Tài liệu đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố nha trang, tỉnh khánh hòa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG LƢƠNG VĂN BÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN XUẤT NGŨ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ NHA TRANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG LƢƠNG VĂN BÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN XUẤT NGŨ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ NHA TRANG LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 525/QĐ-ĐHNT ngày 26/9/2016 Quyết định thành lập HĐ: Ngày bảo vệ: Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ THỊ THANH VINH Chủ tịch Hội đồng: TS. TRẦN ĐÌNH CHẤT Phòng Đào tạo Sau Đại học: KHÁNH HÒA - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang” là công trình nghiên cứu của tôi. Các thông tin, số liệu, kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Khánh Hòa, tháng 4 năm 2018 Tác giả Lƣơng Văn Bình iii LỜI CẢM ƠN Trong hai năm học tập, nghiên cứu, đƣợc sự giúp đỡ tận trình của quý thầy, cô khoa Kinh tế, phòng Đào tạo Sau đại học, Trƣờng Đại học Nha Trang. Quý thầy, cô đã tận trình hƣớng dẫn, giảng dạy trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Qua đây, tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý Cơ quan, Ban, Ngành, Đơn vị sản xuất, các Trƣờng đào tạo nghề đóng trên địa bàn thành phố Nha Trang nhƣ: Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Sở LĐTB&XH Khánh Hòa, Phòng LĐTB&XH Nha Trang, Trung tâm xúc tiến việc làm, Sở GD&ĐT Khánh Hòa, Cục thống kê, cán bộ quản lý các cơ sở sản xuất, các cán bộ quản lý, giáo viên, học viên thuộc đối tƣợng thanh niên xuất ngũ của trƣờng cao đẳng nghề, trƣờng trung cấp nghề và các cơ sở dạy nghề thành phố Nha Trang đã trận trình giúp đỡ, cung cấp những tài liệu và thông tin, tạo điều kiện và đóng góp nhiều ý kiến hay cho nghiên cứu của luận văn này. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đỗ Thị Thanh Vinh, ngƣời đã tận trình hƣớng dẫn, chỉ bảo và trực tiếp hƣớng dẫn giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến sự giúp đỡ, hỗ trợ của các bạn đồng nghiệp và cũng xin cảm ơn chân thành đến những ngƣời thân, những ngƣời trong gia đình tôi đã động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Dù đã cố gắng rất nhiều trong suốt quá trình thực hiện và nghiên cứu. Tuy nhiên, luận văn không thể tránh khỏi những sai sót. Tác giả rất mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Khánh Hòa, tháng 01 năm 2018 Tác giả Lƣơng Văn Bình iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................iv MỤC LỤC .......................................................................................................................v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................... x DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................................xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ........................................................................................... xii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................3 4. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài .............................................................................3 5. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu .....................................................................................5 6. Các công trình nghiên cứu có liên quan ......................................................................5 7. Kết cấu của luận văn ....................................................................................................8 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ .................9 1.1. Một số khái niệm đào tạo nghề cơ bản .....................................................................9 1.1.1. Các khái niệm về nghề nghiệp và chuyên môn nghề nghiệp ................................ 9 1.1.1.1. Nghề nghiệp ........................................................................................................9 1.1.1.2. Chuyên môn nghề nghiệp ...................................................................................9 1.1.2. Những khái niệm và đặc trƣng phân loại cơ bản đào tạo nghề ........................... 10 1.1.2.1. Khái niệm đào tạo nghề ....................................................................................10 1.1.2.2. Những đặc trƣng cơ bản của đào tạo nghề .......................................................11 1.1.2.3. Phân loại đào tạo nghề ......................................................................................12 1.2. Nội dung đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ ....................................................12 1.2.1. Xác định nhu cầu đào tạo nghề............................................................................12 1.2.2. Mục tiêu đào tạo nghề ......................................................................................... 13 1.2.3. Xác định chƣơng trình đào tạo nghề ...................................................................14 1.2.4. Phƣơng pháp đào tạo ........................................................................................... 15 1.2.5. Xác định kinh phí đào tạo ....................................................................................17 1.2.6. Đánh giá kết quả đào tạo nghề ............................................................................17 v 1.3. Những đặc điểm đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ ........................................17 1.3.1. Đặc điểm của thanh niên xuất ngũ ......................................................................17 1.3.2. Đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ ................................................................ 18 1.4. Các nhân tố chủ yếu ảnh hƣởng đến đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ .........20 1.4.1. Các nhân tố thuộc về hệ thống đào tạo nghề .......................................................20 1.4.1.1. Cơ sở vật chất, trang thiết bị .............................................................................20 1.4.1.2. Chƣơng trình dạy và học nghề .........................................................................21 1.4.1.3. Đội ngũ giáo viên ............................................................................................. 22 1.4.1.4. Lƣợng học sinh tham gia học nghề ..................................................................22 1.4.2. Các nhân tố tự nhiên ảnh hƣởng đến đào tạo nghề .............................................22 1.4.2.1. Tốc độ phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..............................................22 1.4.2.2.cơ hội và thách thức toàn cầu hóa và yêu cầu hội nhập khu vực và quốc tế .....23 1.4.2.3. Các yếu tố dân số .............................................................................................. 24 1.4.2.4. Thái độ xã hội và nhận thức của ngƣời dân .....................................................25 1.5. Kinh nghiệm trong và ngoài nƣớc về đào tạo nghề ................................................25 1.5.1. Kinh nghiệm ở nhật bản ......................................................................................26 1.5.2. Kinh nghiệm ở đức .............................................................................................. 26 1.5.3. Kinh nghiệm ở thái lan ........................................................................................ 27 1.5.4. Kinh nghiệm ở trong nƣớc .................................................................................28 Kết luận chƣơng 1 .........................................................................................................29 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN XUẤT NGŨ TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG ................................................................................30 2.1. Tổng quan về đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ thành phố nha trang ............30 2.2. Điều kiện tự nhiên – kinh tế - xã hội ảnh hƣởng đến đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ thành phố nha trang ........................................................................................ 30 2.2.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội ....................................................................30 2.2.1.1. Vị trí, địa hình và khí hậu .................................................................................30 2.2.1.2. Tiềm năng về tài nguyên ..................................................................................31 2.2.1.3. Đặc điểm kinh tế thành phố nha trang .............................................................. 32 2.2.2. Đặc điểm dân số, lao động của thành phố nha trang ...........................................37 2.2.2.1. Đặc điểm dân số ............................................................................................... 37 2.2.2.2. Đặc điểm lao động của thành phố nha trang ....................................................37 vi 2.3. Đặc điểm đời sống dân cƣ, văn hóa, y tế, giáo dục ................................................40 2.4. Chính sách về đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho tnxn qua đtn ....................41 2.4.1. Chủ trƣơng của nhà nƣớc ....................................................................................41 2.4.2. Chính sách giải quyết việc làm cho thanh niên xuát ngũ qua đào tạo nghề ........43 2.5.Thực trạng đào tạo nghề ở thành phố nha trang ......................................................45 2.5.1. Hệ thống mạng lƣới cơ sở dạy nghề và hệ thống quy mô đào tạo nghề .............45 2.5.1.1. Hệ thống mạng lƣới cơ sở dạy nghề .................................................................45 2.5.1.2. Hệ thống quy mô đào tạo nghề .........................................................................46 2.5.1.3. Cơ cấu ngành nghề đào tạo...............................................................................48 2.5.1.4. Chất lƣợng đào tạo............................................................................................ 49 2.5.1.5. Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý dạy nghề ................................................50 2.5.1.6. Chƣơng trình nghề và giáo trình đào tạo và cơ sở vật chất, thiết bị .................52 2.6. Thực trạng đào tạo nghề cho tnxn thành phố nha trang các năm qua ....................54 2.6.1. Qui mô và tốc độ tăng đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ ............................ 54 2.6.2. Các ngành nghề đƣợc đào tạo nghề và cơ cấu ngành nghề .................................55 2.6.3. Tình hình giải quyết việc làm sau đào tạo nghề của thanh niên xuất ngũ ...........57 2.7. Đánh giá công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố nha trang những năm 2011- 2016 ..................................................................................59 2.7.1. Thực trạng công tác dự báo nhu cầu đào tạo nghề ..............................................59 2.7.1.1. Nhu cầu lao động qua đào tạo nghề trong các lĩnh vực kinh tế .......................59 2.7.1.2. Nhu cầu học nghề của lao động thành phố nha trang .......................................61 2.7.1.3. Mục tiêu đào tạo nghề ......................................................................................62 2.7.2. Chƣơng trình đào tạo nghề ..................................................................................63 2.7.3. Lựa chọn phƣơng pháp và cơ sở đào tạo ............................................................. 67 2.7.4. Xác định kinh phí đào tạo nghề ...........................................................................67 2.7.5. Kiểm tra đánh giá kết quả đào tạo nghề .............................................................. 71 2.7.5.1. Quản lý và kiểm định chất lƣợng đào tạo nghề ................................................71 2.7.5.2. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật, quy chế đào tạo nghề .............72 2.8. Khảo sát cảm nhận của cán bộ quản lý, giáo viên cơ sở dạy nghề và chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh về công tác đào tạo nghề của thanh niên xuất ngũ tại thành phố nha trang. .............................................................................................................................. 73 2.8.1. Mục đích khảo sát ................................................................................................ 73 vii 2.8.2. Bản câu hỏi và chọn mẫu.....................................................................................73 2.8.3. Phƣơng pháp khảo sát .......................................................................................... 74 2.8.4. Công cụ thu nhập thông tin .................................................................................74 2.8.5. Kết quả khảo sát và thảo luận ..............................................................................75 2.9. Đánh giá chung công tác đào tạo nghề ...................................................................78 2.9.1. Những kết quả đạt đƣợc ......................................................................................78 2.9.2. Những tồn tại, hạn chế cho đào tạo nghề ............................................................ 79 2.9.3. Nguyên nhân ........................................................................................................80 2.9.3.1. Nguyên nhân của những thành công ................................................................ 80 2.9.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại ......................................................... 81 Kết luận chƣơng 2 .........................................................................................................82 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN XUẤT NGŨ THÀNH PHỐ NHA TRANG ..............................................................................83 3.1. Quan điểm định hƣớng trong công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố nha trang giai đoạn 2016-2022 ........................................................ 83 3.1.1. Quan điểm............................................................................................................83 3.1.2 định hƣớng nhiệm vụ phát triển đào tạo nghề cho lao động ................................ 83 3.1.3. Mục tiêu đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ thành phố nha trang .................85 3.1.3.1. Mục tiêu chung .................................................................................................85 3.1.3.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................85 3.2. Dự báo nhu cầu đtn cho tnxn thành phố nha trang đến năm 2022 ......................... 86 3.3. Các giải pháp cơ bản đào tạo nghề cho tnxn tại thành phố nha trang ....................87 3.3.1. Những giải pháp hoàn thiện công tác đào tạo nghề ............................................87 3.3.1.1. Xác định nhu cầu đào tạo .................................................................................87 3.3.1.2. Từng bƣớc hoàn thiện chƣơng trình đào tạo nghề ...........................................88 3.3.1.3. Từng bƣớc hoàn thiện phƣơng pháp công tác tổ chức đào tạo nghề ................89 3.3.1.4. Từng bƣớc hoàn thiện xây dựng kinh phí đào tạo nghề ...................................90 3.3.1.5. Hoàn thiện công tác đánh giá kết quả đào tạo ..................................................91 3.3.2. Những giải pháp đối với cơ sở đào tạo nghề ......................................................92 3.3.2.1. Phát triển quy mô các cơ sở đào tạo nghề và nâng cao chất lƣợng đội ngũ giáo viên dạy nghề .................................................................................................................92 viii 3.3.2.2. Thực hiện kiểm định chất lƣợng đào tạo nghề, đổi mới phƣơng pháp giảng dạy, cách thi, kiểm tra, đánh giá ....................................................................................93 3.3.3. Những giải pháp khác .......................................................................................... 95 3.3.3.1. Các giải pháp về sử dụng lao động qua đào tạo nghề .....................................95 3.3.3.2. Phát triển kinh tế - xã hội, tạo thêm nhiều việc làm cho lao động qua đào tạo nghề ............................................................................................................................... 95 3.3.3.3. Tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về đào tạo nghề ................................................ 95 3.3.3.4. Tăng cƣờng nguồn tài chính cho đào tạo nghề................................................. 96 3.4. Một số kiến nghị: .................................................................................................... 96 3.4.1. Đối với cơ sở dạy nghề ........................................................................................ 96 3.4.2. Đối với lao động trong nghề ................................................................................ 96 3.4.3. Đối với doanh nghiệp .......................................................................................... 96 3.4.4. Đối với ubnd tỉnh và sở lđtb&xh ......................................................................... 96 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................................... 98 Kết Luận ........................................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 100 PHỤ LỤC ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT KÝ HIỆU, VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ BCHQS Bộ Chỉ huy quân sự CĐ - ĐH Cao đẳng – Đại học CĐN Cao đẳng nghề CHXHCN Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa CNH-HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CSDN Cơ sở dạy nghề DNTN Doanh nghiệp tƣ nhân ĐTN Đào tạo nghề GD-ĐT Giáo dục - Đào tạo HS-SV Học sinh – Sinh viên ILO Tổ chức lao động quốc tế ( International Labour Organization) KT-XH Kinh tế - Xã hội KCN Khu công nghiệp LĐTB&XH Lao động thƣơng binh và Xã hội TCDN Trung cấp dạy nghề TCN Trung cấp nghề THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông THCN-DN Trung học chuyên nghiệp – Dạy nghề TNXN Thanh niên xuất ngũ UBND Ủy ban nhân dân VAC Vƣờn ao chuồng x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Sản lƣợng thủy sản tại thành phố Nha Trang ...............................................33 Bảng 2.2. Giá trị sản xuất Công nghiệp tại thành phố Nha Trang ............................... 33 Bảng 2.3.Tổng mức bán lẽ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tại thành phố Nha Trang .. 34 Bảng 2.4. Bảng thu, chi ngân sách của thành phố Nha Trang ......................................36 Bảng 2.5. Dân số và tốc độ tăng trƣởng dân số trung bình thành phố năm 2011 – 2015 .... 37 Bảng 2.6. Số lao động đang làm việc phân theo ngành kinh tế ....................................38 Bảng 2.7. Số học sinh phổ thông tại thành phố Nha Trang qua các năm .....................39 Bảng 2.8. Tình hình việc làm cho thanh niên xuất ngũ giai đoạn 2011-2016 ..............43 Bảng 2.9. Thu nhập bình quân 1 tháng của lao động làm công ăn lƣơng từ 15 tuổi trở lên đang làm việc phân theo giới tính .......................................................... 44 Bảng 2.10. Hệ thống trƣờng Cao đẳng, TCN, TTDN và các Cơ sở DN tính đến năm 2016 . 46 Bảng 2.11. Lực lƣợng quy mô tuyển sinh đào tạo của các trƣờng Cao đẳng, Trung cấp, CSDN. .. 47 Bảng 2.12. Đội ngũ giảng viên, giáo viên và các bộ quản lý -2016 ............................. 51 Bảng 2.13. Cơ sở vật chất của các cơ sở đào tạo ......................................................... 53 Bảng 2.14. TNXN đƣợc ĐTN qua các năm từ 2011 -2016 ..........................................55 Bảng 2.15. Tỷ trọng đào tạo trong một số nghề qua các năm 2011-2016 ....................56 Bảng 2.16. Tỷ trọng đào tạo nghề trong một số nghề qua các năm ............................. 61 Bảng 2.17. Các chƣơng trình đào tạo nghề đang thực hiện tại cơ sở .......................... 64 Bảng 2.18. Định mức chi phí đào tạo một số nghề trình độ cao đẳng, trung cấp, sơ cấp ....68 Bảng 2.19. Kết quả thực hiện hỗ trợ dạy nghề cho lao động nông thôn 2011 – 2016 ..70 Bảng 2.20. Số TNXN tham gia học nghề qua các năm tại thành phố Nha Trang ........71 Bảng 2.21. Đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của thanh niên xuất ngũ hiện đang công tác tại cơ quan đơn vị. .................................................................75 Bảng 2.22. Đánh giá chất lƣợng đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tạo các cơ sở đào tạo nghề ................................................................................................. 76 Bảng 2.23. Đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu chất lƣợng của thanh niên xuất ngũ hiện đang công tác tại các cơ quan sản xuất kinh doanh .....................................77 Bảng 2.24. Đánh giá mức độ phù hợp của chƣơng trình đào tạo nghề cho thánh niên xuất ngũ so với yêu cầu thực tiễn nói chung và cả cơ sở sử dụng thanh niên xuất ngũ nói riêng. ........................................................................................ 78 xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, để nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp, một trong những giải pháp có tính chất quyết định là nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực. Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực đƣợc hiểu là nâng cao thể lực, trí lực, phẩm chất tâm lý, tác phong công nghiệp, tính kỷ luật và chấp hành luật pháp của ngƣời lao động theo yêu cầu của thị trƣờng. Việt Nam đƣợc các đối tác nƣớc ngoài đánh giá là có nguồn nhân lực dồi dào và chi phí rẻ. Đây là một lợi thế vô cùng quan trọng để thực hiện kinh tế xã hội trong giai đoạn mới. Tuy nhiên không thể phủ nhận rằng nhân lực của Việt Nam chất lƣợng vẫn còn rất thấp, chƣa đƣợc quy hoạch một cách cụ thể, chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Vì vậy, Đảng và Chính phủ xác định “ lấy việc phát huy nguồn nhân lực con ngƣời làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững” và với mục tiêu “Nâng cao dân trí đào tạo nhân lực và bồi dƣỡng nhân tài” (trích văn kiện Đại hội VIII, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia). Hiểu đƣợc tầm quan trọng của vấn đề nên tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu về đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang để làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ. Với mục tiêu cụ thể là: Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về đào tạo nghề và chất lƣợng đào tạo nghề cho nguồn nhân lực lao động nói chung và thanh niên xuất ngũ nói riêng tại thành phố Nha Trang, đánh giá đúng thực trạng đào tạo nghề tại thành phố Nha Trang nhằm tìm ra những vấn đề tồn tại, những điểm mạnh và điểm yếu, cơ hội và thách thức trong việc nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề nhằm đáp ứng yêu cầu nguồn cung ứng nhân lực cho các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp của thành phố. Qua việc nghiên cứu cơ sở lý thuyết của một số chuyên gia trong lĩnh vực đào tạo nghề và các nghiên cứu có liên quan, tác giả đã xây dựng mô hình các mục tiêu phát triển đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang. Bằng phƣơng pháp phỏng vấn trực tiếp các chuyên gia và phƣơng pháp khảo sát bằng bảng câu hỏi để lấy ý kiến của các chuyên gia về đạo tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang, trên cơ sở tổng hợp phân tích số liệu điều tra khảo sát, và số liệu thực tế từ các báo cáo của thành phố, phòng LĐTB&XH thành phố, sở LĐTB&XH xii Khánh Hòa và các cơ sở đào tạo nghề, tác giả đã chỉ ra những mặt đạt đƣợc và những mặt còn hạn chế về đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang. Kết quả phân tích số liệu thực tế chỉ ra rằng, cơ cấu đào tạo nghề cho lao động nói chung và lao động thanh niên xuất ngũ nói riêng tại thành phố Nha Trang hiện tại về trình độ học vấn, tuổi, giới tính tƣơng đối phù hợp với tình hình đào tạo nghề cho lao động tại thành phố Nha Trang. Qua khảo sát ý kiến chuyên gia cho thấy hiện tại chất lƣợng đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang chƣa thật sự tốt nhƣ mong muốn của các chuyên gia hay các nhà quản lý. Về kiến thức của thanh niên xuất ngũ, có nhiều tiêu chí trong yếu tố này bị đánh giá dƣới mức trung bình, tƣơng đối với yếu tố kỹ năng của thanh niên xuất ngũ cũng có nhiều yếu tố bị đánh giá thấp. Thái độ và sức khỏe của thanh niên xuất ngũ đƣợc đánh giá tƣơng đối cao. Cuối cùng qua kết quả phân tích đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang, tác giả đề ra một số giải pháp phát triển, đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ nhằm tăng chất lƣợng đào tạo, nghiệp vụ cho thanh niên xuất ngũ và thu hút lao động chất lƣợng cao, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực thông qua hoạt động đào tạo và bồi dƣỡng, phƣơng pháp phát triển nguồn nhân lực lao động thông qua hoạt động tuyển chọn, hoạt động đãi ngộ, hoạt động bố trí và sử dụng, hoàn thiện môi trƣờng văn hóa của thành phố Nha Trang. Từ khóa: thanh niên xuất ngũ, đào tạo nghề. xiii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời đại hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, nền kinh tế phát triển chủ yếu nhờ vào tri thức, sự phát triển của mỗi quốc gia phụ thuộc chủ yếu vào nguồn nhân lực thay vì dựa vào nguồn tài nguyên vốn có và vật chất nhƣ trƣớc đây. Chính vì vậy, đào tạo nghề hiện nay đang là một trong những giải pháp căn bản để tạo ra đội ngũ công nhân kỹ thuật có kiến thức chuyên môn, có kỹ năng và thái độ nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển Kinh tế-Xã hội (KT-XH), đáp ứng sự biến đổi cơ cấu kinh tế, đáp ứng nhu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động theo chiều hƣớng Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa (CNH - HĐH). Những năm qua đƣợc Đảng và Nhà nƣớc quan tâm, công tác đào tạo nghề đã đƣợc khôi phục ổn định và có những bƣớc phát triển rực rỡ, đáp ứng tốt hơn nhu cầu nhân lực kỹ thuật thị trƣờng lao động. Ngày 29/11/2006, Quốc hội khóa XI đã thông qua Luật dạy nghề. Qua hơn 10 năm thực hiện Luật dạy nghề, mạng lƣới các cơ sở dạy nghề đƣợc phát triển rộng khắp 63 tỉnh, thành phố, phân bố tƣơng đối hợp lí ở các ngành kinh tế địa phƣơng, vùng, miền. Công tác đào tạo nghề đã đạt đƣợc nhiều kết quả tích cực, góp phần vào giải quyết việc làm trong nƣớc, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực cho xuất khẩu lao động, qua đó góp phần nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo, nâng cao mức sống cho ngƣời dân. Cùng với số lƣợng lao động của cả nƣớc, thanh niên xuất ngũ (TNXN) là nguồn lao động có số lƣợng tƣơng đối lớn, đƣợc bổ sung hàng năm, phần lớn chƣa có nghề nghiệp, là lực lƣợng quan trọng tạo nguồn nhân lực góp phần phát triển kinh tế đất nƣớc. Đồng thời, là đối tƣợng chính sách xã hội cần đƣợc quan tâm để tạo sự tích cực trong việc động viên toàn dân tham gia xây dựng nền quốc phòng, an ninh vững mạnh. Xác định tầm quan trọng đó, ngày 9/10/2009 Thủ tƣớng Chính phủ có quyết định số 121/QĐ-TTG về cơ chế hoạt động của các cơ sở dạy nghề thuộc Bộ Quốc phòng và chính sách hỗ trợ với thanh niên xuất ngũ học nghề. Thành phố Nha Trang là trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế, xã hội của tỉnh Khánh Hòa, có vị trí địa lý và con ngƣời hài hòa, năng động thuận lợi cho sự phát triển kinh tế, xã hội nhanh và bền vững. Trong năm 2015, có 236 thanh niên xuất ngũ trở về địa phƣơng sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự để sinh sống và làm ăn. Mặc dù Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Khánh Hòa cũng nhƣ UBND thành phố đã có những chính sách 1 và giải pháp đã giải quyết cho hơn 40% thanh niên xuất ngũ đƣợc học nghề cho thanh niên xuất ngũ tìm kiếm đƣợc công việc làm, ổn định cuộc sống. Song, công tác đào tạo nghề của thành phố vẫn còn một số vấn đề hạn chế, bất cập nhƣ vấn đề giải quyết chế độ chính sách chƣa kịp thời, việc phối hợp giữa Bộ chỉ huy quân sự (BCHQS) tỉnh, phòng lao động thƣơng binh và xã hội (LĐTB&XH) thành phố và sở LĐTB&XH tỉnh, các trƣờng dạy nghề chƣa đạt đƣợc hiệu quả cao. Đặc biệt là công tác đào tạo nghề chƣa đƣợc đồng bộ ở tất cả các khâu nên ảnh hƣởng không nhỏ đến chất lƣợng, hiệu quả đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ học. Bên cạnh đó thành phố chƣa chú trọng lắm vào công tác đào tạo nghề nên mạng lƣới cơ sở dạy nghề còn yếu, kinh phí chi ngân sách cho đào tạo nghề còn hạn chế. Vì thế, nhiệm vụ đặt ra đối với đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ càng khó khăn hơn. Để đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực, thực hiện đƣợc mục tiêu đào tạo nghề, cần thiết phải có chiến lƣợc phát triển đào tạo nghề gắn với chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội, thông qua “tầm nhìn và quy hoạch phát triển Kinh tế - Xã hội (KT-XH) đến năm 2020” của tỉnh Khánh Hòa. Vấn đề đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ, để thanh niên xuất ngũ tìm việc làm tạo ra của cải vật chất cho bản thân, gia đình và toàn xã hội mang ý nghĩa hết sức thiết thực và có tầm chiến lƣợc. Từ những lý do về mặt lý luận, và thực tiễn nhƣ đã trình bày ở trên tôi quyết định chọn đề tài “Đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang” làm đề tài nghiên cứu khoa học. Đây là một vấn đề lớn và phức tạp liên quan tới thanh niên xuất ngũ và nhiều chính sách Kinh tế - Xã hội, do đó cần đƣợc nghiên cứu từ nhiều góc độ để có thể đƣa ra hệ thống giải pháp, những định hƣớng và các chính sách phù hợp tạo ra nhiều ngành nghề và việc làm cho thanh niên lao động nói chung và thanh niên xuất ngũ nói riêng trên địa bàn thành phố Nha Trang, góp phần xóa dần khoảng cách giàu nghèo giữa các hộ gia đình, tạo sự công bằng xã hội, tăng cƣờng củng cố an ninh quốc phòng, tạo tiền đề cho sự phát triển kinh tế thành phố ổn định và bền vững. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu tổng quát của đề tài là nghiên cứu, đánh giá các hoạt động công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang trong thời gian qua, tìm ra những mặt còn bất cập và nguyên nhân của chúng, trên cơ sở đó đề xuất 2 các giải pháp nhằm nâng cao năng lực đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Phân tích đánh giá hoạt động công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang trong thời gian qua (giai đoạn 2011-2016). - Tìm ra những mặt còn tồn tại, bất cập trong công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang và nguyên nhân của những tồn tại này. - Đề xuất một số các giải pháp nhằm nâng cao năng lực đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang giai đoạn 2016-2022. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Đề tài nghiên cứu công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang. Về thời gian: Thực trạng công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ tại thành phố Nha Trang đƣợc phân tích nghiên cứu cho giai đoạn từ năm 2011-2016. Việc khảo sát thực tế nhằm thu nhập dữ liệu đánh giá các chính sách đào tạo nghề của địa phƣơng đƣợc thực hiện trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2017. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Phương pháp thu thập thông tin Thu thập tài liệu thứ cấp: Nguồn số liệu thứ cấp chủ yếu lấy từ sách, các báo cáo qua các năm nhằm cung cấp những lập luận có liên quan tới đào tạo, dạy nghề. Thu thập từ internet các thông tin về tình hình đào tạo dạy nghề của các cơ sở dạy nghề trong nƣớc và những tƣ liệu liên quan đến đề tài. 3 Nguồn số liệu thứ cấp còn đƣợc thu thập từ phòng thống kê, phòng dạy nghề của thành phố, tỉnh. Phƣơng pháp này thƣờng áp dụng để tìm hiểu công tác đào tạo, dạy nghề từ đó tìm đƣợc hƣớng đi đúng đắn trong việc hƣớng nghiệp và dạy nghề cho lao động. Thu thập từ những cơ quan nhà nƣớc về chủ trƣơng, chính sách bao gồm các nghị quyết trung ƣơng của tỉnh, nghị quyết của Chính phủ, quyết định của Thủ tƣớng Chính phủ nhằm hỗ trợ phát triển đào tạo nghề. Những thông tin đã có ngay ở trong nội bộ cơ sở hoặc bên ngoài đơn vị dạy nghề. Thông tin nội bộ: Kết quả đào tạo, định hƣớng dạy nghề trong năm tới Thông tin từ bên ngoài: Thông tin đại chúng, trang web. - Thu thập số liệu sơ cấp: Trực tiếp điều tra thu thập số liệu các chỉ tiêu định lƣợng và định tính về tình hình dạy nghề của các trƣờng, các Trung tâm dạy nghề (dệt may, cơ khí, ô tô và xe máy, xây dựng, nông nghiệp, tài chính, kế toán…) lao động học nghề và sự tiếp nhận lao động qua đào tạo của các doanh nghiệp. Đối tƣợng điều tra bao gồm các cơ sở dạy nghề, ngƣời lao động qua đào tạo các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Nha Trang. Trong đó, ƣu tiên cho những doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tiếp nhận và đào tạo nghề thanh niên xuất ngũ. Để thu thập số liệu sơ cấp, tác giả đã sử dụng Phương pháp quan sát: Có thể quan sát trực tiếp bằng tai, mắt của ngƣời nghiên cứu, nhƣng cũng có thể sử dụng công cụ hỗ trợ nhƣ máy ghi âm, máy quay phim, chụp ảnh… Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Để đảm bảo độ tin cậy của thông tin thu thập, việc phỏng vấn đƣợc sử dụng phƣơng pháp tiếp cận và phỏng vấn trực tiếp các chủ doanh nghiệp hoặc Ban giám đốc doanh nghiệp thông qua hình thức tiếp xúc trực tiếp, qua điện thoại, bằng phỏng vấn, văn thƣ, câu hỏi soạn sẵn và phỏng vấn qua mạng internet. Phương pháp phân tích số liệu Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng các phƣơng pháp sau: Phương pháp thống kê, so sánh: Đƣợc dùng chủ yếu trong việc so sánh thực tế đạt đƣợc so với chỉ tiêu kế hoạch hay mức đạt đƣợc những năm trƣớc. Kết quả so sánh 4 có thể biểu hiện qua các bảng số liệu, qua sơ đồ, biểu đồ và đƣợc dùng để xem xét, đánh giá, phân tích trong trƣờng hợp cụ thể. Phương pháp phân tích tổng hợp: Nhằm phân tích từng nội dung công tác và tổng hợp nhận xét đánh giá công tác đào tạo nghề. Phương pháp xử lý số liệu khảo sát và thống kê mô tả: Số liệu điều tra khảo sát đƣợc nhập vào máy tính và xử lý trên phần mềm Excel, đƣợc sử dụng để phân tích đánh giá kết quả nghiên cứu. Phương pháp dự báo: Nhằm tiên liệu trƣớc sự phát triển trong tƣơng lai trên cơ sở thực trạng đào tạo nghề trên địa bàn thành phố Nha Trang. 5. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu 5.1. Về lý thuyết Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ. Tổng hợp các tiêu chí đánh giá sự phát triển, năng lực và hiệu quả đào tạo nghề để vận dụng trong nghiên cứu thực tiễn trên địa bàn thành phố Nha Trang. 5.2. Về thực tiễn Trên cơ sở đánh giá thực trạng đào tạo nghề và đề xuất các giải pháp đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ trên địa bàn thành phố Nha Trang, luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan ban ngành có liên quan ( Bộ CHQS tỉnh, thành phố Nha Trang và UBND tỉnh Khánh Hòa, phòng LĐTB&XH thành phố Nha Trang và Sở LĐTB&XH tỉnh Khánh Hòa, các cơ sở dạy nghề của thành phố) hoàn thiện các chính sách quản lí và đào tạo nghề cho thanh niên xuất ngũ, góp phần giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho thanh niên xuất ngũ. 6. Các công trình nghiên cứu có liên quan Đào tạo nghề và nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề là những vấn đề đƣợc đặt ra cùng với sự phát triển của sản xuất. Trong những năm qua nhiều đề tài nghiên cứu khoa học đã đề cập đến việc dạy nghề cho lao động, có thể kể đến nhƣ sau. 6.1. Các nghiên cứu ở nƣớc ngoài Với công trình “Vocational Training- International perspectives”tác giả Gilles Laflamme (1993) đã có sự khái quát, tổng kết việc giáo dục và dạy nghề ở một số quốc gia thành công trong đào tạo nghề có chất lƣợng và hiệu quả nhƣ Nhật, Pháp, Đức, Mỹ… 5 Vấn đề xây dựng mục tiêu, nội dung và chƣơng trình đào tạo nghề trên thế giới cũng đƣợc nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến. Đó là công trình nghiên cứu “Technical and Vocational Education in Republic of Korea” UNESCO (1984) đã nêu lên đặc trƣng và chiến lƣợc phát triển hệ thống giáo dục và giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp ở Hàn Quốc với loại hình trƣờng dạy nghề, quy mô phát triển hệ thống, các chƣơng trình đào tạo nghề, các môn học, sự phân bố thời gian lý thuyết, thực hành. Theo tác giả Xiao Ming Zheng (2008), trƣờng Đại học Bắc Kinh, chiến lƣợc của Chính phủ Trung Quốc trong phát triển nguồn nhân lực nói chung và ĐTN nói riêng tập trung vào các điểm sau: Thay đổi quan niệm và hiện thực hóa khái niệm nguồn nhân lực hàng đầu. Tiếp tục chiến lƣợc “Giáo dục kiến lập Trung Quốc” và xây dựng một xã hội học tập. Mở rộng đầu tƣ và làm theo nhiều biện pháp để phát triển nguồn nhân lực. Cải thiện cơ cấu thông qua nguồn nhân lực. Cải tiến những hệ thống bất hợp lý, hoàn thiện hệ thống thị trƣờng lao động tạo ra một môi trƣờng phát triển và sử dụng nguồn nhân lực tốt hơn. Thành lập tổ chức phát triển nguồn nhân lực, tăng cƣờng sự ủng hộ và bảo đảm của chính phủ trong phát triển nguồn nhân lực. Trong tác phẩm “The German System of Vocational Eduacation” ở CHLB Đức (1994), tác giả Wolf - Dictrich Grcinert đã làm rõ đặc điểm của hệ thống đào tạo song hành, đề cập nội dung, cấu trúc, chính sách, sự phối hợp giữa đào tạo và tuyển dụng công nhân kỹ thuật (CNKT) ở CHLB Đức. Ở tầm khái quát hơn, có công trình “Promotion of Likage between Technical and Vocation Eduacation and the World of Word” do tổ chức UNESCO xuất bản năm 1997 với nội dung nêu rõ vai trò của sản xuất liên quan đến việc hƣớng nghiệp kỹ thuật, đào tạo nghề với nhà trƣờng, đề cập trách nhiệm các bên. Về công tác kiểm định chất lƣợng đào tạo, trên thế giới cũng có một số công trình nghiên cứu nhƣ “Accrediting Occupational Training Programs” của Roland Vstoodley Jr ở Mỹ đề cập với hình thức, nội dung thành phần của công tác kiểm định chất lƣợng các cơ sở đào tạo và các chƣơng trình đào tạo nghề, qua đó thúc đẩy việc nâng cao chất lƣợng và hiệu quả đào tạo nghề tại các bang nƣớc Mỹ. Đối với một số nƣớc thuộc tiểu vùng sông Mê Kông các chƣơng trình nghiên cứu về công tác kiểm định này theo điều kiện thực tế và kinh tế xã hội các nƣớc trong khu vực “Aptechnical 6 Study on Acreditation of Technical and Vocational Education Training Institution” của tác giả T.S Young Huyn Lee (2000). Tổ chức lao động thế giới (ILO) cũng đã biên soạn và phát hành nhiều tài liệu về đào tạo và quản lý đào tạo nghề để hỗ trợ cho các nƣớc đang phát triển. Về quản lý các hệ thống đào tạo nghề (Managing vocational training systems) có sổ tay dành cho các chuyên gia quản lý cao cấp do Vladimir Gasskoov (2000) biên soạn trong đó có đƣa ra hệ thống các quan điểm tổ chức và quản lý đào tạo nghề, quản lý chiến lƣợc (the strategic management) và xây dựng kế hoạch chiến lƣợc phát triển hệ thống dạy nghề cùng kinh nghiệm quốc tế trong lĩnh vực quản lý và phát triển giáo dục nghề nghiệp. Ngoài những công trình đã nêu trên, còn rất nhiều các công trình khác trên thế giới đề cập đến các nội dung khác nhau về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp, nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề, đáp ứng nhu cầu phát triển KT-XH của các quốc gia. 6.2. Nghiên cứu trong nƣớc Viện nghiên cứu khoa học có hệ thống về dạy nghề ở Việt Nam đƣợc bắt đầu khi Viện khoa học dạy nghề thuộc Tổng cục dạy nghề (TCDN) đƣợc thành lập năm 1977. Trong giai đoạn 10 năm từ 1977 – 1987, Viện đã nghiên cứu các vấn đề thuộc lĩnh vực khoa học dạy nghề, có một số đề tài liên quan đến một số luận án nhƣ: “Nghiên cứu chiến lược về dạy nghề đến năm 2000” do TSKH. Nguyễn Minh Đường làm chủ nhiệm đề tài. Tuy nhiên, nền sản xuất nƣớc ta giai đoạn đó đang ở thời kì tập trung bao cấp nên các đề tài nghiên cứu trên cũng có những hạn chế nhất định khi nền kinh tế chuyển sang kinh tế thị trƣờng. “Trong những năm gần đây, ngành nghề cũng đã phát triển một số nghiên cứu về đổi mới và phát triển đào tạo nghề ở nƣớc ta trong giai đoạn 2008-2015 trong đó cũng nêu ra các mục tiêu, nhiệm vụ và các giải pháp cơ bản để phát tiển công tác dạy nghề ở nƣớc ta trong những năm sắp tới” Đào tạo nghề cho lao động nông thôn ở Duyên Hải Nam Trung Bộ, tác giả Bùi Quang Bình (2010) đã chỉ ra những vấn đề tồn tại của hệ thống đào tạo khu vực nông thôn và kiến nghị các giải pháp cụ thể thứ nhất là các địa phƣơng nên lập dự án đào tạo nghề cho lao động nông thôn với những nghề nghiệp phù hợp, thứ hai là xây dựng kế hoạch đào tạo nghề gắn với chƣơng trình giải quyết việc làm và xoá đói giảm nghèo; 7