Tài liệu đánh giá thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất nông nghiệp theo luật đất đai năm 2013 tại một số dự án trên địa bàn quận nam từ liêm, thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------------- Lƣu Thị Thanh Huyền ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP THEO LUẬT ĐẤT ĐAI 2013 TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN -------------------------Lƣu Thị Thanh Huyền ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP THEO LUẬT ĐẤT ĐAI 2013 TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 8850103.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Đức Phúc XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hƣớng dẫn LỜI CAMChủ ĐOAN tịch hội đồng chấm luận văn thạc sĩ khoa học PGS.TS. Ngô Đức Phúc PGS.TS. Phạm Quang Tuấn Hà Nội - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài: “Đánh giá thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp theo luật đất đai năm 2013 tại một số dự án trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, Hà Nội” hoàn toàn là kết quả nghiên cứu, tìm hiểu của chính bản thân tôi và chƣa đƣợc công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của ngƣời khác. Trong quá trình thực hiện luận văn tôi đã thực hiện nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu các kết quả trình bày trong luận văn là sản phẩm nghiên cứu khảo sát của riêng cá nhân tôi. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các nội dung khác trong luận văn của mình. Hà nội, ngày tháng năm 20 Tác giả luận văn Lƣu Thị Thanh Huyền i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài ngoài sự lỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn nhiệt tình, chu đáo của các nhà khoa học, các thầy cô giáo và sự giúp đỡ nhiệt tình, những ý kiến đóng góp quý báu của nhiều cá nhân và tập thể để hoàn thành bản luận văn này. Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Ngô Đức Phúc- ngƣời hƣớng dẫn khoa học và PGS.TS Trần Văn Tuấn đã hƣớng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự góp ý chân thành của các thầy, cô giáo Trƣờng Đại học KHTN - ĐHQGHN đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện đề tài. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban chỉ đạo công tác giải phóng mặt bằng UBND quận Nam Từ Liêm, Sở Tài nguyên và Môi trƣờng thành phố Hà Nội, UBND quận Nam Từ Liêm, Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng quận Nam Từ Liêm, Trung tâm phát triển quỹ đất quận Nam Từ Liêm, các Phòng ban chức năng của quận Nam Từ Liêm, UBND phƣờng Mỹ Đình 1 và nhân dân có đã giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu thực hiện luận văn tại địa phƣơng. Tôi xin cảm ơn tới gia đình, những ngƣời thân, cán bộ, đồng nghiệp và bạn bè đã tạo điều kiện về mọi mặt cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 20 Tác giả luận văn Lƣu Thị Thanh Huyền ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn ....................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................ 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Cơ sở tài liệu để thực hiện Luận văn .................................................................. 4 7. Cấu trúc Luận văn ............................................................................................... 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận về bồi thƣờng, hỗ trợ khi nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp .... 6 1.1.1. Nhu cầu thu hồi đất, giải phóng mặt bằng trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa..................................................................................................... 6 1.1.2. Các khái niệm liên quan (thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, thu hồi đất nông nghiệp)........................................................................................................ 8 1.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hồi đất nông nghiệp .................... 9 1.2. Cơ sở pháp lý về bồi thƣờng, hỗ trợ khi Nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp theo pháp luật đất đai hiện hành............................................................................ 12 1.3.Tổng quan kinh nghiệm nƣớc ngoài trong công tác thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ GPMB .............................................................................................................. 20 1.3.1. Thái Lan .................................................................................................. 20 1.3.2. Singapore ................................................................................................ 21 1.3.3. Hàn Quốc ................................................................................................ 22 1.3.4. Australia .................................................................................................. 24 1.4. Khái quát về tình hình thu hồi, bồi thƣờng, hỗ trợ về đất nông nghiệp thực hiện Luật đất đai 2013 ở nƣớc ta và tại thành phố Hà Nội ................................... 26 1.4.1. Thực tiễn tình hình thu hồi, bồi thường, hỗ trợ về đất nông nghiệp theo Luật đất đai 2013 ở Việt Nam ........................................................................... 26 1.4.2. Tình hình thu hồi, bồi thường, hỗ trợ về đất nông nghiệp ở TP Hà Nội . 28 CHƢƠNG 2: ............................................................................................................. 31 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP CỦA MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................................................................ 31 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội Quận Nam Từ Liêm .............................. 31 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................... 31 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................ 33 2.1.3. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội quận Nam Từ Liêm và ảnh hưởng đến công tác thu hồi đất, GPMB ........................................................... 38 iii 2.2. Tình hình quản lý, sử dụng đất trên địa bàn quận Nam Từ Liêm .................. 39 2.2.1. Tình hình quản lý nhà nước về đất đai tại quận Nam Từ Liêm .............. 39 2.2.2. Hiện trạng sử dụng đất năm 2019 và tình hình biến động sử dụng đất nông nghiệp của quận 2015-2019 ..................................................................... 41 2.3. Khái quát các dự án thu hồi đất trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2015-2019 (thực hiện luật đất đai 2013) ............................................................... 43 2.4. Thực trạng công tác bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất nông nghiệp của một số dự án trên địa bàn quận Nam Từ Liêm ............................................................. 46 2.4.1 Giới thiệu về hai dự án nghiên cứu .......................................................... 46 2.4.2. Thực trạng công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ của hai dự án nghiên cứu ..................................................................................................................... 52 CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ TẠI CÁC DỰ ÁN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT NÔNG NGHIỆP, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .......................................................................................................................... 68 3.1 Tổng hợp ý kiến đánh giá của các hộ dân bị thu hồi đất nông nghiệp tại hai dự án ........................................................................................................................... 68 3.2. Đánh giá ảnh hƣởng của việc thu hồi đất nông nghiệp đến đời sống, việc làm của các hộ gia đình, cá nhân tại các dự án nghiên cứu ......................................... 71 3.2.1. Tác động đến công ăn việc làm ............................................................... 71 3.2.2. Tác động đến kinh tế gia đình ................................................................. 72 3.2.3. Tác động đến đời sống tinh thần ............................................................. 73 3.2.4. Tác động đến môi trường sống ............................................................... 74 3.3. Nhận xét, đánh giá chung về thực trạng bồi thƣờng, hỗ trợ, GPMB của hai dự án nghiên cứu ........................................................................................................ 76 3.3.1. Những mặt đạt được ................................................................................ 76 3.3.2. Những khó khăn, hạn chế, tồn tại và nguyên nhân ................................. 76 Về thu hồi đất .................................................................................................... 76 Về bồi thường, hỗ trợ ........................................................................................ 77 3.4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện công tác thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất nông nghiệp........................................................... 79 3.4.1. Quan điểm đề xuất giải pháp .................................................................. 79 3.4.2. Một số giải pháp cụ thể ........................................................................... 79 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 87 PHỤ LỤC .................................................................................................................. 90 iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Ý nghĩa 1 CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa 2 KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình 3 NĐ-CP Nghị định – Chính phủ 4 GCN Giấy chứng nhận 5 GCNQSD Giấy chứng nhận quyền sử dụng 6 GPMB Giải phóng mặt bằng 7 UBND Ủy ban nhân dân 8 TT-BTNMT Thông tƣ – Bộ tài nguyên môi trƣờng 9 NQ-TW Nghị quyết – Trung ƣơng v DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1: Hiện trạng diện tích đất tự nhiên các phƣờng thuộc quận Nam Từ Liêm năm 2019 ................................................................................................................... 40 Bảng 2. 2: Hiện trạng sử dụng đất quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2015 - 2019 ........ 41 Bảng 2. 3: Kết quả về đối tƣợng và điều kiện đƣợc bồi thƣờng của 2 dự án............ 54 Bảng 2. 4: Kết quả bồi thƣờng đất Nông nghiệp tại 02 dự án .................................. 57 Bảng 2. 5: Chênh lệch thực tế giữa giá bồi thƣờng đất nông nghiệp ........................ 58 Bảng 2. 6: Kết quả thực hiện bồi thƣờng tài sản, vật kiến trúc, cây cối, hoa màu trên đất của hai dự án........................................................................................................ 59 Bảng 2. 7: Hỗ trợ đối với đất không đủ điều kiện đƣợc bồi thƣờng của dự án ........ 61 Bảng 2. 8: Kết quả hỗ trợ tài sản, vật kiến trúc, công trình trên đất của dự án ......... 62 Bảng 2. 9: Kết quả hỗ trợ ổn định đời sống, ổn định sản xuất, chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm, hỗ trợ khác .......................................................................... 64 Bảng 2. 10: Kết quả hỗ trợ gia đình chính sách của dự án ....................................... 65 Bảng 2. 11: Đơn giá hỗ trợ di chuyển mộ ................................................................. 66 Bảng 3. 1:Kết quả điều tra ý kiến ngƣời dân về công tác bồi thƣờng, chính sách hỗ trợ tại hai dự án nghiên cứu…………………………………………………….….68 Bảng 3. 2: Mục đích sử dụng tiền bồi thƣờng, hỗ trợ của các hộ gia đình, cá nhân điều tra phỏng vấn tại hai dự án nghiên cứu .............................................................72 Bảng 3. 3: Đánh giá của các hộ gia đình, cá nhân điều tra phỏng vấn về kinh tế của hộ sau khi bị thu hồi đất tại hai dự án nghiên cứu ....................................................73 Bảng 3. 4: Đánh giá của các hộ gia đình, cá nhân điều tra phỏng vấn về quan hệ nội bộ gia đình sau khi bị thu hồi đất tại các dự án nghiên cứu ......................................74 Bảng 3. 5: Tình hình tiếp cận cơ sở hạ tầng của các hộ gia đình sau khi giải phóng mặt bằng ....................................................................................................................75 Bảng 3. 6: Tác động của các dự án nghiên cứu đến môi trƣờng ...............................75 vi DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2. 1: Bản đồ hành chính quận Nam Từ Liêm ................................................... 31 Hình 2. 2: Dự án Nam Đàn Plaza .............................................................................. 46 Hình 2. 3: Hình ảnh vị trí khu đất Dự án 1 ............................................................... 49 Hình 2. 4: Hình ảnh vị trí khu đất Dự án 2 ............................................................... 52 Hình 3. 1: Biểu đồ thu nhập bình quân của hộ/1 tháng tại 02 dự án nghiên cứu………………………………………………………………………….………73 vii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Đất đai là nguồn tài nguyên thiên nhiên, tài sản quốc gia quý báu, là địa bàn để phân bố dân cƣ và các hoạt động kinh tế, xã hội quốc phòng, an ninh; là nguồn vốn, nguồn nội lực để xây dựng và phát triển bền vững quốc gia. Trong quá trình đổi mới ở nƣớc ta, đặc biệt những năm gần đây, việc xây dựng cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp, khu đô thị mới đã phát triển nhanh đáp ứng nhu cầu CNH-HĐH đất nƣớc với mục tiêu đƣa nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp vào năm 2020. Thu hồi đất, bồi thƣờng để giải phóng mặt bằng (GPMB) đất nông nghiệp theo Luật đất đai năm 2013 để thực hiện các công trình quốc phòng an ninh, lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế là một khâu quan trọng, then chốt của quá trình phát triển. Bồi thƣờng, giải phóng mặt bằng là điều kiện ban đầu và tiên quyết để triển khai thực hiện các dự án. Bồi thƣờng và giải phóng mặt bằng cũng là một vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp tác động tới mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội và cộng đồng dân cƣ, ảnh hƣởng trực tiếp tới lợi ích của Nhà nƣớc, của Chủ đầu tƣ, đặc biệt đối với các hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi. Trong quá trình thực hiện dự án đầu tƣ xây dựng, công tác GPMB đóng vai trò hết sức quan trọng, mang tính quyết định đến hiệu quả đầu tƣ và tiến độ hoàn thành dự án; tiến độ GPMB ra sao thì vấn đề chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ của Nhà nƣớc cho ngƣời dân có đất bị thu hồi hợp lý sẽ có ý nghĩa vô cùng to lớn. Quận Nam Từ Liêm mới đƣợc thành lập ngày 01/4/2014. Là một quận mới đƣợc thành lập nhƣng có tốc độ đô thị hóa rất cao, phát triển mạnh về kinh tế, xã hội của thành phố Hà Nội. Trong những năm vừa qua, trên địa bàn quận Nam Từ Liêm có nhiều dự án lớn nhỏ đã đƣợc triển khai mà chủ yếu là thu hồi đất nông nghiệp của các hộ gia đình, cá nhân song một số dự án vẫn còn vƣớng mắc mặt bằng vì chƣa GPMB đƣợc. Tiến độ thực hiện công tác bồi thƣờng, hỗ trợ GPMB trên địa bàn quận hiện nay còn nhiều khó khăn vƣớng mắc về cả chủ quan và khách quan do chính sách bồi thƣờng theo Luật đất đai 2013 và các Nghị định, Thông tƣ, Quyết định hƣớng dẫn của Thành phố Hà Nội còn gặp nhiều bất cập. Từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Đánh giá thực trạng 1 công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất nông nghiệp theo Luật đất đai 2013 tại một số dự án trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội” nhằm tìm hiểu thực trạng, tìm ra nguyên nhân vƣớng mắc và đề xuất một số giải pháp, nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thƣờng, giải phóng mặt bằng, đẩy nhanh tiến độ của công tác bồi thƣờng giải phóng mặt bằng tại các dự án thu hồi đất nông nghiệp góp phần hạn chế, giảm tỷ lệ khiếu kiện của ngƣời dân bị thu hồi đất, làm cho ngƣời dân tin tƣởng vào đƣờng lối chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nƣớc. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đánh giá đƣợc thực trạng công tác bồi thƣờng, hỗ trợ và giải phóng mặt bằng trong thực hiện thu hồi đất nông nghiệp theo luật đất đai 2013 của một số dự án tại Quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả chính sách bồi thƣờng, giải phóng mặt bằng (GPMB) khi thu hồi đất nông nghiệp của thành phố Hà Nội nói chung và thực hiện tốt công tác bồi thƣờng, giải phóng mặt bằng của các Dự án nghiên cứu nói riêng. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận, các chính sách, quy định pháp lý về bồi thƣờng, hỗ trợ khi Nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp của Nhà nƣớc ta theo Luật đất đai 2013 và các văn bản dƣới luật. - Điều tra, khảo sát thu thập tài liệu, số liệu về công tác bồi thƣờng, hỗ trợ, GPMB của một số dự án thu hồi đất nông nghiệp trên địa bàn quận Nam Từ Liêm thực hiện theo Luật đất đai 2013. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác bồi thƣờng, hỗ trợ trong thu hồi đất nông nghiệp tại các dự án nghiên cứu, làm rõ những nguyên nhân, khó khăn vƣớng mắc trong GPMB của dự án. - Phân tích tác động, ảnh hƣởng của việc thu hồi đất nông nghiệp đến đời sống, việc làm của các hộ gia đình, cá nhân tại các dự án nghiên cứu. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng (GPMB) khi thu hồi đất nông nghiệp nói chung và thực hiện tốt công tác bồi thƣờng, giải phóng mặt bằng của các Dự án nghiên cứu nói riêng. 2 4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về khoa học: Nghiên cứu chính sách áp dụng gồm giá đất bồi thƣờng, bồi thƣờng tài sản và hoa màu gắn liền với đất, chính sách hỗ trợ khi thực hiện thu hồi đất nông nghiệp tại một số dự án trên quận Nam Từ Liêm; - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu tại hai dự án trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội: + Dự án: Đối ứng xây dựng tổ hợp công trình hỗn hợp tại ô đất ký hiệu E1.3 khu đô thị mới Cầu Giấy tại phƣờng Mỹ Đình 1, quận Nam Từ Liêm. + Dự án: Đầu tƣ xây dựng Trụ sở làm việc Cục Thi hành án dân sƣ thành phố Hà Nội, Cụm kho vật chứng Cục Thi hành án dân sự thành phố Hà Nội và Chi cục Thi hành án dân sự quận Cầu Giấy tại phƣờng Mỹ Đình 1, quận Nam Từ Liêm - Phạm vi thời gian: từ 2015-2019 (thực hiện luật đất đai 2013) 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp điều tra thu thập tài liệu, số liệu thứ cấp: sử dụng để thu thập thông tin, tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình quản lý sử dụng đất của quận Nam Từ Liêm và công tác thu hồi đất, bồi thƣờng, GPMB trên địa bàn quận phục vụ cho mục đích đánh giá; các tài liệu, số liệu về phƣơng án bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất nông nghiệp tại các dự án nghiên cứu. - Phƣơng pháp thống kê: sử dụng để thống kê các số liệu về giá đất bồi thƣờng, bồi thƣờng cây trồng, vật nuôi; số liệu về hỗ trợ tại hai dự án: Dự án: đối ứng xây dựng tổ hợp công trình hỗn hợp tại ô đất ký hiệu E1.3 khu đô thị mới Cầu Giấy tại phƣờng Mỹ Đình 1, quận Nam Từ Liêm và Dự án: Đầu tƣ xây dựng Trụ sở làm việc Cục Thi hành án dân sƣ thành phố Hà Nội, Cụm kho vật chứng Cục Thi hành án dân sự thành phố Hà Nội và Chi cục Thi hành án dân sự quận Cầu Giấy tại phƣờng Mỹ Đình1, quận Nam Từ Liêm phục vụ cho mục đích nghiên cứu. - Phƣơng pháp điều tra xã hội học: sử dụng để điều tra, phỏng vấn các hộ gia đình, cá nhân trong diện đƣợc bồi thƣờng, hỗ trợ bằng các phiếu điều tra để thu thập các thông tin đánh giá của ngƣời bị thu hồi đất về chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ trong thu hồi đất nông nghiệp tại hai dự án nghiên cứu, tác động của thu hồi đất nông nghiệp đến đời sống, việc làm của hộ. Đề tài đã điều tra phỏng vấn bằng phiếu điều tra tất cả số hộ của hai dự án, tổng số 69 phiếu điều tra 3 - Phƣơng pháp phân tích, đánh giá tổng hợp: để phân tích và đánh giá làm rõ thực trạng công tác thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ trong thu hồi đất nông nghiệp của hai dự án nghiên cứu, từ đó đề xuất các giải pháp có tính khoa học và phù hợp với thực tiễn, góp phần hoàn thiện chính sách bồi thƣờng GPMB khi thu hồi đất nông nghiệp tại thành phố Hà Nội nói chung và việc thực hiện chính sách bồi thƣờng, GPMB nói riêng tại các dự án nghiên cứu nói riêng. 6. Cơ sở tài liệu để thực hiện Luận văn a) Tài liệu khoa học tham khảo: bao gồm các sách, giáo trình, luận văn, công trình nghiên cứu liên quan tới hƣớng nghiên cứu lý thuyết của đề tài: cơ sở địa chính; hệ thống chính sách pháp luật đất đai; bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất,... b) Các văn bản pháp lý liên quan đến thu hồi, bồi thường, hỗ trợ về đất nông nghiệp - Luật Đất đai năm 2013 - Các Nghị định của Chính phủ, Thông tƣ của các Bộ, ngành về hƣớng dẫn thực hiện Luật Đất đai và liên quan đến bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi nhà nƣớc thu hồi đất - Các văn bản quy định, hƣớng dẫn của UBND thành phố Hà Nội về công tác bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất nông nghiệp theo luật đất đai 2013 c) Tài liệu, số liệu thu thập, điều tra thực tế tại địa phương - Các tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình quản lý nhà nƣớc về đất đai; hiện trạng và biến động sử dụng đất giai đoạn 2015-2019 quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. - Các báo cáo của Hội đồng bồi thƣờng, Ban bồi thƣờng, GPMB, Ủy ban nhân dân quận Nam Từ Liêm và UBND các phƣờng, các đơn vị có liên quan về công tác bồi thƣờng, hỗ trợ khi thực hiện thu hồi đất của các dự án nghiên cứu. - Thu thập thông tin từ việc điều tra thực tế và phỏng vấn các hộ gia đình tại các dự án nghiên cứu. 4 7. Cấu trúc Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Chƣơng 2. Thực trạng công tác bồi thƣờng, hỗ trợ khi Nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp của một số dự án trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội Chƣơng 3: Đánh giá công tác bồi thƣờng, hỗ trợ tại các dự án và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện thu hồi đất nông nghiệp, giải phóng mặt bằng trên địa bàn nghiên cứu 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận về bồi thƣờng, hỗ trợ khi nhà nƣớc thu hồi đất nông nghiệp 1.1.1. Nhu cầu thu hồi đất, giải phóng mặt bằng trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa Công nghiệp hóa - hiện đại hóa và đô thị hoá là con đƣờng phát triển của mọi quốc gia trên thế giới. Trong thời đại khoa học - công nghệ phát triển nhanh thì đó chính là con đƣờng giúp cho các nƣớc chậm phát triển rút ngắn thời gian so với các nƣớc đi trƣớc. Trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa, tiến trình phát triển xã hội đã có sự thay đổi cơ bản đó là: phát triển đô thị kèm theo sự thu hẹp xã hội nông thôn, làm thay đổi căn bản xã hội nông thôn theo hƣớng công nghiệp. Nƣớc ta là một nƣớc có nền kinh tế đang trên đà phát triển. Tuy nhiên với dân số hơn 90 triệu ngƣời và những năm gần đây tốc độ đô thị hóa ở nƣớc ta diễn ra mạnh mẽ, xu hƣớng đổ xô về các thành phố lớn đã làm nảy sinh nhiều vấn đề nhu cầu của ngƣời dân nhƣ: nhà ở, việc làm, trƣờng học, bệnh viện, khu vui chơi giải trí, … Điều đó đang gây sức ép về việc phân bổ quỹ đất phù hợp để có thể phục vụ quá trình sản xuất cũng nhƣ phục vụ cuộc sống sinh hoạt của ngƣời dân. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI quyết định chiến lƣợc cơ bản về phát triển kinh tế - xã hội 10 năm đầu của thế kỉ 21 là "Chiến lƣợc đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền tảng để đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp cùng với chiến lƣợc củng cố, phát triển hội nhập kinh tế quốc tế" [7]. Bên cạnh đó, nƣớc ta đang trong tiến trình đổi mới, hội nhập với nền kinh tế trong khu vực và trên thế giới trong điều kiện toàn cầu hóa hiện nay thì nhu cầu sử dụng đất đai cho các mục đích mở mang phát triển đô thị, xây dựng các khu công nghiệp, khu du lịch dịch vụ, các công trình cơ sở hạ tầng kỹ thuật và các công trình khác phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội cũng nhƣ đảm bảo quốc phòng, an ninh và nâng cao đời sống nhân dân ngày càng tăng. Vì vậy việc sử dụng quỹ đất đai hợp lý phục vụ cho nền kinh tế luôn là nhiệm vụ hàng đầu và công tác quản lý, 6 sử dụng vốn đất quốc gia cũng cần đƣợc nâng cao trƣớc xu thế vận động của nền kinh tế. Xuất phát từ những lý do trên mà việc thu hồi đất để phục vụ quá trình công nghiệp, hóa hiện đại hóa là vấn đề tất yếu và không thể tránh khỏi. Để thực hiện tốt công tác thu hồi đất, GPMB phục vụ cho các dự án xây dựng, Nhà nƣớc ta phải có môi trƣờng pháp lý vững chắc, xử lý khéo léo trong mọi tình huống, đặc biệt phải có các chính sách hợp lý đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời dân trong việc bồi thƣờng, hỗ trợ khi thu hồi đất của họ. Địa bàn nghiên cứu - Quận Nam Từ Liêm là một quận có tốc độ đô thị hoá diễn ra nhanh, mạnh rất thuận lợi do việc đầu tƣ xây dựng các khu đô thị, các công trình an sinh – xã hội ... sẽ đƣợc tập trung vào khu vực năng động này. Do vậy nhu cầu về công tác thu hồi đất, giải phóng mặt bằng là rất lớn và đƣợc quan tâm chú trọng hàng đầu. Từ khi thành lập, quận luôn xác định GPMB là một nhiệm vụ trọng tâm, khâu đột phá để chỉ đạo thƣờng xuyên, quyết liệt, tạo điều kiện cho các chủ đầu tƣ đẩy nhanh tiến độ dự án, góp phần thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn. Quận đã ban hành Quy chế phân công, phối hợp tổ chức thực hiện bồi thƣờng, hỗ trợ khi nhà nƣớc thu hồi đất và giải quyết các khó khăn, vƣớng mắc một cách tổng thể, thống nhất giữa các dự án để đẩy nhanh công tác GPMB đảm bảo đồng bộ, đúng luật. Tập trung thực hiện: Các dự án trọng điểm của Trung ƣơng và Thành phố; Các dự án xây dựng hạ tầng khung, hạ tầng xã hội còn thiếu để phục vụ cho các nhu cầu thiết yếu của nhân dân; Các dự án có ý nghĩa phát triển kinh tế xã hội lớn trên địa bàn. Kết quả: Giai đoạn 2014-2018, quận triển khai 130 dự án với diện tích khoảng 1.000 ha, trong đó, đã hoàn thành 58 dự án với diện tích 542,2 ha, đặc biệt đã hoàn thành GPMB theo đúng tiến độ một số dự án trọng điểm của Trung ƣơng và Thành phố nhƣ dự án Công viên hồ điều hòa (Mỹ Đình 1, Mỹ Đình 2); Dự án công viên nghĩa trang Mai Dịch; Trung tâm thể thao Quân đội; Cục Thi hành án; trụ sở Bảo hiểm Việt Nam, Khu đô thị Tây MỗĐại Mỗ.... 7 1.1.2. Các khái niệm liên quan (thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, thu hồi đất nông nghiệp) Theo Luật Đất đai 2013, các thuật ngữ về thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ, thu hồi đất nông nghiệp đƣợc định nghĩa nhƣ sau: * Thu hồi đất Thu hồi đất là việc Nhà nƣớc quyết định thu lại quyền sử dụng đất của ngƣời đƣợc Nhà nƣớc trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của ngƣời sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai (Khoản 11, Điều 3) [11]. * Bồi thường Bồi thƣờng là đền bù những tổn hại gây ra. Đền bù là việc trả lại tƣơng xứng với giá trị hoặc công lao. Nhƣ vậy, bồi thƣờng có nghĩa là trả lại tƣơng xứng giá trị hoặc công lao cho một chủ thể nào đó bị thiệt hại vì một hành vi của chủ thể khác. Bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất là việc Nhà nƣớc trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho ngƣời sử dụng đất (Khoản 12, Điều 3) [11]. * Hỗ trợ Hỗ trợ là giúp đỡ nhau, giúp thêm vào. Hỗ trợ khi Nhà nƣớc thu hồi đất là việc Nhà nƣớc trợ giúp cho ngƣời có đất bị thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển (Khoản 14, Điều 3) [11]. * Giải phóng mặt bằng Giải phóng mặt bằng là quá trình thực hiện các công việc liên quan đến di dời tài sản (nhà cửa, cây cối, hoa màu và các công trình đã có trên một diện tích nhất định) đƣợc quy hoạch vào việc xây dựng một công trình khác trên diện tích đó [8]. * Thu hồi đất nông nghiệp Thu hồi đất nông nghiệp là việc Nhà nƣớc quyết định thu hồi lại quyền sử dụng đất của ngƣời đƣợc nhà nƣớc trao cho quyền sử dụng đất. Từ cơ sở đó, nhà nƣớc khi thu hồi đất phải có phƣơng án bồi thƣờng, hỗ trợ cho ngƣời bị thu hồi đất nông nghiệp. Bảo đảm quyền, lợi ích cũng nhƣ cuộc sống của họ. 8 1.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hồi đất nông nghiệp Có nhiều yếu tố ảnh hƣởng đến công tác thu hồi đất nông nghiệp có thể tổng hợp những yếu tố chính nhƣ sau: - Việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai và tổ chức thực hiện các văn bản đó Đất đai là đối tƣợng quản lý phức tạp, luôn biến động theo sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Để thực hiện tốt chức năng quản lý Nhà nƣớc về đất đai đòi hỏi các văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực này phải mang tính ổn định cao và phù hợp với tình hình thực tế. Ở nƣớc ta, do các đặc điểm lịch sử, kinh tế - xã hội của đất nƣớc trong mấy thập kỷ qua có nhiều biến động lớn, nên chính sách về đất đai cũng không ngừng đƣợc sửa đổi, bổ sung. Luật Đất đai đã đƣợc ra đời vào các năm 1987, 1993, 2003, 2013 và các văn bản dƣới Luật đi kèm nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội đất nƣớc trong từng thời kỳ. Theo đó, chính sách BTHT cũng luôn đƣợc Chính phủ không ngừng hoàn thiện, sửa đổi cho phù hợp với yêu cầu thực tế triển khai. Với những đổi mới về pháp luật đất đai, thời gian qua công tác thu hồi đất nông nghiệp đã đạt đƣợc những kết quả đáng khích lệ, cơ bản đáp ứng đƣợc nhu cầu về mặt bằng cho việc phát triển các dự án đầu tƣ. Tuy nhiên, hệ thống chính sách pháp luật đất đai vẫn còn tồn tại một số vƣớng mắc trong thực tế. Số lƣợng các văn bản quy phạm pháp luật về đất đai nhiều, nhƣng thiếu đồng bộ, thiếu ổn định. Một số văn bản quy phạm pháp luật về đất đai thuộc thẩm quyền địa phƣơng ban hành còn chậm, nội dung hƣớng dẫn chƣa rõ ràng, gây khó khăn cho việc thực hiện công tác quản lý nhà nƣớc về đất đai. Đó chính là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự chậm trễ, ách tắc trong công tác giải quyết các mối quan hệ đất đai nói chung và giải phóng mặt bằng nói riêng. Vì vậy chúng ta cần phải quan tâm hơn nữa đến việc ban hành văn bản và tổ chức hƣớng dẫn thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý và sử dụng đất. Bên cạnh việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý và sử dụng đất thì việc tổ chức thực thi các văn bản đó cũng rất quan trọng. Hiện nay, UBND các cấp cũng có ý thức quán triệt việc thực thi pháp luật đất đai nhƣng nhận thức về quy định của pháp luật nói chung còn chƣa sâu sát, ở cấp cơ sở còn rất yếu. 9 Việc tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật đất đai của các cơ quan có trách nhiệm chƣa sát sao. Tại nhiều địa phƣơng, vẫn còn tồn tại tình trạng nể nang, trọng tình hơn việc chấp hành quy định pháp luật trong giải quyết các mối quan hệ về đất đai. Đó cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu lực thi hành pháp luật, gây mất lòng tin trong nhân dân cũng nhƣ các nhà đầu tƣ và đã ảnh hƣởng trực tiếp đến tiến độ GPMB. - Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đƣợc xem là việc hoạch định hoặc điều chỉnh hoạch định đối với các loại đất cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phƣơng và trong phạm vi cả nƣớc; là sự tính toán, phân bổ sử dụng đất cụ thể về số lƣợng, chất lƣợng, không gian, vị trí. Công tác thu hồi đất nông nghiệp có liên quan mật thiết đến công tác lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất vì để ra quyết định thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất thì cần phải căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã đƣợc các cấp có thẩm quyền phê duyệt. Ở nƣớc ta, chất lƣợng lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ở các địa phƣơng có nhiều tiến bộ nhƣng thực sự chƣa đạt yêu cầu đề ra. Tiến độ lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất các cấp, đặc biệt cấp huyện còn chậm. Nội dung quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất còn những bất cập về: phân định cấp độ, nội dung của quy hoạch sử dụng đất và kế hoạch sử dụng đất giữa các cấp; kết hợp giữa quy hoạch sử dụng đất với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch xây dựng; gắn với mục tiêu phát triển bền vững, bảo đảm an ninh lƣơng thực. Trong lập, thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất thiếu sự giám sát chặt chẽ, tuân thủ triệt để chỉ tiêu quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất phải là chỉ tiêu pháp lệnh; việc áp dụng các công nghệ tiên tiến còn nhiều hạn chế. [6] - Đăng ký đất đai và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Đăng ký đất đai là một thành phần cơ bản quan trọng của hệ thống quản lý đất đai, đó là quá trình xác lập hồ sơ về quyền sở hữu đất đai, bất động sản, sự đảm bảo và những thông tin về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất đai. Theo quy định của các nƣớc, đất đai là một trong các tài sản phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng. Ở nƣớc ta, theo quy định của Luật Đất đai, ngƣời sử dụng đất phải đăng ký quyền sử dụng đất với cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền và đƣợc cấp GCNQSD đất. 10 Trong công tác bồi thƣờng GPMB đất nông nghiệp, GCNQSD đất là căn cứ để xác định đối tƣợng đƣợc bồi thƣờng, loại đất, diện tích đất tính bồi thƣờng. Trong giai đoạn trƣớc đây hệ thống đăng ký quyền sử dụng đất còn mang tính thủ công, thực hiện thiếu thống nhất ở các địa phƣơng, công tác đo đạc lập bản đồ giải thửa có độ chính xác không cao. Cơ sở dữ liệu bản đồ, hồ sơ địa chính thiếu về số lƣợng và kém về chất lƣợng, đƣợc cập nhật không thƣờng xuyên, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu quản lý đất đai nói chung và cho công tác GPMB nói riêng. [8] - Yếu tố giá đất và định giá đất Ở nƣớc ta, đất đai thuộc sở hữu toàn dân, giá cả đất đai là dựa trên chuyển nhƣợng quyền sử dụng đất, là tổng hòa giá trị hiện hành của địa tô nhiều năm đƣợc chi trả một lần, là hình thức thực hiện quyền sở hữu đất đai trong kinh tế. Theo luật đất đai 2013, giá đất là giá trị của quyền sử dụng đất tính trên một đơn vị diện tích đất [11]. Thời gian vừa qua giá đất trên thị trƣờng biến động mạnh, việc xác định giá đất quy định thƣờng thấp hơn nhiều giá trị thực của đất đai và chậm đƣợc sửa đổi, bổ sung. Giá đất do UBND cấp tỉnh quy định và xác định không phản ánh đúng và thƣờng thấp hơn nhiều giá trị thực của đất đai. Hiện nay, việc định giá đất chủ yếu sử dụng một số phƣơng pháp truyền thống nhƣ các nƣớc trên thế giới thực hiện, đó là phƣơng pháp so sánh trực tiếp và phƣơng pháp thu nhập. Định giá đất đƣợc hiểu là sự ƣớc tính về giá trị của quyền sử dụng đất bằng hình thái tiền tệ cho một mục đích sử dụng đã đƣợc xác định, tại một thời điểm xác định. Theo quy định của Luật Đất đai 2013, nguyên tắc định giá đất là phải phù hợp với giá thị trƣờng trong điều kiện bình thƣờng. Hiện nay, giá đất do UBND các tỉnh quy định và ban hành đều không theo nguyên tắc đó, dẫn tới việc khiếu kiện của ngƣời dân làm chậm tiến độ trong việc GPMB khi Nhà nƣớc thu hồi đất. Nhƣ vậy, nếu công tác định giá đất để bồi thƣờng GPMB không đƣợc quan tâm đúng mức sẽ làm cho công tác bồi thƣờng GPMB trì trệ, dẫn tới việc không có mặt bằng đầu tƣ, làm chậm tiến độ triển khai dự án hoặc bỏ lỡ cơ hội đầu tƣ. * Một số yếu tố ảnh hưởng đến thu hồi đất nông nghiệp thực tế tại địa bàn nghiên cứu Phƣờng Mỹ Đình 1, quận Nam Từ Liêm thực hiện giao đất nông nghiệp theo Nghị định 64/CP ngày 27/9/1993 vào năm 2000, giao theo hiện trạng sử dụng đất 11