Tài liệu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã minh đạo, huyện tiên du, tỉnh bắc ninh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI NGUYỄN NGỌC KHÁNH ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN XÃ MINH ĐẠO, HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã ngành: 51850103 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: ThS. Trần Xuân Miễn Hà Nội – 2015 i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài, bản thân em luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ chỉ bảo tận tình của các thầy, cô giáo trong khoa Quản lý đất đai Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, cùng các phòng, ban của nhà trường và địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để em hoàn thành báo cáo khóa luận tốt nghiệp này. Lời đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội nói chung, các thầy, cô giáo trong khoa Quản lý đất đai nói riêng đã tận tình dạy dỗ, chỉ bảo ân cần trong suốt thời gian em học tập tại trường; trong đó đặc biệt là thầy giáo ThS. Trần Xuân Miễn - người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo em trong suốt thời gian em thực hiện đề tài. Em xin chân thành cảm UBND xã Minh Đạo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ em trong thời gian nghiên cứu làm đề tài tại xã Minh Đạo. Cuối cùng từ đáy lòng mình, em xin kính chúc các thầy, cô giáo và các cô, chú mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt trong cuộc sống. Em xin trân trọng cảm ơn! Bắc Ninh, ngày 6 tháng 6 năm 2015 Sinh viên Nguyễn Ngọc Khánh ii MỤC LỤC 1. Đặt vấn đề .........................................................................................- 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................- 2 3. Yêu cầu của đề tài .............................................................................- 2 CHƯƠNG 1:TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...................................................- 3 1.1. Đất đai và vai trò của đất trong sản xuất nông nghiệp ................- 3 1.1.1. Khái niệm về đất .......................................................................- 3 1.1.2. Vai trò và ý nghĩa của đất đai trong sản xuất nông nghiệp ........- 4 1.2. Sử dụng đất và những nhân tố ảnh hưởng tới việc sử dụng đất .- 5 1.2.1. Sử dụng đất là gì .......................................................................- 5 1.2.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng nông nghiệp .........- 5 1.2.3. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên Thế giới và Việt Nam ....... .........................................................................................................- 11 1.3. Loại hình sử dụng đất, phương pháp đánh giá hiệu quả loại hình sử dụng đất .........................................................................................- 14 1.3.1. Khái niệm về loại hình sử dụng đất .........................................- 14 1.3.2. Sự cần thiết phải đánh giá hiệu quả sử dụng đất ......................- 15 1.3.3. Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất ..............................- 22 CHƯƠNG 2:ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................- 24 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................- 24 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................- 24 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................- 24 2.2. Nội dung nghiên cứu....................................................................- 24 2.2.1. Điều tra, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội .............- 24 2.2.2. Đánh giá hiện trạng và biến động đất sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2010 - 2014 của xã Minh Đạo ..................................................- 24 2.2.3. Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của xã Minh Đạo .........................................................................................- 25 - iii 2.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................- 25 2.3.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu .......................................- 25 2.3.2. Phương pháp điều tra thu thập và xử lý số liệu........................- 25 2.3.3 Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường25 2.3.4 Phương pháp so sánh ...............................................................- 28 2.3.5. Phương pháp kế thừa ..............................................................- 28 2.3.6. Phương pháp hồi quy phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến các loại hình sử dụng đất. ..............................................................................- 28 2.3.7. Phương pháp xử lý số liệu.......................................................- 28 2.3.8. Phương pháp xử lý số liệu phân tích định lượng bằng hàm sản xuất Cobb – Douglas ................................................................................- 28 2.3.9. Phương pháp minh họa trên bản đồ .........................................- 28 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..............................................- 29 3.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội ............................- 29 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................- 29 3.1.2. Điều kiện kinh tế – xã hội .......................................................- 33 3.1.3. Thực trạng cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất nông nghiệp- 39 3.1.4. Đánh giá chung .......................................................................- 39 3.2. Tình hình sử dụng đất đai trên địa bàn xã Minh Đạo ...............- 41 3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất năm 2014 trên địa bàn xã Minh Đạo...- 42 3.2.2. Hiện trạng và biến động diện tích đất nông nghiệp giai đoạn 2010 – 2014 trên địa bàn xã Minh Đạo ......................................................- 43 3.3. Thực trạng sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã .....................- 44 3.3.1. Hệ thống cây trồng chủ yếu năm 2014 ....................................- 44 3.3.2. Loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở xã Minh Đạo ...- 45 3.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ..............................- 46 3.4.1. Phân vùng nông nghiệp trên địa bàn xã Minh Đạo ..................- 46 - iv 3.4.2. Giới thiệu một số loại hình sử dụng đất và kiểu sử dụng đất chính trên địa bàn xã Minh Đạo .................................................................- 47 3.4.3. Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất .......................- 50 3.4.4. Hiệu quả xã hội trong sử dụng đất nông nghiệp ......................- 52 3.4.5 . Hiệu quả về môi trường trong sử dụng đất nông nghiệp .........- 53 3.4.6. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả cao trên địa bàn xã Minh Đạo bằng hàm Cobb Douglas. ...........................................................................................- 56 3.5. Lựa chọn các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả.- 58 3.5.1. Nguyên tắc lựa chọn LUT triển vọng ......................................- 59 3.5.2.Tiêu chuẩn để lựa chọn các LUT có triển vọng ........................- 59 3.5.3.Hướng dẫn sử dụng loại hình sử dụng đất ................................- 59 3.6. Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ..................................................................................................- 61 3.6.1. Quan điểm khai thác sử dụng đất ............................................- 61 3.6.2. Định hướng sử dụng đất nông nghiêp .....................................- 61 3.6.3. Đề xuất các loại hình sử dụng đất trên địa bàn ........................- 62 3.6.4. Để xuất các giải pháp ..............................................................- 66 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................- 69 1. Kết luận ...........................................................................................- 69 2. Kiến nghị .........................................................................................- 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................- 71 PHỤ LỤC................................................................................................- 73 - v DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Biến động đất nông nghiệp của cả nước ..................................- 13 Bảng 2.1: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất ...........- 27 Bảng 2.2: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội .........................- 27 Bảng 2.3: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường .................- 27 Bảng 3.1: Giá trị sản xuất của các ngành qua các giai đoạn 2010 - 2014 (theo giá thực tế) ......................................................................................- 33 Biểu đồ 3.1: Giá trị sản xuất của các ngành qua các giai đoạn 2010 - 2014 ...... .................................................................................................................- 33 Bảng 3.2: Giá trị sản xuất nông, lâm và thủy sản (theo giá thực tế) ..........- 34 Biểu đồ 3.2: Giá trị sản xuất nông, thủy sản giai đoạn 2010 - 2014 ..........- 34 Biểu đồ 3.3: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn năm 2010 - 2014........- 35 Bảng 3.3: Tình hình biến động dân số giai đoạn 2010 - 2014 ...................- 37 Bảng 3.4 : Cơ cấu lao động theo ngành trên địa bàn xã Minh Đạo giai đoạn 2010 - 2014 ..............................................................................................- 38 Bảng 3.5: Hiện trạng sử dụng đất của xã Minh Đạo năm 2014 ................- 42 Biểu đồ 3.4: Hiện trạng sử dụng đất của xã Minh Đạo năm 2014 .............- 43 Bảng 3.6: Biến động sử dụng đất nông nghiệp giai đoạn 2010 – 2014 ......- 43 Biểu đồ 3.5: Biến động sử dụng đất nông nghiệp giai đoạn 2010 – 2014 ..- 44 Bảng 3.7: Hệ thống cây trồng chủ yếu năm 2014 .....................................- 45 Bảng 3.8: Loại hình sử dụng đất tại xã Minh Đạo ....................................- 46 Bảng 3.9: Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất năm 2014 (tính trung bình/ha) ...........................................................................................- 50 Bảng 3.10: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất của các loại hình sử dụng đất ................................................................................- 51 Biểu đồ 3.6: Biểu đồ so sánh hiệu quả kinh tế giữa các LUT....................- 51 Bảng 3.11: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng đất ........................- 52 Bảng 3.12: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả xã hội .............................- 53 cho các loại hình sử dụng đất ...................................................................- 53 Bảng 3.13: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường của các loại hình sử dụng đất .......................................................................................- 54 vi Bảng 3.14: Kết quả phân tích hàm Cobb – Douglas cho các mô hình sản xuất 57 Bảng 3.15. Đề xuất diện tích các loại hình sử dụng đất trong tương lai- 65 Bảng 3.16. Chu chuyển đất theo các loại hình sử dụng đất trong tương lai....... .................................................................................................................- 65 - vii DANH MỤC HÌNH ẢNH Ảnh 3.1: Ruộng lúa .................................................................................- 47 (hộ ông Ngô Văn Nam) ............................................................................- 47 Ảnh 3.2: Ruộng Ngô ...............................................................................- 48 (hộ ông Ngô Văn An) ...............................................................................- 48 Ảnh 3.2: Ruộng Đậu tương .....................................................................- 48 (hộ ông Đào Xuân Dương) .......................................................................- 48 Ảnh 3.4: Ao cá(hộ ông Trần Văn Phát) ...................................................- 49 - viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BVTV Bảo vệ thực vật CPSX Chi phí sản xuất GTSX Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã LĐ Lao động LUT Loại hình sử dụng đất LX- LM Lúa xuân- Lúa mùa GTNC Gía trị ngày công TNHH Thu nhập hỗn hợp TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân ATLT An toàn lương thực VLXD Vật liệu xây dựng VSATSP Vệ sinh an toàn sản phẩm ix MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Đất đai là tài nguyên quốc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn to lớn của đất nước, là thành phần quan trọng của môi trường sống, là địa bàn phân bố của các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng. Chúng ta biết rằng không có đất thì không thể sản xuất, cũng không có sự tồn tại của con người và đất là vị trí đặc biệt quan trọng với sản xuất nông nghiệp. Nông nghiệp là một hoạt động có từ xa xưa của loài người và hầu hết các nước trên thế giới đều phải xây dựng một nền kinh tế trên cơ sở phát triển nông nghiệp dựa vào khai thác tiềm năng của đất, lấy đó làm bàn đạp cho việc phát triển của các ngành khác. Vì vậy việc tổ chức khai thác sử dụng nguồn tài nguyên đất đai hợp lý, có hiệu quả là nhiệm vụ quan trọng đảm bảo cho nông nghiệp phát triển bền vững. Trong những năm gần đây cùng với sự phát triển của đất nước, tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa của nước ta diễn ra rất nhanh. Diện tích đất canh tác để sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp, trong khi lực lượng lao động lại tăng rất nhanh do nhu cầu về việc làm của các khu công nghiệp, khu chế xuất. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp bước đầu đã gắn phương thức truyền thống với phương thức công nghiệp hoá và đang từng bước giảm bớt tính tự cấp, tự túc, chuyển dần sang sản xuất và xuất khẩu các mặt hàng nông sản hàng hóa.Tập trung vào sản xuất nông sản hàng hoá theo nhóm ngành hàng, nhóm sản phẩm, xuất phát từ cơ sở dự báo cung cầu của thị trường nông sản trong nước, thế giới và dựa trên cơ sở khai thác tốt lợi thế so sánh của các vùng. Xác định cơ cấu sản phẩm trên cơ sở các tiềm năng tự nhiên, kinh tế, xã hội của từng vùng, lấy hiệu quả kinh tế tổng hợp làm thước đo để xác định cơ cấu, tỷ lệ sản phẩm hợp lý về các chỉ tiêu, kế hoạch đối với từng nông sản hàng hoá. Minh Đạo là một xã của huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Trong những năm gần đây do quá trình xây dựng nông thôn mới quỹ đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do chuyển sang mục đích khác ngoài nông nghiệp để phục vụ cho phát triển kinh tế xã hội của xã. -1- Hiện nay, sản xuất nông nghiệp của xã không còn là độc canh cây lúa mà từng bước cải thiện theo hướng sản xuất sản phẩm cung cấp cho thị trường trong và ngoài xã trên địa bàn huyện thể hiện qua các loại hình sử dụng đất với nhiều kiểu sử dụng đất khác nhau.Vì vậy, việc định hướng phát triển nông nghiệp trên cơ sở đánh giá hiệu quả sử dụng đất là mục tiêu để chọn đề tài nghiên cứu: "Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Minh Đạo, huyện Tiên Du, Tỉnh Bắc Ninh” . 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Minh Đạo. - So sánh và đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất chính trên địa bàn xã Minh Đạo. - Phân tích những yếu tố tác động đến các loại hình sử dụng đất chính. - Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Minh Đạo. 3. Yêu cầu của đề tài - Thu thập đầy đủ số liệu, tài liệu có liên quan. - Nắm vững lý thuyết, các kiến thức cơ bản đã học để đánh giá, phân tích các số liệu đã thu thập được một cách trung thực, khách quan, khoa học. - Nguồn số liệu, tài liệu điều tra, thu thập được phải có độ tin cậy, chính xác, khách quan phản ánh đúng tình hình sử dụng đất nông nghiệp. - Nghiên cứu các điều kiện tự nhiên, KT - XH đầy đủ và chính xác, các chỉ tiêu phải đảm bảo tính thống nhất và tính hệ thống. - Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp được áp dụng phương pháp theo hệ thống tài khoản quốc gia với những chỉ tiêu phù hợp với điều kiện cụ thể của xã. - Các giải pháp đề xuất phải hợp lý về mặt khoa học và phải có tính thực thi. -2-