Tài liệu đánh giá thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng của dự án xây dựng đại học quốc gia hà nội tại hòa lạc

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ------***------ Đoàn Hải Sơn ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG CỦA DỰ ÁN XÂY DỰNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TẠI HÕA LẠC Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60850103 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội - Năm 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ------***------ Đoàn Hải Sơn ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƢỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG CỦA DỰ ÁN XÂY DỰNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TẠI HÕA LẠC Chuyên ngành: Mã số: Quản lý đất đai 60850103 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học PGS. TS. Phạm Quang Tuấn Hà Nội - Năm 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Phạm Quang Tuấn. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình./. Tác giả luận văn Đoàn Hải Sơn LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Khoa Địa lý Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phạm Quang Tuấn đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Trân trọng cảm ơn Ban Quản lý Dự án đầu tư xây dựng Đại học Quốc gia Hà Nội tại Hòa Lạc (Bộ Xây dựng) và Trung tâm Nghiên cứu Đô thị, Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các đồng nghiệp đã động viên, tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Đoàn Hải Sơn MỤC LỤC Mở đầu .............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của Đề tài ............................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 2 3. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 2 4. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 3 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 3 6. Thời gian nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Cấu trúc của luận văn ................................................................................. 5 Chương 1: Một số chính sách về giải phóng mặt bằng liên quan đến Dự án xây dựng ĐHQGHNtại Hòa Lạc ....................................................................... 7 1.1. Khái niệm chung về giải phóng mặt bằng .............................................. 7 1.2. Một số chính sách về công tác giải phóng mặt bằng của Nhà nước ....... 8 1.2.1. Giai đoạn trước khi có Luật Đất đai năm 2003 ................................ 9 1.2.2. Giai đoạn từ khi có Luật Đất đai năm 2003 đến khi có Luật Đất đai năm 2013 ................................................................................................... 10 1.3. Một số chính sách về công tác giải phóng mặt bằng đối với đất thuộc Nông trường 1A cũ ...................................................................................... 19 1.4. Một số chính sách đặc thù về công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc................................................................. 21 1.5.Quy trình giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc ................................................................................................................ 23 1.5.1. Quy trình giải phóng mặt bằng theo quy định của Nhà nước ......... 23 1.5.2. Quy trình giải phóng mặt bằng Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc ............................................................................................................. 32 Chương 2: Hiện trạng và những khó khăn vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHNtại Hòa Lạc ........................ 35 2.1. Khái quát về Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc ......................... 35 2.1.1. Các văn bản pháp lý về quy hoạch Dự án ...................................... 35 2.1.2. Vị trí, địa điểm quy hoạch Dự án ................................................... 37 2.1.3. Nguồn gốc đất của Dự án ............................................................... 40 i 2.2. Kết quả và hiện trạng công tác giải phóng mặt bằng của Dự án .......... 42 2.2.1. Diện tích cần giải phóng mặt bằng ................................................. 42 2.2.2. Hiê ̣n tra ̣ng sử du ̣ng đấ t thuộc khu vực Dự án ................................. 44 2.2.3. Hiê ̣n tra ̣ng kiế n trúc thuộc khu vực Dự án ..................................... 45 2.2.4. Kết quả công tác giải phóng mặt bằng............................................ 46 2.2.5. Công tác xác nhận hồ sơ đất đai ..................................................... 48 2.3. Những khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án ........ 49 2.3.1. Khó khăn về hồ sơ quản lý ............................................................. 49 2.3.2. Bất cập trong các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ..... 50 2.3.3. Vướng mắc trong công tác xác nhận hồ sơ đất đai ......................... 51 2.3.4. Khó khăn trong công tác quy hoạch quản lý đất đai .................... 557 2.3.5. Khó khăn trong công tác bảo vệ đất đai ......................................... 57 2.3.6. Chưa có sự đầu tư đúng mức cho công tác quản lý đất đai ............ 58 2.3.7. Một số thuận lợi trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án ... 59 Chương 3: Một số giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng của Dự án tư xây dựng ĐHGQHN tại Hòa Lạc ........................................................... 60 3.1. Công tác chính trị tư tưởng, tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật, tổ chức thực hiện nhiệm vụ giải phóng mặt bằng ................................ 60 3.2. Các giải pháp về hoàn thiện thể chế ..................................................... 60 3.2.1. Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất .................................... 61 3.2.2. Tổ chức thực hiện giải phóng mặt bằng theo quy hoạch ................ 62 3.2.3. Vận dụng linh hoạt, ban hành, điều chỉnh kịp thời, đồng bộ cơ chế chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp với quy định của pháp luật và điều kiện thực tế tại khu vực ................................................ 62 3.2.4. Cải cách hành chính, tăng cường phân cấp, chú trọng công tác kiểm tra, thanh tra, kịp thời giải quyết những khiếu nại của công dân trong công tác giải phóng mặt bằng ............................................................................ 63 3.3. Các giải pháp về nâng cao hiệu quả tổ chức ......................................... 64 3.3.1. Đẩy mạnh chuyên môn hoá và tăng cường công tác tham mưu ..... 64 3.3.2. Tăng cường công tác chỉ đạo và tổ chức thực hiện ........................ 65 3.4. Các giải pháp về kinh tế ........................................................................ 65 ii 3.4.1. Chính sách bồi thường thiệt hại về đất ........................................... 65 3.4.2. Bồi thường thiệt hại về tài sản trên đất ........................................... 65 3.5. Các giải pháp khác ................................................................................ 66 3.5.1. Chính sách hỗ trợ và ổn định cuộc sống ......................................... 66 3.5.2. Chính sách về tái định cư ................................................................ 66 Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 68 1. Kết luận .................................................................................................... 68 2. Kiến nghị .................................................................................................. 68 Tài liệu tham khảo ........................................................................................... 69 Phụ lục ............................................................................................................. 77 iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Ý nghĩa 1. Bộ TN&MT Bộ Tài nguyên và Môi trường 2. BT, HT&TĐC Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 3. CP Chính phủ 4. ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội 5. GPMB Giải phóng mặt bằng 6. HĐ Hội đồng 7. HĐND Hội đồng nhân dân 8. NĐ Nghị định 9. MTTQVN Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 10. QĐ- Quyết định - 11. QĐ-TTg Quyết định - Thủ tướng Chính phủ 12. QĐ-UBND Quyết định - Ủy ban nhân dân 13. QLDA Quản lý dự án 14. QSDĐ Quyền sử dụng đất 15. Tp Thành phố 16. UBND Ủy ban nhân dân 17. VPCP Văn phòng Chính phủ 18. XD Xây dựng iv DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 2.1. Các loại đất trong khu vực Dự án ............................................... 42 Bảng 2.2.Diện tích đất cần giải phòng mặt bằng của Dự án ....................... 43 Bảng 2.3. Hiện trạng sử dụng đất thuộc khu vực Dự án ............................ 45 Bảng 2.4. Thống kê các cụm công trình trong khu vực Dự án ..................... 46 Bảng 2.5. Kết quả giải phóng mặt bằng của Dự án ................................... 47 Bảng 2.6. Hiện trạng sử dụng đất và ý kiếncủa người dân đang sử dụng đất tại khu vực Dự án ............................................................................................. 56 v DANH MỤC HÌNH Trang Hình 2.1. Bản đồ vị trí khu đất quy hoạch xây dựng Dự án ĐHQGHN tại Hòa Lạc .............................................................. 38 Hình 2.2. Sơ đồ quy hoạch chung các khu chức năng của Dự án đầu tự xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc ................................... 39 Hình 2.3. Sơ đồ quy hoạch chung các dự án thành phần thuộc Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc ............................................. 40 vi MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Đất đai là sản phẩm của tự nhiên và đối với con người, đất đai là yếu tố tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm mặt bằng xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng, các công trình sản xuất kinh doanh, xây dựng đô thị và các khu dân cư... Khi sản xuất công nghiệp, giao thông, du lịch, giáo dục, dịch vụ, thương mại,... không ngừng gia tăng kéo theo tốc độ đô thị hóa tăng nhanh thì việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất làm nhà ở sang đất chuyên dụng sử dụng vào mục đích công nghiệp, giao thông, du lịch, thương mại, dịch vụ,... là điều tất yếu và ngày càngdiễn ra mạnh mẽ [54]. Sử dụng đất đai vào các mục đích an ninh quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng để thực hiện mục tiêu phát triển đất nước, đặc biệt là các dự án phát triển đô thị, dự án sản xuất, kinh doanh phát triển kinh tế là một tất yếu khách quan trong quá trình phát triển công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước [27]. Để có mặt bằng xây dựng các dự án, Nhà nước cần thu hồi đất của nhân dân và thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cho các hộ dân có đất bị thu hồi. Vấn đề đặt ra là Nhà nước cần có quy hoạch, kế hoạch để sử dụng đất một cách khoa học, phù hợp, đồng thời cần có những chủ trương, chính sách hợp lý để vừa đảm bảo quyền lợi chung của xã hội lại vừa đảm bảo được quyền lợi hợp pháp của người có đất bị Nhà nước thu hồi để sử dụng vào mục đích phát triển kinh tế, xã hội đất nước [53]. Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Tuy nhiên, đất đai và công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư vẫn đang là vấn đề hết sức nhạy cảm, phức tạp và vẫn còn nhiều vướng mắc. Tình trạng tiến độ giải phóng mặt bằng chậm, kéo dài là rất phổ biến làm chậm tiến độ thực hiện các dự án. Dự án xây dựng Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN)tại Hòa Lạc được Nhà nước quyết định địa điểm xây dựng tại Nông trường 1A xã Thạch Hòa, huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội theo Quyết định số 72/TTg ngày 1 27/02/1995 của Thủ tướng Chính phủ [34] với diện tích khoảng 1.000 ha. Tiếp theo, năm 1998, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 22/1998/QĐ-TTg ngày 26/01/1998 [35] về việc phê duyệt quy hoạch chung ĐHQGHN trong khu các đô thị Miếu Môn - Xuân Mai - Hòa Lạc - Sơn Tây. Năm 2002, Thủ tướng Chính phủ có Quyế t đinh số 702/QĐ-TTg ngày ̣ 23/8/2002 [38] phê duyê ̣t điề u chinh quy hoa ̣ch chung ĐHQGHN trong khu vực ̉ các đô thị Miếu Môn - Xuân Mai - Hòa Lạc - Sơn Tây, trong Quyết định đã nêu rõ: Ranh giới và pha ̣m vi lâ ̣p quy hoa ̣ch được điều chỉnh như sau : phía Đông giáp quốc lộ 21 (có hành lang bảo vê ̣ và cách ly 150m); phía Nam giáp đường cao tố c Láng - Hòa Lạc và Làng Văn hóa - Du lich các dân tô ̣c Viê ̣t Nam. ̣ Công tác giải phóng mặt bằng cho khu đất của Dự án xây dựng ĐHQGHNtại Hòa Lạc đã được triển khai. Tuy nhiên, công tác này đã gặp phải rất nhiều khó khăn. Cho đến nay, sau hơn 20 năm thực hiện công tác giải phóng mặt bằng (đất sạch) mới chỉ hoàn thiện được một phần ba diện tích của Dự án (322/1000 ha), diện tích còn lại mới chỉ thực hiện được một số khâu trong công tác giải phóng mặt bằng [1, 2]. Để góp phần thực hiện chủ trương đẩy nhanh tiến độ Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc theo tinh thần từ Chính phủ [12, 36, 44, 50, 57] đến Thành phố Hà Nội [45] và ĐHQGHN [55, 56], chúng tôi chọn đề tài: “Đánh giá thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng Đại học Quốc gia Hà Nội tại Hòa Lạc” nhằm đánh giá thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, góp phần xây dựng cơ sở thực tiễn đẩy nhanh tiến độ của công tác giải phóng mặt bằng Dự án. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đánh giá thực trạng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc làm cơ sở đề xuất giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng của Dự án. 3. Phạm vi nghiên cứu Các vấn đề liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng trong diện tích 1.000 ha của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 2 4. Nội dung nghiên cứu 4.1. Tổng quan về công tác giải phóng mặt bằng, các văn bản pháp quy và chủ trương chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: - Vai trò của công tác giải phóng mặt bằng trong việc triển khai, thực hiện các dự án đầu tư. - Các bước tiến hành công tác giải phóng mặt bằng trong một dự án. - Vai trò các cấp chính quyền trong công tác giải phóng mặt bằng. - Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác giải phóng mặt bằng. 4.2.Hiện trạng, kết quả, những thuận lợi và khó khăn, vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. - Khái quát về Dự án: vị trí địa lý. - Các văn bản pháp quy liên quan đến triển khai thực hiện Dự án. - Phân tích, đánh giá nguồn gốc đất, quá trình quản lý, sử dụng và giao đất của các khu vực đất sử dụng cho quy hoạch Dự án. - Tổng hợp, đánh giá hiện trạng và kết quả công tác giải phóng mặt bằng của Dự án. - Phân tích, đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 4.3. Đề xuất một số giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và góp phần đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng của Dự án. - Giải pháp về cơ chế, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. - Giải pháp về phối hợp giữa các cơ quan chức năng tham gia công tác giải phóng mặt bằng. - Nhóm giải pháp khác. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu * Phương pháp tổng hợp và phân tích tài liệu:thu thập các tài liệu liên quan đến nguồn gốc, công tác quản lý đất đai thuộc Dự án, đồng thời phân tích các tài liệu liên quan, phù hợp với Dự án. 3 * Khảo sát thực địa: - Khảo sát, nghiên cứu đặc điểm, nguồn gốc đất, đồng thời thu thập thông tin về điều kiện kinh tế - xã hội trong khu vực thuộc Dự án. - Khảo sát và đánh giá sự tham gia của cộng đồng, người dân đang sống hoặc canh tác trong khu vực Dự án. - Khảo sát, đo đạc, thống kê, phân tích, … các số liệu điều tra về công tác quản lý đất đai tại khu vực Dự án. 6. Thời gian nghiên cứu STT Nội dung thực hiện 1 Tháng 02-3/2016 Xây dựng đề cƣơng 2 Thời gian (bắt đầu, kết thúc) Nội dung thực hiện Nội dung 1. Tổng quan về công tác giải phóng mặt bằng, một số chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi thực hiện giải phóng mặt bằng. 1.1. Công tác giải phóng mặt bằng. 1.2. Một số chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của Nhà nước và cấp có thẩm quyền về 2.1. Tháng 02-4/2016 các dự án xây dựng trên đất Nông trường 1A cũ. 1.3. Một số chính sách và cơ chế đặc thù trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 1.4. Quy trình giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. Nội dung 2. Hiện trạng, kết quả, những thuận lợi và khó khăn, vướng mắc trong các bước triển khai tương ứng của công tác giải phóng mặt bằng 2.2. Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 2.1. Khái quát về Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 4 Tháng 3-5/2016 STT Nội dung thực hiện Thời gian (bắt đầu, kết thúc) 2.2. Phân tích, đánh giá nguồn gốc đất, quá trình quản lý, sử dụng và giao đất của các khu vực đất sử dụng cho quy hoạch Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 2.3. Tổng hợp, đánh giá hiện trạng và kết quả công tác giải phóng mặt bằng của dự án qua các thời kỳ quản lý khác nhau. 2.4. Phân tích, đánh giá những thuận lợi, khó khăn và vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. Nội dung 3. Đề xuất một số giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. 3.1. Nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách hỗ trợ, bồi thường và tái định cư của dự án.anh tại 2.3 khu vực 1000 ha. Tháng 4-6/2016 3.2. Nhóm giải pháp về phối hợp giữa các cơ quan chức năng tham gia công tác giải phóng mặt bằng của dự án. 3.3. Nhóm giải pháp khác. 3 Hoàn thiện và bảo vệ luận văn Tháng 5-7/2016 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, cấu trúc luận văn gồm 3 chương: 5 Chƣơng 1. Một số chính sách về giải phóng mặt bằng liên quan đến Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc 1.1. Khái niệm chung giải phóng mặt bằng 1.2. Một số chính sách về công tác giải phóng mặt bằng của Nhà nước 1.3. Một số chính sách về công tác giải phóng mặt bằng đối với đất thuộc Nông trường 1A cũ 1.4. Một số chính sách đặc thù về công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc 1.5. Quy trình giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc Chƣơng 2. Hiện trạng và những khó khăn vƣớng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc 2.1. Khái quát về Dự án 2.2. Kết quả và hiện trạng công tác giải phóng mặt bằng. 2.3. Những khó khăn vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng của Dự án. Chƣơng 3. Một số giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng củaDự án xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc 3.1. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách 3.2. Nhóm giải pháp về sự phối hợp giữa các đơn vị chức năng liên quan 3.3. Nhóm giải pháp khác Kết luận - kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 6 Chƣơng 1 MỘT SỐ CHÍNH SÁCH VỀ GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG LIÊN QUAN ĐẾNDỰ ÁN XÂY DỰNG ĐHQGHN TẠI HÕA LẠC 1.1. Khái niệm chung về giải phóng mặt bằng Ở những quốc gia càng phát triển thì tỷ lệ đất chuyên dụng ngày càng cao và tỷ lệ đất nông nghiệp ngày càng thấp [32]. Vấn đề đặt ra là Nhà nước cần có quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất khoa học, phù hợp, đồng thời cần có những chính sách quy định vừa đảm bảo quyền lợi chung của xã hội lại vừa đảm bảo được quyền lợi hợp pháp của người có đất bị Nhànước thu hồi để sử dụng vào mục đích phát triển kinh tế, xã hội đất nước [33]. Việt Nam, với đặc thù là một nước nông nghiệp (gần 80% dân số sản xuất nông nghiệp) cho nên khi bước vào thời kỳ phát triển nền kinh tế hàng hóa, đổi mới về mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, tất yếu sẽ triển khai xây dựng các công trình như các khu đô thị mới, hệ thống giao thông, các khu công nghiệp, dịch vụ thương mại, công trình quốc phòng an ninh,... thì phần lớn diện tích đất phục vụ cho các công trình này sẽ liên quan đến đất nông nghiệp, đất làm nhà ở tại khu vực nông thôn và ven đô thị. Nếu Nhà nước không có chính sách và những quy định phù hợp dễ dẫn đến tình trạng là sau mỗi lần Nhà nước thu hồi đất sẽ có thêm nhiều hộ gia đình, cá nhân lâm vào tình trạng không có ruộng đất - tư liệu sản xuất để nuôi sống gia đình và bản thân họ. Thực tếtrong thời gian qua cho thấy công tác giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất là vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp, có tác động tới mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội, nhân văn của nhiều người, của cả cộng đồng dân cư. Giải quyết không tốt không thỏa đáng quyền lợi của người có đất bị thu hồi và những người bị ảnh hưởng thì rất dễ làm bùng phát những khiếu kiện, đặc biệt là những khiếu kiện tập thể đông người làm cho tình hình trở nên phức tạp, từ đó gây ra sự mất ổn định về kinh tế, xã hội, chính trị nói chung. Vì vậy, việc bồi thường, giải phóng mặt bằng để thực hiện các dự án phải giải quyết dung hòa mâu thuẫn về lợi ích giữa hai nhóm đối tượng: 7 - Người được giao đất (trong đó có cả cơ quan Nhà nước) luôn tìm cách giảm chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng nhằm hạ giá thành xây dựng, tiết kiệm chi phí sản xuất. - Người bị thu hồi đất luôn đòi hỏi được trả khoản bồi thường càng nhiều càng tốt mà trước hết phải là thỏa đáng, mặt khác trong nội bộ những người được đền bù có người chấp hành tốt chính sách pháp Luật Đất đai của Nhà nước có người chấp hành chưa tốt, do đó đòi hỏi phải xử lý sao cho công bằng cũng là một việc hết sức khó khăn. Giải phóng mặt bằng là quá trình thực hiện các công việc liên quan đến việc di dời nhà cửa, cây cối, các công trình xây dựng và một bộ phận dân cư trên một phần đất nhất định được quy hoạch cho việc cải tạo, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới. Như vậy, giải phóng mặt bằng là vấn đề vừa mang tính thời vụ vừa mang tính cấp bách liên quan đến sự phát triển củaĐất nước. Trong những năm gần đây vấn đề giải phóng mặt bằng ngày càng trở thành trung tâm của dư luận, là một trong những mối quan tâm hàng đầu của các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý, nhà đầu tư. Thực tiễn chứng minh rằng làm tốt công tác giải phóng mặt bằng không chỉ tạo được môi trường thông thoáng cho phát triển, thu hút được nhà đầu tư mà còn góp phần làm lành mạnh nhiều mối quan hệ xã hội, củng cố được lòng tin của nhân dân, khắc phục tệ quan liêu, chống tham nhũng. 1.2. Một số chính sách về công tác giải phóng mặt bằng của Nhà nƣớc Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, giữ vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và sự ổn định đời sống của người dân. Trong quá trình phát triển đất nước, việc thu hồi đất để phục vụ cho lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế - xã hội là một quá trình tất yếu, tác động rất lớn đến người bị thu hồi đất. Để bù đắp cho họ một phần thiệt thòi đó, Nhà nước ta đã ban hành chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dành cho người bị thu hồi đất, từng bước hoàn thiện theo hướng tạo điều kiện ngày càng tốt hơn cho người có đất bị thu hồi ổn định đời sống và sản xuất. Những chính sách lớn của Nhà nước về quản lý đất đai và thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư có thể chia thành các giai đoạn sau: 8 1.2.1. Giai đoạn trước khi cóLuật Đất đai năm 2003 Hiến pháp năm 1992 [27] đã đặt nền móng cho việc xây dựng chínhsáchbồi thường, hỗ trợ và tái định cư thể hiện qua những quy định: "Đất đai thuộc sở hữu toàn dân” (Điều 17), "Nhà nước giao đất cho các tổ chức, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài,… tổ chức, cá nhân được chuyển quyền sử dụng đất được Nhà nước giao theo quy định của pháp luật” (Điều 18), "Trường hợp thật cần thiết vì lí do quốc phòng, an ninh, vì lợi ích quốc gia, Nhà nước trưng mua hoặc trưng dụng có bồi thường tài sản của cá nhân hoặc tổ chức theo thời giá thị trường” (Điều 23). Luật Đất đai qua các thời kỳđã cụ thể các quy định được ghi trong Hiến pháp: “Nhà nước xác định giá các loại đất để tính thuế chuyển quyền sử dụng đất, thu tiền khi giao đất hoặc cho thuê đất, tính giá trị tài sản khi giao đất, bồi thường thiệt hại về đất khi thu hồi đất”, quy định quyền lợi của người sử dụng đất “Trong trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi đất đang sử dụng của người sử dụng đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, thì người bị thu hồi đất được đền bù thiệt hại”, "Được Nhà nước bảo vệ khi bị người khác xâm phạm đến quyền sử dụng đất hợp pháp của mình, được bồi thường thiệt hại về đất khi bị thu hồi" [28]. Luật cũng quy định trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước như “Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định giao đất nào thì có quyền thu hồi đất đó. Trước khi thu hồi đất phải thông báo cho người đang sử dụng biết về lý do thu hồi, thời gian, kế hoạch di chuyển, phương án đền bù thiệt hại” [30], quy định nghĩa vụ của người sử dụng đất phải đền bù cho người có đất bị thu hồi để giao cho mình [31]. Chính phủ quy định khung giá các loại đất cho từng vùng, theo từng thời gian và nguyên tắc, phương pháp xác định giá của các loại đất. Căn cứ vào quyết định của Chính phủ về khung giá và nguyên tắc, phương pháp xác định giá các loại đất, uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương quy định giá các loại đất phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương để tính thuế chuyển quyền sử dụng đất, thu tiền khi giao đất, chuyển mục đích sử dụng đất, tiền thuê đất, lệ 9 phí trước bạ, tính giá trị tài sản khi giao đất, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất [13-17]. Trong trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi đấtđang sử dụng của người dân để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng thì người bị thu hồi được bồi thường, hỗ trợ, việc bồi thường hoặc hỗ trợ được thực hiện theo quy định của Nhà nước. Nhà nước có chính sách để ổn định đời sống cho người có đất bị thu hồi. Trong trường hợp người bị thu hồi đất phải di chuyển chỗ ở thì được mua nhà ở của Nhà nước hoặc được giao đất có thu tiền sử dụng đất để làm nhà ở [28]. 1.2.2. Giai đoạn từ khi có Luật Đất đai năm 2003 đến khi có Luật Đất đai năm 2013 Sau khi Luật Đất đai 2003 được ban hành, Nhà nước đã ban hành nhiều các văn bản dưới luật như Nghị định, Thông tư cụ thể hoá các điều của Luật về chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, theo đó, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thể chế tại Nghị định số 197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 [13] của Chính phủ quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đây là văn bản quy phạm quan trọng để áp dụng cho công tác bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất cho các địa phương áp dụng, với những nội dung chủ yếu sau: + Người bị thu hồi đất, bị thiệt hại tài sản gắn liền với đất bị thu hồi, được bồi thường đất, tài sản, được hỗ trợ và bố trí tái định cư theo quy định. Mặt khác Nhà nước khuyến khích người có đất, tài sản tự nguyện hiến, tặng một phần hoặc toàn bộ đất, tài sản cho Nhà nước. + Đối với đất được bồi thường bồi thường theo hình thức đất đang sử dụng vào mục đích nào thì được bồi thường bằng việc giao đất mới có cùng mục đích sử dụng, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng giá trị quyền sử dụng đất tại thời điểm có quyết định thu hồi; trường hợp bồi thường bằng việc giao đất mới hoặc bằng nhà, nếu có chênh lệch về giá trị thì phần chênh lệch đó được thực hiện thanh toán bằng tiền, với những điều kiện để được bồi thường về đất. 10