c ho¹t ®éng t©m lý ®ã cã kÕt qu¶ (vÝ dô:
ch¨m chó nh×n, l¾ng tai nghe, tËp trung suy nghÜ…)
Ghi nhí lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña ho¹t ®éng nhí. §ã lµ qu¸ tr×nh t¹o
nªn dÊu vÕt cña ®èi tîng trªn c¬ së cña vá n·o, ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh
g¾n ®èi tîng ®ã víi nh÷ng kiÕn thøc ®· cã. Qu¸ tr×nh ghi nhí rÊt cÇn thiÕt ®Ó
tiÕp thu tri thøc, tÝch luü kinh nghiÖm.
VËy trÝ nhí lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã
cña c¸ nh©n díi h×nh thøc biÓu tîng. Bao gåm sù ghi nhí g×n gi÷ vµ t¸i hiÖn
l¹i sau ®ã ë trong ãc, c¸i mµ con ngêi ®· c¶m gi¸c, tri gi¸c, xóc gi¸c, hµnh
®éng hay suy nghÜ tríc ®Êy. S¶n phÈm cña trÝ nhí lµ biÓu tîng, ®ã lµ nh÷ng
h×nh ¶nh cña sù vËt, hiÖn tîng n¶y sinh trong ãc chóng ta khi cã sù t¸c ®éng
trùc tiÕp cña chóng ta vµo gi¸c quan.
Sù chó ý kh«ng cã chñ ®Þnh lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh
chó ý mét c¸ch cã ý chÝ h¹n chÕ ë häc sinh tiÓu häc. Sù chó ý cã chñ ®Þnh cña
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
7
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
häc sinh tiÓu häc ®ßi hái cã mét ®éng c¬ ng¾n. Sù chó ý thiÕu bÒn v÷ng ë häc
sinh tiÓu häc lµ do qu¸ tr×nh øc chÕ ph¸t triÓn cßn yÕu. Sù chó ý cã chñ ®Þnh,
nç lùc ý chÝ ®Ó tËp trung cÇn ®îc rÌn luyÖn vµ ®ã còng lµ ®ßi hái cña qu¸ tr×nh
häc tËp ë TiÓu häc, ®Æc biÖt lµ ë c¸c líp 1, 2, 3.
ë häc sinh tiÓu häc, ghi nhí cã chñ ®Þnh vµ kh«ng chñ ®Þnh ®Òu ®ang
ph¸t triÓn. Trong ®ã, ghi nhí kh«ng chñ ®Þnh ph¸t triÓn m¹nh h¬n chiÕm u thÕ
h¬n so víi ghi nhí cã chñ ®Þnh. §Æc biÖt ë c¸c líp 1, 2, 3 th× ghi nhí kh«ng
chñ ®Þnh lµ chñ yÕu häc sinh thêng ghi nhí, thuéc lßng mét c¸ch m¸y mãc.
2. Vai trß, vÞ trÝ néi dung c¸c yÕu tè h×nh h×nh häc cho m«n to¸n ë tiÓu häc
2.1. Vai trß
C¸c tuyÕn kiÕn thøc ®îc ®a vµo d¹y trong ë trêng tiÓu häc ®îc chia
lµm 5 tuyÕn chÝnh lµ:
Sè häc
C¸c yÕu tè vÒ ®¹i sè
C¸c yÕu tè vÒ ®¹i lîng
C¸c yÕu tè vÒ h×nh häc
Gi¶i to¸n
C¸c tuyÕn kiÕn thøc nµy liªn quan mËt thiÕt víi nhau hç trî vµ bæ sung
cho nhau, gãp phÇn ph¸t triÓn toµn diÖn n¨ng lùc to¸n häc cho häc sinh tiÓu
häc.
Cïng víi 5 tuyÕn kiÕn thøc chñ yÕu cña bé m«n to¸n th× néi dung c¸c
yÕu tè h×nh häc ®ãng vai trß kh«ng thÓ thiÕu. NÕu nh sè häc cung cÊp cho häc
sinh nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶n ban ®Çu vÒ sè tù nhiªn, sè thËp ph©n, ph©n sè nh
phÐp tÝnh céng, trõ, nh©n, chia, c¸c dÊu hiÖu chia hÕt cho c¸c sè 2, 3, 5, 9…;
C¸c yÕu tè vÒ ®¹i sè cung cÊp cho häc sinh kiÕn thøc ban ®Çu vÒ biÓu thøc
to¸n häc, gi¶i ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh Èn díi d¹ng ®iÒn sè thÝch hîp vµo «
trèng, ®iÒn dÊu thÝch hîp vµo « trèng, t×m gi¸ trÞ cha biÕt, so s¸nh, s¾p xÕp
theo thø tù gi¶m dÇn hoÆc t¨ng dÇn…; C¸c yÕu tè vÒ ®¹i l îng cung cÊp cho
häc sinh hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ ®o lêng, tõ ®o ®é dµi ®Õn ®o khèi lîng, ®¬n vÞ ®o
thÓ tÝch, ®¬n vÞ ®o diÖn tÝch, ®¬n vÞ ®o thêi gian…; Th× néi dung c¸c yÕu tè
h×nh häc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶i ban ®Çu vÒ biÓu tîng
cña c¸c h×nh h×nh häc, kü n¨ng ban ®Çu vÒ vÏ h×nh, c¸c biÓu tîng vÒ kÝch thíc,
h×nh d¹ng trong kh«ng gian cña c¸c h×nh. §©y chÝnh lµ nÒn t¶ng, c¬ së ban
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
8
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
®Çu ®Ó häc sinh cã ®îc nh÷ng biÓu tîng cña c¸c h×nh trong kh«ng gian hai
chiÒu, ba chiÒu.
Th«ng qua néi dung “C¸c yÕu tè h×nh h×nh häc” gióp cho häc sinh häc
tèt h¬n c¸c bé m«n kh¸c, ®Æc biÖt lµ trong m«n thñ c«ng, c¾t ghÐp h×nh, héi
ho¹.
VÝ dô 1:
§Ó c¾t ®îc mét h×nh vu«ng, häc sinh ph¶i cã biÓu tîng vÒ h×nh vu«ng
ë trong ®Çu th× häc sinh míi cã thÓ c¾t ®îc h×nh vu«ng. H×nh vu«ng lµ h×nh cã
bèn c¹nh b»ng nhau, cã 4 gãc vu«ng (®èi víi häc sinh líp 3); hoÆc h×nh vu«ng
lµ h×nh gièng víi h×nh chiÕc kh¨n mïi xoa, gièng víi h×nh tÊm b×a mµ gi¸o
viªn cho quan s¸t (®èi víi häc sinh líp 1).
VÝ dô 2:
§Ó ghÐp ®îc h×nh ng«i nhµ tõ bé ®å dïng häc to¸n th× häc sinh ph¶i cã
biÓu tîng vÒ c¸c h×nh tam gi¸c, h×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng sau ®ã chän vµ
ghÐp l¹i theo híng dÉn cña gi¸o viªn.
Nhê ®îc häc phÇn néi dung “c¸c yÕu tè h×nh h×nh häc” mµ trÝ tëng tîng
cña häc sinh tiÓu häc ngµy dÇn dÇn ®îc ph¸t triÓn h¬n. ë líp 1, häc sinh chØ
nh©n biÕt c¸c h×nh (h×nh trßn, h×nh vu«ng, h×nh tam gi¸c, h×nh ch÷ nhËt, h×nh
tø gi¸c) díi d¹ng tæng thÓ (chñ yÕu häc sinh quan s¸t “toµn thÓ”díi d¹ng cña
h×nh råi nªu tªn h×nh, cha yªu cÇu xÐt ®Õn c¸c yÕu tè cña h×nh hoÆc xÐt ®ªn
mèi liªn quan gi÷a h×nh d¹ng c¸c h×nh). Nh vËy, ë líp 1 häc sinh chi thÊy h×nh
vu«ng,h×nh tam gi¸c, h×nh ch÷ nhËt,h×nh trßn…lµ h×nh cã h×nh d¹ng gièng víi
h×nh mµ gi¸o viªn cho quan s¸t,häc sinh ph¶i ®èi chiÕu mét c¸ch toµn thÓ víi
vËt mÉu. Nhng ®Õn líp 3, khi “nhËn d¹ng” h×nh vu«ng, ch÷ nhËt, ngoµi xÐt
“tæng thÓ” häc sinh ®· biÕt dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm vÒ yÕu tè c¹nh, gãc, ®Ønh
cña h×nh ®Ó “nhËn d¹ng”, nªu tªn h×nh. Ch¼ng h¹n ®Õn líp 3, häc sinh cã thÓ
tëng tîng trong ãc m×nh h×nh vu«ng lµ h×nh cã 4 c¹nh b»ng nhau vµ cã 4 gãc
vu«ng, h×nh ch÷ nhËt lµ h×nh cã 4 gãc vu«ng cã 2 c¹nh dµi b»ng nhau vµ 2
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
9
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
c¹nh ng¾n b»ng nhau. Vµ khi ®· tëng tîng ®îc th× häc sinh cã thÓ vÏ mét c¸ch
chÝnh x¸c c¸c h×nh, gäi tªn chÝnh x¸c c¸c h×nh.
Nh vËy cã thÓ nãi néi dung “c¸c yÕu tè h×nh häc” ®ãng vai trß quan
träng to, lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn t duy,trÝ tëng tîng, n¨ng lùc häc to¸n cña
häc sinh, gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc toµn diÖn vÒ häc tËp cho häc sinh tiÓu
häc.Nã hç trî ®¾c lùc cho c¸c m«n häc kh¸c nh m«n thñ c«ng (c¾t,xÐ, d¸n,
gÊp h×nh), m«n Tù nhiªn vµ X· héi.
2.2. VÞ trÝ
ViÖc d¹y häc “c¸c yÕu tè h×nh häc” trong bé m«n To¸n ë tiÓu häc cã vÞ
trÝ quan träng, kh«ng thÓ thiÕu, lµ mét trong nh÷ng tuyÕn kiÕn thøc quan
träng trong viÖc d¹y häc to¸n cho häc sinh tiÓu häc, gãp phÇn ph¸t triÓn mét
c¸ch toµndiÖn n¨ng lùc häc to¸ncho häc sinh. Nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng h×nh
häc mµ häc sinh tÝch luü ®îc rÊt cÇn thiÕt cho cuéc sèng, rÊt h÷u Ých cho viÖc
häc c¸c tuyÕn kiÕn thøc kh¸c trong m«n to¸n ë TiÓu häc nh Sè häc, §o ®¹i lîng, Gi¶i to¸n; còng nh viÖc häc c¸c m«n VÏ,TËp viÕt, Tù nhiªn vµ X·
héi(§Þa lý), Thñ c«ng (c¨t, xÐ, d¸n,…).
Ngoµi ra khi häc néi dung “c¸c yÕu tè hÝnh häc” gióp häc sinh ph¸t
triÓn ®îc nhiÒu n¨ng lùc trÝ tuÖ; rÌn luyÖn ®îc nhiÒu ®øc tÝnh vµ phÈm chÊt tèt
nh: cÈn thËn, chu ®¸o, khÐo lÐo, a thÝch sù chÝnh x¸c, lµm viÖc cã kÕ ho¹ch,…
nhê ®ã mµ häc sinh cã nhiÒu tiÒn ®Ò ®Ó häc c¸c m«n kh¸c ë TiÓu häc còng nh
nÒn t¶ng cho bËc häc cao h¬n.
3. Môc tiªu vµ néi dung d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë c¸c líp 1, 2, 3
3.1.Môc tiªu.
3.1.1. Môc tiªu d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 1.
Môc tiªu cña viÖc d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong m«n to¸n ë líp 1
lµ gióp häc sinh:
H×nh thµnh biÓu tîng ban ®Çu vÒ mét sè h×nh ®¬n gi¶n: ®iÓm, ®o¹n
th¼ng, h×nh vu«ng, h×nh trßn, h×nh tam gi¸c, ®iÓm ë trong mét h×nh, ®iÓm ë
ngoµi mét h×nh.
Bíc ®Çu rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng: nhËn d¹ng h×nh, vÏ ®o¹n th¼ng cã ®ä
dµi cho tríc.
Bíc ®Çu rÌn luyÖn ãc quan s¸t, trÝ tëng tîng, ph¸t triÓn vèn tõ vùng vÒ
h×nh häc.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
10
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
3.1.2. Môc tiªu d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 2
Môc tiªu cña viÑc d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong m«n to¸n ë líp 2
lµ gióp häc sinh:
NhËn d¹ng vµ gäi tªn ®óng: H×nh ch÷ nhËt, h×nh tø gi¸c, ®êng th¼ng, ®êng gÊp khóc (nhËn d¹ng h×nh “tæng thÓ”, cha yªu cÇu nhËn ra h×nh ch÷ nhËt
còng lµ h×nh tø gi¸c; h×nh vu«ng còng lµ h×nh ch÷ nhËt).
BiÕt tÝnh ®é dµi ®êng gÊp khóc khi cho ®é dµi mçi ®o¹n th¼ng cña nã,
tÝnh chu vi khi cho ®é dµi ®o¹n th¼ng cña h×nh tam gi¸c, h×nh tam giac.
BiÕt thùc hµnh vÏ h×nh (theo mÉu) trªn giÊy kÎ « vu«ng, xÕp ghÐp c¸c
h×nh ®¬n gi¶n.
Bíc ®Çu lµm quen víi c¸c thao t¸c chän, ph©n tÝch, tæng hîp ph¸t triÓn
t duy, trÝ tëng tîng kh«ng gian…
3.1.3. Môc tiªu d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 3
Môc tiªu cña viÖc d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong m«n to¸n ë líp 3
lµ gióp häc:
Cã ®îc mét sè biÓu tîng vÒ gãc, gãcvu«ng, gãc kh«ng vu«ng; vÒ trung
®iÓm cña ®o¹n th¼ng; vÒ h×nh trßn, t©m, b¸n kÝnh,®êng kÝnh cña h×nh
trßn.N¾m ®îc mét ®Æc ®iÓm vÒ c¸c yÕu tè vÒ c¹nh, gãc,®Ønh cña h×nh ch÷
nhËt, h×nh vu«ng.
BiÕt nhËn d¹ng c¸c h×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng theo ®Æc ®iÓm vÒ c¸c yÕu
tè gãc, c¹nh cña h×nh ®ã; nhËn biÕt (x¸c ®Þnh) trung ®iÓm cña ®o¹n th¼ng
(theo møc ®é yªu cÇu cña líp 3). BiÕt vÏ h×nh trßn b»ng compa, biÕt kiÓm tra
gãc vu«ng b»ng ªke,biÕt vÏ trang trÝ h×nh trßn (®¬n gi¶n) vµ biÕt gÊp h×nh
(theo yªu cÇu ë líp 3). BiÕt tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt,h×nh
vu«ng(theo quy t¾c).
Häc sinh tÝch cùc, høng thó häc tËp trªn c¬ së ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc trÝ
tuÖ, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn trÝ tëng tîng kh«ng gian (th«ng qua c¸c bai to¸n vÏ
h×nh, vÏ trang trÝ h×nh trßn vÒ xÕp ghÐp, ph©n tÝch, tæng hîp…).
3.2. Néi dung.
3.2.1. Néi dung d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong m«n to¸n ë líp 1.
NhËn d¹ng bíc ®Çu vÒ h×nh vu«ng, h×nh tam gi¸c, hÝnh trßn.
Giíi thiÖu vÒ ®iÓm ë trong, ®iÓm ë ngoµi mét h×nh; ®o¹n th¼ng.
Thùc hµnh vÏ ®o¹n th¼ng, vÏ h×nh trªn giÊy kÎ « vu«ng, gÊp, c¾t h×nh.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
11
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
3.2.2. Néi dung d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong mon to¸n ë l¬p 2.
Giíi thiÖu vÒ ®êng gÊp khóc, tÝnh ®é dµi ®êng gÊp khóc; giíi thiÖu vÒ ®êng th¼ng, ba ®iÓm th¼ng hµng.
Giíi thiÖu h×nh tø gi¸c, h×nh ch÷ nhËt, vÏ h×nh trªn giÊy « vu«ng.
Giíi thiÖu kh¸i niÖm ban ®Çu vÒ chu vi cña mét h×nh ®¬n gi¶n. TÝnh chu
vi h×nh tam gi¸c, h×nh tø gi¸c.
3.2.3. Néi dung d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong m«n to¸n ë líp 3.
Giíi thiÖu gãc vu«ng, gãc kh«ng vu«ng,thùc hµnh nhËn biÕt vµ vÏ gãc
vu«ng b»ng ªke.
§iÓm ë gi÷a, trung ®iÓm cña ®o¹n th¼ng.
Giíi thiÖu ®Ønh, gãc, c¹nh cña h×nh ®· häc.
H×nh trßn, t©m, ®êng kÝnh cña h×nh trßn.VÏ trang trÝ h×nh trßn.
H×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng.Chu vi h×nh ch÷ nhËt, chu vi h×nh vu«ng.
Giíi thiÖu diÖn tÝch cña mét h×nh, tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt vµ diÖn
tÝch h×nh vu«ng.
4. Tr×nh ®é ph¸t triÓn t duy vÒ h×nh d¹ng kh«ng gian ë häc sinh TiÓu häc
Qua nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc t duy h×nh häc, ngêi ta ®·
nªu lªn ®îc tr×nh ®é ph¸t triÓn t duy h×nh häc ë häc sinh TiÓu häc nh sau.
4.1.Giai ®o¹n thø nhÊt.
ë giai ®o¹n nµy, c¸c h×nh h×nh häc ®îc tri gi¸c nh lµ mét c¸i “toµn thÓ”
vµ chóng chØ kh¸c nhau vÒ h×nh d¹ng.Ch¼ng h¹n, nÕu chØ cho trÎ em 6 - 7 tuæi
xem vµi ba lÇn h×nh trßn, h×nh tam gi¸c, h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt, giíi thiÖu
tªn gäi tøng lo¹i h×nh th× sau ®ã c¸c em co thÓ nhËn diÖn c¸c h×nh theo h×nh
d¹ng theo mét c¸chtrùc gi¸c. ViÖc nhËn d¹ng h×nh ë giai ®o¹n nµy cha g¾n víi
viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña h×nh ®ã.
4.2. Giai ®o¹n thø hai
ë giai ®o¹n nµy, häc sinh ®· cã thÓ tiÕn hµnh nhËn diÖn h×nh h×h häc
qua viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c¸c h×nh b»ng con ®êng trùc gi¸c. Ch¼ng h¹n,
nhê viÖc kiÓm tra gãc vu«ng b»ng ªke vµ ®o c¹nh b»ng thíc mµ thÊy ®îc h×nh
vu«ng cã 4 gãc vu«ng vµ 4 c¹nh b»ng nhau; h×nh ch÷ nhËt cã 4 gãc vu«ng vµ
cã 2 c¹nh dµi b»ng nhau, 2 c¹nh ng¾n b»ng nhau. Tuy nhiªn, c¸c tÝnh chÊt cña
c¸c h×nh cha ®îc s¾p xÕp mét c¸ch l«gic, b¶n th©n c¸c h×nh còng cha ®îc s¾p
xªp theo trËt tù l«gic, chóng chØ ®îc m« t¶ chø cha ®îc ®Þnh nghÜa. Quan hÖ
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
12
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
l«gic cña c¸c h×nh còng cha ®îc nªu lªn ë giai ®o¹n nµy, ch¼ng h¹n cha thÊy
®îc quan hÖ l«gic gi÷a h×nh vu«ng vµ h×nh ch÷ nhËt.
Ch¬ng 2
D¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng
mét sè h×nh h×nh häc ë líp 1
1. C¬ së t©m lý cña häc sinh líp 1
Häc sinh l¬p 1 thùc hiÖn bíc chuyÓn tõ ho¹t ®éng vui ch¬i sang ho¹t
®«ng häc tËp víi t c¸ch lµ ho¹t ®äng chñ ®¹o.Lóc nµy, ho¹t ®éng häc tËp b¾t
®Çu ®îc h×nh thµnh. V× vËy, c¸c tiÕt häc ph¶i ®îc tæ chøc theo h×nh thøc “võa
häc võa ch¬i”. Néi dung “c¸c yÕu tè h×nh häc”®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh líp 1
víi t c¸ch lµ mét “tuyÕn kiÕn thøc” kh«ng thÓ thiÕu trong m«n to¸n líp 1.
1.1. Tri gi¸c
Líp 1 lµ líp ®Çu tiªn cña b©c häc tiÓu häc, c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng häc
tËp ®ang b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh. Tri gi¸c cña häc sinh líp 1 chñ yÕu lµ tri giac
chung chung ®¹i thÓ, cha ®i vµo chi tiªt sù vËt hiÖn tîng, tri gi¸c ph©n biÖt b¾t
®Çu ®îc h×nh thµnh nhng cßn non yÕu.
VÝ dô:
Khi häc vÒ h×nh trßn, häc sinh ®îc quan s¸t b¸nh xe, quan s¸t «ng s÷a
cã d¹ng h×nh trßn, tõ ®ã häc sinh tri gi¸c mét c¸ch ®¹i thÓ vµ sau ®ã cã biÓu tîng vÒ h×nh trßn, nhng vËt cã h×nh d¹ng nh vËy ®îc gäi lµ h×nh trßn.
1.2. T duy
NÕu nh ë løa tuæi mÉu gi¸o, tri gi¸c cña häc sinh ph¸t triÓn kh¸ m¹nh
th× b¾t ®Çu lªn líp 1 t duy cña häc sinh b¾t ®Çu ®îc ph¸t triÓn. Häc sinh líp
1chñ yÕu lµ t duy cô thÓ, t duy kinh nghiÖm. V× vËy nh÷ng tiÕt häc ë líp 1,
gi¸o viªn sö dông ph¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan hîp lý th× tiÕt häc sÏ rÊt hiÖu
qu¶, g©y høng thó häc tËp cho häc simh.
VÝ dô:
Khi d¹y bµi H×nh trßn, gi¸o viªn kh«ng chØ sö dông ®å dïng trùc quan
c¸c miÕng b×a, h×nh vÏ mµ cã thÓ su t©m nhng vËt thËt cã d¹ng h×nh trßn häc
sinh cã thÓ gÆp trong cuéc sèng (miÖng b¸t, b¸nh xe, èng s÷a) cho häc sinh
quan s¸t, vµ giíi thiÖu cho häc sinh ®ã lµ h×nh trßn.
Nh÷ng h×nh ¶nh g¾n víi cuéc sèng thùc tiÔn cña c¸c em sÏ thu hót, g©y
høng thó häc tËp, tõ ®ã kÝch thÝch sù t duy cña c¸c em.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
13
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
1.3. Chó ý vµ ghi nhí
Häc sinh líp 1 míi b¾t ®Çu ®îc lµm quen víi ho¹t ®éng häc, v× vËy sù
chó ý, ghi nhí cña häc sinh cha ph¸t triÓn. Sù chó ý, ghi nhí chñ yÕu lµ cha cã
chñ ®Þnh. §Ó häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc, gi¸o viªn ph¶i thiÕt kÕ ph¬ng tiÖn
d¹y häc trùc quan mang tÝnh thÈm mü, nhng vÉn ®¶m b¶o néi dung kiÕn thøc
th× míi thu hót ®îc häc sinh vµo tiÕt häc.
Trªn c¬ së t×m hiÓu t©m lý cña häc sinh líp 1, trong ch¬ng nµy t«i xin
tr×nh bµy c¸c bíc d¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh h×nh häc cho häc
sinh líp 1.
2. D¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng mét sè h×nh h×nh häc ë líp 1
ë líp 1, häc sinh ®îc h×nh thµnh biÓu tîng vÒ h×nh vu«ng, h×nh trßn,
h×nh tam gi¸c nh mét “toµn thÓ”, g¾n liÒn víi h×nh d¹ng cña chóng, tøc lµ
kh«ng yªu cÇu ph©n tÝch c¸c yÕu tè, ®Æc ®iÓm cña h×nh.
ViÖc h×nh thµnh biÓu tîng vÒ c¸c h×nh nãi trªn ®îc tiÕn hµnh trong mét
sè tiÕt vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc ë phÇn “biÓu tîng ban ®Çu”, sau ®ã ®îc tiÕn
hµnh xen kÏ víi viÖc d¹y c¸c kiÕn thøc kh¸c trong suèt ch¬ng tr×nh líp 1 vµ
c¸c líp trªn th«ng qua c¸c bµi luyÖn tËp.
Cã thÓ tiÕn hµnh gi¶ng d¹y theo tr×nh tù sau khi d¹y c¸c bµi “h×nh thµnh
biÓu tîng h×nh h×nh häc” cho häc sinh líp 1.
Bíc 1: Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t mét sè mÉu vËt cã mµu s¾c,
kÝch thíc, vÞ trÝ ®¨t h×nh, chÊt liÖu kh¸c nhau vµ giíi thiÖu tªn h×nh.
Bíc 2: Häc sinh chän h×nh ®ang häc trong sè nhiÒu h×nh ®· häc.
Bíc 3: Häc sinh tù t×m vÝ dô trong thùc tÕ vÒ h×nh ®ang häc.
Bíc 4: Häc sinh tù t¹o h×nh ch¼ng h¹n:
T« mµu h×nh (®Ó cã toµn bé h×nh)
T« theo nÐt ®øt ®Ó cã biªn cña h×nh.
Dïng que tÝnh hoÆc t¨m ®Ó xÕp h×nh.
Nèi c¸c ®iÓm ®· cho s½n ®Ó cã h×nh.
C¾t, ghÐp hoÆc gÊp h×nh
§©y chØ lµ mét trong nh÷ng c¸ch mµ gi¸o viªn cã thÓ sö dông ®Ó h×nh
thµnh biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh líp 1.Trong ch¬ng nµy t«i xin
tr×nh bµy c¸c bíc d¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng h×nh tam gi¸c, ®iÓm vµ ®o¹n
th¼ng cho häc sinh líp 1.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
14
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
2.1. D¹y häc h×nh thµnh biÓu tîng “ h×nh tam gi¸c” .
C¸ch 1.
Bíc 1:
Gi¸o viªn ®Ýnh mét h×nh tam gi¸c lªn b¶ng, nãi “§©y lµ h×nh tam gi¸c”,
nh»m gióp häc sinh nhËn ra mét “vËt mÉu”. Sau ®ã, gi¸o viªn cho vµi häc sinh
råi c¶ líp lÆp l¹i.
Gi¸o viªn xoay h×nh tam gi¸c vµ hái: “§©y lµ h×nh g×?”, häc sinh tr¶ lêi
“H×nh tam gi¸c”.Vµi häc sinh lÆp l¹i.
Sau ®ã gi¸o viªn dÞch chuyÓn vËt mÉu ®Õn vÞ trÝ kh¸c nhau, hoÆc ®a ra
mét sè h×nh tam gi¸c cã kÝch thíc kh¸c nhau, hoÆc mµu s¾c kh¸c nhau. Cho
häc sinh quan s¸t vµ tr¶ lêi ®îc “§ã còng lµ h×nh tam gi¸c”.
Bíc 2:
Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh chän trong hép ®å dïng häc to¸n mét sè
h×nh tam gi¸c vµ gäi mét sè häc sinh gi¬ h×nh tam gi¸c lªn vµ hái “§©y lµ
h×nh g×?”. Khi ®ã häc sinh tr¶ lêi “§©y lµ h×nh tam gi¸c”. Sau ®ã cho häc sinh
t×m trong thùc tÕ nh÷ng ®å vËt co h×nh d¹ng lµ h×nh tam gi¸c.
Bíc 3:
Gi¸o viªn cho häc sinh nªu vÝ dô vÒ h×nh tam gi¸c trong thùc tÕ, ch¼ng
h¹n: l¸ cí thÓ thao (cã) h×nh tam gi¸c, c¸i ªke (cã) h×nh tam gi¸c, b¶ng chØ
dÉn ®êng vßng (cã) h×nh tam gi¸c…
Bíc 4.
Gi¸o viªn cho häc sinh më Vë bµi tËp in s½n vµ gi¶i c¸c bµi tËp :
T« mµu h×nh tam gi¸c, t« nÐt ®øt ®Ó cã h×nh tam gi¸c, nèi c¸c ®iÓm (®·
cã s½n) ®Ó cã h×nh tam gi¸c.
Gi¸o viªn cho häc sinh dïng que tÝnh (hoÆc t¨m) ®Ó xÕp h×nh tam gi¸c.
Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lÊy giÊy b×a gÊp råi c¾t ra mét h×nh tam
gi¸c …v v.
Häc sinh thao t¸c vµ quan s¸t trªn c¸c vËt mÉu ®ång thêi tiÕp nhËn
th«ng tin cña gi¸o viªn , tõ ®ã cã biÓu îng cô thÓ vÒ “h×nh tam gi¸c” mét c¸ch
“to¸n thÓ”.
Gi¸o viªn vÏ h×nh tam gi¸c lªn b¶ng vµ nãi “h×nh tam gi¸c” trªn c¬ së
®ã häc sinh tri gi¸c trªn nh÷ng m« h×nh h×nh häc. Trong khi gi¸o viªn chó ý
xÕp ®Æt c¸c h×nh c¹nh nhau (vÝ dô h×nh vu«ng ®Æt c¹nh h×nh trßn, h×nh tam
gi¸c ®Æt c¹nh h×nh vu«ng) ®Ó häc sinh tËp so s¸nh ®èi chiÕu.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
15
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
VÝ dô:
C¸ch 2:
Còng cã thÓ d¹y bµi nµy theo mét c¸ch kh¸c nhng c¸c bíc c¬ b¶n còng
gièng nh c¸ch ë trªn.
Bíc 1: Gi¸o viªn g¾n lªn b¶ng c¸c tÊm b×a cã h×nh d¹ng kh¸c nhau
(trong ®ã cã c¸c h×nh ®· ®îc häc nh h×nh vu«ng, h×nh trßn vµ h×nh cha häc nh
h×nh tam gi¸c). Sau ®ã gi¸o viªn sÏ yªu cÇu häc sinh chØ ra h×nh ®· häc (h×nh
vu«ng, h×nh trßn). Tiªp tôc gi¸o viªn hái häc sinh “em cßn biÕt h×nh nµo n÷a
kh«ng?”. NÕu häc sinh tr¶ lêi ®îc h×nh tam gi¸c th× gi¸o viªn cho c¸c häc sinh
kh¸c nh¾c l¹i. NÕu häc sinh kh«ng tr¶ lêi ®îc th× gi¸o viªn giíi thiÖu víi häc
sinh “trªn b¶ng c« cßn cã h×nh tam gi¸c”, gi¸o viªn võa nãi, võa chØ vµo h×nh
tam gi¸c, sau ®ã cho häc sinh nh¾c l¹i.
Bíc 2: Tæ chøc cho häc sinh xem c¸c h×nh tam gi¸c trong c¸c h×nh tam
gi¸c trong s¸ch gi¸o khoa, gi¸o viªn vÏ h×nh tam gi¸c lªn b¶ng vµ gäi tªn
“h×nh tam gi¸c”. Khi ®ã häc sinh tri gi¸c trªn m« h×nh cña h×nh tam gi¸c vµ tõ
®ã häc sinh cã biÓu tîng vÒ h×nh tam gi¸c.
Bíc 3: Tæ chøc cho häc sinh t×m trong hép ®å dïng häc to¸n mét sè
h×nh tam gi¸c vµ gäi mét sè häc sinh gi¬ h×nh tam gi¸c lªn vµ hái “®©y lµ h×nh
g×?”. Khi ®ã häc sinh tr¶ lêi: “®©y lµ h×nh tam gi¸c”. Cho häc sinh thùc hiÖn
nhiÒu lÇn.
Bíc 4: Gi¸o viªn cho häc sinh nªu vÝ dô vÒ h×nh tam gi¸c trong thøc tÕ
ch¼ng h¹n: l¸ cê thÓ thao (cã) h×nh tam gi¸c, kh¨n quµng ®á (cã) h×nh tam
gi¸c…
Bíc 5: Tæ chøc cho häc sinh lµm bµi tËp t¬ng tù nh bíc 4 ë c¸ch 1.
Trªn ®©y lµ 2 trong nhiÒu c¸ch mµ chóng ta cã thÓ sö dông ®Ó h×nh
thµnh biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh. §Ó h×nh thµnh biÓu tîng vÒ h×nh
vu«ng, h×nh trßn cho häc sinh ta còng cã thÓ tiÕn hµnh t¬ng tù theo c¸ch 1
hoÆc c¸ch 2 hoÆc cã nh÷ng c¸ch kh¸c, tuú thuéc vµo tr×nh ®é cña häc sinh líp
m×nh d¹y. Nhng ë líp 1 th× c¸ch 1 thêng ®îc nhiÒu gi¸o viªn lùa chän nhÊt v×
nã phï hîp víi mäi ®èi tîng häc sinh.
Bªn c¹nh viÖc h×nh thµnh biÓu tîng vÒ h×nh vu«ng, h×nh trßn, h×nh tam
gi¸c, häc sinh líp mét cßn ®îc h×nh thµnh biÓu tîng vÒ ®iÓm, ®o¹n th¼ng.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
16
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
2.2. H×nh thµnh biÓu tîng vÒ ®iÓm, ®o¹n th¼ng
Häc sinh nhËn biÕt ®îc ®iÓm, ®o¹n th¼ng mét c¸ch trùc tiÕp, th«ng qua
nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ. TËp ®äc tªn c¸c ®iÓm vµ ®o¹n th¼ng.
Ch¼ng h¹n, gi¸o viªn chÊm mét chÊm trßn trªn b¶ng, viÕt bªn c¹nh
chÊm trßn ch÷ A (A ) vµ híng dÉn häc sinh ®äc “®iÓm A”. Cho häc sinh ®äc
l¹i nhiÒu lÇn, sau ®ã cho c¶ líp ®äc l¹i.
HoÆc gi¸o viªn chÊm 2 ®iÓm A vµ B, dïng thíc nèi 2 ®iÓm A vµ B híng
dÉn häc sinh ®äc “®o¹n th»ng AB”.
A
B
Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh ®äc tªn c¸c ®iÓm: B ®äc lµ bª, C ®äc lµ xª,
D ®äc lµ ®ª, ®o¹n th¼ng BC ®äc lµ “®o¹n th»ng bª xª”.
ViÖc h×nh thµnh biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh ë líp 1 lµ rÊt
quan träng. Nã cïng cÊp cho häc sinh h×nh ¶nh tæng thÓ cña mét h×nh. Tuy
nhiªn ®Ó còng cè biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh th× hÖ thèng c¸c bµi
tËp l¹i ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh rÊt lín. V× vËy ®Ó häc sinh líp mét cã ®îc biÓu
tîng vÒ h×nh h×nh häc th× gi¸o viªn cÇn ph¶i x©y dùng, thèng kª hÖ thèng bµi
tËp luyÖn tËp cho häc sinh.
3. Bµi tËp còng cè biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc sinh líp 1
3.1. D¹ng bµi tËp vÒ nhËn d¹ng h×nh
3.1.1. T« mµu c¸c h×nh cã h×nh d¹ng theo yªu cÇu
§©y lµ d¹ng bµi tËp nh»m còng cè biÓu tîng cña h×nh h×nh häc mµ häc
sinh ®· ®îc häc. §Ó lµm ®îc bµi tËp nµy, häc sinh ph¶i cã biÓu tîng cña h×nh
®ã ë trong ®Çu, ph©n biÖt h×nh d¹ng cña c¸c h×nh kh¸c nhau.
VÝ dô: (bµi 1 - trang 10 - to¸n 1).
T« mµu vµ c¸c h×nh: Cïng h×nh d¹ng th× t« cïng mµu.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
17
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bµi gi¶i
Khi lµm bµi tËp nµy yªu cÇu häc sinh ph¶i t« ®îc mµu c¸c h×nh: cïng
h×nh d¹ng th× t« cïng mµu. Ch¼ng h¹n:
®ã
3.1.2. Cho s½n sè lîng h×nh cÇn nhËn d¹ng, häc sinh chØ viÖc ®Õm ®ñ sè h×nh
§©y lµ d¹ng bµi tËp nhËn d¹ng h×nh t¬ng tù víi d¹ng ë trªn. Tuy nhiªn
yªu cÇu cña d¹ng nµy lµ häc sinh ph¶i ph©n biÖt ®îc h×nh d¹ng tæng thÓ cña
c¸c h×nh. Bµi tËp nµy chØ phï hîp víi yªu cÇu lµm miÖng trªn b¶ng còng cè
ngay t¹i phÇn luyÖn tËp sau khi h×nh thµnh kiÕn thøc míi hoÆc lµ ë tiÕt luyÖn
tËp.
VÝ dô: T×m trªn h×nh vÏ bªn 1 h×nh vu«ng vµ 2 h×nh tam gi¸c.
Bµi gi¶i
Víi bµi to¸n nµy häc sinh sÏ chØ trùc tiÕp trªn h×nh vÏ hoÆc còng cã thÓ
t« mµu ®Ó ph©n biÖt nh sau:
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
18
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
3.1.3. §Õm sè lîng h×nh cÇn nhËn d¹ng
§èi víi lo¹i bµi tËp vÒ ®Õm c¸c h×nh trong c¸c h×nh trong ®ã cã nh÷ng
h×nh mµ b¶n th©n nã l¹i chøa nhiÒu h×nh kh¸c (cÊu h×nh) th× ngoµi kh¶ n¨ng
®Õm chÝnh x¸c, häc sinh cßn ph¶i biÕt ph©n tÝch vµ tæng hîp h×nh th× míi ®Õm
®ñ sè h×nh. ë tiÓu häc, ®Æc biÖt lµ häc sinh líp 1 cã thÓ tiÕn hµnh nhËn d¹ng
h×nh h×nh häc theo nh÷ng thao t¸c: c¾t vµ ghÐp h×nh, ph©n tÝch vµ tæng hîp
h×nh nhê viÖc ghi sè, kÕt hîp c¸c yÕu tè.
VÝ dô: (bµi 5 – trang 42 – To¸n 1).
H×nh bªn cã mÊy h×nh tam gi¸c?
H×nh a
Bµi gi¶i
C¸ch 1: Víi bµi tËp nµy gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh lÊy bót mµu t«
mµy kh¸c nhau vµo mçi h×nh tam gi¸c nhá råi c¾t rêi ra ®Ó thÊy cã 2 h×nh tam
gi¸c: h×nh b (Tam gi¸c ®á vµ tam gi¸c vµng), sau ®ã ghÐp chóng l¹i ®Ó cã tam
gi¸c thø 3 (h×nh c)
H×nh b
Sinh viªn: Lª
H×nh
c
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa
GDTH
19
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
ë ®©y qu¸ tr×nh ph©n tÝch cho ta 2 h×nh tam gi¸c, qu¸ tr×nh tæng hîp
thªm 1 h×nh tam gi¸c n÷a. Do ®ã trong h×nh a cã tÊt c¶ 3 h×nh tam gi¸c.
C¸ch 2: Bµi to¸n nµy cã thÓ híng dÉn häc sinh lµm theo c¸ch ghi sè nh
sau:
H×nh tam gi¸c
Sè lîng
Ghi sè 1, ghi sè 2
2 h×nh
Ghi sè 1 vµ 2
1 h×nh
1
2
VËy cã tÊt c¶ 3 h×nh tam gi¸c.
3.1.4. Cho s½n vµi t×nh huèng vÒ sè lîng h×nh cÇn nhËn d¹ng, trong ®ã cã
mét t×nh huèng ®óng vµ c¸c t×nh huèng cßn l¹i sai. Häc sinh ph¶i x¸c ®Þnh ®îc t×nh
huèng ®óng sai.
VÝ dô: §óng ghi ®, sai ghi s.
H×nh bªn cã:
4 h×nh vu«ng
5 h×nh vu«ng
Bµi gi¶i
H×nh bªn cã:
4 h×nh vu«ng s
5 h×nh vu«ng
®
§©y lµ d¹ng to¸n ®Õm h×nh, häc sinh cÇn ph¶i ®Õm chÝnh x¸c c¸c h×nh
trong “cÊu h×nh”. Cã thÓ ®Õm theo c¸ch ghi sè hoÆc t« mµu.
3.1.5. Sö dông c¸c trß ch¬i häc tËp
§èi víi häc sinh líp 1, tiÕt häc cÇn kÕt hîp tæ chøc c¸c trß ch¬i nh vËy
sÏ gi¶m ®i sù c¨ng th¼ng cña tiÕt häc, g©y høng thó häc tËp cho häc sinh thùc
hiÖn ®îc môc tiªu “ch¬i mµ häc, häc mµ ch¬i”. Nh÷ng tiÕt häc nµo, gi¸o viªn
cã kinh nghiÖm kÕt hîp mét c¸ch khÐo lÐo gi÷a néi dung kiÕn thøc vµ c¸c trß
ch¬i, häc sinh sÏ rÊt hµo høng tham gia kÕt qu¶ lµ chóng ta sÏ cã 1 tiÕt häc võa
nhÑ nhµng, høng thó, ®¶m b¶o ®îc kiÕn thøc cung cÊp cho häc sinh. §èi víi
néi dung d¹y häc “c¸c yÕu tè h×nh häc” th× viÖc sö dông trß ch¬i häc tËp cã
vai trß kh«ng nhá, gãp phÇn vµo viÖc còng cè biÓu tîng h×nh h×nh häc cho häc
sinh tiÓu häc nãi chung vµ häc sinh líp 1 nãi riªng.
VÝ dô: Trß ch¬i
§å vËt vµ h×nh d¹ng cña chóng.
Sinh viªn: Lª
ThÞ Sen - Líp K30B Khoa GDTH
20
- Xem thêm -