Tài liệu đánh giá hiện trạng môi trường nước sông lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố tuyên quang và đề xuất các biện pháp quản lí tài nguyên nước

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- HOÀNG THỊ NHƯ QUỲNH Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG LÔ ĐOẠN CHẢY QUA ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG VÀ ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trường Khoa : Môi trường Khóa học : 2014 – 2018 Thái Nguyên, năm 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- HOÀNG THỊ NHƯ QUỲNH Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG LÔ ĐOẠN CHẢY QUA ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG VÀ ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trường Khoa : Môi trường Khóa học : 2014 – 2018 Giảng viên hướng dẫn : TS. Dư Ngọc Thành Thái Nguyên, năm 2018 i LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên cho phép em gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, Ban Chủ nhiệm khoa Môi trường, các thầy giáo, cô giáo đang giảng dạy trong trường và khoa đã dạy dỗ, truyền đạt nhưng kinh nghiệm quý báu cho em suốt những năm học ngồi trên giảng đường đại học. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Dư Ngọc Thành, người đã tận tâm giúp đỡ em trong suốt thời gian thực tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Em cũng xin được gửi lời cảm ơn đến tập thể các cô, các chú, các anh, các chị đang công tác tại Chi cục Bảo vệ môi trường – Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh Tuyên Quang đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất giúp em tìm hiểu và nghiên cứu tài liệu trong đợt thực tập tốt nghiệp vừa qua. Cuối cùng em gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, người thân những người luôn theo sát, động viên em trong suốt quá trình theo học và tạo mọi điều kiện để em hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp. Do thời gian thực tập ngắn, em còn hạn chế về kiến thức cũng như kinh nghiệm thực tế nên khóa luận không tránh khỏi những sai sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo để bản báo cáo khóa luận tốt nghiệp của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 20 tháng 12 năm 2017 Sinh viên Hoàng Thị Như Quỳnh ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thống kê tài nguyên nước trên thế giới.......................................... 15 Bảng 2.2. Chất lượng nước mặt trên thế giới .................................................. 17 Bảng 2.3. Mực nước sông Lô tại trạm quan trắc Tuyên Quang ..................... 26 Bảng 4.1. Hiện trạng sử dụng đất của thành phố Tuyên Quang tại thời điểm 01/01/2016 ...................................................................................... 32 Bảng 4.2: Kết quả phân tích chất lượng nước sông Lô năm 2015.................. 38 Bảng 4.3: Kết quả phân tích chất lượng nước sông Lô năm 2016.................. 40 Bảng 4.4: Kết quả phân tích chất lượng nước sông Lô năm 2017.................. 41 Bảng 4.5: Kết quả phân tích chất lượng nước thải khu dân cư khu vực thành phố Tuyên Quang năm 2016 ........................................................... 51 Bảng 4.6. Kết quả phân tích chất lượng nước thải Bệnh viện đa khoa tỉnh Tuyên Quang năm 2016 .................................................................. 53 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Bản đồ lưu vực sông Cầu ................................................................ 20 Hình 2.2. Bản đồ lưu vực sông Đồng Nai ....................................................... 22 Hình 4.1: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ pH trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 - 2017 . 43 Hình 4.2: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ DO trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 - 2017 . 44 Hình 4.3: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ COD trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 – 2017. 45 Hình 4.4: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ BOD5 trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 – 2017. 46 Hình 4.5: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ TSS trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 – 2017. 47 Hình 4.6: Biểu đồ thể hiện diễn biến nồng độ Fe trong nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 – 2017. 48 iv DANH MỤC VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nội dung viết tắt 1 BVMT Bảo vệ môi trường 2 BTNMT Bộ Tài nguyên và Môi trường 3 BOD Nhu cầu oxy sinh học 5 COD Nhu cầu oxy hóa học 6 DO Nồng độ oxy hòa tan 7 ĐTM Đánh giá tác động môi trường 8 KCN Khu công nghiệp 9 LVS Lưu vực sông 10 MNP/1000ml 13 QCCP Quy chuẩn cho phép 14 QCVN Quy chuẩn Việt Nam 15 TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam 16 TP Thành phố 17 TN&MT Tài nguyên môi trường 18 TSS Tổng chất rắn lơ lửng 20 UNESCO 21 UBND 22 WHO Most probable number 100 milititers (Số lượng vi sinh vật trong 100 ml) United Nations Educational Scientific and Cultural Organization Uỷ ban nhân dân World Health Organization ( Tổ chức Y tế Thế giới ) v MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. iv MỤC LỤC ......................................................................................................... v Phần 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề ............................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu của đề tài .................................................................................. 3 1.3. Yêu cầu ................................................................................................... 3 1.4. Ý nghĩa của đề tài.................................................................................... 3 1.4.1. Ý nghĩa khoa học .............................................................................. 3 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn............................................................................... 4 Phần 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 5 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................... 5 2.1.1. Cơ sở pháp lý .................................................................................... 5 2.1.2. Cơ sở lý luận ..................................................................................... 7 2.1.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................ 14 2.3. Tổng quan hệ thống sông Lô và chất lượng nước sông Lô trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang......................................................................................... 25 2.3.1. Tổng quan hệ thống sông Lô .......................................................... 25 2.3.2. Khái quát chất lượng nước sông Lô trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang ....27 Phần 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...28 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 28 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 28 3.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu ....................................................... 28 vi 3.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu ...................................................... 28 3.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 28 3.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 29 3.4.1. Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu thứ cấp ....... 29 3.4.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý sô liệu .......................................... 29 3.4.3. Phương pháp so sánh và đánh giá ................................................... 29 3.4.4. Phương pháp chuyên gia ................................................................. 30 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 31 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thành phố Tuyên Quang ........ 31 4.1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................... 31 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................ 34 4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội .................. 37 4.2. Thực trạng môi trường nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang năm 2015 – 2017 ................................................................... 38 4.2.1. Đánh giá thực trạng môi trường nước sông Lô năm 2015 ............. 38 4.2.2. Đánh giá thực trạng môi trường nước sông Lô năm 2016 ............. 40 4.2.3. Đánh giá thực trạng môi trường nước sông Lô năm 2017 ............. 41 4.2.4. Diễn biến chất lượng nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2015 – 2017 ................................................. 43 4.3. Các nguồn gây ô nhiễm môi trường nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang ........................................................................ 49 4.3.1. Nguồn thải sinh hoạt ....................................................................... 49 4.3.2. Nguồn thải y tế ................................................................................ 52 4.3.3. Nguồn thải nông nghiệp.................................................................. 54 4.3.4. Nguồn thải công nghiệp .................................................................. 55 4.4. Đề xuất một số biện pháp quản lý tài nguyên nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang – tỉnh Tuyên Quang .......................... 56 vii 4.4.1. Biện pháp chung ............................................................................. 56 4.4.2. Biện pháp cụ thể ............................................................................. 59 Phần 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 62 5.1. Kết luận ................................................................................................. 62 5.2. Kiến nghị ............................................................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 64 PHỤ LỤC 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Tài nguyên nước là thành phần chủ yếu của môi trường sống, quyết định sự thành công trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia. Hiện nay nguồn tài nguyên thiên nhiên quý hiếm và quan trọng này đang phải đối mặt với nguy cơ ô nhiễm và cạn kiệt. Nhu cầu phát triển kinh tế nhanh với mục tiêu lợi nhuận cao, con người đã cố tình bỏ qua các tác động đến môi trường một cách trực tiếp hoặc gián tiếp . Nguy cơ thiếu nước, đặc biệt là nước ngọt và nước sạch là một hiểm họa lớn đối với sự tồn vong của con người cũng như toàn bộ sự sống trên trái đất. Do đó con người phải cần nhanh chóng có các biện pháp bảo vệ và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nước. Tuyên Quang là một tỉnh miền núi có điều kiện tự nhiên, tài nguyên phong phú và đa dạng, có nhiều thế mạnh để phát triển kinh tế - xã hội trong thời kì hội nhập và công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong những năm qua kinh tế của tỉnh luôn đạt được tốc độ phát triển cao và vững chắc ở hầu hết các lĩnh vực. Bước đầu trong tỉnh đã hình thành các khu công nghiệp, khu du lịch, các điểm dịch vụ. Hệ thống kết cấu hạ tầng như giao thông vận tải, lưới điện, bưu chính viễn thông… đựơc đầu tư xây dựng và nâng cấp, đời sống nhân dân các dân tộc trong tỉnh ngày càng được nâng cao. Cơ cấu kinh tế dang dần chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng ngành nông nghiệp và thủy sản. 2 Hệ thống sông suối của Tuyên Quang khá dày đặc, phân bố tương đối giữa các vùng, chia làm ba lưu vực chính: lưu vực sông Lô, sông Gâm và sông Phó Đáy. Trong đó, lưu vực sông Lô có khả năng vận tải tốt nhất, đây là điều kiện thuận lợi cho phát triển giao thông đường thủy, phục vụ nhu cầu sinh hoạt và phát triển các ngành kinh tế của tỉnh. Sông Lô là phụ lưu tả ngạn (bên trái) của sông Hồng với tổng diện tích lưu vực là 37.878 km2 , bắt đầu từ tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) chảy vào Việt Nam tại xã Thanh Thủy, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang. Trung lưu sông Lô có thể kể từ Bắc Quang tới Tuyên Quang dài 180km. Độ dốc đáy sông giảm xuống còn 0.25m/km và thung lũng sông đã mở rộng. Sông rộng trung bình là 140m, hẹp nhất là 26m, sâu trung bình từ 1 – 1.5m, trong mùa cạn có khoảng 30 bãi, thác và ghềnh, trong đó có thác Cái ở dưới Vĩnh Tuy là khá nguy hiểm. Từ Vĩnh Tuy sông Lô bắt đầu chảy qua một vùng đồng bằng đệ tam khá rộng. Phía trên Tuyên Quang, tại khe Lau sông Lô nhận sông Gâm là phụ lưu lớn nhất khu vực. Hạ lưu sông Lô có thể kể từ Tuyên Quang tới Việt Trì, thung lũng sông mở rộng, lòng sông rộng, ngay trong mùa cạn lòng sông cũng rộng tới 200m và sâu tới 1,5 – 3m. Hàng năm sông Lô cung cấp hàng triệu mét khối nước để phục vụ sản xuất và đời sống của nhân dân. Ngoài ra nó còn có chức năng giữ cân bằng sinh thái và cảnh quan thiên nhiên toàn khu vực. Tuy nhiên cùng với việc tăng trưởng nhanh của nền kinh tế luôn kéo theo nhu cầu khai thác, sử dụng nước ngày càng tăng, lượng nước thải ra môi trường ngày càng lớn dẫn đến ô nhiễm môi trường. Hiện nay, phần lớn lượng nước thải ở Tuyên Quang chưa kịp xử lý hoặc mới chỉ xử lý sơ bộ và thải vào một trong các hệ thống các sông chính là sông Lô. Vì vậy, nếu không có những ứng xử kịp thời trong công tác quản lý nguồn nước sông Lô thì các nguy cơ các nguồn nước này bị ô nhiễm là khó tránh khỏi. 3 Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó được sự nhất trí của Ban Giám hiệu nhà trường, khoa Môi trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của TS. Dư Ngọc Thành, em tiến hành thực hiện đề tài: “ Đánh giá hiện trạng môi trường nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang và đề xuất các biện pháp quản lí tài nguyên nước”. 1.2. Mục tiêu của đề tài - Đánh giá hiện trạng môi trường nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang. - Xác định các nguồn gây ô nhiễm nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang. - Đề xuất một số biện pháp quản lý tài nguyên nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang – tỉnh Tuyên Quang. 1.3. Yêu cầu - Điều tra thu thập số liệu đánh giá chính xác, khách quan. - Số liệu phân tích khách quan, trung thực. - So sánh, phân tích số liệu theo tiêu chuẩn môi trường Việt Nam. - Đề xuất các giải pháp, các giải pháp, kiến nghị phải có tính khả thi thực tế phù hợp với điều kiện địa phương. 1.4. Ý nghĩa của đề tài 1.4.1. Ý nghĩa khoa học - Áp dụng và phát huy kiến thức đã học vào thực tế. - Nâng cao hiểu biết thêm về kiến thức thực tế. - Bổ sung cho tài liệu học tập và kiến thức nghiên cứu khoa học. - Tích lũy kinh nghiệm sau khi ra trường và tham gia các đề tài nghiên cứu khoa học. 4 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn - Là căn cứ xác định mức ô nhễm môi trường nước sông Lô và nguyên nhân gây suy thoái môi trường nước sông Lô trên địa bàn thành phố Tuyên Quang tỉnh Tuyên Quang. - Phản ánh được hiện trạng môi trường nước sông Lô đoạn chảy qua địa bàn thành phố Tuyên Quang – tỉnh Tuyên Quang. - Tạo số liệu làm cơ sở cho công tác lập kế hoạch xây dựng chính sách bảo vệ môi trường và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thành phố và toàn tỉnh. - Dự báo các vấn đề cấp bách và nguy cơ tiềm tàng về ô nhiễm suy thoái môi trường nước. - Tạo cơ hội giúp sinh viên biết triển khai một đề tài khoa học và cách viết báo cáo. 5 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Cơ sở pháp lý Nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, là thành phần thiết yếu của sự sống và môi trường, quyết định sự tồn tại, phát triển bền vững của đất nước, mặt khác nước cũng có thể gây ra những tai họa cho con người và môi trường. Do vậy việc quản lý tài nguyên nước đòi hỏi một hệ thống các văn bản trong bảo vệ và khai thác nguồn nước nhằm tạo cơ sở pháp lý cho công tác này. Các biện pháp mang tính chất pháp lý, thiết chế và hành chính này được áp dụng cho việc sử dụng và phân phối tài nguyên nước, đảm bảo phát triển bền vững tài nguyên nước. Hiện nay, việc phân cấp quản lý nhà nước về tài nguyên nước nằm ở hai Bộ là Bộ Tài nguyên và Môi trường và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Các văn bản mang tính pháp lý trong quản lý tài nguyên nước đang có hiệu lực: - Luật bảo vệ môi trường Việt Nam 2014 có hiệu lực ngày 23/06/2015. - Luật số 17/2012/QH13 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về Tài nguyên nước. - Nghị định số 162/2003/NĐ – CP ngày 19 tháng 12 năm 2003 của Chính phủ ban hành quy chế thu thập, quản lý, khai thác, sử dụng dữ liệu thông tin về tài nguyên nước. - Nghị định số 149/2004/NĐ – CP về việc cấp phép thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước xả nước thải vào nguồn thải. - Nghị định 80/2006/NĐ – CP ngày 09 tháng 08 năm 2006 hướng dẫn thi hành một số điều của Luật bảo về môi trường. 6 - Nghị định 21/2008/NĐ – CP ngày 28 tháng 02 năm 2008 về sửa đổi sung một số điều của nghị định 80/2006/NĐ – CP ngày 09/08/2006. - Nghị định 117/2009/NĐ – CP ngày 31 tháng 12 năm 2009 của chính phủ về xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo về môi trường. - Nghị định 29/2011/NĐ – CP ngày 18 tháng 4 năm 2011 của chính phủ quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường , cam kết bảo vệ môi trường. - Thông tư số 02/2009/TT – BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường về xả thải, đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước. - Thông tư số 21/2011/TT – BTNMT, quy định quy trình kỹ thuật quan trắc môi trường nước mặt lục địa. - Thông tư số 21/2012/TT – BTNMT ngày 19 tháng 12 năm 2012 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định việc đảm bảo chất lượng và kiểm soát chất lượng trong quan trắc môi trường. - Quyết định số 341/QĐ – BTNMT về việc ban hành danh mục lưu vực sông nội tỉnh. - TCVN 5942-1995: Giá trị giới hạn cho phép các thông số và nồng độ chất ô nhiễm cơ bản trong nước mặt. - TCVN 5945:2005 Nước thải công nghiệp – tiêu chuẩn thải. - QCVN 08:2015/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt. - QCVN 14:2008/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải sinh hoạt. - QCVN 28:2010/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải y tế. - QCVN 38:2011/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt bảo vệ đời sống thủy sinh. 7 - QCVN 39:2011/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước dùng cho tưới tiêu. - QCVN 40:2011/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp. 2.1.2. Cơ sở lý luận 2.1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về môi trường. - Khái niệm môi trường : Theo khoản 1 Điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam 2014 : “Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật” [7]. - Khái niệm bảo vệ môi trường: Theo khoản 3 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam năm 2014 : “Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ gìn, phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ môi trường trong lành” [7]. - Khái niệm ô nhiễm môi trường: Theo khoản 8 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam năm 2014: “Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật” [7]. - Khái niệm ô nhiễm môi trường nước: “Ô nhiễm môi trường nước là sự thay đổi thành phần và tính chất của nước gây ảnh hưởng đến hoạt động sống bình thường của con người và sinh vật.” (Nguyễn Thị Lợi, 2006) [5]. “Ô nhiễm môi trường nước là sự thay đổi theo chiều xấu đi các chất vật lý - hóa học - sinh học của nước, với sự xuất hiện các chất lạ ở thể lỏng, rắn 8 làm cho nguồn nước trở nên độc hại với con người và vi sinh vật. Làm giảm độ đa dạng sinh vật trong nước. Xét về tốc độ lan truyền và quy mô ảnh hưởng thì ô nhiễm nước là vấn đề đáng lo ngại hơn ô nhiễm đất.” (Hoàng Văn Hùng, 2008) [4] . - Tiêu chuẩn môi trường: Theo khoản 6 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam năm 2014 : “Tiêu chuẩn môi trường là mức giới hạn các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yếu tố kỹ thuật và quản lý được các cơ quan nhà nước và các tổ chức công bố dưới dạng văn bản tự nguyện áp dụng để bảo vệ môi trường.” [7]. - Quy chuẩn kỹ thuật môi trường: Theo khoản 5 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam năm 2014: “Quy chuẩn kỹ thuật môi trường là mức giới hạn các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yếu tố kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành dưới dạng văn bản bắt buộc áp dụng để bảo vệ môi trường.” [7]. - Khái niệm nước thải: “Nước thải là nước đã đã được thải ra sau khi đã sử dụng hoặc được tạo ra trong một quá trình công nghệ và không còn giá trị trực tiếp đối với quá trình đó ” (QCVN 08:2015/BTNMT) [8]. - Quan trắc môi trường: Theo khoản 20 Điều 3 Luật Bảo Vệ Môi Trường Việt Nam năm 2014 [7] : “Quan trắc môi trường là quá trình theo dõi có hệ thống về thành phần môi trường, các yếu tố tác động lên môi trường nhằm cung cấp thông tin đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lượng môi trường và các tác động xấu đối với môi trường.” 9 2.1.2.2. Các thông số đánh giá chất lượng nước - Các thông số lý học: + Nhiệt độ: Nhiệt độ tác động tới các quá trình sinh hóa diễn ra trong nguồn nước, sự thay đổi về nhiệt độ cũng kéo theo các thay đổi về chất lượng nước, tốc độ, nồng độ oxy hòa tan, dạng phân hủy các hợp chất hữu cơ. + Hàm lượng chất rắn: Các chất rắn bao gồm các chất vô cơ hòa tan (các muối) hoặc không hòa tan (đất đá dạng huyền phù) và các chất hữu cơ như vi sinh vật (kể cả động vật nguyên sinh và tảo), các chất hữu cơ tổng hợp (phân bón, chất thải). Người ta thường giám sát hàm lượng chất rắn qua các thông số sau: Tổng hàm lượng chất rắn (TS) là trọng lượng khô (mg/l) của phần còn lại sau khi bay hơi 1 lít nước, sấy khô ở 1030C. Tổng hàm lượng chất rắn lơ lửng (SS) là trọng lượng khô phần rắn còn lại trên giấy lọc sợi thủy tinh 1 lít nước, sấy khô ở 103-1050C. Tổng hàm lượng chất rắn hòa tan (DS) là hiệu số (TS-SS) = DS (Phạm Văn Tú, 2012) [16]. - Các thông số hóa học: + pH: Là chỉ số thể hiện axit hay bazơ, là yếu tố môi trường ảnh hưởng đến tốc độ phát triển và sự giới hạn phát triển của vi sinh vật trong nước. Nước trung tính có pH = 7, nếu pH < 7 là có tính acid, pH > 7 có tính kiềm. Nước ngầm thường có pH = 4 - 5, nước thải có pH dao động nhiều, đặc biệt trong quá trình keo tụ, khử trùng, khử sắt, làm mềm nước chống ăn mòn (Phạm Văn Tú, 2012) [16]. + Nồng độ oxy hòa tan (DO): Oxigen hòa tan trong nước không tác dụng với nước về mặt hóa học. Hàm lượng oxigen hòa tan là một chỉ số đánh giá tình trạng của nước. Mọi nguồn nước đều có khả năng tự làm sạch nếu như nguồn nước đó có đủ hàm lượng DO nhất định. Khi DO xuống đến khoảng 4-5mg/l, số sinh vật có thể sống trong nước giảm mạnh. Hàm lượng O2 hòa tan phụ thuộc vào áp suất riêng phần O2 trong không khí, vào nhiệt độ 10 nước và quang hợp, vào hàm lượng muối trong nước. O2 hòa tan giảm là dấu hiệu ô nhiễm nước. Quy định nước uống DO không được nhỏ hơn 6 mg/l (Phạm Văn Tú,2012) [20]. + Nhu cầu Oxy sinh học (BOD): Nhu cầu oxigen sinh hóa (BOD: Biochemical Oxygen Demand) là lượng oxigen cần thiết để vi khuẩn có trong nước phân hủy các chất hữu cơ. Tương tự như COD, BOD cũng là một chỉ tiêu dùng để xác định mức độ nhiễm bẩn của nước (đơn vị tính là mg O2/l ). Trong môi trường nước, khi quá trình oxid hóa sinh học xảy ra thì các vi khuẩn sử dụng oxigen hòa tan để oxid hóa các chất hữu cơ và chuyển hóa chúng thành các sản phẩm vô cơ bền như CO2,CO32-, SO42-, PO43và cả NO3-. Đó là lượng oxy cần thiết để vi sinh vật thực hiện quá trình oxy hóa sinh hóa các chất hữu cơ bị phân hủy.Chỉ số BOD cao thì ô nhiễm nặng. Nước sạch thì BOD < 2 mg O2/L. Nước sinh hoạt thường có BOD: 80 - 240 mg O2/L. Thông thường phải có thời gian khoảng 20 ngày thì 80-90% lượng chất hữu cơ mới bị oxy hóa hết. Người ta quy ước để 5 ngày vì vậy gọi là BOD5 (Phạm Văn Tú, 2012) [16]. + Nhu cầu oxy hóa học (COD): Nhu cầu oxigen hóa học (COD: Chemical Oxygen Demamd) là lượng Oxigen cần thiết (cung cấp các chất hóa học để oxid hóa các chất hữu cơ trong nước. Các chất hữu cơ trong nước có hoạt tính hóa học khác nhau. Khi bị oxid hóa không phải tất các chất hữu cơ chuyển hóa thành nước và CO2 nên giá trị COD thu được khi xác định bằng phương pháp KmnO4 hoặc K2Cr2O7 thường nhỏ hơn giá trị COD lý thuyết nếu tính toán từ các phản ứng hóa học đầy đủ. Mặt khác, trong nước cũng có thể tồn tại một số chất vô cơ có tính khử (như S2-, NO2-, Fe2+,…). Như vậy, COD giúp phần nào đánh giá được lượng chất hữu cơ trong nước có thể bị oxid hóa bằng các hợp chất hóa học (tức là đánh giá mức độ ô nhiễm của nước). Vì BOD không tính đến các chất hữu cơ bền vững vốn không bị oxy hóa sinh hóa, còn COD thì có tác dụng với mọi chất hữu cơ, nên COD được 11 coi là đặc trưng hơn trong giám sát ô nhiễm nước. Nồng độ COD cho phép với ngồn nước mặt là COD>10 mg/l (Phạm Văn Tú, 2012) [16]. - Các chất dinh dưỡng: NO2-, NO3-, NH4-, PO43+ Nitrit (NO2-): Là sản phẩm trung gian trong chu trình chuyển hóa Nitơ Nitrit có mặt trong nước do sự phân hủy sinh học các chất protein. + Nitrat (NO3-): Là sản phẩm cuối cùng của sự phân hủy các chất có chứa Nitơ trong nước. + Amoni (NH4+): Được tạo ra trong nước do quá trình khử NO3- trong điều kiện yếm khí. Hàm lượng amoni cao là rất độc hại đối với các sinh vật sống trong nước, là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá chất lượng nước. + Photphat (PO43-): Gồm các dạng orto-phosphat (muối của H3PO4): polyphosphate (Na5P3O10) và phospho hữu cơ. Nguồn ô nhiễm từ: Nước thải sinh hoạt (phụ gia bột giặt, thực phẩm thừa, chất thải vệ sinh,…), từ phân bón trong nông nghiệp, nước thải công nghiệp. (Phạm Văn Tú, 2012) [16]. - Các thông số sinh học: + Coliform: Là nhóm vi sinh vật quan trọng trong chỉ thị môi trường, xác định mức độ ô nhiễm bẩn về mặt sinh học của nguồn nước. Trong thực tế, hóa nước thường xác định chỉ số vi trùng đặc trưng. Trong chất thải của người và động vật luôn có loại vi khuẩn E.Coli sinh sống và phát triển. Sự có mặt của E.Coli trong nước chứng tỏ nguồn nước đã bị ô nhiễm bởi phân rác, chất thải của người và động vật và như vậy cũng có khả năng tồn tại các loại vi trùng gây bệnh khác. Số lượng E.Coli nhiều hay ít tùy thuộc vào mức độ nhiễm bẩn của nguồn nước. Chỉ số E.Coli là số lượng vi khuẩn E.Coli có trong 1 lít nước. Tiêu chuẩn nước cấp cho sinh hoạt ở các nước tiên tiến qui định trị số E.Coli không nhỏ hơn 100 ml, nghĩa là cho phép chỉ có một vi khuẩn E.Coli trong 100 ml nước (chỉ số E.Coli tương ứng là