Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Đặc trưng loại hình của truyện ngắn cực ngắn DOC...

Tài liệu Đặc trưng loại hình của truyện ngắn cực ngắn DOC

.PDF
48
56
56

Mô tả:

Đặc trưng loại hình của truyện ngắn cực ngắn DOC
Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Trêng ®¹i häc vinh Khoa ng÷ V¨n ----***---- ®Æc trng lo¹i h×nh cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n kho¸ luËn tèt nghiÖp chuyªn ngµnh : v¨n häc viÖt nam hiÖn ®¹i Gi¸o viªn híng dÉn: NguyÔn H÷u Vinh Sinh viªn thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Hßa NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n vinh- 2005 lêi nãi ®Çu LuËn v¨n nµy ®îc hoµn thµnh nhê sù chØ dÉn, gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o NguyÔn H÷u Vinh vµ tËp thÓ c¸c c« gi¸o thÇy gi¸o thuéc bé m«n v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, bé m«n Lý luËn v¨n häc- ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y khoa v¨n trêng §¹i Häc Vinh Nh©n dÞp nµy, chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. LuËn v¨n nµy chØ míi lµ bíc ®Çu tËp dît nghiªn cøu khoa häc nªn ch¾c kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, kÝnh mong ®îc sù gãp ý th¼ng th¾n, tËn t×nh cña c¸c thÇy, c¸c c« vµ c¸c b¹n sinh viªn. Vinh th¸ng 5 / 2005. T¸c gi¶. NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Môc lôc A. PHÇn më ®Çu 1: lý do chän ®Ò tµi....................................................Trang 2 2: LÞch sö vÊn ®Ò.......................................................Trang 3 3: §èi t¬ng nghiªn cøu...........................................Trang 5 4: Môc ®Ých nghiªn cøu............................................Trang 5 5: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................Trang 6 6: CÊu tróc luËn v¨n.................................................Trang 7 B. PhÇn néi dung Ch¬ng 1: TruyÖn ng¾n mét thÓ riªng cña truyÖn cùc ng¾n 1: Nh÷ng ®Æc trng cña truyÖn ng¾n.......................Trang 8 1.1: §Æc trng néi dung...................................Trang 8 1.2: §Æc trng nghÖ thuËt ..............................Trang 11 2: Nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt truyÖn ng¾n cùc ng¾n víi truyÖn ng¾n th«ng thêng...........................................Trang 13 2.1 Dung lîng...............................................Trang 14 2.2: TÝnh vÊn ®Ò cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n....Trang 19 2.3: Sù gi¶n íc h×nh thøc t¶ kÓ.....................Trang 22 NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Ch¬ng 2: Kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n 1: Kh¶ n¨ng kh¸m ph¸ chiÒu s©u hiÖn thùc..........Trang 26 2: Kh¶ n¨ng gîi híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò...............Trang 29 3: Nh÷ng h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n..............................................Trang 31 Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n vÒ ph¬ng diÖn h×nh thøc 1. KÕt cÊu................................................................Trang 33 2. Ng«n ng÷............................................................Trang 36 3. Nh©n vËt.............................................................Trang 39 c. PhÇn kÕt luËn...................................................................Trang 41 Danh tµi liÖu tham kh¶o vµ tµi liÖu trÝch dÉn NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: A. §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n phÇn më ®Çu 1. lý do chän ®Ò tµi 1.1 Kho¶ng h¬n mét n¨m trë l¹i ®©y, bªn c¹nh c¸c thÓ lo¹i tù sù thêng xuÊt hiÖn nh TiÓu thuyÕt, truyÖn võa, truyÖn ng¾n ( ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt). Trªn v¨n ®µn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i b¾t ®Çu xuÊt hiÖn mét lo¹i h×nh tù sù kh¸ míi mÎ ®ã lµ lo¹i h×nh truyÖn ng¾n cùc ng¾n (cßn ®îc gäi lµ truyªn ng¾n mi ni hoÆc vi h×nh tiÓu thuyÕt). TruyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn tËp trung nhÊt tÝnh hµm sóc, tinhd h×nh tîng, tÝnh ®a d¹ng cña v¨n xu«i tù sù nãi chung. Néi dung vµ h×nh thøc cña nã võa lµ h×nh ¶nh c« ®äng, sóc tÝch, ch©n thùc, phong phó cña ®êi sèng hiÖn thùc, võa lµ tiÕng nãi bay bæng cña trÝ tëng tîng, cña h cÊu, võa lµ tiÕng h¸t con tim ®Çy xóc ®éng cña nhµ v¨n. Th«ng qua truyÖn ng¾n cùc ng¾n ngêi ®äc cã thÓ thÊy ®îc phÇn nµo chiÒu s©u cña ý tëng, víi søc s¸ng t¹o cña nh÷ng tr¹ng th¸i rung ®éng cña t©m hån. Víi ®Æc trng ®éc ®¸o truyÖn ng¾n cùc ng¾n xuÊt hiÖn kh«ng nh÷ng lµm cho thÓ lo¹i tù sù cã thªm g¬ng mÆt míi mµ nã cßn lµm cho diÖn m¹o v¨n xu«i níc nhµ khëi s¾c, bíc ®Çu ®· g©y ®îc tiÕng vang, g©y ®îc søc l«i cuèn hÊp dÉn ®èi víi ®«ng ®¶o ®éc gi¶. Trong ®ã cã b¶n th©n ngêi viÕt luËn v¨n nµy. §ã lµ lý do ®Çu tiªn khiÕn cho chóng t«i chän truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµm ®Ò tµi cña luËn v¨n. NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n 1.2 Do lo¹i h×nh truyÖn ng¾n cùc ng¾n míi ra ®êi ë níc ta mét thêi gian cßn qu¸ ng¾n cho nªn c¸c nhµ nghiªn cøu, lý lu©n, phª b×nh v¨n hoc cha cã ®iÒu kiÖn ®i s©u nghiªn cøu thÓ lo¹i nµy c¶ trªn ph¬ng diªn lý thuyÕt lÉn ph¬ng diªn thùc tiÔn s¸ng t¸c, ®Õn nay sè bµi nghiªn cøu thÓ lo¹i nµy chØ míi ®Õm ®îc trªn ®Çu ngãn tay. §ã còng lµ lý do th«i thóc t¸c gi¶ luËn v¨n nµy cè g¾ng ®i s©u t×m hiÓu truyÖn ng¾n cùc ng¾n víi hi väng nhá nhoi võa hiÓu thªm mét sè vÊn ®Ò cã ý nghÜa bæ Ých ®èi víi b¶n th©n trong viÖc tiÕp nhËn v¨n ch¬ng, võa phÇn nµo gãp thªm c¸i nh×n, c¸ch hiÓu vÒ thÓ lo¹i nµy, gãp phÇn thuc ®Èy truyªn ng¾n cùc ng¾n ngµy cµng ph¸t triÓn mét c¸ch cã chÊt lîng. 2. LÞch sö vÊn ®Ò TruyÖn ng¾n cùc ng¾n xuÊt hiÖn trªn v¨n ®µn ®· h¬n mét thËp kû nay, nhng nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n c¶ trªn hai ph¬ng diÖn: Lý thuyÕt vµ thùc tÕ t¸c phÈm vÉn cßn qu¸ Ýt ái. §Õn nay, chØ mè cã vµi bµi viÕt trong ®ã cã hai bµi ®¸ng chó ý cã liªn quan ®Õn truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Bµi viÕt ë trang cuèi cña hai tËp s¸ch (40 truyÖn ng¾n rÊt ng¾n) do nhµ xuÊt b¶n héi nhµ v¨n vµ t¹p chÝ thÕ giíi míi xuÊt b¶n n¨m 1994. Mét bµi cña nhµ v¨n Nguyªn Ngäc vµ mét bµi cña TiÕn sü Lª Ngäc Trµ nãi vÒ c¶m nhËn qua 40 truyÖn ng¾n cùc ng¾n ®îc vµo cung kh¶o cuéc thi truyÖn ng¾n cùc ng¾n cña t¹p chÝ thÕ giíi míi. Thø nhÊt: Theo «ng Nguyªn Ngäc trong nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cùc ng¾n, cã mét nghÞch lý lµ : ” §Ó viÕt ®îc ng¾n th× ph¶i biÕt rÊt nhiÒu, rÊt dµi”. Bëi truyÖn ng¾n lµ chng cÊt, truyÖn ng¾n cùc ng¾n cµng lµ chng cÊt tinh tuý h¬n, ý kiÕn thø nhÊt nµy nhÊn m¹nh vµ kh¼ng ®Þnh ®iÒu kiÖn c¬ b¶n, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó cã mét truyÖn ng¾n cùc ng¾n hÊp dÉn, ®ã lµ t¸c gi¶ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n ph¶i cã vèn kiÕn thøc s©u réng, dåi dµo, NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n phong phó, kiÕn thøc ph¶i “rÊt dµi” th× míi viÕt ®îc truyÖn ng¾n cùc ng¾n thµnh c«ng. Thø hai: còng trong bµi nghiªn cøu ®ã, t¸c gi¶ Nguyªn Ngäc lu ý víi b¹n ®äc r»ng trong (truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ kÕt qu¶ cña sù chng cÊt mét c¸ch tinh tuý ) nhng kh«ng v× qu¸ c« ®äng mµ ®Ó nã r¬i vµo kh« khan, tr¸i l¹i nã cµng t¬i míi, hÊp dÉn: “CÇn ph¶i nãi r»ng cã ®îc mét lo¹t truyÖn ng¾n cùc ng¾n hÊp dÉn h«m nay lµ do c¶ mét qu¸ tr×nh thêng ®îc gäi lµ ®æi míi v¨n häc suèt 10 n¨m qua ®· c«ng phu chuÈn bÞ cho nã. Qu¸ tr×nh v¨n häc nµy ngµy cµng cµy xíi c¸nh ®ßng hiÖn thùc, lµm cho nã xuÊt hiÖn phong phó, phøc t¹p, ngæn ngang, t¹o nªn mét khèi lîng t liÖu, nguyªn liÖu nh©n sinh ®å sé cho sù chng cÊt, chÊt läc nµy vµ khi ®· ®îc chng cÊt thùc sù t khèi nguyªn liÖu ®êi sèng giµu cã, sinh ®éng nh vËy th× xuÊt hiÖn nh÷ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n thùc sù mang tÝnh chÊt v¨n häc m¬n mën nh chÝnh ®êi sèng” (7.Trang 7). Râ rµng ®©y lµ mét kiÕn gi¶i thó vÞ ®óng ®¾n vµ s©u s¾c. Thø ba: nhµ v¨n Nguyªn Ngäc cho r»ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸o dôc ngay tøc kh¾c mét c¸ch th« thiÓn, trùc tiÕp, tr¸i l¹i nã chØ chó träng ®Õn c¶m xóc cña ngêi ®äc b»ng nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh, h×nh tîng. TruyÖn ng¾n cùc ng¾n lu«n lu«n cã ý thøc cè g¾ng kh¬i ®äng nh÷ng c¶m xóc thÈm mü m¶nh liÖt nång nµn ë ngêi ®äc, gióp hä híng tíi nh÷ng c¸i ®Ñp cao c¶, c¸i hoµn mü, v¬n tíi ch©n trêi Ch©n – thiÖn – mü: “ truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét lo¹i v¨n häc hiÖn thùc. V¨n häc hiÖn thùc kh«ng lµm chøc n¨ng gi¸o dôc ®¹o ®øc mét c¸ch trôc tiÕp, tøc th×. Nã lµm mét ®iÒu c¬ b¶n h¬n, l©u bÒn h¬n, lµ lµm cho ngêi ®äc rung ®éng, lµm cho t©m hån ngêi ®äc lu«n lu«n biÕt nh¹y c¶m víi nh÷ng xao ®éng tinh vi nhÊt cña cuéc ®êi, cña sè phËn ®ång lo¹i”(Trang 7) NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Cßn trong bµi “ChÊt th¬ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n” TiÕn sü Lª Ngäc Trµ ®· kiÕn gi¶i s©u s¾c vÒ hai vÊn ®Ò cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. VÊn ®Ò mét: Theo «ng, truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i ng¾n vµ c¸i dµi”C¸i ng¾n” ë ®©y lµ c¸i ng¾n cña c©u ch÷, “C¸i dµi ” lµ c¸i dµi cña t×nh ý, ®Æc biÖt lµ c¸i t×nh (Trang 123). §äc truyÖn ng¾n cùc ng¾n, khi trang s¸ch ®· khÐp l¹i, c¸i t×nh cßn vang väng m·i trong tr¸i tim ngêi ®äc. VÊn ®Ò hai: Lµ chÊt nh¹c, chÊt th¬ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. ChÊt th¬ vµ chÊt nh¹c còng lµm cho truyÖn ng¾n cùc ng¾n cña nh÷ng c©y bót tµi ba lu«n lu«n nÝu kÐo ®îc ®éc gi¶, t¹o cho hä nh÷ng xóc ®éng m¹nh liÖt, nh÷ng c¶m høng m¹nh mÏ. “ C¸i chÊt Êy lµ c¸i thÇn cña v¨n häc nghÖ thuËt, cña t¸c phÈm tù sù cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Nõu kh«ng cã c¸i chÊt Êy truyÖn ng¾n cùc ng¾n chØ cßn trÇn trôi lµ gi¸o lý ngô ng«n”(Trang 123). §ång thêi t¸c gi¶ còng lu ý r»ng “LÏ tÊt nhiªn, truyÖn ng¾n cùc ng¾n giµu chÊt th¬ nhng kh«ng biÕn nã thµnh v¨n xu«i mµ chÊt th¬ vµ chÊt chuyÖn ®îc kÕt hîp mét c¸ch khÐo lÐo, hoµ quyÖn ”(Trang 125). ChÊt th¬, chÊt nh¹c Êy ®· t¹o nªn nÐt c¸ch t©n cña nh÷ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Tãm l¹i: Tuy kh«ng kh¼ng ®Þnh ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc trng néi dung, ®Æc trng nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n, nhng nh÷ng ý kiÕn cña hai t¸c gi¶ nãi trªn ®· më ra c¸ch nh×n míi ®èi víi truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Vµ tæng sè lîng qu¸ hiÕm hoi cña nh÷ng bµi nghiªn cø vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n th× luËn ®iÓm cña Nguyªn Ngäc vµ Lª Ngäc Trµ chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin quan träng cã tÝnh chÊt ®Þnh híng cho c¸c nhµ nghiªn cøu, nghiªn cøu truyÖn ng¾n cùc ng¾n sau nµy. 3.. §èi tîng nghiªn cøu NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n §èi tîng nghiªn cøu cña lu©n v¨n nµy lµ c¸c truyÖn ng¾n cùc ng¾n ®îc in trong cuèn: “40 truyÖn ng¾n rÊt ng¾n”, “T¸c phÈm chung kh¶o cuéc thi truyÖn thÕ giíi míi” (NXB Héi nhµ v¨n vµ t¹p chÝ thÕ giíi míi XB n¨m 1994) 4. Môc ®Ých nghiªn cøu Chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy nh»m 3 môc ®Ých - Kh¶o s¸t t×m hiÓu nh÷ng ®Æc trng néi dung cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n - Kh¶o s¸t t×m hiÓu nh÷ng ®Æc trng hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n - Trªn c¬ së ®ã, x¸c ®Þnh nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ®Î ph©n biÖt truyÖn ng¾n cùc ng¾n víi truyÖn ng¾n th«ng thêng vµ xem xÐt kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó lu©n gi¶i ®Ì tµi nµy, t¸c gi¶ luËn v¨n lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau. 5.1 Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn t¸c phÈm Trªn c¬ së môc ®Ých yªu cÇu chung ®· ®îc x¸c ®Þnh vµ trong khu«n khæ thêi gian cho phÐp, chóng t«i tiÕn hµnh tiÕp cËn víi c¸c truyÖn ng¾n cùc ng¾n, ®äc kü nhiÒu lÇn, n¾m v÷ng ®Õn tõng chi tiÕt. 5.2 Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh lµm luËn v¨n, viÖc ph©n tÝch tõng chi tiÕt riªng lÎ còng nh viÖc lý gi¶i mèi quan hÖ gi÷a mét chi tiÕt víi mét chi tiÕt NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n hoÆc nhiÒu chi tiÕt cïng lo¹i hay kh¸c lo¹i ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t tæng hîp ®Ó rut ra nh÷ng kÕt luËn phæ qu¸t, quy c¸c chi tiÕt riªng lÎ ®Ó ®i ®Õn mét sè kÕt luËn chung mét c¸ch phï hîp 5.3 Ph¬ng ph¸p so s¸nh- ®èi chiÕu- liªn tëng §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn cøu trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t t liÖu, t¸c gi¶ luËn v¨n sö dông ph¬ng ph¸p so s¸nh - ®èi chiÕu - liªn tëng ®Ó tõ ®ã t×m ra nh÷ng nÐt t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt cña mçi lo¹i ( ch¼ng h¹n t×m ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a truyÖn ng¾n vµ truyÖn cùc ng¾n. Tuy nhiªnc¸c ph¬ng ph¸p trªn kh«ng tiÕn hµnh mét c¸ch riªng lÎ mµ ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch ®ång thêi, trong khi sö dông ph¬ng ph¸p nµy cã dïng thªm nh÷ng ph¬ng ph¸p kia vµ ngîc l¹i. 6. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi 2 phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn, phÇn danh môc tµi liÖu tham kh¶o, tµi liÖu trÝch dÉn, phÇn néi dung chÝnh cña luËn v¨n gåm cã b3 ch¬ng Ch¬ng 1: TruyÖn cùc ng¾n mét thÓ riªng cña truyÖn ng¾n Ch¬ng 2: Kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiªn thùc cña truyÖn cùc ng¾n Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña truyÖn cùc ng¾n vÒ ph¬ng diÖn h×nh thøc NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n B. phÇn néi dung Ch¬ng1: TruyÖn cùc ng¾n- mét thÓ riªng cña truyÖn ng¾n 1. Nh÷ng ®¨c trng cña truyÖn ng¾n 1.1 §Æc trng néi dung TruyÖn ng¾n lµ lo¹i t¸c phÈm tù sö cì nhá. Néi dung cña thÓ lo¹i nµy bao trïm hÇu hÕt c¸c ph¬ng diÖn cña ®êi sèng: ®êi t, thÕ sù hay sö thi, nhng c¸i ®éc ®¸o cña nã lµ ng¾n. TruyÖn ng¾n ®îc viÕt ra ®Ó tiÕp thu liÒn m¹ch, ®äc mét h¬i kh«ng nghØ. Nã cã thÓ kÓ vÒ c¶ mét cuéc ®êi hay mét ®o¹n ®êi, mét sù kiÖn hay mét thêi ®iÓm “chèc l¸t” trong cuéc sèng nh©n vËt nh nhµ v¨n T« Hoµi ®· kh¼ng ®Þnh:”truyªn ng¾n lµ c¸ch ca lÊy mét khóc ®êi sèng” ( tr¶ lêi pháng vÊn ®¨ng trªn b¸o t¹p chÝ V¨n NghÖ Qu©n §éi sè 8/ 1974). Nhng c¸i chÝnh cña truyªn ng¾n kh«ng ph¶i ë hÖ thèng sù kiÖn mµ ë c¸i nh×n tù sù ®èi víi cuéc ®êi. C¸c t¸c phÈm cña Nam Cao tríc c¸ch m¹ng (mét b÷a no, mét ®¸m c¬i, D× H¶o...) ®· thÓ hiÖn râ ®iÒu ®ã.Tuy nhiªn, møc ®é dµi ng¾n cha ph¶i lµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt truyÖn ng¾n víi c¸c t¸c phËm tù sö truyÖn ng¾n. Trong v¨n häc hiÖn ®¹i c¸c t¸c phÈm rÊt ng¾n, nhng l¹i lµ truyÖn dµi viÕt ng¾n l¹i. TruyÖn ng¾n thêi trung ®¹i còng NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n ng¾n nhng rÊt gÇn víi truyÖn võa. C¸c h×nh thøc kÓ chuyÖn d©n gian rÊt ng¾n gän nh cæ tÝch, thÇn tho¹i, truyÖn cêi ... l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ truyÖn ng¾n. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i lµ mét kiÓu t duy míi, mét c¸ch nh×n cuéc ®êi, mét c¸ch n¾m b¾t ®êi sèng rÊt riªng, mang tÝnh chÊt thÓ lo¹i. Cho nªn truyÖn ng¾n ®Ých thùc xuÊt hiÖn t¬ng ®èi muén trong lÞch sö v¨n häc. Kh¸c víi tiÓu thuyÕt lµ thÓ lo¹i chiÕm lÜnh ®êi sèng trong toµn bé sù ®Çy ®Æn vµ toµn vÑn cña nã, truyÖn ng¾n thêng híng tíi viÖc kh¾c ho¹ mét hiÖn tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan niÖm nh©n sinh; nã lµ mét kho¶nh kh¾c, mét nh¸t c¾t cã ý nghÜa. Chç kh¸c nhau c¬ b¶n vµ quan träng gi÷a truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt lµ nÕu nh©n vËt chÝnh cña tiÓu thuyÕt thêng lµ mét thÕ giíi th× nh©n vËt truyÖn ng¾n chØ lµ mét m¶nh nhá cña thÕ giíi. Nh nh©n vËt L·o H¹c trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña Nam Cao chØ lµ nh¸t c¾t trong cuéc ®êi dµi dµng dÆc cña l·o.V× thÕ, truyÖn ng¾n thêng Ýt nh©n vËt vµ Ýt sù kiÖn phøc t¹p. TruyÖn ng¾n kh«ng nh»m tíi viÖc kh¾c ho¹ nh÷ng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh ®Çy ®Æn, nhiÒu mÆt trong t¬ng quan víi hoµn c¶nh. Nh©n vËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ hiÖn th©n cho mét quan hÖ x· héi, ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i phô thuéc cña con ngêi. C¸c truyÖn ng¾n “KÐp T bÒn”, “ThÕ lµ mî nã ®i t©y”, “ChiÕc quan tµi” cña NguyÔn C«ng Hoan lµ nh÷ng vÝ dô tiªu biÓu. Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n thêng diÔn ra trong mét kh«ng gian, thêi gian, thêi gian h¹n chÕ, chøc n¨ng cña nã nãi chung lµ nhËn ra mét ®iÒu g× ®ã s©u s¾c vÒ cuéc ®êi vµ t×nh ngêi. KÕt cÊu cña truyÖn ng¾n kh«ng chia thµnh nhiÒu tÇng, nhiÒu tuyÕn mµ thêng ®îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¬ng ph¶n hoÆc liªn tëng. Bót ph¸p trÇn thuËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ chÊm ph¸. TruyÖn ng¾n Tsª Khèp, M« P¸t X¨ng, Vò ThÞ Thêng... lµ nh÷ng vÝ dô. NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n YÕu tè quan träng bËc nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ nh÷ng chi tiÕt c« ®óc, cã dung lîng lín vµ lèi hµnh v¨n mang nhiÒu Èn ý, t¹o cho t¸c phÈm nhiÒu chiÒu s©u cha nãi hÕt. TruyÖn ng¾n n»m trong hÖ thèng chung cña lo¹i v¨n kÓ chuyÖn. Nhµ v¨n kÓ l¹i mét trêng hîp ®Æc biÖt cña mét nh©n vËt hay mét sè nh©n vËt nµo ®ã. Tuy cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng biÖt, nhng truyÖn ng¾n còng cã nh÷ng ®Æc trng chung cña thÓ lo¹i truyÖn. §ã lµ: cã cèt truyÖn, cã nh©n vËt, ®îc thÓ hiÖn qua ph¬ng thøc kÓ chuyÖn vµ cã vai trß cña ngêi kÓ chuyÖn. Lêi kÓ, nh©n vËt, cèt truyÖn trong mçi t¸c phÈm cã mèi t¬ng quan kh¨ng khÝt víi nhau. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i trong x· héi hiÖn ®¹i cã nhiÒu u thÕ riªng. Biªlinxki tõng nhËn ®Þnh: "NÕu cã t tëng cña thêi ®¹i th× còng cã nh÷ng h×nh thøc cña thêi ®¹i ". TruyÖn ng¾n lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña thêi ®¹i. V× thÕ nã thu hót ®îc sù quan t©m cña ngêi s¸ng t¸c, ngêi nghiªn cøu, ngêi ®äc ... TruyÖn ng¾n lµ thÓ lo¹i v¨n häc rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi cña ®êi sèng x· héi . Víi h×nh thøc gän nhÑ, truyÖn ng¾n lu«n b¾t kÞp nh÷ng vËn ®éng cña x· héi vµ t¸i hiÖn ®îc mäi biÕn th¸i tríc ®êi sèng vËt chÊt còng nh tinh thÇn cña con ngêi. Ngµy nay, tríc thùc tr¹ng mu«n vÎ cña cuéc sèng ®ang lªn, c¸c nhµ v¨n ®ang ra søc s¸ng t¹o, ®Ó l¹i cho v¨n häc níc nhµ ngµy cµng nhiÒu t¸c phÈm truyÖn ng¾n cã gi¸ trÞ . Tªn tuæi cña c¸c nhµ v¨n hiÖn ®¹i viÕt truyÖn ng¾n nh Nam Cao, NguyÔn C«ng Hoan, Th¹ch Lam, NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi ... lu«n cã vÞ trÝ trang träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña ngêi yªu v¨n häc. Cã thÓ nãi, truyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i rÊt n¨ng ®éng, cã kh¶ n¨ng to lín trong viÖc ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ngµy cµng cao cña cuéc sèng. Tuy nã lµ thÓ lo¹i "cì nhá" nhng nã l¹i lµ thÓ lo¹i ph¸t hiÖn nghÖ thuËt ®êi sèng NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n theo chiÒu s©u. V× thÕ mµ dung lîng cña truyÖn ng¾n rÊt lín. Trong mét cuéc trao ®æi vÒ truyÖn ng¾n n¨m 1992 nhµ v¨n Nguyªn Ngäc nhÊn m¹nh: " ... Trong ®é ba trang, mÊy ngh×n ch÷ mµ râ mÆt c¶ mét cuéc ®êi, mét kiÕp ngêi, mét thêi ®¹i. C¸c truyÖn ng¾n b©y giê rÊt nÆng. Dung lîng cña nã lµ dung lîng cña c¶ cuèn tiÓu thuyÕt". Dï søc nÆng dung lîng cña truyÖn ng¾n lµ rÊt lín nhng ®Êy l¹i lµ thÓ lo¹i gÇn gòi víi ®êi sèng hµng ngµy, sóc tÝch, dÔ ®äc, l¹i thêng g¾n liÒn víi ho¹t ®éng b¸o chÝ. Do ®ã nã cã t¸c dông vµ ¶nh hëng kÞp thêi trong ®êi sèng. Bëi vËy thÓ lo¹i nµy ®ang lµ sù lùa chän ®Ó thö søc vµ kh¼ng ®Þnh m×nh cña c¸c nhµ v¨n trÎ nh NguyÔn ThÞ Thu HuÖ , Lu S¬n Minh, Lý Lan, Vâ ThÞ H¶o, Phan ThÞ Vµng Anh... 1.2 §Æc trng nghÖ thuËt XÐt vÒ sè c©u, ®iÒu dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ trong lóc tiÓu thuyÕt rÊt nhiÒu c©u th× truyÖn ng¾n l¹i Ýt c©u, Nãi mét c¸ch h×nh ¶nh khi viÕt tiÓu thuyÕt nhµ v¨n b¾t ®Çu tiÕn hµnh lµm mét ng«i nhµ ®å sé cßn víi truyÖn ng¾n th× nhµ v¨n chØ nhËn lÊy viÖc lµm mét c¸i cöa sæ mµ th«i. Do ®ã truyÖn ng¾n kh¸c víi tiÓu thuyÕt xÐt vÒ mÆt nghÖ thuËt. VÒ mÆt nh©n vËt mµ xÐt khi x©y dùng truyÖn ng¾n t¸c gi¶ kh«ng cã ý ®Þnh kh¾c häa nh÷ng nh©n vËt cã tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh cho mét giai cÊp, mét tÇng líp, mét thêi ®¹i, còng kh«ng chó t©m x©y dùng nh÷ng nh©n vËt cã nh÷ng c¸ tÝnh, mµ nh©n vËt Êy ho¹t ®éng. Nh©n vËt truyÖn ng¾n thêng lµ sù biÓu hiÖn , lµ hiÖn th©n cho mét tr¹ng th¸i quan hÖ, ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ngêi nh trong truyÖn ng¾n “KÐp t bÒn” cña NguyÔn C«ng Hoan, nh©n vËt KÐp t bÒn xuÊt hiÖn trong tr¹ng th¸i cña hai mèi quan hÖ gi»ng xÐ: quan hÖ víi chñ nhµ h¸t vµ quan hÖ víi bè mÑ, víi gia ®×nh m×nh. MÆt kh¸c cã nh÷ng lo¹i nh©n vËt mµ nÕu xuÊt hiÖn trong NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n tiÓu thuyÕt th× hiÖn ra nh nh÷ng nh©n vËt phô thÊp tho¸ng, th× víi truyÖn ng¾n, nh©n vËt ®îc coi lµ phô Êy trong tiÓu thuyÕt l¹i trë thµnh nh©n vËt chÝnh. Nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cã sè lîng rÊt Ýt, tån t¹i trong mét kho¶ng nhá cña cuéc ®êi hä. T¸c gi¶ truyÖn ng¾n th× híng tíi viÖc kh¾c ho¹ mét h×nh tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay trong ®êi sèng t©m hån con ngêi vµ tÊt nhiªn trong truyÖn ng¾n Ýt cã sù kiÖn nµo cã tÝnh chÊt phøc t¹p. Cßn vÒ mÆt cèt truyÖn mµ xÐt cèt truyÖn diÔn ra trong mét kh«ng gian, thêi gian h¹n chÕ. Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n còng cã thÓ g©y hÊp dÉn, t¹o ®îc tÝnh næi bËt nh trong tiÓu thuyÕt nhng c¸i kh¸c lµ chøc n¨ng cña cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n lµ nh»m cho ngêi ®äc nhËn ra mét ®iÒu g× ®ã, nh»m g©y mét Ên tîng s©u ®Ëm nµo ®ã vÒ cuéc sèng vÒ t×nh ngêi. Ch¼ng h¹n qua truyªn ng¾n “mét ®¸m cíi” Nam Cao gióp ngêi ®äc nh©n ra sù ®ãi khæ ®Õn cïng cùc cña ng÷ng ngêi n«ng d©n ViÖt Nam tríc CM th¸ng 8, dãi ¸ch tµn b¹o, ®éc ¸c cña bän thùc d©n phong kiÕn, trong bèi c¶nh chung ®ã, ®¸m cíi buån th¶m thª l¬ng gièng nh mét ®¸m tang. Lµm nªn cèt truyÖn Êy, c¸c chi tiÕt truyÖn ng¾n lÊy kho¶nh kh¾c trong cuéc ®êi con ngêi dùng lªn. Cã khi c¸c chi tiÕt ®Æt nh©n vËt tríc mét vÊn ®Ò ph¶i b¨n kho¨n, suy nghÜ, lùa chän, quyÕt ®Þnh. Cã khi c¸c chi tiÕt lµm hiÖn ra mét nÕt sèng, lµm viÖc b×nh thêng trong ®ã nh©n vËt biÓu lé ý chÝ, t×nh c¶m, t×nh c¶m cña m×nh. Cã khi c¸c chi tiÕt béc lé hµnh ®éng m·nh liÖt, c¶nh ngé Ðo le, cã khi c¸c chi tiÕt thÓ hiÖn mét t©m tr¹ng, mét nçi buån vui, mét ý t×nh chím në. C¸c chi tiÕt trong truyÖn ng¾n thêng Ýt mµ tinh , mét trong nh÷ng nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n lµ nghÖ thuËt lùa chän c¸c chi tiÕt. Tuú theo nh÷ng t×nh huèng cô thÓ mµ nhµ v¨n bít c¸c chi tiÕt nµy, thªm chi tiÕt kia, s¸ng t¹o ra c¸c chi tiÕt míi..§óng nh v¨n hµo Nga Tsª- NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Khèp tõng kh¼ng ®Þnh: “NghÖ thuËt truyÖn ng¾n lµ nghÖ thuËt c¾t tØa, tíc bá nh÷ng g× kh«ng cÇn thiÕt”. ë gãc ®é kÕt cÊu mµ xÐt, truyÖn ng¾n thêng sö dông kÕt cÊu t¬ng ph¶n, ®èi lËp g¾n liÒn víi sù liªn tëng, Nhê c¸ch tinh gi¶n hîp lý, mµ tÝnh c¸ch nh©n vËt vµ chñ ®Ò truyÖn ng¾n dÔ dµng næi bËt. Nh truyÖn ng¾n “§«i m¾t” cña Nam Cao, sù t¬ng ph¶n gi÷a hai nh©n vËt §é vµ Hoµng cho ta thÊy râ tuyªn ng«n nghÖ thuËt cña Nam Cao, mét tuyªn ng«n cã tÝnh chÊt nhËn ®Þnh rÊt s©u s¾c. Sù t¬ng ph¶n Êy l¹i g¾n liÒn víi bót ph¸p chÊm ph¸ (vµi chi tiÕt, vµi nÐt t¶ thùc...) t¹o thªm nÐt ®a d¹ng, phong phó cho nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh c¸ch nh©n vËt. Trong khu«n khæ cña mét dung lîng nhá ng¾n, sóc tÝch, tiÕt kiÖm lêi, ý ë ngoµi lêi, t¹o cho truyÖn ng¾n c¸i chiÒu s©u cha nãi hÕt. TruyÖn ng¾n thêng sö dông nh÷ng tõ mang tÝnh chÝnh x¸c, dån nÐn, cã trêng nghÜa réng, cã khi gÇn gòi víi ng«n ng÷ cña ®êi sèng hµnh ngµy. VÒ mÆt nµy, NguyÔn C«ng Hoan, Vò ThÞ Thêng, NguyÔn Kiªn lµ nh÷ng vÝ dô tiªu biÓu. Cã thÓ nãi “ truyÖn ng¾n nh mét th©n c©y cæ thô kh«ng chØ liÕc qua nh÷ng ®êng g©n trªn khoanh gç trßn trßn kia, dï sau tr¨m n¨m vÉn thÊy c¶ cuéc ®êi th¶o méc (NguyÔn Minh Ch©u- Trang giÊy tríc ®Ìn) NguyÔn Minh Ch©u yªu cÇu mçi nhµ v¨n viÕt truyÖn ng¾n ph¶i cã mét kü thuËt viÕt truyÖn ng¾n tinh x¶o “ nã cã g× gièng kü thuËt cña ngêi lµm ph¸o” : ®ån nÐn t tëng vµo mét c¸i cèt truyÖn thËt ng¾n gän, tù nhiªn víi mét cÊu tróc hÕt søc nghiªm ngÆt. 2. nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt truyÖn ng¾n cùc ng¾n víi truyªn ng¾n th«ng thêng. VÒ nguyªn t¾c nh chóng ta ®· biÕt, truyÖn ng¾n cùc ng¾n ®îc quan niÖm lµ mét d¹ng thøc ®¨c biÖt cña truyÖn ng¾n th«ng thêng, truyÖn ng¾n NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n cùc ng¾n lµ thÓ lo¹i v¨n xu«i tù sù còng hÕt søc ng¾n, ng¾n ®Õn møc kh«ng thÓ ng¾n h¬n ®îc n÷a, truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ h×nh thøc cùc ng¾n cña v¨n xu«i tù sù v× vËy trªn ph¬ng diÖn lý thuyÕt mµ xÐt, lý thuyÕt vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n dùa vµo lý thuyÕt cña truyÖn ng¾n th«ng thêng. Tuy nhiªn, víi t c¸ch lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc t¬ng ®èi ®éc lËp ®· tån t¹i trong ®êi sèng v¨n häc vµ lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc rÊt n¨ng ®éng, cho nªn m¨c dï ®Õn nay cha hÒ cã hÖ thèng lý thuyÕt hoµn chØnh vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n 2.1: VÒ dung lîng L©u nay, lý luËn v¨n häc hay dïng kh¸i niÖm dung lîng (cßn gäi lµ kÝch cì, søc chøa lín hay nhá). Theo quan niÖm th«ng thêng th× dung lîng lµ kh¶ n¨ng «m trïm bao qu¸t hiÖn thùc, lµ søc chøa chÊt liÖu ®êi sèng, dung lîng ®îc hiÓu theo nghÜa: ®ã lµ kh¶ n¨ng cña néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña t¸c phÈm v¨n häc nµo ®ã. NÕu truyÖn ng¾n th«ng thßng lµ mét h×nh thøc tù sù cì nhá th× truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét h×nh thøc tù sù cì cùc nhá. V¬Ý dung lîng cì nhá, truyÖn ng¾n th«ng thêng thÓ hiÖn mét bíc ngoÆt, mét trêng hîp hay mét t©m tr¹ng nh©n vËt, cßn víi dung lîng cì cùc nhá truyÖn ng¾n cùc ng¾n l¹i ph¶n ¸nh bíc ngoÆt quan träng nhÊt, mét trêng hîp ®éc ®¸o nhÊt, mét t©m tr¹ng ®¸ng nhí nhÊt. TÝnh c¸ch nh©n vËt truyÖn ng¾n th«ng thêng ®îc lµm s¸ng râ TruyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng ph¶i lµ truyÖn ng¾n, ®· ®µnh, Nã còng kh«ng ph¶i lµ truyÖn thËt ng¾n. TÊt nhiªn,rÊt khã x¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a c¸c lo¹i truyÖn nµy. Ngêi ta thõa biÕt trong v¨n ch¬ng nh÷ng con sè bao giê còng cã ý nghÜa thËt t¬ng ®èi, nhng hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu dµnh l¹i nh÷ng quy íc kh¸ chung chung: ®¹i kh¸i, nhng truyÖn cã ®é dµi tõ kho¶ng ba bèn tr¨m tõ ®Õn kho¶ng mét, hai ngµn tõ lµ truyÖn thËt ng¾n. Dµi h¬n n÷a lµ truyÖn ng¾n. NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n Cßn díi ba, bèn tr¨m tõ th× ®îc gäi lµ truyÖn ng¾n cùc ng¾n; truyÖn ng¾n cùc ng¾n l¹i cµng ng¾n h¬n truyÖn thËt ng¾n. Ng¾n ®Õn ®é kh«ng thÓ ng¾n h¬n ®îc n÷a. Nhng ®ã lµ ®é nµo? Ba, bèn tr¨m tõ lµ giíi h¹n tèi ®a. VËy giíi h¹n tèi thiÓu cña mét truyÖn cùc ng¾n lµ bao nhiªu tõ? Trªn lý thuyÕt, ngêi ta cã thÓ ®¸p: mét tõ. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, ngêi ta khã cã hy väng t×m ®îc mét tõ nµo cã kh¶ n¨ng gîi ra ®îc mét c©u chuyÖn, t¹o nªn ®îc mét kh«ng khÝ, dùng lªn m«t ý tëng vµ quan träng h¬n hÕt, h×nh thµnh mét c¸i g× cã chót ý nghÜa thÈm mÜ ®Ó cã thÓ gäi ®îc lµ mét t¸c phÈm v¨n häc. Cã lÏ ranh giíi tËn cïng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét c©u. Nhng c©u còng cã n¨m, b¶y lo¹i c©u. Trong v¨n ch¬ng hiÖn ®¹i, díi ngßi bót cña kh«ng Ýt nhµ v¨n cã tªn tuæi, nhiÒu c©u dµi d»ng dÆc trong mét hay hai trang giÊy, nghÜa lµ b»ng c¶ mét truyÖn thËt ng¾n b×nh thêng. Bëi vËy, c©u trong truyÖn ng¾n cùc ng¾n ph¶i lµ c©u võa ph¶i. Cµng ng¾n cµng tèt. §iÒu cÇn lu ý lµ truyÖn cùc ng¾n vµ truyÖn thËt ng¾n, ®¨c biÖt lµ truyÖn thËt ng¾n, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng g× thËt míi mÎ. C¶ hai thÓ truyÖn nµy ®Òu dÔ dµng ®îc t×m thÊy trong c¸c truyÖn d©n gian, tõ truyÒn thuyÕt ®Õn cæ tÝch, tiÕu l©m hay ngô ng«n. Trong v¨n häc viÕt còng vËy. Bíc sang thêi hiÖn ®¹i vµ hËu hiÖn ®¹i, hai thÓ truyÖn nµy cã vÎ nh ngµy cµng ®îc sö dông réng r·i díi ngßi bót cña nhiÒu t¸c gi¶ tµi hoa. Sè lîng c¸c tuyÓn tËp truyÖn thËt ng¾n vµ cùc ng¾n ra ®êi ngµy cµng nhiÒu. Tõ kho¶ng gÇn mét thËp niªn trë l¹i ®©y, m«n “truyÖn thËt ng¾n” vµ “truyÖn ng¾n cùc ng¾n” ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y trong c¸c ch¬ng tr×nh ë nhiÒu ®¹i häc ¢u MÜ. ë trong níc, cã thêi ngêi ta tæ chøc c¶ mét phong trµo thi ®ua viÕt truyÖn thËt ng¾n rÇm ré, tõ ®ã, lµm næi bÇt mét sè tªn tuæi viÕt truyÖn ng¾n . Riªng truyÖn ng¾n cùc ng¾n, xuÊt hiÖn muén h¬n vµ còng hiÕm h¬n. Bëi v× ranh giíi gi÷a truyÖn ng¾n cùc ng¾n vµ th¬ thËt mê. Nãi chung, ranh giíi gi÷a th¬ vµ NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n truyÖn ng¾n vèn lóc nµo còng mê: nhiÒu ngêi ®· nghiÖm thÊy truyÖn ng¾n gÇn víi th¬ h¬n lµ tiÓu thuyÕt: yÕu tè chñ ®¹o trong truyÖn ng¾n, ®Æc biÖt truyÖn thËt ng¾n, n»m trong kh«ng khÝ truyÖn h¬n lµ b¶n th©n c©u chuyÖn. TruyÖn cùc ng¾n l¹i cµng gÇn víi th¬ h¬n n÷a. trong truyÖn cùc ng¾n, do lîng ch÷ v« cïng Ýt ái, c©u chuyÖn hay sè phËn vµ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt bÞ tôt xuèng hµng thø yÕu. Chóng chØ cßn lµ c¸i nÒn ®Ó tõ ®ã truyÖn cùc ng¾n cßn ®îc gäi lµ truyÖn.ThÕ th«i.ThÕ nhng, ë ®©y, n¶y sinh mét vÊn dÌ kh¸c: nÕu tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè võa kÓ ®Òu lµ thø yÕu th× yÕu tè chñ ®¹o trong truyÖn cùc ng¾n lµ g×? Theo t«i, ®ã lµ mét kinh nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ; vµ sau kinh nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ Êy l¹i lµ mét vÊn ®Ò cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét ¸m ¶nh ®èi víi ngêi ®äc. Ch¼ng h¹n truyÖn ng¾n cùc ng¾n “Ngêi ®µn bµ khoanh tay mØm cêi” cña NguyÔn Phan H¸ch (trang 68 s¸ch ®· dÉn). TruyÖn ng¾n cùc ng¾n nµy cã nhiÒu c©u v¨n ng¾n gän, nân nµ, mît mµ. M«t vµi nÐt vÒ tÝnh c¸ch, sè phËn ngêi phô n÷ tãc muèi tiªu trong truyÖn ®îc t¸c gi¶ nh¾c ®Õn gièng nh mét c¸i ph«ng, truyÖn ng¾n cùc ng¾n nµy nªu ra mét vÊn ®Ò lín: T thÕ cña d©n téc ViÖt Nam sau cuéc chiÕn tranh gay go, khèc liÖt võa qua. §©y míi lµ nçi ¸m ¶nh lín, ®µo s©u vµo t©m t, vµo nçi kh¾c kho¶i cña mçi mét c¸ nh©n vµ cña toµn thÓ nh©n d©n ViÖt Nam. §ã, c¸i cßn l¹i cuèi cïng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng ph¶i lµ sè phËn nh©n vËt mµ lµ vÊn ®Ò chñ ®Ò cña nã th«ng qua sù hÊp dÉn cña c¸ch. Lµ mét kinh nghiÖm dï thiªn vÒ c¶m xóc hay nhËn thøc, truyÖn ng¾n cùc ng¾n còng kh¸c h¼n nh÷ng luËn ®Ò mang tÝnh lý thuyÕt. Lµ mét kinh nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ, truyÖn ng¾n cùc ng¾n cÇn ph¶i...hay. DÜ nhiªn c¸i hay Êy ph¶i g¾n liÒn v¬i c¸i “ng¾n” vèn lµ yÕu tè t¹o thµnh b¶n chÊt cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu truyÖn ng¾n cùc ng¾n mét c¸ch ®Æc biÖt, ng¾n mét c¸ch bÊt b×nh thêng, vµ ng¾n nh mét NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp: §Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n sù khiªu khÝch víi c¸i gäi lµ “ ng¾n” trong truyÖn ng¾n hay truyÖn thËt ng¾n th× sù lùa chon Êy nhÊt ®Þnh ph¶i cã lÝ do. Lý do Êy lµ: Ngêi ta tin b¶n th©n sù ng¾n gän còng cã thÓ lµ mét nghÖ thuËt. Nãi chung, tõ xa, ngêi ta ®· ®Ò cao sù ng¾n gän trong v¨n häc. Tuy vËy, v¨n häc, dï ng¾n gän, vÉn chøa ®ùng ®Çy yÕu tè thõa. Ngêi ta tin chÝnh nh÷ng c¸i thõa Êymíi tao thµnh nghÖ thuËt:®i, kh«ng lµ nghÖ thuËt, móa míi lµ nghÖ thuËt; nãi, kh«ng ph¶i lµ nghÖ thuËt, h¸t míi lµ nghÖ thuËt. NghÖ thuËt h×nh thµnh tõ nh÷ng uèn Ðo, nh÷ng ®Èy ®a nh÷ng luyÕn l¸y... rÊt xa nh÷ng nhu cÇu thùc sù cÇn thiÕt cña sù bµy tá hay th«ng b¸o. Riªng trong c¸c truyÖn ng¾n cùc ng¾n, c¸c yÕu tè thõa ®Òu bÞ tíc bá gÇn hÕt. NÕu vÝ víi c¸c mãn ¨n, nã lµ thøc ¨n chØ cã c¸i chø kh«ng cã níc. NÕu vÝ víi vò ®¹o, nã lµ thø vâ ë ®ã ngêi ta chØ cã ®Êm thËt chø kh«ng ®¬c ®Êm nhø. kh«ng cã vên lîn. Kh«ng cã móa may. Bëi vËy, trong truyÖn cùc ng¾n kh«ng ph¶i chØ cã tèc ®é nhanh mµ cßn cÇn m¹nh n÷a. M¹nh ë Ên tîng khi ®äc vµ ë nçi ¸m ¶nh kh«ng ngu«i sau khi ®äc xong. Cã thÓ nãi nhanh vµ m¹nh lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thÓ truyÖn cùc ng¾n. ë c¸c thÓ truyÖn kh¸c, ngßi ta còng cÇn c¸c yÕu tè nhanh vµ m¹nh, tuy nhiªn, chØ ë thÓ truyÖn ng¾n cùc ng¾n, c¸c yÕu tè Êy míi lµ c¸c ®iÒu kiÖn sèng cßn: cã chóng, cã truyÖn ng¾n cùc ng¾n; kh«ng cã chóng truyÖn ng¾n cùc ng¾n biÕn mÊt. Nhanh vµ m¹nh, nhng ph¶i hµm sóc. C¸i hay cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng n»m ë chç nã t¶ mµ n»m ë chç nã gîi ra. Mét truyÖn ng¾n cùc ng¾n hay lµ truyÖn cã søc ng©n vµ vang thËt xa vµ thËt l©u. §äc, ngêi ta bÞ cuèn hót liÒn. §äc xong, ngêi ta cø bÞ ¸m ¶nh m·i. Qua sù ¸m ¶nh Êy, c©u chuyÖn tiÕp tôc to¶ s¸ng vµ ph¸t nghÜa. Cã thÓ nãi, gièng nh th¬, ®Æc biÖt th¬ tù do vµ th¬ v¨n xu«i, truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng chÊp nhËn lo¹i ngêi thô ®éng. Ngêi ®äc kh«ng thÓ tiÕp nhËn truyÖn ng¾n cùc ng¾n mét c¸ch thô NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan