Tài liệu đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất nông nghiệp tại xã quảng châu, huyện quảng xương, tỉnh thanh hóa

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI KHOA MÔI TRƯỜNG ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI XÃ QUẢNG CHÂU, HUYỆN QUẢNG XƯƠNG, TỈNH THANH HÓA Sinh viên thực hiện: Lê Văn Đạo Giáo viên hướng dẫn: ThS Đỗ Hải Hà Hà Nội, năm 2015 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài, bản thân em luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ chỉ bảo tận tình của các thầy, cô giáo trong khoa Quản lý đất đai Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, cùng các phòng, ban của nhà trường và địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để em hoàn thành báo cáo đồ án tốt nghiệp này. Lời đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội nói chung, các thầy, cô giáo trong khoa Quản lý đất đai nói riêng đã tận tình dạy dỗ, chỉ bảo ân cần trong suốt thời gian em học tập tại trường; trong đó đặc biệt là cô giáo ThS Đỗ Hải Hà - người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo em trong suốt thời gian em thực hiện đề tài. Em xin chân thành cảm ơn Ban Địa chính và Môi trường UBND xã Quảng Châu đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ em trong thời gian nghiên cứu làm đề tài tại xã Quảng Châu. Cuối cùng từ đáy lòng mình, em xin kính chúc các thầy, cô giáo và các cô, chú mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt trong cuộc sống. Em xin trân trọng cảm ơn! Quảng Châu, ngày tháng năm 2015 Sinh viên Lê Văn Đạo 2 MỤC LỤC MỤC LỤC ..................................................................................................... 2 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ 5 DANH MỤC ẢNH ........................................................................................ 6 MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 7 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 7 2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 9 3. Yêu cầu của đề tài........................................................................................... 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................... 10 1.1. Những khái niệm cơ bản ........................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm về sử dụng đất nông nghiệp ....................................... 10 1.1.2. Khái niệm về sản xuất nông nghiệp ............................................ 11 1.1.3. Khái niệm về hộ gia đình và kinh tế hộ ....................................... 11 1.2. Đặc điểm và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp ................................... 11 1.2.1 .Đất nông nghiệp và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp ............ 11 1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ..... 14 1.2.3. Đặc điểm, tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ............................................................................................................. 18 1.3. Tình hình nghiên cứu nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam. ........................................................................................ 18 1.3.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới ......................... 18 1.3.2. Tình hình nghiên cứu nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trong nước ............................................................................................ 19 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................................................................. 21 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 21 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................. 21 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................... 21 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................. 21 2.2.1. Điều tra, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ................. 21 2.2.2. Đánh giá hiện trạng và biến động đất sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2010 – 2014 của xã Quảng Châu.................................................. 21 2.2.3. Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của xã Quảng Châu.......................................................................................... 22 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 22 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu ................................................................ 22 2.3.2. Phương pháp điều tra thu thập và xử lý số liệu............................ 22 2.3.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế ................................ 22 3 2.3.4. Phương pháp so sánh .................................................................. 24 2.3.5. Phương pháp kế thừa .................................................................. 24 2.3.6. Phương pháp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển các mô hình sản xuất bằng hàm Cobb – Douglas ........................................ 24 2.3.7. Phương pháp xử lý số liệu........................................................... 24 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................... 25 3.1. Đánh giá điều kiện tư nhiên – kinh tế - xã hội ......................................... 25 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ...................................................................... 25 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................ 31 3.1.3. Thực trạng hệ thống hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp ........ 37 3.1.4. Đánh giá chung ........................................................................... 38 3.2. Tình hình quản lý và sử dụng đất đai trên địa bàn xã Quảng Châu....... 39 3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất năm 2014 trên địa bàn xã Quảng Châu .. 39 3.2.2. Hiện trạng và biến động diện tích đất nông nghiệp giai đoạn 2010 – 2014 trên địa bàn xã Quảng Châu ...................................................... 41 3.3. Thực trạng sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Quảng Châu ............. 42 3.4. Xác định các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở xã Quảng Châu .................................................................................................................. 43 3.5. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ............................................ 45 3.5.1. Phân vùng nông nghiệp trên địa bàn xã Quảng Châu .................. 45 3.5.2. Giới thiệu một số loại hình sử dụng đất và kiểu sử dụng đất chính trên địa bàn xã Quảng Châu.................................................................. 46 3.5.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ................................ 49 3.5.4. So sánh và lựa chọn các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả........................................................................................................ 58 3.6. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển các mô hình sản xuất bằng hàm Cobb – Douglas. .............................................................................. 60 3.7. Đề xuất các loại hình sử dụng đất trong xã .............................................. 62 3.8. Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp .. 62 3.8.1. Giải pháp về chính sách .............................................................. 62 3.8.2. Giải pháp về vốn đầu tư .............................................................. 63 3.8.3. Giải pháp về nguồn nhân lực ...................................................... 64 3.8.4. Giải pháp khoa học kĩ thuật ........................................................ 64 3.8.5. Giải pháp về thị trường ............................................................... 64 3.8.6. Giải pháp về cở sở hạ tầng .......................................................... 65 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 66 1. Kết luận......................................................................................................... 66 2. Kiến nghị....................................................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 68 4 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BVTV Bảo vệ thực vật CPSX Chi phí sản xuất GTSX Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã LĐ Lao động LUT Loại hình sử dụng đất LX- LM Lúa xuân- Lúa mùa GTNC Giá trị ngày công TNHH Thu nhập hỗn hợp THCS Trung học cơ sở TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân SDĐ Sử dụng đất CNH – HĐH Công nghiệp hóa hiện đại hóa 5 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất ............... 23 Bảng 2.2: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội ............................. 24 Bảng 2.3: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường ..................... 24 Bảng 3.1: Tổng hợp diện tích các loại đất xã Quảng Châu ........................... 29 Bảng 3.2: Giá trị sản xuất của các ngành qua các năm.................................. 32 Bảng 3.3 : Giá trị sản xuất nông, lâm và thủy sản (theo giá thực tế) ............. 33 Bảng 3.5 : Cơ cấu lao động theo ngành trên địa bàn Xã Quảng Châu giai đoạn 2010 – 2014.................................................................................................. 36 Bảng 3.6: Hiện trạng sử dụng đất của xã Quảng Châu năm 2014 ................ 40 Bảng 3.7: Biến động sử dụng đất nông nghiệp xã Quảng Châu giai đoạn 2010 – 2014 .......................................................................................................... 42 Bảng 3.8: Hệ thống cây trồng chủ yếu năm 2014 ......................................... 43 Bảng 3.9: Loại hình sử dụng đất nông nghiệp tại xã Quảng Châu ................ 45 Bảng 3.10: Một số ví dụ về chủ sử dụng các kiểu sử dụng đất tiêu biểu ....... 46 Bảng 3.11: Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất năm 2014 .......... 50 Bảng 3.12: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất của các loại hình sử dụng đất .................................................................................... 51 Bảng 3.13: Đánh giá hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng đất trên địa bàn xã Quảng Châu ...................................................................................... 52 Bảng 3.14: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả xã hội ................................. 54 cho các loại hình sử dụng đất ....................................................................... 54 Bảng 3.15: Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường của các loại hình sử dụng đất ........................................................................................... 55 Bảng 3.16 : Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cho một số loại cây trồng tại xã Quảng Châu ............................................................................... 56 Bảng 3.17 : Kết quả phân tích hàm Cobb – Douglas cho các mô hình sản xuất ..................................................................................................................... 61 Bảng 3.18: Đề xuất các loại hình sử dụng đất trong xã ................................. 62 6 DANH MỤC ẢNH Hình 2.1. Cánh đồng lúa của xã Quảng Châu. Hình 2.2. Cánh đồng rau muống. Hình 2.3: Đầm nuôi cá của hộ ông Trần Văn Vinh ở Thôn Kiều Đại 1. 7 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất là cơ sở của sản xuất nông nghiệp, là tư liệu sản xuất đặc biệt là đối tượng lao động độc đáo, đồng thời cũng là môi trường sản xuất ra lương thực, thực phẩm với giá thành thấp nhất, là một nhân tố quan trọng của môi trường và trong nhiều trường hợp lại chi phối sự phát triển hay hủy diệt các nhân tố khác của môi trường, nên chiến lược sử dụng đất hợp lý, tất yếu phải là một phần của chiến lược nông nghiệp sinh thái và lâu bền của tất cả các nước trên thế giới cũng như của nước ta hiện nay. Đất đai là tài nguyên quốc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn to lớn của đất nước, là thành phần quan trọng của môi trường sống, là địa bàn phân bố của các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng. Chúng ta biết rằng không có đất thì không thể sản xuất, cũng không có sự tồn tại của con người và đất là vị trí đặc biệt quan trọng với sản xuất nông nghiệp. Nông nghiệp là một hoạt động có từ xa xưa của loài người và hầu hết các nước trên thế giới đều phải xây dựng một nền kinh tế trên cơ sở phát triển nông nghiệp dựa vào khai thác tiềm năng của đất, lấy đó làm bàn đạp cho việc phát triển của các ngành khác. Vì vậy việc tổ chức khai thác sử dụng nguồn tài nguyên đất đai hợp lý, có hiệu quả là nhiệm vụ quan trọng đảm bảo cho nông nghiệp phát triển bền vững. Trong những năm gần đây cùng với sự phát triển của đất nước, tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa của nước ta diễn ra rất nhanh. Diện tích đất canh tác để sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp, trong khi lực lượng lao động lại tăng rất nhanh do nhu cầu về việc làm của các khu công nghiệp, khu chế xuất. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp bước đầu đã gắn phương thức truyền thống với phương thức công nghiệp hoá và đang từng bước giảm bớt tính tự cấp, tự túc, chuyển dần sang sản xuất và xuất khẩu các mặt hàng nông sản hàng hóa. 8 Tập trung vào sản xuất nông sản hàng hoá theo nhóm ngành hàng, nhóm sản phẩm, xuất phát từ cơ sở dự báo cung cầu của thị trường nông sản trong nước, thế giới và dựa trên cơ sở khai thác tốt lợi thế so sánh của các vùng. Xác định cơ cấu sản phẩm trên cơ sở các tiềm năng tự nhiên, kinh tế, xã hội của từng vùng, lấy hiệu quả kinh tế tổng hợp làm thước đo để xác định cơ cấu, tỷ lệ sản phẩm hợp lý về các chỉ tiêu, kế hoạch đối với từng nông sản hàng hoá. Khai thác tiềm năng đất đai sao cho đạt hiệu quả cao nhất là việc làm hết sức quan trọng và cần thiết, đảm bảo cho sự phát triển của sản xuất nông nghiệp cũng như sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước. Cần phải có các công trình nghiên cứu khoa học, đánh giá thực trạng hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, nhằm phát hiện ra các yếu tố tích cực và hạn chế, từ đó làm cơ sở để định hướng phát triển sản xuất nông nghiệp, thiết lập các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp. Quảng Châu là một xã đồng bằng của huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa. Trong những năm gần đây do quá trình xây dựng nông thôn mới quỹ đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do chuyển sang mục đích khác ngoài nông nghiệp để phục vụ cho phát triển kinh tế xã hội của xã. Xã Quảng Châu nói riêng cũng như huyện Quảng Xương nói chung, tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp đang còn ở trình độ thấp. Đặc biệt đối với xã Quảng Châu cơ bản là thuần nông, kinh tế nông nghiệp, nông thôn tuy có những bước phát triển mới song nhìn trung còn lạc hậu, sản xuất nông nghiệp manh mún, đầu tư còn nhỏ lẻ, công cụ sản xuất phần đa là thủ công, năng suất lao động và hiệu quả kinh tế thấp. Hiện nay, sản xuất nông nghiệp của xã không còn là độc canh cây lúa mà từng bước cải thiện theo hướng sản xuất sản phẩm cung cấp cho thị trường trong và ngoài xã trên địa bàn huyện thể hiện qua các loại hình sử dụng đất với nhiều kiểu sử dụng đất khác nhau. Vì vậy, việc định hướng phát triển nông nghiệp trên cơ sở đánh giá hiệu quả sử dụng đất là mục tiêu để 9 chọn đề tài nghiên cứu: "Đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất nông nghiệp tại xã Quảng Châu, huyện Quảng Xương, Tỉnh Thanh Hóa”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Quảng Châu. - So sánh và đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất chính trên địa bàn xã Quảng Châu. - Phân tích những yếu tố tác động đến các loại hình sử dụng đất chính. - Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Quảng Châu. 3. Yêu cầu của đề tài - Nghiên cứu các điều kiện tự nhiên, KT-XH đầy đủ và chính xác, các chỉ tiêu phải đảm bảo tính thống nhất và tính hệ thống. - Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp được áp dụng phương pháp theo hệ thống tài khoản quốc gia với những chỉ tiêu phù hợp với điều kiện cụ thể của xã. - Các giải pháp đề xuất phải hợp lý về mặt khoa học và phải có tính thực thi.