Tài liệu đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại xã hà hiệu, huyện ba bể, tỉnh bắc kạn.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ NHÀN Tên đề tài: “Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại Xã Hà Hiệu, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trường Khoa : Môi trường Khóa học : 2010 – 2014 Người hướng dẫn : TS.Nguyễn Thanh Hải Thái Nguyên, năm 2014 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ NHÀN Tên đề tài: “Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại Xã Hà Hiệu, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trường Khoa : Môi trường Khóa học : 2010 – 2014 Người hướng dẫn : TS.Nguyễn Thanh Hải Thái Nguyên, năm 2014 i LỜI CẢM ƠN Thời gian thực tập là dịp để tôi được cọ sát với thực tế, tạo cho tôi sự hiểu biết thêm về chuyên môn, kiến thức, tay nghề của mình trang bị những kiến thức cần thiết khi bước vào làm thực tế, đồng thời giúp tôi biết thêm tầm quan trọng của Môi trường sống với con người và sự phát triển kinh tế-xã hội. Qua đó, tôi cũng hiểu một cán bộ Môi trường không chỉ am hiểu về những vấn đề lý luận mà còn phải vận dụng một cách sáng tạo và linh hoạt những kiến thức đã học ở trường vào thực tế và giải quyết những vấn đề Môi trường phát sinh được tốt hơn. Qua đây, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban lãnh đạo trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, cùng toàn thể các thầy cô giáo trong khoa Môi trường đã tận tụy dạy dỗ tôi trong suốt thời gian học tập cũng như trong thời gian thực tập tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS.Nguyễn Thanh Hải đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua và hoàn thành đề tài. Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn Ban lãnh đạo, cán bộ trong Công ty CP tư vấn TN và MT HTKT, UBND xã và bà con nhân dân xã Hà Hiệu nơi tôi nghiên cứu đã cung cấp tư liệu, tài liệu và đóng góp nhiều ý kiến quý báu và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành đề tài thực tập tốt nghiệp. Mặc dù đã có cố gắng trong quá trình thực tập, song do thời gian thực tập hạn chế và những hiểu biết còn non kém nên báo cáo tốt nghiệp của tôi không thể tránh những sai sót. Vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo để bài báo cáo của tôi được hoàn thiện tốt hơn. Trân trọng cảm ơn! Bắc Kạn, ngày….tháng…năm 2014 Sinh viên thực tập Nguyễn Thị Nhàn ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i MỤC LỤC ........................................................................................................ ii DANH MỤC VIẾT TẮT .................................................................................. v DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vi PHẦN 1. MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1 1. ĐẶT VẤN ĐỀ...............................................................................................1 2. MỤC TIÊU....................................................................................................2 2.1. Mục tiêu tổng quát .....................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể ...........................................................................................2 3. YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI..............................................................................3 4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ...................................................3 4.1. Ý nghĩa khoa học .......................................................................................3 4.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 4 1. Cơ sở khoa học ..............................................................................................4 1.1. Các khái niệm liên quan .............................................................................4 1.2.Cơ sở pháp lý ..............................................................................................7 2. Cơ sở thực tiễn ..............................................................................................8 2.1. Một số đặc điểm về hiện trạng môi trường trên thế giới ...........................8 2.2. Các vấn đề môi trường nông thôn ở Việt Nam ....................................... 12 2.3. Các vấn đề môi trường cấp bách tại tỉnh Bắc Kạn.................................. 16 2.4.Tình hình xây dựng nông thôn mới trên thế giới ..................................... 17 2.5.Tình hình xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam...................................... 21 PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 24 iii 3.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................. 24 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 24 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 24 3.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................... 24 3.2.1. Tìm hiểu điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường tại xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ........................................................ 24 3.2.3. Đánh giá tiêu chí môi trường tại xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.. 25 3.2.4. Đề xuất giải pháp hoàn thành xây dựng nông thôn mới ...................... 25 3.3. Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 25 3.3.1. Phương pháp thu thập tài liệu .............................................................. 25 3.3.2. Phương pháp thống kê xử lý số liệu..................................................... 26 3.3.3. Phương pháp tổng hợp, đánh giá, so sánh ........................................... 26 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................. 27 4.1.Điều kiện tự nhiên, kinh tế -xã hội của xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ....................................................................................................... 27 4.1.1.Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 27 4.1.2.Đặc điểm kinh tế -xã hội ....................................................................... 31 4.2.Đánh giá thực trạng môi trường xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn theo mô hình Động lực –Áp lực –Trạng thái –Tác động –Đáp ứng (DPSIR) .. 36 4.2.1.Gia tăng dân số ...................................................................................... 36 4.2.2. Hoạt động phát triển kinh tế................................................................. 45 4.4. Đề xuất giải pháp hoàn thành xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ............................ 56 4.4.1.Về cấp nước sạch .................................................................................. 57 4.4.2.Về thoát nước thải, vệ sinh môi trường và xử lý chất thải rắn ............. 58 4.4.3.Giải pháp thực hiện tiêu chí không có các hoạt động gây suy thoái môi trường, tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường ......................... 60 iv 4.4.4.Nghĩa trang ............................................................................................ 60 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 61 1.Kết luận ....................................................................................................... 61 2.Kiến nghị ..................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 63 PHỤ LỤC v DANH MỤC VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải BCH Ban chấp hành BVMT Bảo vệ môi trường BVTV Bảo vệ thực vật CNH –HĐH Công nghiệp hóa –hiện đại hóa KHKT Khoa học kỹ thuật MHNTM Mô hình nông thôn mới NQ/TW Nghị quyết/Trung ương NTM Nông thôn mới NXB Nhà xuất bản ÔNMT Ô nhiễm môi trường TP/TW Thành phố/Trung ương UBND Ủy ban nhân dân VSMT Vệ sinh môi trường VSV Vi sinh vật XD Xây dựng vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1.Tỷ lệ người dân nông thôn được cấp nước sạch ở các vùng ........... 12 Bảng 2.2.Tình trạng phát sinh chất thải rắn .................................................... 15 Bảng 4.1. Các nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho người dân trong xã. ....... 36 Bảng 4.2. Hình thức thải nước thải của các hộ gia đình................................. 38 Bảng 4.3. Các hình thức đổ rác của xã ........................................................... 41 Bảng 4.4. Thực trạng nhà vệ sinh tại xã Hà Hiệu ........................................... 42 Bảng 4.5. Các nguồn tiếp nhận nước thải từ nhà vệ sinh ............................... 44 Bảng 4.6. Những loại phân bón được các hộ gia đình sử dụng ...................... 46 Bảng 4.7. Nhận thức của người dân về vấn đề môi trường ........................... 51 Bảng 4.8. Đánh giá tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới ...... 55 vii DANH MỤC HÌNH Hình 4.1.Biểu đồ thể hiện các hình thức thải nước thải của hộ gia đình Error! Bookmark not defined. Hình 4.2. Biểu đồ thể hiện các hình thức đổ rác của hộ gia đình. .................. 41 Hình 4.3.Biểu đồ thể hiện thực trạng nhà vệ sinh của các hộ gia đình .......... 43 Hình 4.4. Biểu đồ thể hiện các nguồn tiếp nhận nước thải từ nhà vệ sinh .............................................................. Error! Bookmark not defined. Hình 4.5. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Nông nghiệp”.... 46 Hình 4.6. Biểu đồ thể hiện những loại phân bón được các hộ gia đình sử dụng .............................................................. Error! Bookmark not defined. Hình 4.7. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Tiểu thủ công nghiệp” ................................................................. 48 Hình 4.8. Sơ đồ cân bằng vật chất và quan hệ giữa kinh tế và môi trường...... 49 1 PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong vài thập kỉ gần đây cùng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội thì nông thôn Việt Nam cũng đang phải chịu tác động sâu sắc của quá trình phát triển hướng tới một xã hội công nghiệp hóa đang diễn ra rất sôi nổi ở nước ta. Rất nhiều tác động cả tốt và xấu đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ làm thay đổi tận gốc nếp ăn, nếp sống, nếp nghĩ của con người cũng như môi trường sống của họ. Nông thôn Việt Nam đang ở thời kì chuyển giao thế kỷ - thời điểm gồng mình để thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu và phát triển khoa học công nghệ. Tuy nhiên kéo theo đó là những vấn đề ô nhiễm môi trường đã và đang xâm nhập vào môi trường nông thôn ngày càng mãnh liệt. Người dân nông thôn xưa nay vốn phải quan tâm nhiều hơn đến cuộc sống mưu sinh, khi đời sống chưa thực sự đảm bảo thì việc bảo vệ môi trường chỉ là thứ yếu. Để bảo vệ môi trường nông thôn được toàn vẹn cần có sự đồng tâm, đồng lòng của toàn Đảng, toàn dân. Xây dựng nông thôn mới nhằm sử dụng hợp lý và hiệu quả nguồn tài nguyên, nhanh chóng thay đổi bộ mặt nông thôn, phát triển nông thôn toàn diện, bền vững là nhiệm vụ cần thiết của nước ta trong giai đoạn mới. Xây dựng nông thôn mới là bước đầu tiên để tiến tới công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05 tháng 8 năm 2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Để thực hiện Nghị quyết của Trung ương, Chính phủ xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia đến năm 2020. Ngày 16 tháng 04 năm 2009 Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định số 491/QĐ-TTg ban hành bộ tiêu chí quốc gia (bao gồm 19 tiêu chí) về nông thôn mới. Đây là cơ sở đề chỉ đạo xây dựng mô hình nông thôn mới phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của nước ta. Mục tiêu của việc xây dựng nông thôn mới ngoài việc phát triển kinh tế nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng dân cư thì việc bảo vệ môi trường tại nơi người dân đang sinh sống rất quan trọng. Trong bộ tiêu chí 2 quốc gia về nông thôn mới thì có tiêu chí 17 nói về vấn đề môi trường nông thôn. Trong xây dựng nông thôn mới, nhiều địa phương đã gặp nhiều khó khăn về thực hiện tiêu chí môi trường này. Nhiều vấn đề về môi trường nông thôn đã và đang trở thành vấn đề nan giải, các địa phương cần nhìn nhận việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới là vấn đề rất quan trọng và lâu dài, cần được quan tâm đúng mức. Vì khi môi trường nông thôn bị suy giảm thì sẽ dẫn tới nhiều hệ lụy mà rất khó khắc phục như bệnh tật gia tăng, nguồn nước, đất sản xuất… bị ô nhiễm, suy giảm. Tỉnh Bắc Kạn là một trong những tỉnh cũng đang thực hiện chương trình nông thôn mới và đã xây dựng thí điểm mô hình xây dựng nông thôn mới tại một số địa bàn của tỉnh, trong đó có Xã Hà Hiệu, Huyện Ba Bể. Để có những đánh giá rõ hơn về thực trạng môi trường nông thôn tại xã cùng với việc thực hiện xây dựng nông thôn mới tại đây tôi tiến hành thực hiện đề tài: “ Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại Xã Hà Hiệu, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn”. 2. MỤC TIÊU 2.1. Mục tiêu tổng quát Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp hoàn thành xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường tại Xã Hà Hiệu, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Nghiên cứu tình hình quản lý và bảo vệ MT trên địa bàn xã. - Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến môi trường trên địa bàn xã. - Đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố đến môi trường. - Giải pháp hoàn thành xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí môi trường trên địa bàn xã. 3 3. YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI - Điều tra, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường tại xã Hà hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Đánh giá các tác động của môi trường đối với đời sống, kinh tế và xã hội tại xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Đề xuất các giải pháp về môi trường trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 4.1. Ý nghĩa khoa học - Nâng cao kiến thức, kỹ năng và rút kinh nghiệm thực tế phục vụ cho công tác sau này. - Vận dụng và phát huy được các kiến thức đã học tập và nghiên cứu. 4.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả của đề tài sẽ góp phần nâng cao được sự quan tâm của người dân về bảo vệ môi trường. - Làm căn cứ để cơ quan chức năng tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục nhận thức của người dân về môi trường. - Xác định hiện trạng môi trường nông thôn tại xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Đưa ra các giải pháp bảo về môi trường cho địa phương nói riêng và khu vực nông thôn trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn nói chung 4 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1. Cơ sở khoa học 1.1. Các khái niệm liên quan * Khái niệm môi trường: Theo Luật BVMT, 2005: “Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, ảnh hưởng đến đời sống sản xuất, sự tồn tại, sự phát triển của con người và sinh vật”. [5] * Hoạt động BVMT là hoạt động giữ cho môi trường trong sạch, phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường, ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học. [5] * Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật. [5] * Khái niệm nông thôn: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn, được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là UBND xã. Nông thôn Việt Nam hiện nay có khoảng 70% dân số sinh sống. [7] * Phát triển nông thôn: Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng được nhận thức với nhiều quan điểm khác nhau. Theo ngân hàng Thế giới (19750) đã đưa ra định nghĩa: “Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh tế và xã hội của một nhóm người cụ thể -người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất trong những người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích từ sự phát triển”. [6] Quan điểm khác lại cho rằng, phát triển nông thôn nhằm nâng cao về vị thế kinh tế và xã hội cho người dân nông thôn qua việc sử dụng có hiệu quả cao các nguồn lực của địa phương bao gồm nhân lực, vật lực và tài lực. Phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều cạnh khác nhau. Phát triển nông thôn là quá trình thực hiện hiện đại hóa văn hóa nông thôn, nhưng vẫn bảo tồn được những giá trị truyền thống thông qua việc ứng dụng khoa học và công nghệ. Đồng thời đây là quá trình thu hút mọi người dân tham gia 5 vào các chương trình phát triển, nhằm mục tiêu cải thiện chất lượng cuộc sống của các cư dân nông thôn. Khái niệm phát triển nông thôn mang tính toàn diện, đảm bảo tính bền vững về môi trường. Vì vậy, trong điều kiện của Việt Nam, được tổng kết từ các chiến lược kinh tế xã hội của Chính phủ, thuật ngữ này được hiểu: “Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác” [6]. * Mô hình nông thôn mới Xây dựng MHNTM là một chính sách về một mô hình phát triển cả về nông nghiệp và nông thôn, MHNTM là những kiểu mẫu cộng đồng theo tiêu chí mới, tiếp thu những thành tựu KHKT hiện đại mà vẫn giữ được nét đặc trưng, tinh hoa văn hóa của người Việt Nam. Nhìn chung, mô hình làng nông thôn mới theo hướng CNH –HĐH, hợp tác hóa, dân chủ hóa và văn minh hóa. MHNTM được quy định bởi các tính chất: Đáp ứng yêu cầu phát triển (đổi mới về tổ chức, vận hành và cảnh quan môi trường), đạt hiệu quả cao nhất trên tất cả các mặt (kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội), tiến bộ hơn so với mô hình cũ, chứa đựng các đặc điểm chung, có thể phổ biến và vận dụng trên cả nước. Có thể quan niệm: “MHNTM là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống, đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt” [10] * Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM là một chương trình tổng thể và phát triển kinh tế -xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng, gồm có 11 nội dung, trong đó nội dung thứ 9 nói về cấp nước sạch và VSMT nông thôn. [14] - Mục tiêu: Đạt yêu cầu tiêu chí số 17 trong Bộ tiêu chí quốc gia NTM, đảm bảo cung cấp đủ nước sinh hoạt hợp vệ sinh cho dân cư, trường học, trạm y tế, công sở và các khu dịch vụ công cộng; thực hiện các yêu cầu về bảo 6 vệ và cải thiện môi trường sinh thái trên địa bàn xã. Đến năm 2015 có 35% số xã đạt chuẩn và đến 2020 có 80% số xã đạt chuẩn. - Nội dung: + Nội dung 1: Tiếp tục thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và VSMT nông thôn; + Nội dung 2: Xây dựng các công trình bảo vệ môi trường nông thôn trên địa bàn xã, thôn theo quy hoạch gồm: xây dựng, cải tạo nâng cấp hệ thống tiêu thoát nước trong thôn, xóm; xây dựng các điểm thu gom, xử lý rác thải ở các xã; chỉnh trang, cải tạo nghĩa trang; cải tạo, xây dựng các ao, hồ sinh thái trong khu dân cư, phát triển cây xanh ở các công trình công cộng…[14] * Mô hình DPSIR (Động lực- Áp lực- Trạng thái- Tác động- Đáp ứng) - Khái niệm về mô hình DPSIR: Do tổ chức Môi trường Châu Âu (EEA) xây dựng vào năm 1999, được viết tắt của 5 từ tiếng Anh [4]. - Driving Forces (D), có nghĩa là Lực: Lực điều khiển (Dự án EID dịch là động lực), lực điều khiển có tính khái quát nào đang tác động lên môi trường của địa bàn đang được xem xét Ví dụ: Sự gia tăng dân số, công nghiệp hóa, đô thị hóa. - Pressure (P), có nghĩa là Áp lực: Áp lực lên nhân tố môi trường Ví dụ: Xả thải khí, nước đã bị ô nhiễm, chất thải rắn, chất thải độc hại vào môi trường… - State (S), có nghĩa là Tình trạng: Tình trạng môi trường tại một thời điểm hoặc thời gian nhất định. Ví dụ: Tình trạng không khí, nước, đất, tài nguyên khoáng sản, đa dạng sinh học… - Impact (I), có nghĩa là tác động: Tác động tiêu cực hoặc tích cực của tình trạng đó đối với con người cũng như điều kiện sinh sống, hoạt động sản xuất…của con người. 7 - Response (R), có nghĩa là đáp ứng: Con người có những hoạt động gì để đáp ứng nhằm khắc phục các tác động tiêu cực, phát huy các tác động tích cực nêu trên. Mô hình DPSIR nói lên rằng để hiểu tình trạng môi trường tại một địa bàn, có thể là toàn cầu, tại một quốc gia, một tỉnh hay một địa phương ta phải biết - Theo thông tư 09/2009/TT –BTNMT ngày 11/08/2009 của Bộ Tài nguyên và Môi trường được định nghĩa như sau: Mô hình DPSIR là mô hình mô tả mối quan hệ tương hỗ giữa Động lực –D (phát triển kinh tế -xã hội, nguyên nhân sâu xa của các biến đổi môi trường) –Áp lực –P (Các nguồn thải trực tiếp gây ô nhiễm và suy thoái môi trường) -Hiện trạng –S (Hiện trạng chất lượng môi trường) –Tác động –I (tác động của ô nhiễm môi trường đối với sức khỏe cộng đồng, hoạt động phát triển kinh tế -xã hội và môi trường sinh thái) –Đáp ứng –R (Các giải pháp bảo vệ môi trường) [11]. 1.2.Cơ sở pháp lý - Căn cứ Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/04/2009 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về NTM và Đề án thí điểm xây dựng môi trường NTM. - Nghị quyết số 08 NQ/TW ngày 19/05/2010 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn Bắc Kạn giai đoạn 2009-2015 và định hướng đến năm 2020. - Quyết định số 800/TT ngày 04/06/2010 của Thủ tướng Chính phủ v/v phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng môi trường NTM giai đoạn 2010-2020. - Quyết định số 1890/QĐ-TTg ngày 14/10/2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Kạn thời kỳ đến năm 2020. - Văn bản số 133/BXD-KTQH ngày 06/07/2009 của Bộ Xây dựng v/v hướng dẫn tiêu chí NTM. - Thông tư số 54/2009 TT-BNNPTNT ngày 21/08/2009 V/v hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về NTM. 8 - Thông tư số 09/2010/TT-BXD ngày 04/08/2010 cảu Bộ Xây dựng về Quy định việc lập nhiệm vụ, đồ án quy hoạch và quản lý xây dựng xã NTM. - Quyết định số 750/2009/QĐ-UBND ngày 14/04/2009 của UBND tỉnh Bắc Kạn V/v Quy định một số nội dung cụ thể trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai áp dụng trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. - Quyết định số 784/QĐ-UBND ngày 06/06/2011 của UBND tỉnh Bắc Kạn V/v ban hành kế hoạch thực hiện chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM tỉnh Bắc Kạn năn 2011. - Quyết định số 1776/QĐ-UBND ngày 13/10/2011 của UBND huyện Ba Bể V/v phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch xây dựng NTM xã Hà hiệu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2011-2020. - Căn cứ Nghị quyết số 01/NQ-ĐB ngày 18/07/2010 của Đảng bộ huyện Ba Bể về quy hoạch NTM trên địa bàn huyện. - Căn cứ Nghị quyết số 03/NQ-ĐU ngày 14/11/2011 của Đảng ủy xã Hà Hiệu V/v thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn xã Hà Hiệu giai đoạn 2011-2020. - QCVN 40:2011/BTNMT ngày 28 tháng 12 năm 2011 của Bộ Tài nguyên và môi trường Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp. - Quyết định số 08/2005/QĐ –BYT, ngày 11 tháng 03 năm 2005 của Bộ y tế về Tiêu chuẩn ngành vệ sinh đối với các loại nhà tiêu. - Nghị định 210/2013/NĐ –CP, ngày 19 tháng 12 năm 2013 về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Một số đặc điểm về hiện trạng môi trường trên thế giới * Tăng trưởng dân số nhanh Ngày 2/10/2013, một nghiên cứu của Pháp dự đoán dân số thế giới sẽ tăng từ mức 7,1 tỉ người hiện nay lên 9,7 tỉ người vào năm 2050 và Ấn Độ sẽ soán ngôi Trung Quốc để trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới. 9 Cũng theo báo cáo do Viện Nghiên cứu Nhân khẩu Pháp (INED) thực hiện, đến cuối thế kỷ 21, Trái đất sẽ là ngôi nhà chung cho khoảng 10-11 tỉ người. Nghiên cứu của INED cho thấy dân số châu Phi sẽ chiếm 1/4 dân số thế giới vào năm 2050 với khoảng 2,5 tỉ người, cao gấp đôi mức hiện tại. Nhà nghiên cứu Gilles Pison, tác giả của báo cáo này cho hay tỉ lệ sinh đẻ ở châu Phi hiện nay là mỗi phụ nữ có 4,8 con, cao hơn rất nhiều so với mức trung bình 2,5 con của thế giới. Dân số châu Mỹ sẽ vượt ngưỡng 1 tỉ người vào năm 2050, còn dân số châu Á sẽ tăng từ 4,3 tỉ người hiện nay lên 5,2 tỉ người vào năm 2050. Hiện quốc gia đông dân nhất thế giới hiện nay là Trung Quốc với 1,3 tỉ dân, tiếp theo là Ấn Độ với 1,2 tỉ dân. Tuy nhiên đến năm 2050, dân số Ấn Độ sẽ đạt ngưỡng 1,6 tỉ người và soán ngôi quốc gia đông dân nhất thế giới từ tay Trung Quốc. Đến giữa thế kỷ 21, quốc gia đông dân nhất châu Phi là Nigeria với 444 triệu dân sẽ vượt mặt Mỹ về dân số với 400 triệu người.[2] Dân số tăng càng nhiều, sức ép về lương thực, thực phẩm, năng lượng, môi trường, tài nguyên cũng ngày càng lớn * Suy giảm tài nguyên đất Hậu quả môi trường gắn liền trực tiếp với sự gia tăng dân số và suy giảm tài nguyên đất. Theo số liệu của Viện Tài nguyên và môi trường Thế Giới, vào năm 1993 quỹ đất cho toàn nhân loại là 13.041,7 triệu ha, trong đó trồng trọt chiếm khoảng 20,6%, đồng cỏ chiếm 69,6%. Diện tích đất bình quân loài người trên Thế Giới là 2,432 ha, ở Châu Á là 0,81 ha, Châu Âu là 0,90 ha. Phần lớn đất trồng trọt tăng lên là lấy từ rừng, gây hậu quả xấu về môi trường. * Đô thị hóa mạnh mẽ Dân số đô thị Thế Giới tăng 3%/ năm, Châu Á tăng 3 -6,5%/ năm. Dân số đô thị trên Thế Giới chiếm khoảng 30%. Hình thành các siêu đô thị, hiện nay trên Thế Giới đã có khoảng 20 siêu đô thị với dân số trên 10 triệu người. Sự 10 hình thành các siêu đô thị này gây khó khăn cho giao thông vận tải, nhà ở, nguyên vật liệu, xử lý chất thải. * Mất cân đối dân số đô thị và nông thôn Dân số nông thôn trên Thế Giới hiện nay đang tăng nhanh với tốc độ là 1%. Tại các khu vực Châu Á –Thái Bình Dương tốc độ là 1 -2,5%. Với xu thế này sự phân bố dân cư đô thị và nông thôn ngày càng mất cân bằng. Sự mất cân bằng này thường diễn ra qua việc dân nông thôn di cư một cách vô tổ chức lên các đô thị kiếm sống. Viện Tài nguyên Thế Giới ước lượng rằng, trên Thế Giới hàng năm có khoảng 70.000km2 đất nông nghiệp bị bỏ hoang do không còn màu mỡ, khoảng 20.000km2 khác năng suất giảm sút rõ rệt * Tăng trưởng kinh tế và phân phối thu nhập không đều Tăng trưởng kinh tế cao kéo theo nhu cầu lớn về tài nguyên thiên nhiên, nhân lực, cơ sở hạ tầng, thúc đẩy quá trình đô thị hóa. Nếu không được quản lý tốt thì đây là nguyên nhân quan trọng dẫn đến suy thoái môi trường. Sự phân phối thu nhập trong khu vực không đều, 25% dân số sống dưới mức nghèo khổ. Điều này tạo áp lực mạnh mẽ đối với tài nguyên thiên nhiên. Do những người nghèo khổ, không có vốn, không có phương tiện và thiết bị chỉ còn cách kiếm sống độc nhất là khai thác cùng kiệt tài nguyên thiên nhiên còn ở trong tầm lao động của họ. * Nhu cầu về lương thực tăng nhanh Do việc tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển đã làm tăng nhu cầu về lương thực và thực phẩm, đặc biệt là nhu cầu tiêu dùng về thịt và sữa. Hiện nay nhu cầu về thực phẩm đang chuyển từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển. Kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu chính sách thực phẩm cho biết: nhu cầu về thịt bình quân hàng năm/ người của Thế Giới sẽ tăng từ 6 -23 kg vào năm 2050. Những thay đổi về nhu cầu lương thực của Thế Giới sẽ tạo nên sự khó khăn về sản xuất thực phẩm, gây ra những bất lợi về an ninh lương thực và ô nhiễm môi trường. 11 * Gia tăng sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu Thuốc trừ sâu và phân bón hóa học trên Thế Giới ngày càng được sử dụng nhiều. Trong thập niên 80, lượng thuốc trừ sâu được sử dụng tại các nước Indonesia, Pakistan, Philippin, Srilanka đã tăng hơn 10%/năm. Thuốc trừ sâu gây hại nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người. Tổ chức WHO ước lượng hàng năm có khoảng 3% lao động trong nông nghiệp ở các nước đang phát triển (25 triệu người) bị nhiễm độc thuốc trừ sâu. Thập niên 90 ở Châu Phi mỗi năm có 11 triệu người bị nhiễm độc. Malayxia 7% nông dân bị ngộ độc hàng năm và 15% bị ngộ độc ít nhất một lần trong đời. * Gia tăng sa mạc hóa Do con người đã khai hoang đất quá mức khiến ngày càng nhiều khu đối mặt với nguy cơ sa mạc hóa, đặc biệt là thời gian gần đây, với những biến đổi bất thường của khí hậu, nhiều khu vực gặp hạn hán triền miên khiến cho tình hình ngày càng nghiêm trọng. Theo như báo cáo về khí hậu toàn cầu, gần đây hạn hán đã gây ảnh hưởng đến ít nhất 41% diện tích đất, khiến những vùng đất nhanh chóng bị sa mạc hóa. Từ năm 1990 cho đến nay những biến đổi xấu của khí hậu đã gây ảnh hưởng đến diện tích mặt đất từ 15% đến 25%. Nếu như các nước trên Thế Giới không tìm ra được những phương án tích cực, đến năm 2050, 70% diện tích bề mặt của Trái Đất sẽ xuất hiện hiện tượng khô cằn ( Theo VITInfo, 2009) [16] * Mất rừng Do nhu cầu dành đất đai cho sản xuất nhiên liệu sinh học ngày một tăng, đặc biệt ở các nước nhiệt đới, nên trong những năm gần đây nhiều khu rừng bị tàn phá khiến diện tích rừng trên Thế Giới bị thu hẹp đáng kể. Hiện nay trên Thế Giới có khoảng 3,8 tỷ ha rừng, hàng năm mất đi khoảng trên 15 triệu ha, tỷ lệ mất rừng nhiệt đới khoảng 2%/ năm, Châu Á mỗi năm mất đi khoảng 5 triệu ha. Việc này đã gây tổn hại rất lớn cho môi trường và khí hậu toàn cầu. [4]