Tài liệu ĐÁNH GIÁ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG: MÔ HÌNH DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI BẢN LÁC

1 MỤC LỤC MỤC LỤC..................................................................................................................... i DANH MỤC BẢNG....................................................................................................iv DANH MỤC HÌNH.....................................................................................................v DANH MỤC BIỂU ĐỒ...............................................................................................v CHƯƠNG MỞ ĐẦU: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU...........1 1. Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................................2 3. Câu hỏi nghiên cứu....................................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................................3 5. Kết cấu của đề tài.......................................................................................................3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THUỘC LĨNH VỰC ĐỀ TÀI.......................................................................................................................... 4 1.1. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá tính bền vững của du lịch..........................4 1.1.1. Xác định nội dung đánh giá phát triển du lịch bền vững......................................4 1.1.2. Xác định phương pháp đánh giá và loại thang đo sử dụng...................................6 1.2. Hạn chế của các nghiên cứu trước và điểm mới của nghiên cứu này...............9 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN LĨNH VỰC ĐỀ TÀI ..........10 2.1. Phát triển bền vững.............................................................................................10 2.1.1. Sự hoàn thiện quan niệm phát triển bền vững....................................................10 2.1.2. Khái niệm phát triển bền vững...........................................................................11 2.1.3. Các mô hình phát triển bền vững.......................................................................12 2.1.4. Bộ tiêu chí phát triển bền vững..........................................................................15 2.2. Du lịch bền vững và Phát triển du lịch bền vững.............................................17 2.2.1. Du lịch bền vững................................................................................................17 2.2.1.1. Lịch sử ra đời thuật ngữ..................................................................................17 2.2.1.2. Khái niệm du lịch bền vững............................................................................18 2.2.2. Phát triển du lịch bền vững................................................................................19 2.2.3. Vai trò và ý nghĩa của phát triển du lịch bền vững.............................................20 2.2.4. Các tiêu chuẩn đánh giá du lịch bền vững toàn cầu............................................21 2.3. Du lịch dựa vào cộng đồng.................................................................................24 2.3.1. Cộng đồng và du lịch dựa vào cộng đồng..........................................................24 2.3.1.1. Lý thuyết về cộng đồng...................................................................................24 2.3.1.2. Du lịch dựa vào cộng đồng.............................................................................25 2.3.1.3. Các loại hình du lịch cộng đồng......................................................................28 2.3.2. Tính bền vững của du lịch dựa vào cộng đồng so với các mô hình du lịch khác.......29 2 2.3.2.1. Du lịch dựa vào cộng đồng quan tâm đến môi trường sinh thái và bảo tồn tài nguyên du lịch..............................................................................................................30 2.3.2.2. Du lịch dựa vào cộng đồng có sự tham gia quan trọng của cộng đồng địa phương......................................................................................................................... 30 2.3.2.3. Du lịch dựa vào cộng đồng gắn lợi ích kinh tế với cộng đồng địa phương.....30 2.3.3. Đặc điểm của du lịch cộng đồng........................................................................31 2.3.4. Các điều kiện hình thành và phát triển du lịch cộng đồng..................................32 2.3.5. Các nguyên tắc của du lịch cộng đồng...............................................................35 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................43 3.1. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................................43 3.1.1. Khái quát về Bản Lác, Mai Châu, Hòa Bình......................................................43 3.1.2. Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại Bản Lác.........................................44 3.1.3. Văn hóa người Thái ở Bản Lác..........................................................................45 3.2. Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng....................................................47 3.3. Quy trình thực hiện đề tài..................................................................................47 3.4. Mô hình đánh giá................................................................................................48 3.4.1. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá và thang đo lường phát triển du lịch bền vững tại bản Lác........................................................................................................................49 3.4.2. Tiến hành khảo sát, kiểm định độ tin cậy của thang đo và hiệu chỉnh bộ tiêu chí......53 3.4.3. Xác định trọng số của các tiêu chí bằng phương pháp phân tích thứ bậc – Analytic Hierachy Process (AHP)................................................................................54 3.4.4. Xác định điểm bền vững và kết luận về tính bền vững của mô hình du lịch tại Bản Lác........................................................................................................................ 58 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ VÀ THẢO LUẬN VỀ MỨC ĐỘ BỀN VỮNG CỦA MÔ HÌNH DU LỊCH BẢN LÁC........................................................60 4.1. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha cho thang đo tính bền vững............60 4.2. Mức độ quan trọng (trọng số) của các tiêu chí, nhóm tiêu chí từ phân tích AHP............................................................................................................................. 61 4.3. Điểm bền vững và thảo luận về tính bền vững của mô hình du lịch bản Lác.64 4.3.1. Trạng thái bền vững của tiêu chí Kinh tế và Văn hóa – Xã hội (Bền vững tiềm năng).66 4.3.2. Trạng thái bền vững của hai tiêu chí Môi trường và Cộng đồng & phát triển du lịch (Chưa bền vững)...................................................................................................69 CHƯƠNG 5: ĐỀ XUẤT CẢI THIỆN TÍNH BỀN VỮNG CỦA MÔ HÌNH DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI BẢN LÁC.......................................................................74 5.1. Giải pháp nâng cao tính bền vững cho nhóm tiêu chí về Môi trường.............74 5.2. Đề xuất cải thiện tính bền vững cho nhóm tiêu chí về Cộng đồng & Phát triển du lịch ..................................................................................................................................... 79 3 5.3. Một số đề xuất khác............................................................................................77 CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN, HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TRONG TƯƠNG LAI.....................................................................................79 6.1. Kết luận chung và đóng góp của đề tài..............................................................79 6.2. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo...........................................80 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................81 PHỤ LỤC...................................................................................................................84 4 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Một số công cụ đánh giá và loại thang đo được sử dụng.............................13 Bảng 2.1: Du lịch rắn và du lịch mềm..........................................................................28 Bảng 3.1: Sự tham gia vào hoạt động du lịch ở Bản....................................................48 Bảng 3.2: Các khía cạnh phát triển du lịch bền vững...................................................53 Bảng 3.3: Bộ tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững tại bản Lác.......................55 Bảng 3.4: Bảng xếp hạng các mức độ so sánh cặp trong thuật toán AHP....................58 Bảng 3.5: Mẫu câu hỏi thu thập đánh giá so sánh cặp của chuyên gia.........................59 Bảng 3.6: Giá trị chỉ số ngẫu nhiên – Random Index.Error: Reference source not found Bảng 3.7: Thang đánh giá mức độ bền vững................................................................62 Bảng 4.1: Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha.........................................63 Bảng 4.2: Bảng kết quả so sánh cặp các tiêu chí lớn về phát triển du lịch bền vững....65 Bảng 4.3: Kết quả đánh giá trọng số của chuyên gia về các tiêu chí............................65 Bảng 4.4: Điểm bền vững của mô hình du lịch dựa vào cộng đồng tại bản Lác..........68 Bảng 4.5: Điểm bền vững và điểm đánh giá các tiêu chí về Kinh tế............................70 Bảng 4.6: Điểm bền vững và điểm đánh giá các tiêu chí về Văn hóa – Xã hội............71 Bảng 4.7: Điểm bền vững và điểm đánh giá các tiêu chí về Môi trường......................74 Bảng 4.8: Điểm bền vững và điểm đánh giá các tiêu chí về Cộng đồng & Phát triển du lịch.75 5 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1: Mô hình phát triển bền vững của Jacobs và Sadler.......................................19 Hình 2.2: Mô hình phát triển bền vững của ngân hàng thế giới...................................19 Hình 2.3: Mô hình phát triển bền vững kiểu ba vòng tròn............................................20 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu....................................................................................51 Hình 3.2: Mô hình đánh giá phát triển du lịch bền vững tại bản Lác...........................52 Hình 3.3: Quy trình thực hiện đánh giá trọng số tiêu chí bằng phương pháp AHP......58 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1: Mức độ đóng góp của các khía cạnh du lịch bền vững theo chuyên gia...64 Biểu đồ 4.2: Mức độ bền vững của của các tiêu chí lớn...............................................69 6 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AHP Phương pháp phân tích thứ bậc ANP Phương pháp phân tích mạng BVMT Bảo vệ môi trường CĐĐP Cộng đồng địa phương DLCĐ Du lịch cộng đồng HTX Hợp tác xã IUCN Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên PTBV Phát triển bền vững TNDL Tài nguyên du lịch UNWTO Tổ chức du lịch thế giới WTTC Hội đồng Du lịch và Lữ hành thế giới CHƯƠNG MỞ ĐẦU: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 7 1. Tính cấp thiết của đề tài Kể từ sau chiến tranh thế giới thứ II, du lịch trên phạm vi toàn cầu đã phát triển nhanh chóng với tốc độ bình quân về khách 6,93%/năm, về thu nhập 11,8%/năm và trở thành ngành kinh tế quan trọng hàng đầu. Theo tổ chức du lịch thế giới (UNWTO), bất chấp tình hình kinh tế khó khăn kéo dài ở một số quốc gia và khu vực, lượng khách du lịch quốc tế năm 2015 đã đạt hơn 1 tỷ người, cũng là năm thứ 6 liên tiếp đạt mức tăng trưởng hàng năm từ 4% trở lên. Ngành du lịch ở Việt Nam đóng vai trò vô cùng quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội. Theo công bố vào tháng 3/2016 của hội đồng Du lịch và Lữ hành thế giới (WTTC), du lịch ở Việt Nam đóng góp 6,6% vào GDP, xếp thứ 40/184 nước về quy mô đóng góp trực tiếp vào GDP và xếp thứ 55/184 nước về quy mô tổng đóng góp vào GDP quốc gia. Cụ thể du lịch đóng góp cả trực tiếp, gián tiếp và đầu tư công là 584.884 tỷ đồng (tương đương 13,9% GDP), trong đó đóng góp trực tiếp của du lịch vào GDP là 279.287 tỷ đồng (tương đương 6,6% GDP). Du lịch tạo ra hơn 6,3 triệu việc làm cả trực tiếp và gián tiếp (chiếm 11,2 %), số việc làm trực tiếp được tạo ra là 2,783 triệu (chiếm 5,2% tổng số việc làm). Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030 đã đề ra mục tiêu: “Đến năm 2020 du lịch cơ bản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có tính chuyên nghiệp, có hệ thống cơ sở vật chất tương đối đồng bộ, hiện đại; sản phầm du lịch có chất lượng cao, đa dạng, có thương hiệu, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, cạnh tranh được với các nước trong khu vực và trên thế giới. Phấn đấu đến năm 2030, Việt Nam trở thành quốc gia có ngành du lịch phát triển”. Tuy nhiên ngoài những đóng góp tích cực nêu trên thì cũng tồn tại không ít những tiêu cực mà du lịch mang lại. Đó là vấn đề ô nhiễm môi trường, an ninh trật tự, hư hại các di sản… đã được đề cập trong rất nhiều các chương trình nghị sự của các quốc gia trên thế giới. Chính vì lẽ đó đòi hỏi chúng ta phải phát triển những mô hình du lịch không chỉ vận hành hiệu quả mà còn có thể khắc phục được những hạn chế trên và hướng đến một mục tiêu bền vững. Du lịch dựa vào cộng đồng hay du lịch cộng đồng (DLCĐ) là mô hình phát triển du lịch một cách toàn diện, một trong những loại hình phát triển du lịch bền vững, với sự tham gia trực tiếp của người dân địa phương vào các hoạt động du lịch. Vì có những lợi ích mà du lịch mang lại nên người dân cũng có ý thức tự giác trong xây dựng và bảo vệ địa điểm du lịch của địa phương mình. Đặc biệt điều kiện của nước ta với hơn 70% địa hình là đồi núi, là nơi tập trung nhiều tài nguyên du lịch (hang động, phong cảnh, rừng, suối…), nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số, còn giữ được bản sắc văn hóa. Những điều kiện trên vô cùng thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng và du lịch văn hóa cộng đồng. 8 Du lịch cộng đồng xuất hiện ở Việt Nam từ năm 1997, trải qua hơn hai thập kỷ hình thành và phát triển, du lịch cộng đồng đã đem lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân địa phương tuy nhiên vẫn chưa thực sự đạt được những thành công mong đợi. Đa số vẫn chỉ là loại hình homestay (hình thức khách du lịch đến ở nhà người dân địa phương để cùng ăn, nghỉ, trải nghiệm cuộc sống cộng đồng), tỷ lệ hộ dân tham gia vào du lịch còn quá ít, tổ chức tự phát, manh mún nên nên sự chuyên nghiệp chưa cao. Bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình được đánh giá là một mô hình du lịch cộng đồng tương đối thành công. Trải qua hơn 20 năm làm du lịch Bản đã có những thay đổi rõ rệt trong đời sống kinh tế - xã hội. Tuy nhiên cũng cũng giống như nhiều mô hình du lịch cộng đồng khác các dấu hiệu thiếu bền vững ngày một xuất hiện nhiều, phải kể đến sự mai một về văn hóa, hiện tượng bất chấp lợi nhuận sẵn sàng thay đổi các giá trị truyền thống, tác động xấu đến môi trường, cách thức làm du lịch thiếu chuyên nghiệp và chưa nhận được sự quy hoạch xứng đáng với tiềm năng và chất lượng… Bên cạnh các vấn đề trên, công tác đánh giá và nhìn nhận các vấn đề thiếu bền vững trong các mô hình du lịch tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, phương pháp đánh giá chưa có cơ sở chặt chẽ, và hiển nhiên các giải pháp được đề xuất để nâng cao tính bền vững cho các điểm du lịch vẫn chưa cụ thể. Chính vì các lý do trên, nhóm tác giả đã lựa chọn thực hiện đề tài “Đánh giá phát triển du lịch bền vững: Trường hợp mô hình du lịch dựa vào cộng đồng tại Bản Lác, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình” nhằm tìm kiếm và áp dụng một phương pháp đánh giá bài bản dựa trên cơ sở định lượng để phát hiện các khía cạnh thiếu bền vững, qua đó đề xuất các biện pháp cải thiện cần thiết. Đồng thời, đây cũng là căn cứ để rút ra bài học cho các mô hình du lịch dựa vào cộng đồng khác đối với mục tiêu phát triển một cách an toàn và ổn định trong tương lai. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu chung: Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá mức độ bền vững của mô hình du lịch dựa vào cộng đồng tại Bản Lác, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình và đưa ra những đề xuất để cải thiện và nâng cao tính bền vững cho mô hình du lịch này. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể: - Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững tại Bản Lác. - Xác định phương pháp đo lường mức độ bền vững của điểm du lịch. - Rút ra kết luận về các khía cạnh thiếu bền vững và đề xuất giải pháp cải thiện. 3. Câu hỏi nghiên cứu 9 Nhằm thực hiện các mục tiêu nêu trên, đề tài nghiên cứu cần phải trả lời được các câu hỏi: - Đánh giá phát triển du lịch bền vững tại Bản Lác bằng các tiêu chí nào? - Đo lường mức độ bền vững của điểm du lịch bằng cách nào? - Cần phải làm gì để cải thiện các khía cạnh thiếu bền vững? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Mức độ bền vững của mô hình du lịch dựa vào cộng đồng tại Bản Lác, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nội dung: Phát triển du lịch bền vững là một lĩnh vực nghiên cứu rộng lớn, trong nghiên cứu này việc đánh giá được thực hiện với một điểm du lịch cụ thể và chỉ tập trung vào các công cụ đánh giá định lượng. + Không gian nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn Bản Lác, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình; trong đó chủ yếu làm việc tại khu vực Bản Lác 1, trung tâm của điểm du lịch này, đây cũng là khu vực được lựa chọn điều tra số liệu. + Thời gian nghiên cứu: Đề tài được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 01/2017 – tháng 04/2017, trong đó thực hiện thu thập dữ liệu tại địa bàn nghiên cứu từ cuối tháng 03/2017 – đầu tháng 04/2017. 5. Kết cấu của đề tài Nội dung đề tài nghiên cứu được trình bày theo kết cấu gồm 6 chương, ngoài mục lục, danh mục hình vẽ, bảng biểu, chương mở đầu, tài liệu tham khảo và phụ lục: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài Chương 2: Cơ sở lý luận liên quan đến lĩnh vực đề tài Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả đánh giá và thảo luận về mức độ bền vững của mô hình du lịch Bản Lác Chương 5: Đề xuất cải thiện tính bền vững của mô hình du lịch tại Bản Lác Chương 6: Kết luận, hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu trong tương lai 10 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THUỘC LĨNH VỰC ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá tính bền vững của du lịch Kể từ khi ra đời, thuật ngữ phát triển bền vững đã tạo nên một làn sóng mới trong giới khoa học, áp lực kinh tế khiến việc bất chấp tăng trưởng ồ ạt đã khiến những biểu hiện thiếu bền vững xuất hiện ngay cả trong ngành công nghiệp không khói (du lịch). Các nghiên cứu về đánh giá phát triển du lịch bền vững đã nhận được sự quan tâm rộng rãi của các nhà khoa học, chính phủ và tổ chức phi chính phủ trên thế giới, nổi bật trong đó phải kể đến Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên (IUCN) với việc phát triển một thước đo sự bền vững (Barometer of Sustainability) được sử dụng làm chuẩn mực cho rất nhiều nghiên cứu. Tuy nhiên, để có thể đánh giá được mức độ bền vững của một hay nhiều điểm du lịch một cách bài bản là không dễ dàng, đặc biệt khi việc đánh giá sử dụng yếu tố định lượng. Các nhà khoa học khi thực hiện đánh giá tính bền vững của du lịch luôn phải cân nhắc về hai vấn đề: Nội dung đánh giá và phương pháp đánh giá. 1.1.1. Xác định nội dung đánh giá phát triển du lịch bền vững Nội dung đánh giá được thể hiện ở các khía cạnh bền vững (Dimensions) và các tiêu chí được chọn lựa (Criterias/Sub-Criterias). Mắc dù gần như tất cả các học giả đều đồng ý với việc đưa ba trụ cột (khía cạnh) chính của mục tiêu phát triển bền vững (Kinh tế, Xã hội, Môi trường) vào nội dung đánh giá tuy nhiên họ vẫn cho thấy rõ những quan điểm khác nhau trong cách phân chia các vấn đề này khi thực hiện tại các tình huống nghiên cứu cụ thể. Bossell (1999), Mowforth & Munt (1998) là những người đầu tiên cho rằng môi trường nên được cụ thể hóa là mặt sinh thái du lịch, khía cạnh bền vững nên bao gồm cả các tác động về thế chế/chính trị và công nghệ, bên cạnh đó, yếu tố văn hóa nên được tách rời làm một khía cạnh riêng. Đồng tình với quan điểm này là Chris và Sirakaya (2006) cho rằng sinh thái và công nghệ là hai khía cạnh lớn trong phát triển du lịch bền vững tuy nhiên lại không áp dụng đánh giá về mặt chính trị. Các yếu tố về môi trường còn được cụ thể hóa thành: tác động của du lịch đến môi trường, chất lượng hệ sinh thái, đa dạng sinh học và chính sách bảo vệ môi trường trong nghiên cứu của Ko (2001) hay vấn đề bảo vệ môi trường tự nhiên và các tác động đến môi trường địa phương theo quan điểm của García-Melón và cộng sự (2011). Ngoài ra, Uzun và cộng sự (2015) còn đề cao các giá trị về tự nhiên và xếp đây là một trong các tiêu chí lớn của du lịch bền vững. Các tác giả đều có sự thống nhất ở khía cạnh kinh tế tuy nhiên cũng có quan điểm nhấn mạnh vào vấn đề lao động và việc làm trong sự phát triển của du lịch như của Castellani và Sala (2010). 11 Ngày càng nhiều các nghiên cứu quan tâm đến vấn đề thể chế và chính sách trong du lịch, tiếp nối Mowforth & Munt (1998) và Bossell (1999), Ko (2001) đề cập tới chính sách quản lý môi trường và coi đây là một khía cạnh quan trọng cần được lưu tâm. García-Melon (2011) xác định quản lý và thể chế có tác động mạnh mẽ tới việc phát triển du lịch bền vững, đồng tình với ý kiến này còn có Azizi (2011), Wang (2013) và Uzun (2015). Bên cạnh các khía cạnh căn bản và vốn đã được quan tâm ở trên, một số nhà nghiên cứu còn đề cập tới khía cạnh về cách thức thực hiện du lịch và cộng đồng địa phương. Ko (2001) đưa ra quan điểm về đánh giá chất lượng sản phẩm dịch vụ du lịch, cách thức thực hiện du lịch cũng được đánh giá qua các nghiên cứu của García-Melón (2011), Castellani và Sala (2010), Lin và Lu (2012), đặc biệt nhấn mạnh vào tiêu chí sự hài lòng về du lịch theo quan điểm của Uzun (2015). Lợi ích và năng lực của cộng đồng ngày càng được coi trọng khi nguyên tắc về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch có được sự quan tâm đúng mực hơn, đặc biệt là trong các mô hình du lịch dựa vào cộng đồng (Community - Based Tourism), yếu tố phúc lợi cộng đồng được coi là một khía cạnh đánh giá sự bền vững trong nghiên cứu của Uzun và cộng sự (2015), các vấn đề về cộng đồng trong nghiên cứu của Lin và Lu (2012). Tuy nhiên rất nhiều các nhà nghiên cứu vấn giữ nguyên quan điểm và sử dụng 3 tiêu chí bền vững căn bản để đánh giá mức độ bền vững của các mô hình du lịch, điều này có thể thấy ở các nghiên cứu của Mowforth & Munt (1998), Lozano-Oyola và cộng sự (2012), Splanis và cộng sự (2005), Tsaur và cộng sự (2005), Blancas và cộng sự (2010), D. Rio và cộng sự (2012), Huang và cộng sự (2016). Các nhà nghiên cứu của Việt Nam cũng có chung quan điểm như vậy, điển hình phải kể đến nghiên cứu về du lịch tỉnh Bình Thuận của La Nữ Ánh Vân (2012), các nghiên cứu đánh giá tính bền vững của mô hình du lịch làng nghề của Trịnh Kim Liên (2013) và Bạch Thị Lan Anh (2011), nghiên cứu đánh giá mức độ bền vững du lịch vịnh Bái Tử Long của Châu Quốc Tuấn và Nguyễn Thị Minh Hiền (2014). Tuy nhiên tại Việt Nam việc đánh giá phát triển du lịch bền vững thường được lồng ghép vào các nghiên cứu phân tích thực trạng du lịch hay đề xuất giải pháp phát triển mà không được xác định là mục tiêu nghiên cứu chính, khiến cho cách thức đánh giá chưa được bài bản, chủ yếu được thực hiện dưới dạng đánh giá chủ quan của tác giả dựa trên số liệu thống kê thực trạng và ít sử dụng các công cụ định lượng trong phương pháp tiến hành. Tóm lại, có nhiều quan điểm khác nhau về việc xác định nội dung đánh giá du lịch bền vững giữa các tác giả nhưng các nhà khoa học đều đồng tình với việc phải dựa trên các khía cạnh căn bản của phát triển bền vững, bên cạnh đó cần quan tâm các đặc trưng của mỗi tình huống nghiên cứu cụ thể mà xác lập các tiêu chí đánh giá phù hợp. 12 1.1.2. Xác định phương pháp đánh giá và loại thang đo sử dụng Trong khuôn khổ nghiên cứu này, tác giả sẽ không đề cập tới cách thức đánh giá phổ thông là đánh giá chủ quan dựa trên việc quan sát, cảm nhận và một cơ sở dữ liệu thống kê mà tập trung vào cách thức đánh giá có sử dụng công cụ định lượng. Phương pháp này chỉ được phát hiện ở một số ít các nghiên cứu tại Việt Nam điển hình là công trình của La Nữ Ánh Vân (2012). Trong khi đó, các nhà khoa học trên thế giới đã phát triển một số lượng đáng kể các công cụ đánh giá tính bền vững của du lịch nhưng để áp dụng một cách bài bản các phương pháp này cần phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về cơ sở lý luận và thực tiễn. Một trong những cơ sở đầu tiên cho việc đánh giá tính bền vững của du lịch là sự ra đời của Thước đo sự bền vững (Barometer of Sustainability), được phát triển bởi Prescott-Allen và IUCN (1996), thang đánh giá của công cụ này được sử dụng rộng rãi trong các nghiên cứu của Ko (2001), Tsaur (2005), Lin & Lu (2012) và các nghiên cứu đánh giá sự bền vững ở nhiều lĩnh vực khác. Các nhà nghiên cứu có các phương pháp khác nhau để đánh giá, trong đó có phương pháp giản đơn như sự áp dụng thang đo 5 điểm của D. Rio (2012) đến các lý thuyết và kỹ thuật khá phức tạp như lý thuyết mờ (Lin, 2012), lý thuyết hệ thống xám (Wang, 2014), dấu chân sinh thái (LI, 2011)… Mặc dù có áp dụng cách đánh giá nào thì nhìn chung các nghiên cứu đều phải được thực hiện dựa trên một (hoặc nhiều) thang đo tính bền vững, được xác định rõ ràng các tiêu chí và các biến đo lường (biến thang đo). Điều này lại làm nảy sinh một vấn đề rằng nên chọn loại thang đo nào cho nghiên cứu. Thông thường, các biến đo lường được chia làm hai dạng chính: Biến đo lường khách quan (Objective indicator) và biến đo lường chủ quan (Subjective indicator). Thang đo khách quan sử dụng dữ liệu định lượng và đa số được mô tả bằng các hàm tính toán (Sanchis và cộng sự, 2008; Hsu và cộng sự, 2009; Prusty và cộng sự, 2010). Trong khi đó thang đo chủ quan lại dựa trên thái độ và cảm nhận cá nhân, thiên về định tính, thang đo khách quan thường được áp dụng nhiều hơn vì tính chính xác và chặt chẽ của nó. Trong trường hợp đánh giá du lịch bền vững, không chỉ cần sự đánh giá khách quan mà còn phải xem xét trên nhiều phương diện khác nhau từ góc độ của nhà quản lý, chuyên gia khoa học hay người dân địa phương,… Chứng minh cho luận điểm này, số lượng các nghiên cứu sử dụng thang đo lường chủ quan và khách quan là khá tương đương, thậm chí với trường hợp đánh giá sự bền vững điểm du lịch, thang đo chủ quan còn được sử dụng rộng rãi hơn. 13 Bảng 1.1: Một số công cụ đánh giá và loại thang đo được sử dụng ST Tác giả T 1 Tae Gyou Ko, 2003 2 Francisco Javier Blancas và cộng sự 3 LI Huiqin và cộng sự, 2011 4 Mónica GarcíaMelón và cộng sự, 2012 5 Hamid Azizi và cộng sự, 2011 6 D. Rio và cộng sự, 2012 7 Sheng-Hshiung Tsaur và cộng sự, 2005 8 Yuti Huang và cộng sự, 2016 9 Zheng-Xin Wang và cộng sự, 2014 10 Ling-Zhong Lin và cộng sự, 2012 11 Funda Varnac Uzun và cộng sự, 2015 12 La Nữ Ánh Vân, 2012 13 Trịnh Kim Liên, 2013 14 Bạch Thị Lan Anh, 2011 15 Châu Quốc Tuấn và cộng sự, 2014 Cơ sở và công cụ đánh giá Thước đo sự bền vững, bản đồ đánh giá, phương pháp chung mô tả và đánh giá hệ sinh thái (AMOEBA) Phương pháp phân tích thành phần chính (Principal component Analysis), hệ thống tiêu chí đánh giá, xếp hạng tính bền vững giữa các vùng. Sức tải môi trường du lịch (Tourism Environmental Carrying Capacity), Dấu chân sinh thái du lịch (Tourism Ecological Footprint), Sức tải sinh thái du lịch (Tourism Ecological Capacity) Kỹ thuật Delphi và Phương pháp phân tích mạng (Analytic Network Process) Loại thang đo Khách quan Khách quan Khách quan Chủ quan Bộ chỉ tiêu đo lường, mô hình tuyến tính tích lũy (the cumulative linear model) Kỹ thuật Delphi, Thang đo 5 điểm, bộ chỉ tiêu đánh giá. Kỹ thuật Delphi, Thước đo sự bền vững (Barometer of Sustainability),… Khách quan Chủ quan Mô hình phi tham số (Data Envelopment Analysis) Hệ thống chỉ số, Lý thuyết hệ thống xám (grey system analysis theory) Lý thuyết mờ (Fuzzy theory), kỹ thuật Delphi, Phương pháp phân tích mạng (ANP), phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) Bộ tiêu chí đánh giá du lịch bền vững, phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) Bộ tiêu chí đánh giá, thang điểm đánh giá các tiêu chí Bộ tiêu chí đánh giá Khách quan Khách quan Chủ quan Chủ quan Chủ quan Khách quan Thang đo không được đo lường cụ thể. Các khía cạnh bền vững về kinh tế, xã hội, môi Không có trường thang đo rõ ràng Các khía cạnh bền vững về kinh tế, xã hội, môi Không có trường thang đo rõ ràng. Nguồn: Tổng hợp của tác giả 14 Tuy nhiên vấn đề sử dụng loại đo lường nào cũng gắn với phương pháp đánh giá, phổ biến hơn cả, các thang đo lường chủ quan thường được sử dụng trong các nghiên cứu kết hợp sử dụng phương pháp phân tích thứ bậc (Analytic Hierachy Process-AHP) hay phân tích mạng (Analytic Network Process-ANP), thực chất phương pháp phân tích mạng là phương pháp tổng quan của AHP, một công cụ hỗ trợ ra quyết định đa tiêu chuẩn được giới thiệu bởi Saaty (1980, 1996) để phân chia một vấn đề phức tạp thành một mạng lưới có hệ thống. Bộ công cụ thang đo tính bền vững – AHP đã được sử dụng trong các nghiên cứu của García-Melón (2012), Lin (2012), Uzun (2015). Bên cạnh đó các nghiên cứu sử dụng thang đo chủ quan cũng thường được kết hợp một phương pháp tranh luận là Delphi, sự thảo luận có bài bản này diễn ra giữa các chuyên gia nhằm lựa chọn các tiêu chí cho việc đánh giá sự bền vững. Trong khi đó, các nghiên cứu sử dụng thang đo khách quan lại sử dụng dữ liệu là các chỉ số khách quan và sử dụng một số công cụ khác khá phức tạp như AMOEBA (Ko, 2001), phương pháp phân tích thành phần chính (Blancas, 2009), dấu chân sinh thái (LI, 2011), mô hình tuyến tính tích lũy (Azizi, 2011),… Các nghiên cứu của Việt Nam thường không sử dụng thang đo rõ ràng để đo lường mức độ bền vững mà chỉ dừng lại ở phân tích mô tả và đưa ra đánh giá dựa trên một số tiêu chí để kết luận về tính bền vững (Bạch Thị Lan Anh, 2011; Trịnh Kim Liên, 2013; Châu Quốc Tuấn, 2014). Trong nghiên cứu của La Nữ Ánh Tuyết (2011), tác giả đã xác định được bộ tiêu chí đánh giá có cơ sở và sử dụng thang đo khách quan, tuy nhiên chỉ áp dụng thang đánh giá cho từng tiêu chí và kết luận được tính bền vững cho từng tiêu chí đó. 15 1.2. Hạn chế của các nghiên cứu trước và điểm mới của nghiên cứu này Thứ nhất, về địa bàn nghiên cứu, bản Lác (Mai Châu) được nhìn nhận là một trong những mô hình du lịch dựa vào cộng đồng thành công tại Việt Nam, không chỉ là điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn đáp ứng được các tiêu chí du lịch bền vững và vận hành hiệu quả (Nguyễn Thị Hường, 2011; Đào Ngọc Anh, 2016). Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào được thực hiện để đánh giá mô hình du lịch bản Lác một cách bài bản và căn cứ vào các phương pháp định lượng để rút ra kết luận về tính bền vững tại đây. Hầu hết việc đề cập đến tính bền vững của mô hình này đều nằm trong các nghiên cứu đánh giá chung phát triển du lịch cộng đồng đã được thực hiện từ khá lâu (Bùi Thanh Hương và cộng sự, 2007). Trong nghiên cứu này mặc dù có sự tìm hiểu qua nhiều khía cạnh khác nhau nhưng tác giả chỉ nhìn nhận một cách chủ quan và thiếu cơ sở đánh giá chặt chẽ và và không kết luận được về mức độ bền vững tại đây. Nghiên cứu này sẽ áp dụng một cách thức đánh giá có bài bản và căn cứ để kết luận về tính bền vững, đồng thời chỉ ra các khía cạnh thiếu bền vững của mô hình du lịch vốn được coi là thành công này. Thứ hai, về phương pháp đánh giá, nghiên cứu kế thừa bộ công cụ đánh giá thang đo tính bền vững – AHP đã được dùng trong các nghiên cứu của García-Melón (2012), Lin (2012) và Uzun (2015) nhưng được đơn giản hóa giúp cho việc đánh giá trở nên ít phức tạp hơn. Như trong nghiên cứu của Lin (2012) để xác định mức độ bền vững qua một giá trị số (điểm bền vững) cần phải sử dụng kết hợp lý thuyết mờ (Fuzzy Theory) nhưng lý thuyết này khá phức tạp về mặt toán học. Vì vậy nhóm nghiên cứu sử dụng thang đánh giá 5 điểm (đã được ứng dụng trong nghiên cứu của D. Rio và cộng sự, 2012) kết hợp với việc đánh trọng số cho các tiêu chí bằng AHP để xác định điểm bền vững cho cả mô hình, cách làm này cũng dựa trên cách tính giá trị bền vững của thước đo sự bền vững (Barometer of Sustainability) của IUCN (1996). Thêm vào đó, tại Việt Nam phương pháp AHP đã được sử dụng khá rộng rãi trong các nghiên cứu và thực hành để xác định phương án ra quyết định tối ưu trong rất nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, quản lý,.. nhưng rất khó tìm được nghiên cứu nào áp dụng phương pháp này để đánh giá tính bền vững của du lịch, trong khi đó nó đã được ứng dụng ở nhiều quốc gia khác. Thứ ba, về thang đo đánh giá tính bền vững, nghiên cứu này lần đầu đưa ra một hệ thống chỉ số (biến đo lường) chủ quan dựa trên tổng hợp có chọn lọc từ các nghiên cứu trước, kết hợp nghiên cứu thực địa để đánh giá mức độ bền vững của du lịch bản Lác về phương diện cộng đồng địa phương, kết quả nghiên cứu cho thấy thang đo có độ tin cậy cao và phát hiện được những vấn đề đặc trưng tại địa bàn nghiên cứu. Thang đo này có thể được sử dụng để tiếp tục đánh giá tính bền vững của địa phương trong tương lai. 16 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN LĨNH VỰC ĐỀ TÀI 2.1. Phát triển bền vững 2.1.1. Sự hoàn thiện quan niệm phát triển bền vững Quan niệm phát triển bền vững ra đời và hoàn thiện trong một khoảng thời gian tương đối dài, mà điểm xuất phát ban đầu là sự quan tâm đến mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường sinh thái. Ngay từ đầu những năm 60 của thế kỷ XX, khi việc sử dụng thuốc trừ sâu DDT ở Mỹ gây nên những hiểm họa đối với môi trường tự nhiên bị tiết lộ qua cuốn sách “Mùa xuân câm lặng” của nữ văn sĩ Rachel Carson (Mỹ - 1962) thì nhận thức của người dân Mỹ về môi trường đã thay đổi, làm khởi động các phong trào bảo vệ môi trường và góp phần thúc đẩy các chính sách về môi trường của đất nước này. Tiếp đến năm 1968, Câu lạc bộ Rome- một tổ chức phi chính phủ ra đời với mục đích hỗ trợ cho việc nghiên cứu “Những vấn đề các thế giới” bao gồm các lĩnh vực chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường và công nghệ trên toàn cầu với tầm nhìn dài hạn. Tổ chức này đã tập hợp những nhà lãnh đạo của các quốc gia trên thế giới. Trong nhiều năm, câu lạc bộ Rome đã công bố, một số lượng lớn các báo cáo, bao gồm cả bản báo cáo Giới hạn của sư tăng trưởng- được xuất bản năm 1972- đề cập tới hậu quả của việc tăng dân số quá nhanh, sự hữu hạn của các nguồn tài nguyên… Có thể nói thập niên 70 của thế kỷ XX là thập niên diễn ra nhiều hoạt động của Liên hợp quốc hướng vào vấn đề bảo vệ môi trường trong quá trình phát triển. Năm 1970, UNESCO thành lập Chương trình Con người và Sinh quyển, với mục tiêu là phát triển cơ sở khoa học cho việc sử dụng hợp lý và bảo tồn các môi trường. Đến năm 1972, Hội nghị của Liên hợp quốc (LHQ) về Con người và Môi trường được tổ chức tại Stockholm (Thụy Điển) được đánh giá là hành động đầu tiên đánh dấu sự nỗ lực chung của toàn thể nhân loại, nhằm giải quyết các vấn đề về môi trường. Năm 1980, tiếp theo Hội nghị Stockholm, các tổ chức bảo tồn như Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN), Chương Môi trường đưa ra “Chiến lược bảo tồn thế giới”. Chiến lược này thúc giục các nước soạn thảo các chiến lược bảo tồn quốc gia của mình. Từ khi Chiến lược bảo tồn thế giới được công bố tới nay, đã có trên 60 chiến lược bảo tồn quốc gia được phê duyệt. Trong chiến lược này, thuật ngữ “Phát triển bền vững” lần đầu tiên được nhắc tới, tuy nhiên mới chỉ nhấn mạnh ở góc độ bền vững sinh thái. Tiếp theo Chiến lược này, một công trình khoa học có tiêu đề “Cứu lấy Trái Đất- Chiến lược cho cuộc sống bền vững “ đã được IUCN, UNEP và WWF soạn thảo và công bố (1991) 17 Năm 1987, Ủy ban Quốc tế về Môi trường và Phát triển xuất bản báo cáo “Tương lai của chúng ta” mà ngày nay thường gọi là Brundtland. Bản báo cáo này lần đầu tiên công bố chính thức thuật ngữ “Phát triển bền vững”, đưa ra sự định nghĩa cũng như một cái nhìn mới về cách hoạch định các chiến lược phát triển lâu dài. Bản báo cáo đã góp phần tích cực vào việc phổ cập khái niệm phát triển bền vững trên quy mô toàn cầu, là điểm khởi đầu cho nhiều nghiên cứu tiếp theo nhằm làm sáng tỏ thêm thuật ngữ phát triển bền vững. Năm 1992, Hội nghị về Môi trường và Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNCED) (Hay còn gọi là Hội nghị thượng đình về Trái đất) được tổ chức tại Rio de Janeiro (Brazil). Tại hội nghị, “Phát triển bền vững” được định nghĩa một cách chính thức. Tại đây, các đại biểu tham gia đã thống nhất những nguyên tắc cơ bản và phát động một chương trình hành động vì sự phát triển bền vững có tên Chương trình Nghị sự 21 (Agenda 21). Chương trình Nghị sự 21 về Phát triển bền vững đã trở thành chiến lược phát triển của toàn cầu trong thế kỷ XXI, và “Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ”, với 8 nội dung (xóa đói, giảm nghèo; phổ cập giáo dục tiểu học; thúc đẩy bình đẳng giới, đồng thời nâng cao quyền lợi của nữ giới; giảm tỷ lệ trẻ em tử vong; cải thiện và đảm bảo sức khỏe sản phụ; đấu tranh với các bệnh tật như HIV, sốt xuất huyết; bảo vệ môi trường; thúc đẩy phát triển hợp tác toàn cầu) đã được tập trung thực hiện. Từ năm 2002, nội dung “Phát triển bền vững” mang tính bao quát trên phạm vi toàn cầu trở thành mục tiêu phấn đấu của toàn nhân loại, cũng như của từng quốc gia, từng dân tộc và từng nhóm cộng đồng. 2.1.2. Khái niệm phát triển bền vững Khái niệm “Phát triển bền vững” (PTBV) xuất hiện trong phong trào “Bảo vệ môi trường” (BVMT) từ những năm đầu của thập niên 70 của thế kỷ XX, từ đó đến nay đã có nhiều định nghĩa về phát triển bền vững được đưa ra, như: – Phát triển bền vững là sự phát triển kinh tế – xã hội lành mạnh, dựa trên việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và BVMT, nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại nhưng không làm ảnh hưởng bất lợi cho các thế hệ mai sau. – Phát triển bền vững là sự phát triển kinh tế – xã hội với tốc độ tăng trưởng cao, liên tục trong thời gian dài dựa trên việc sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên mà vẫn bảo vệ được môi trường sinh thái. Phát triển kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội hiện tại, song không làm cạn kiệt tài nguyên, để lại hậu quả về môi trường cho thế hệ tương lai. – Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng các nhu cầu hiện tại mà không làm thương tổn đến khả năng của các thế hệ tương lai đáp ứng nhu cầu của họ. 18 Năm 1987, trong Báo cáo “Tương lai của chúng ta” (Our common future) của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc, “Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại, nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau”. Định nghĩa này được nhiều tổ chức và quốc gia trên thế giới thừa nhận và sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên định nghĩa này thiên về đưa ra mục tiêu, yêu cầu cho sự PTBV, mà chưa nói đến bản chất các quan hệ nội tại của quá trình phát triển bền vững. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã đưa ra định nghĩa cụ thể hơn, đó là: “Phát triển bền vững là một loại hình phát triển mới, lồng ghép một quá trình sản xuất với bảo toàn tài nguyên và nâng cao chất lượng môi trường. Phát triển bền vững cần phải đáp ứng các nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không phương hại đến khả năng của chúng ta đáp ứng các nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Định nghĩa này đã đề cập cụ thể hơn về mối quan hệ ràng buộc giữa sự đáp ứng nhu cầu hiện tại với khả năng đáp ứng nhu cầu tương lai, thông qua lồng ghép quá trình sản xuất với các biện pháp bảo toàn tài nguyên, nâng cao chất lượng môi trường. Tuy vậy, định nghĩa này vẫn chưa đề cập được tính bản chất của các quan hệ giữa các yếu tố của phát triển bền vững và chưa đề cập đến các nhóm nhân tố cụ thể mà quá trình phát triển bền vững phải đáp ứng (tuân thủ) cùng một lúc, đó là nhóm nhân tố tạo ra tăng trưởng kinh tế, nhóm nhân tố tác động thay đổi xã hội, bao gồm thay đổi cả văn hoá và nhóm nhân tố tác động làm thay đổi tài nguyên, môi trường tự nhiên. Nội hàm về phát triển bền vững được tái khẳng định ở Hội nghị Rio- 92 và được bổ sung, hoàn chỉnh tại hội nghị Johnannesburg-2002: “Phát triển bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa giữa ba mặt của sự phát triển, đó là: phát triển kinh tế, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường.” Ngoài ba mặt chủ yếu này, có nhiều người còn đề cập tới những khía cạnh khác của phát triển bền vững như chính trị, văn hóa, tinh thần. dân tộc… và đòi hỏi phải tính toán và cân đối chúng trong hoạch định các chiến lược và chính sách phát triển kinh tế- xã hội cho từng quốc gia, từng địa phương cụ thể. Như vậy, có thể định nghĩa: “Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trưởng.” 2.1.3. Các mô hình phát triển bền vững Có nhiều lý thuyết, mô hình mô tả nội dung của phát triển bền vững. Theo Jacobs và Sedlera, thì phát triển bển vững là kết quả của các tương tác qua lại và phụ thuộc lẫn nhau của ba hệ thống chủ yếu của thế giới: Hệ thống kinh tế (hệ sản xuất và 19 phân phối sản phẩm; hệ thống xã hội (quan hệ của con người trong xã hội); hệ thống tự nhiên (bao gồm các hệ sinh thái tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, các thành phần môi trường của Trái Đất). Trong mô hình này, sự phát triển bền vững không cho phép vì sự ưu tiên của hệ này dễ gây ra sự suy thoái và tàn phá đối với hệ khác, hay phát triển bển vững là sự dung hoà các tương tác và thoả hiệp giữa ba hệ thống chủ yếu trên. Hình 2.1: Mô hình phát triển bền vững của Jacobs và Sadler Hệ xã hội Hệ kinh tế Hệ tự nhiên Nguồn: Jacobs và Sadler (1990) Theo mô hình của ngân hàng thế giới. phát triển bền vững được hiểu là sự phát triển kinh tế xã hội để đạt được đồng thời các mục tiêu kinh tế (tăng trưởng kinh tế, công bằng trong phân phối thu nhập, hiệu quả kinh tế của sản xuất cao), mục tiêu xã hội (công bằng dân chủ trong quyền lợi và nghĩa vụ xã hội), mục tiêu sinh thái (báo đảm cân bằng sinh thái và bảo tồn các hệ sinh thái tự nhiên nuôi dưỡng con người). Hình 2.2: Mô hình phát triển bền vững của ngân hàng thế giới Mục tiêu kinh tế Phát triển bền vững Mục tiêu sinh thái Mục tiêu xã hội Nguồn: Ngân hàng thế giới 20 Trong mô hình của Hội đồng về Môi trường và phát triển bền vững thế giới (WCED) 1987, thì tập trung trình bày quan niệm phát triển bền vững theo các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, hành chính, công nghệ, quốc tế, sản xuất, xã hội. Còn trong mô hình của Villen 1990 thì trình bày các nội dung cụ thể để duy trì sự cân bằng của mối quan hệ kinh tế – sinh thái – xã hội trong quá trình phát triển kinh tế xã hội của các quốc gia. Hình 2.3: Mô hình phát triển bền vững kiểu ba vòng tròn Kinh tế Xã hội Môi trường Nguồn: Villen 1990 Nội dung phát triển bền vững được xã định bao gồm ba trụ cột: – Bền vững về kinh tế: Một hệ thống bến vững về kinh tế phải có thể tạo ra hàng hoá và dịch vụ một cách liên tục, với mức độ có thể kiểm soát của chính phủ và nợ nước ngoài, tránh sự mất cân đối giữa các khu vực làm tổn hại đến sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. – Bền vững về xã hội: Một hệ thống bền vững về mặt xã hội phải đạt được sự công bằng trong phân phối, cung cấp đầy đủ các dịch vụ xã hội bao gồm y tế, giáo dục, bình đẳng giới, sự tham gia và trách nhiệm chính trị của mọi công dân. – Bền vững về môi trường: Một hệ thống bền vững về môi trường phải duy trì nền tảng nguồn lực ổn định, tránh khai thác quá mức các hệ thống nguồn lực tái sinh hay những vận động tiềm ẩn của môi trường và việc khai thác các nguồn lực không tái tạo không vượt quá mức độ đầu tư cho sự thay thế một cách đầy đủ. Điều này bao gồm việc duy trì sự đa dạng sinh học, sự ổn định khí quyển và các hoạt động sinh thái khác mà thường không được coi như các nguồn lực kinh tế. Ba trụ cột của phát triển kinh tế nêu trên là mục tiêu cần đạt được trong quá trình phát triển, đồng thời là ba nội dung hợp thành quá trình hát triển trong điều kiện hiện đại. Sự phát triển hiện đại không chỉ là sự phát triển với nền kinh tế thị trường