Tài liệu đánh giá hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất vac trên địa bàn xã xuân lâm nam đàn nghệ an

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN ------  ------ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đánh giá hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An Tên sinh viên : Hồ Thị Trâm Chuyên ngành đào tạo : Kinh tế nông nghiệp Lớp : KT 51B Niên khoá : 2006 - 2010 Giảng viên hướng dẫn : Nguyễn Thị Dương Nga HÀ NỘI - 2010 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng trong bất cứ một nghiên cứu nào khác và để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan tất cả các trích dẫn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm 2010 TÁC GIẢ LUẬN VĂN HỒ THỊ TRÂM i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của nhiều tập thể và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn đến những cá nhân và tập thể đó: Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến người hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Thị Dương Nga, người đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn Ban giám hiệu trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội, tập thể các thầy cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Xin cám ơn tập thể các cơ quan, ban, ngành: UBND và người dân xã Xuân Lâm - huyện Nam Đàn - tỉnh Nghệ An đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập tài liệu để nghiên cứu luận văn này. Xin cảm ơn tập thể lớp Kinh tế B khoá 51 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã cùng chia sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn tới những người thân và bạn bè đã cùng chia sẻ những khó khăn, động viên và tạo điều kiện cho tôi nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn tất cả sự giúp đỡ của tập thể, người thân và bạn bè đã dành cho tôi! TÁC GIẢ KHÓA LUẬN HỒ THỊ TRÂM ii TÓM TẮT VAC là phương thức sản xuất nông nghiệp được phát triển trên cơ sở nghề làm vườn của nông dân Việt Nam. VAC là biểu hiện cụ thể của phát triển bền vững trong nông nghiệp. Làm kinh tế VAC ngày càng được phát triển rộng khắp trên cả nước, từ đồng bằng cho đến vùng núi, trung du, vùng ven biển… đều có những mô hình VAC mang lại hiệu quả kinh tế cao. Xuân Lâm là một xã đồng bằng, có điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tương đối thuận lợi người dân có kinh nghiệm trong trồng trọt, chăn nuôi tạo điều kiện cho việc phát triển mô hình VAC. Trong những năm vừa qua phong trào phát triển VAC ở đây đã có những bước phát triển tương đối rõ rệt. Mô hình VAC đã góp phần nâng cao đời sống, thu nhập cho người dân ở xã tuy nhiên việc phát triển mô hình còn gặp nhiều khó khăn. Vì vậy nhằm đánh giá thực trạng, hiệu quả kinh tế của các mô hình từ đó đưa ra những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của các mô hình VAC trên địa bàn xã tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “ Đánh giá hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An”. Với mục tiêu nghiên cứu của đề tài: Đánh giá hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của một số mô hình VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm, đưa ra những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của các mô hình VAC của xã. Trên cơ sở nghiên cứu tổng quan tài liệu để có cái nhìn tổng quát và đầy đủ về hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC. Hiệu quả kinh tế của mô hình VAC chịu ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế xã hội. Bên cạnh đó trên cơ sở thực tiễn về tình hình phát triển phong trào VAC ở Việt Nam để học tập cũng như rút ra những bài học kinh nghiệm trong phát triển sản xuất mô hình. Tìm hiểu và xem xét về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của xã Xuân Lâm để đánh giá tác động của nó đến phát triển sản xuất nông nghiệp cũa xã nói chung và phát triển sản xuất VAC nói riêng. iii Bằng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp thu thập số liệu, xử lý số liệu, phân tích số liệu với các hệ thống chỉ tiêu kết quả và hiệu quả sản xuất để đánh giá hiệu quả kinh tế của các hộ VAC trên địa bàn xã. Từ việc điều tra thực trạng về chi phí, kết quả sản xuất của các mô hình VAC đề tài đã đưa ra được một số kết quả như: Diện tích bình quân (ha)/ hộ của mô hình VA, VC, AC, VAC lần lượt là: 0,45; 0,33; 0,41; 0,46. Các mô hình nhìn chung phát triển rất đa dạng. Cách kết hợp và bố trí sản xuất của các mô hình rất phong phú với rất nhiều sản phẩm khác nhau như: Ở thành phần vườn bao gồm cây ăn quả như cam, chanh, đu đủ, bưởi, táo, hồng xiêm,…, cây hoa màu như ngô, đậu, …,các loại rau như xà lách, xu hào, bắp cải, dưa chuột, rau gia vị như hành, tỏi, húng, mùi…; ở thành phần ao các hộ nuôi đa canh với nhiều loại cá để tận dụng các tầng mặt nước khác nhau như: cá trắm, cá mè, cá chép, cá rô phi…; thành phần chuồng gồm các loại vật nuôi quen thuộc như: trâu, bò, lợn, gà, vịt, ngan, ngỗng… Bài viết này trình bày kết quả đánh giá hiệu quả kinh tế của một số mô hình VAC, với 3 loại mô hình khác nhau là: Mô hình VC, AC, VAC, trong đó đánh giá được: Hiệu quả kinh tế của từng thành phần trong mô hình: MI/IC của thành phần ao ở AC và VAC lần lượt là: 0,76; 0,85 lần, ở thành phần vườn MI/IC của VC và VAC lần lượt là: 0,72; 0,79 lần), MI/IC của thành phần chuồng ở mô hình VC, AC và VAC lần lượt là: 0,56; 0,51; 0,59 lần; Hiệu quả kinh tế của các mô hình: Mô hình VAC cho hiệu quả kinh tế cao nhất, mô hình AC thứ hai và sau cùng là mô hình VC (MI/IC của 3 mô hình VAC, AC, VC lần lượt là: 0,66; 0,58; 0,53 lần). Nhìn chung cả 3 loại mô hình đều có hiệu quả kinh tế cao. Trong đó mô hình AC đạt được mức thu nhập hỗn hợp cao nhất. Tuy nhiên với đầy đủ 3 thành phần, mô hình VAC có hiệu quả kinh tế cao nhất. Thu nhập hỗn hợp của 3 mô hình VC, AC, VAC tính bình quân trên ha năm 2009 lần lượt là: 28216 nghìn đồng/ha, 45643 nghìn đồng/ha, 39094 nghìn đồng/ha. Kết quả điều tra cho thấy, hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC ảnh hưởng bởi những yếu tố như: Thời tiết, khí hậu, dịch bệnh; Cơ sở hạ tầng; Loại mô hình, mức đầu tư chi phí sản xuất; Vốn đầu tư, trình độ kỹ thuật của người sản xuất; Trình độ văn hóa của chủ hộ; Công tác thu hoạch và thị trường tiêu thụ sản phẩm. iv Dựa vào những kết quả trên đề tài đưa ra những giải pháp để nâng cao hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC, gồm: Giải pháp về huy động vốn; tăng cường công tác khuyến nông và chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật; giải pháp về tổ chức sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; giải pháp về xây dựng cơ sở hạ tầng; giải pháp về bảo vệ môi trường và phòng trừ dịch bệnh. Và cuối cùng đề tài đưa ra những kết luận và những kiến nghị đối với Nhà nước, đối với chính quyền địa phương và với những hộ VAC trên địa bàn xã để phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế của mô hình. v MỤC LỤC Lời cam đoan.............................................................................................................. i Lời cảm ơn................................................................................................................ii Tóm tắt.....................................................................................................................iii Mục lục....................................................................................................................vi Danh mục các bảng..................................................................................................ix Danh mục sơ đồ, biểu đồ, hộp...................................................................................x Danh mục các từ viết tắt...........................................................................................xi PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU..........................................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................2 1.2.1 Mục tiêu chung.................................................................................................2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể.................................................................................................2 1.3 Câu hỏi nghiên cứu..............................................................................................2 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................3 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu......................................................................................3 1.4.1 Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................3 PHẦN II: TỒNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU...........................................4 2.1 Cơ sở lý luận........................................................................................................4 2.1.1 Một số vấn đề về hiệu quả................................................................................4 2.1.2 Một số vấn đề về mô hình VAC.....................................................................10 2.1.3 Đặc điểm của mô hình VAC và hiệu quả kinh tế............................................17 2.1.4 Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh tế của mô hình VAC........................19 2.2 Cơ sở thực tiễn...................................................................................................23 2.2.1 Tình hình phát triển mô hình VAC ở trên thế giới..........................................23 2.2.2. Các chính sách của Đảng và nhà nước về phát triển kinh tế VAC.................26 2.2.3 Tình hình phát triển mô hình VAC ở Việt Nam..............................................28 2.2.3 Một số nghiên cứu về mô hình VAC..............................................................32 PHẦN III: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................................................................35 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu............................................................................35 vi 3.1.1 Điều kiện tự nhiên..........................................................................................35 3.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội..................................................................................35 3.1.3 Tác động của điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội đến phát triển sản xuất nông nghiệp của xã Xuân Lâm........................................................................41 3.2 Phương pháp nghiên cứu...................................................................................42 3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu..........................................................................42 3.2.2 Phương pháp xử lý số liệu..............................................................................42 3.2.3 Phương pháp phân tích số liệu........................................................................43 3.2.4 Hệ thống chỉ tiêu dùng trong đề tài nghiên cứu..............................................44 PHẦN IV: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................................46 4.1 Thực trạng phát triển mô hình VAC trên địa bàn xã..........................................46 4.2 Hiệu quả kinh tế của mô hình VAC...................................................................48 4.2.1.Thông tin chung về các hộ điều tra.................................................................48 4.2.2. Đầu tư chi phí của các mô hình VAC............................................................55 4.2.3 Tiêu thụ sản phẩm tại các mô hình VAC........................................................60 4.2.4 Hiệu quả kinh tế của từng thành phần V,A,C.................................................62 4.2.5 Hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC..........................................................69 4.2.6 Cơ cấu thu nhập và cơ cấu chi phí trong mô hình VAC.................................72 4.2.7 Ảnh hưởng tích cực của các mô hình VAC đến môi trường, xã hội.................73 4.2.8 Đánh giá chung về khả năng nâng cao hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC.......75 4.3 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của mô hình VAC......................80 4.3.1 Thời tiết, khí hậu, dịch bệnh...........................................................................80 4.3.2 Cơ sở hạ tầng..................................................................................................80 4.3.3 Loại mô hình, mức đầu tư chi phí sản xuất.....................................................81 4.3.4 Trình độ văn hóa của chủ hộ...........................................................................81 4.3.5 Vốn đầu tư, trình độ kỹ thuật của người sản xuất...........................................82 4.3.6 Công tác thu hoạch và thị trường tiêu thụ sản phẩm......................................83 4.4 Định hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của mô hình VAC...84 4.4.1 Định hướng.....................................................................................................84 4.4.2 Giải pháp.......................................................................................................85 vii PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..............................................................89 5.1 Kết luận.............................................................................................................89 5.2 Kiến nghị...........................................................................................................90 5.2.1 Đối với Nhà nước...........................................................................................90 5.2.2 Đối với chính quyền địa phương....................................................................90 5.2.3 Đối với người dân...........................................................................................92 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................93 viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình phân bổ và sử dụng đất đai của xã Xuân Lâm qua 3 năm..............36 Bảng 3.2: Tình hình phân bổ và sử dụng lao động của xã Xuân Lâm qua 3 năm...38 Bảng 3.3 Tỷ trọng các nguồn thu nhập của nông dân xã Xuân Lâm qua 3 năm......41 Bảng 3.4: Số lượng các mẫu điều tra.......................................................................42 Bảng 4.1: SL các mô hình VAC trong xã năm 2009...............................................47 Bảng 4.2 Tình hình cơ bản về lao động và nhân khẩu ở các hộ điều tra năm 2009........49 Bảng 4.3: Diện tích đất đai bình quân của các mô hình năm 2009..........................51 Bảng 4.4: Nguồn vốn đầu tư cho các loại mô hình VAC năm 2009........................52 Bảng 4.5: Tài sản của các hộ điều tra năm 2009......................................................53 Bảng 4.6: Tình hình đầu tư chi phí cho vườn của các mô hình VAC năm 2009 (BQ/ha).................................................................................................................... 56 Bảng 4.7: Tình hình đầu tư chi phí cho ao ở các mô hình VAC năm 2009 (BQ/ha)57 Bảng 4.8: Tình hình đầu tư chi phí cho chuồng ở các mô hình VAC năm 2009 (BQ/hộ)...................................................................................................................59 Bảng 4.9: Tình hình tiêu thụ sản phẩm ở các hộ điều tra.........................................60 Bảng 4.10: Doanh thu từ các sản phẩm của V năm 2009 (BQ/ ha)..........................63 Bảng 4.11: Hiệu quả kinh tế của V trong một số mô hình năm 2009 (BQ/ ha).......64 Bảng 4.12: Doanh thu từ sản phẩm của A năm 2009 (BQ/ ha)................................65 Bảng 4.13: Hiệu quả kinh tế của A trong một số mô hình năm 2009 (BQ/ ha)...............66 Bảng 4.14: Doanh thu từ sản phẩm của C năm 2009 (BQ/ ha)................................67 Bảng 4.15: Hiệu quả kinh tế của C trong một số mô hình năm 2009 (BQ/ hộ).......68 Bảng 4.16: Hiệu quả kinh tế của các mô hình năm 2009 (BQ/ha)...........................69 Bảng 4.17: Hiệu quả kinh tế của các mô hình năm 2009 (BQ/hộ)...........................70 Bảng 4.18: Tổng kết điểm mạnh- Điểm yếu- Cơ hội- Thách thức...........................78 Bảng 4.19: Phương thức tìm hiểu kỹ thuật làm VAC chủ yếu của các hộ điều tra.........83 ix DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HỘP Sơ đồ 2.1: Hệ sinh thái VAC...................................................................................10 Sơ đồ 2.2: Hệ thống VAC và các mối quan hệ qua lại trong và ngoài hệ thống......13 Sơ đồ 2.3 : Hệ thống sản xuất kết hợp truyền thống ở Trung Quốc.........................24 Sơ đồ 2.4: Hệ thống sản xuất kết hợp ở Thái Lan (mức độ thâm canh cao)............25 Sơ đồ 4.1: Kênh tiêu thụ sản phẩm của các mô hình VAC......................................61 Đồ thị 3.1: Cơ cấu đất nông nghiệp, phi nông nghiệp, chưa sử dụng của xã năm 2009......................................................................................................................... 37 Đồ thị 4.1: Trình độ văn hóa của chủ hộ..................................................................50 Đồ thị 4.2: Chi phí và thu nhập của mô hình VAC..................................................72 Hộp 4.1. Ý kiến của hộ VAC về việc đầu tư chi phí cho mô hình VAC..................59 Hộp 4.2: Ý kiến của hộ về hiệu quả của mô hình VAC...........................................73 Hộp 4.3 : Ý kiến của hộ về việc tiêu thụ sản phẩm..................................................83 x DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải AC Ao chuồng BQ Bình quân CC Cơ cấu ĐH Đại hội ĐVT Đơn vị tính Ha Hecta HQ Hiệu quả HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã SL Số lượng VA Vườn ao VAC Vườn ao chuồng VC Vườn chuồng xi PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU VAC là một hệ sinh thái nông nghiệp với quy mô nhỏ. VAC là những chữ đầu của ba thành phần: VƯỜN, AO, CHUỒNG. Tất cả hợp thành một cơ cấu sản xuất thâm canh cao nhằm tận dụng một cách có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên là đất, nước và năng lượng mặt trời. Hệ sinh thái VAC được hình thành từ kinh nghiệm lâu đời của nhân dân ta, nhưng đến Đại hội Đảng lần thứ VI mới được Nhà nước quan tâm khuyến khích phát triển. Phát triển nông nghiệp theo hệ sinh thái VAC có tác dụng nhiều mặt, không những làm tăng thêm nguồn dinh dưỡng mà còn góp phần cải tạo, bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe con người, cải tạo đất đai, chống xói mòn, giữ nguồn nước và cải tạo các điều kiện tiểu khí hậu. Đồng thời làm sạch đẹp môi trường sống, tạo ra một bức tranh hài hòa với thiên nhiên, gắn cuộc sống con người với cảnh quan thiên nhiên. Hiện nay phong trào sản xuất theo mô hình VAC đã được phát triển rộng rãi ở hầu hết các tỉnh, thành phố trong cả nước. Mục đích của phát triển mô hình VAC là tăng thu nhập, góp phần cải tiến bữa ăn, xóa đói giảm nghèo, tạo thêm việc làm và có nhiều sản phẩm cung cấp cho xã hội. Xuân Lâm là một xã đồng bằng, có điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi, gần thị trường tiêu thụ rộng lớn là thành phố Vinh, người dân có kinh nghiệm trong trồng trọt, chăn nuôi tạo điều kiện cho việc phát triển mô hình VAC. Thực tế trong mấy năm gần đây với sự quan tâm, khuyến khích của chính quyền địa phương về phát triển kinh tế theo mô hình VAC, số lượng và quy mô các mô hình VAC tăng lên một cách rõ rệt. Sự phát triển mạnh mẽ về số lượng và chất lượng của các mô hình VAC đã tác động tích cực đến nền kinh tế nói chung và nền nông nghiệp của xã nói riêng. Các mô hình VAC đã góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm ổn định cho một số lượng lớn lao động, nâng cao thu nhập, đem lại cuộc sống ấm no cho nhiều gia đình, từng bước làm thay đổi bộ mặt kinh tế xã hội nông thôn trên địa bàn xã Xuân Lâm. 1 Tuy nhiên, sản xuất theo mô hình VAC trên địa bàn xã trong những năm qua còn bộc lộ một số mặt yếu kém như: Quy hoạch và thiết kế mô hình không đồng bộ, năng suất cây trồng vật nuôi còn thấp, chậm áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, đặc biệt là sản xuất còn chạy theo số lượng và chưa quan tâm nhiều đến hiệu quả. Từ thực tế đó: “ Đánh giá hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An” là rất cần thiết cho nhu cầu của địa phương đồng thời nhằm đưa ra những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của các mô hình VAC trên địa bàn xã. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung Đánh giá hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của một số mô hình VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm, đưa ra những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của các mô hình VAC của xã. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế mô hình VAC. Đánh giá hiệu quả kinh tế của một số mô hình VAC tại xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của mô hình VAC tại xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC tại xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu 1. Hiện có bao nhiêu mô hình VAC tại xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An. 2. Hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC như thế nào? 3. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của các mô hình VAC? 4. Những khó khăn cơ bản trong phát triển mô hình VAC? 5. Biện pháp nâng cao hiệu quả của các mô hình VAC là gì? 2 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Các hộ VAC và các hộ thực hiện một phần của mô hình VAC như AC, VC. 1.4.1 Phạm vi nghiên cứu Không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu đánh giá HQKT của một số mô hình VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm. Thời gian: Từ 10/1/2009 đến 25/5/2010. Nội dung: Nghiên cứu hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất VAC trên địa bàn xã Xuân Lâm- Nam Đàn- Nghệ An. 3 PHẦN II: TỒNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Một số vấn đề về hiệu quả 2.1.1.1 Khái niệm hiệu quả kinh tế Hiệu quả là một phạm trù kinh tế chung nhất, liên quan trực tiếp đến nền kinh tế sản xuất hàng hoá. Hiệu quả được xem xét dưới nhiều giác độ và quan điểm khác nhau. Về HQKT, có hai quan điểm: Truyền thống và quan điểm kinh tế học sản xuất cùng tồn tại. - Theo quan điểm truyền thống Quan điểm truyền thống cho rằng, nói đến HQKT tức là nói đến phần còn lại của kết quả sản xuất kinh doanh sau khi đã trừ chi phí. Nó được đo bằng các chi phí và lời lãi. Nhiều tác giả cho rằng, HQKT được xem như là tỷ lệ giữa kết quả thu được với chi phí bỏ ra, hay ngược lại là chi phí trên một đơn vị sản phẩm hay giá trị sản phẩm. Những chỉ tiêu hiệu quả này thường là giá thành sản phẩm hay mức sinh lời của đồng vốn. Nó chỉ được tính toán khi kết thúc một quá trình sản xuất kinh doanh. Các quan điểm truyền thống trên chưa thật toàn diện khi xem xét hiệu quả kinh tế. Thứ nhất, nó coi quá trình sản xuất kinh doanh trong trạng thái tĩnh, chỉ xem xét hiệu quả sau khi đã đầu tư. Trong khi đó hiệu quả là chỉ tiêu rất quan trọng không những cho phép chúng ta biết được kết quả đầu tư mà còn giúp chúng ta xem xét trước khi ra quyết định đầu tư tiếp và nên đầu tư bao nhiêu, đến mức độ nào. Trên phương diện này, quan điểm truyền thống chưa đáp ứng đầy đủ được. Thứ hai, nó không tính yếu tố thời gian khi tính toán thu và chi cho một hoạt động sản xuất kinh doanh. Do đó, thu và chi trong tính toán HQKT theo quan điểm này thường chưa tính đủ và chính xác. Thứ ba, HQKT theo quan điểm truyền thống chỉ bao gồm hai phạm trù cơ bản là thu và chi. Hai phạm trù này chủ yếu liên quan đến yếu tố tài chính đơn thuần như chi phí về vốn, lao động, thu về sản phẩm và giá cả. Trong khi đó, các hoạt động đầu tư và phát triển lại có những tác động không chỉ đơn thuần về mặt kinh tế mà còn cả các yếu tố khác nữa. Và có những phần thu lợi 4 hoặc những khoản chi phí lúc đầu không hoặc khó lượng hoá được nhưng nó là những con số không phải là nhỏ thì lại không được phản ánh ở cách tính này. - Theo quan điểm của kinh tế học sản xuất + Hiệu quả kỹ thuật Là đơn vị số lượng sản phẩm có thể đạt được trên một đơn vị chi phí đầu vào hay nguồn lực sản xuất trong những điều kiện cụ thể về kỹ thuật hay công nghệ áp dụng vào nông nghiệp. Hiệu quả kỹ thuật được áp dụng phổ biến trong Kinh tế Vĩ mô để xem xét việc sử dụng nguồn lực cụ thể, nó chỉ ra rằng nếu một đơn vị nguồn lực được đưa vào sản xuất đem lại bao nhiêu đơn vị sản phẩm. Hiệu quả kỹ thuật phụ thuộc nhiều vào bản chất kỹ thuật và công nghệ áp dụng vào trong sản xuất nông nghiệp, kỹ năng của người nông dân, môi trường kinh tế xã hội mà trong đó kỹ thuật được áp dụng. + Hiệu quả phân bổ Là chỉ tiêu hiệu quả trong đó các yếu tố giá sản phẩm và giá đầu vào được tính đến để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đơn vị chi phí thêm về đầu vào hay nguồn lực. Việc xác định hiệu quả này giống như xác định các điều kiện về lý thuyết biên để tối đa hóa lợi nhuận, có nghĩa là giá trị biên của sản phẩm phải bằng giá trị biên của nguồn lực sử dụng vào sản xuất. + Hiệu quả kinh tế Là phạm trù kinh tế mà trong đó quá trình sản xuất đạt được cả hai hiệu quả là hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Điều này có nghĩa là cả hai yếu tố là giá trị và hiện vật đều được tính đến khi xem xét nguồn lực trong sản xuất nông nghiệp 2.1.1.2 Nội dung, bản chất của hiệu quả kinh tế Trong nền kinh tế nhiều thành phần phát triển theo cơ chế đa thành phần hiện nay đang khuyến khích mọi ngành, mọi lĩnh vực tham gia sản xuất kinh doanh để tìm kiếm cơ hội với yêu cầu, mục đích khác nhau, nhưng mục đích cuối cùng là tìm kiếm lợi nhuận. Nhưng làm thế nào để có hiệu quả kinh tế cao nhất thì đó lại là vấn đề kết hợp các yếu tố đầu vào trong quá trình sản xuất như thế nào để đạt được kết quả mong muốn. Bên cạnh đó nó còn phụ thuộc vào mục đích, yêu cầu, vốn, chính sách, …quy luật khan hiếm nguồn lực trong khi nhu cầu về hàng hóa dịch vụ ngày 5 càng tăng và đa dạng, đây không chỉ là mối quan tâm riêng của nhà sản xuất kinh doanh mà còn là mối quan tâm chung của toàn xã hội. Hay nói một cách khác: ở một mức sản xuất nhất định cần phải làm thế nào để có chi phí vật chất và lao động trên một đơn vị sản phẩm là thấp nhất. Do vậy việc vận dụng các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế là rất đa dạng. Nhưng có thể nói việc đánh giá phần lớn phụ thuộc vào quy trình sản xuất, là sự kết hợp giữa các yếu tố đầu vào để có được yếu tố đầu ra hợp lý. Có thể nói đây là một nội dung quan trọng để đánh giá hiệu quả kinh tế. Tùy từng ngành với mỗi tính chất khác nhau, nhưng nhìn chung để xác định hiệu quả kinh tế thì chúng ta cần phải xác định các yếu tố sau: - Xác định yếu tố đầu ra: các mục tiêu đạt được phải phù hợp với mục tiêu chung của nền kinh tế quốc dân (được xã hội chấp nhận), hàng hóa sản xuất ra phải trao đổi được trên thị trường. - Xác định yếu tố đầu vào: đó là chi phí vật chất, công lao động… * Bản chất của hiệu quả kinh tế: Bản chất của hiệu quả kinh tế xuất phát từ mục đích sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, là đáp ứng ngày càng cao nhu cầu về vật chất và tinh thần của mọi thành viên trong xã hội. Muốn vậy sản xuất phải phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Để làm rõ bản chất của hiệu quả kinh tế cần phải phân định sự khác nhau về mối liên hệ giữa kết quả và hiệu quả. Kết quả là một đại lượng vật chất phản ánh về quy mô số lượng của sản xuất. Còn hiệu quả là đại lượng dùng để xem xét kết quả tạo ra như thế nào? Nguồn chi phí bao nhiêu để đạt được kết quả đó. Hiệu quả là đại lượng để xem xét kết quả đạt được tạo ra như thế nào, nguồn chi phí vật chất bỏ ra bao nhiêu để đạt được kết quả đó. Như vậy hoạt động sản xuất kinh doanh ngoài mục đích, yêu cầu đặt ra đều quan tâm đến hiệu quả kinh tế, nó có vai trò quan trọng trong việc đánh giá, so sánh, phân tích kinh tế nhằm tìm ra giải pháp có lợi cho sản xuất. Nhưng để giải quyết được vấn đề trên là vấn đề hết sức khó khăn và chỉ mang tính tương đối, đòi hỏi 6 phải có thời gian. Phân tích HQKT trong sản xuất nông nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường việc xác định các yếu tố đầu vào, đầu ra gặp các trở ngại sau: - Khó khăn trong việc xác định các yếu tố đầu vào: Tính khấu hao, phân bổ chi phí, hạch toán chi phí… Yêu cầu này phải chính xác và đầy đủ. - Khó khăn trong việc xác định các yếu tố đầu ra: Việc xác định các kết quả về mặt xã hội, môi trường sinh thái, độ phì của đất… không thể lượng hoá được. 2.1.1.3 Phân loại hiệu quả kinh tế Hoạt động sản xuất của nền kinh tế - xã hội được diễn ra ở các phạm vi khác nhau, đối tượng tham gia vào các quá trình sản xuất và các yếu tố sản xuất càng khác nhau thì nội dung nghiên cứu HQKT càng khác nhau. Do đó để nghiên cứu HQKT đúng cần phải phân loại HQKT. Có thể phân lạo HQKT theo các tiêu chí sau: - Phân loại theo phạm vi và đối tượng xem xét. HQKT được chia theo các khía cạnh sau: + HQKT quốc dân: Là HQKT tính chung cho toàn bộ nền sản xuất xã hội của một quốc gia + HQKT ngành: Là HQKT tính riêng cho từng ngành sản xuất vật chất nhất định như công nghiệp, nông nghiệp… + HQKT theo lãnh thổ: Tính riêng cho từng vùng, từng địa phương. + HQKT của từng quy mô tổ chức sản xuất- kinh doanh: Doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, hộ gia đình… + HQKT từng biện pháp kỹ thuật, từng yếu tố đầu vào sản xuất. - Phân loại hiệu quả theo bản chất, mục tiêu + HQKT: Phản ánh mối tương quan giữa giữa kết quả hữu ích về mặt kinh tế và chi phí bỏ ra, nó đánh giá chủ yếu về mặt kinh tế của hoạt động kinh tế mang lại. + HQ xã hội: Phản ánh mối tương quan giữa kết quả kết quả các lợi ích về mặt xã hội do hoạt động sản xuất mang lại. 7 + HQ kinh tế - xã hội: Phản ánh mối tương quan giữa kết quả tổng hợp về mặt kinh tế - xã hội với các chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó như bảo vệ môi trường, lợi ích công cộng… + HQ phát triển và bền vững: là hiệu quả kinh tế - xã hội có được do tác động hợp lý để tạo ra nhịp độ tăng trưởng tốt nhất và đảm bảo những lợi ích kinh tế, xã hội lâu dài. - Nếu căn cứ vào các yếu tố cơ bản của sản xuất các nguồn lực và hướng tác động vào sản xuất thì chia HQKT thành : + Hiệu quả sử dụng đất đai + Hiệu quả sử dụng lao động + Hiệu quả sử dụng các yếu tố tài nguyên như năng lượng, vốn… + Hiệu quả việc áp dụng khoa học kỹ thuật như hiệu quả làm đất, hiệu quả bón phân… 2.1.1.4. Phương pháp xác định hiệu quả kinh tế Phương pháp xác định hiệu quả kinh tế bắt nguồn từ bản chất hiệu quả kinh tế, đó là mối tương quan so sánh giữa kết quả đạt được với chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó, hay đó là mối quan hệ giữa các yếu tố đầu ra và đầu vào. Mối tương quan đó cần so sánh cả về giá trị tuyệt đối và tương đối giữa hai đại lượng. Có thể biểu hiện chỉ tiêu hiệu quả bằng 4 công thức sau: Công thức 1: H = Q - C Trong đó: H: Hiệu quả kinh tế Q: Kết quả thu được C: Chi phí bỏ ra Chỉ tiêu này thường được tính cho một đơn vị chi phí bỏ ra như tổng chi phí, chi phí trung gian, chi phí lao động... Chỉ tiêu này càng lớn hiệu quả càng cao. Tuy nhiên ở cách tính này quy mô sản xuất lớn hay nhỏ chưa được tính đến, không so sánh được HQKT của các đơn vị sản xuất có quy mô khác nhau. Hơn nữa chỉ tiêu này chỉ cho biết quy mô của hiệu quả chứ không chỉ rõ được mức độ hiệu quả kinh tế, do đó chưa giúp cho nhà sản xuất có những tác động cụ thể vào các yếu tố đầu vào để giảm chi phí nguồn lực, nâng cao hiệu quả kinh tế. 8