Đặc trưng loại hình của truyện ngắn cực ngắn DOC
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Trêng ®¹i häc vinh
Khoa ng÷ V¨n
----***----
®Æc trng lo¹i h×nh cña
truyÖn ng¾n cùc ng¾n
kho¸ luËn tèt nghiÖp
chuyªn ngµnh : v¨n häc viÖt nam hiÖn ®¹i
Gi¸o viªn híng dÉn: NguyÔn H÷u Vinh
Sinh viªn thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Hßa
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
vinh- 2005
lêi nãi ®Çu
LuËn v¨n nµy ®îc hoµn thµnh nhê sù chØ dÉn, gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy
gi¸o NguyÔn H÷u Vinh vµ tËp thÓ c¸c c« gi¸o thÇy gi¸o thuéc bé m«n v¨n
häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, bé m«n Lý luËn v¨n häc- ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y
khoa v¨n trêng §¹i Häc Vinh
Nh©n dÞp nµy, chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸u
®ã.
LuËn v¨n nµy chØ míi lµ bíc ®Çu tËp dît nghiªn cøu khoa häc nªn
ch¾c kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, kÝnh mong ®îc sù gãp ý th¼ng th¾n, tËn
t×nh cña c¸c thÇy, c¸c c« vµ c¸c b¹n sinh viªn.
Vinh th¸ng 5 / 2005.
T¸c gi¶.
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Môc lôc
A. PHÇn më ®Çu
1: lý do chän ®Ò tµi....................................................Trang 2
2: LÞch sö vÊn ®Ò.......................................................Trang 3
3: §èi t¬ng nghiªn cøu...........................................Trang 5
4: Môc ®Ých nghiªn cøu............................................Trang 5
5: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................Trang 6
6: CÊu tróc luËn v¨n.................................................Trang 7
B. PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: TruyÖn ng¾n mét thÓ riªng cña truyÖn cùc
ng¾n
1: Nh÷ng ®Æc trng cña truyÖn ng¾n.......................Trang 8
1.1: §Æc trng néi dung...................................Trang 8
1.2: §Æc trng nghÖ thuËt ..............................Trang 11
2: Nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt truyÖn ng¾n cùc ng¾n
víi truyÖn ng¾n th«ng thêng...........................................Trang 13
2.1 Dung lîng...............................................Trang 14
2.2: TÝnh vÊn ®Ò cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n....Trang 19
2.3: Sù gi¶n íc h×nh thøc t¶ kÓ.....................Trang 22
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
3
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Ch¬ng 2: Kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña truyÖn
ng¾n cùc ng¾n
1: Kh¶ n¨ng kh¸m ph¸ chiÒu s©u hiÖn thùc..........Trang 26
2: Kh¶ n¨ng gîi híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò...............Trang 29
3: Nh÷ng h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cña
truyÖn ng¾n cùc ng¾n..............................................Trang 31
Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
vÒ ph¬ng diÖn h×nh thøc
1. KÕt cÊu................................................................Trang 33
2. Ng«n ng÷............................................................Trang 36
3. Nh©n vËt.............................................................Trang 39
c. PhÇn kÕt luËn...................................................................Trang 41
Danh tµi liÖu tham kh¶o vµ tµi liÖu trÝch dÉn
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
4
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
A.
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
phÇn më ®Çu
1. lý do chän ®Ò tµi
1.1 Kho¶ng h¬n mét n¨m trë l¹i ®©y, bªn c¹nh c¸c thÓ lo¹i tù sù thêng
xuÊt hiÖn nh TiÓu thuyÕt, truyÖn võa, truyÖn ng¾n ( ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt).
Trªn v¨n ®µn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i b¾t ®Çu xuÊt hiÖn mét lo¹i h×nh tù
sù kh¸ míi mÎ ®ã lµ lo¹i h×nh truyÖn ng¾n cùc ng¾n (cßn ®îc gäi lµ truyªn
ng¾n mi ni hoÆc vi h×nh tiÓu thuyÕt). TruyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét trong
nh÷ng biÓu hiÖn tËp trung nhÊt tÝnh hµm sóc, tinhd h×nh tîng, tÝnh ®a d¹ng
cña v¨n xu«i tù sù nãi chung. Néi dung vµ h×nh thøc cña nã võa lµ h×nh ¶nh
c« ®äng, sóc tÝch, ch©n thùc, phong phó cña ®êi sèng hiÖn thùc, võa lµ
tiÕng nãi bay bæng cña trÝ tëng tîng, cña h cÊu, võa lµ tiÕng h¸t con tim ®Çy
xóc ®éng cña nhµ v¨n. Th«ng qua truyÖn ng¾n cùc ng¾n ngêi ®äc cã thÓ
thÊy ®îc phÇn nµo chiÒu s©u cña ý tëng, víi søc s¸ng t¹o cña nh÷ng tr¹ng
th¸i rung ®éng cña t©m hån. Víi ®Æc trng ®éc ®¸o truyÖn ng¾n cùc ng¾n
xuÊt hiÖn kh«ng nh÷ng lµm cho thÓ lo¹i tù sù cã thªm g¬ng mÆt míi mµ nã
cßn lµm cho diÖn m¹o v¨n xu«i níc nhµ khëi s¾c, bíc ®Çu ®· g©y ®îc
tiÕng vang, g©y ®îc søc l«i cuèn hÊp dÉn ®èi víi ®«ng ®¶o ®éc gi¶. Trong
®ã cã b¶n th©n ngêi viÕt luËn v¨n nµy. §ã lµ lý do ®Çu tiªn khiÕn cho
chóng t«i chän truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµm ®Ò tµi cña luËn v¨n.
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
5
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
1.2 Do lo¹i h×nh truyÖn ng¾n cùc ng¾n míi ra ®êi ë níc ta mét thêi gian
cßn qu¸ ng¾n cho nªn c¸c nhµ nghiªn cøu, lý lu©n, phª b×nh v¨n hoc cha cã
®iÒu kiÖn ®i s©u nghiªn cøu thÓ lo¹i nµy c¶ trªn ph¬ng diªn lý thuyÕt lÉn
ph¬ng diªn thùc tiÔn s¸ng t¸c, ®Õn nay sè bµi nghiªn cøu thÓ lo¹i nµy chØ
míi ®Õm ®îc trªn ®Çu ngãn tay. §ã còng lµ lý do th«i thóc t¸c gi¶ luËn v¨n
nµy cè g¾ng ®i s©u t×m hiÓu truyÖn ng¾n cùc ng¾n víi hi väng nhá nhoi
võa hiÓu thªm mét sè vÊn ®Ò cã ý nghÜa bæ Ých ®èi víi b¶n th©n trong viÖc
tiÕp nhËn v¨n ch¬ng, võa phÇn nµo gãp thªm c¸i nh×n, c¸ch hiÓu vÒ thÓ lo¹i
nµy, gãp phÇn thuc ®Èy truyªn ng¾n cùc ng¾n ngµy cµng ph¸t triÓn mét
c¸ch cã chÊt lîng.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
TruyÖn ng¾n cùc ng¾n xuÊt hiÖn trªn v¨n ®µn ®· h¬n mét thËp kû nay, nhng nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n c¶ trªn hai ph¬ng diÖn:
Lý thuyÕt vµ thùc tÕ t¸c phÈm vÉn cßn qu¸ Ýt ái. §Õn nay, chØ mè cã vµi bµi
viÕt trong ®ã cã hai bµi ®¸ng chó ý cã liªn quan ®Õn truyÖn ng¾n cùc ng¾n.
Bµi viÕt ë trang cuèi cña hai tËp s¸ch (40 truyÖn ng¾n rÊt ng¾n) do nhµ xuÊt
b¶n héi nhµ v¨n vµ t¹p chÝ thÕ giíi míi xuÊt b¶n n¨m 1994. Mét bµi cña
nhµ v¨n Nguyªn Ngäc vµ mét bµi cña TiÕn sü Lª Ngäc Trµ nãi vÒ c¶m
nhËn qua 40 truyÖn ng¾n cùc ng¾n ®îc vµo cung kh¶o cuéc thi truyÖn ng¾n
cùc ng¾n cña t¹p chÝ thÕ giíi míi.
Thø nhÊt: Theo «ng Nguyªn Ngäc trong nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cùc
ng¾n, cã mét nghÞch lý lµ : ” §Ó viÕt ®îc ng¾n th× ph¶i biÕt rÊt nhiÒu, rÊt
dµi”. Bëi truyÖn ng¾n lµ chng cÊt, truyÖn ng¾n cùc ng¾n cµng lµ chng cÊt
tinh tuý h¬n, ý kiÕn thø nhÊt nµy nhÊn m¹nh vµ kh¼ng ®Þnh ®iÒu kiÖn c¬
b¶n, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó cã mét truyÖn ng¾n cùc ng¾n hÊp dÉn, ®ã lµ t¸c
gi¶ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n ph¶i cã vèn kiÕn thøc s©u réng, dåi dµo,
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
6
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
phong phó, kiÕn thøc ph¶i “rÊt dµi” th× míi viÕt ®îc truyÖn ng¾n cùc ng¾n
thµnh c«ng.
Thø hai: còng trong bµi nghiªn cøu ®ã, t¸c gi¶ Nguyªn Ngäc lu ý víi
b¹n ®äc r»ng trong (truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ kÕt qu¶ cña sù chng cÊt mét
c¸ch tinh tuý ) nhng kh«ng v× qu¸ c« ®äng mµ ®Ó nã r¬i vµo kh« khan, tr¸i
l¹i nã cµng t¬i míi, hÊp dÉn: “CÇn ph¶i nãi r»ng cã ®îc mét lo¹t truyÖn
ng¾n cùc ng¾n hÊp dÉn h«m nay lµ do c¶ mét qu¸ tr×nh thêng ®îc gäi lµ ®æi
míi v¨n häc suèt 10 n¨m qua ®· c«ng phu chuÈn bÞ cho nã. Qu¸ tr×nh v¨n
häc nµy ngµy cµng cµy xíi c¸nh ®ßng hiÖn thùc, lµm cho nã xuÊt hiÖn
phong phó, phøc t¹p, ngæn ngang, t¹o nªn mét khèi lîng t liÖu, nguyªn liÖu
nh©n sinh ®å sé cho sù chng cÊt, chÊt läc nµy vµ khi ®· ®îc chng cÊt thùc
sù t khèi nguyªn liÖu ®êi sèng giµu cã, sinh ®éng nh vËy th× xuÊt hiÖn
nh÷ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n thùc sù mang tÝnh chÊt v¨n häc m¬n mën nh
chÝnh ®êi sèng” (7.Trang 7). Râ rµng ®©y lµ mét kiÕn gi¶i thó vÞ ®óng ®¾n
vµ s©u s¾c.
Thø ba: nhµ v¨n Nguyªn Ngäc cho r»ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng
thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸o dôc ngay tøc kh¾c mét c¸ch th« thiÓn, trùc tiÕp,
tr¸i l¹i nã chØ chó träng ®Õn c¶m xóc cña ngêi ®äc b»ng nh÷ng chi tiÕt,
h×nh ¶nh, h×nh tîng. TruyÖn ng¾n cùc ng¾n lu«n lu«n cã ý thøc cè g¾ng
kh¬i ®äng nh÷ng c¶m xóc thÈm mü m¶nh liÖt nång nµn ë ngêi ®äc, gióp hä
híng tíi nh÷ng c¸i ®Ñp cao c¶, c¸i hoµn mü, v¬n tíi ch©n trêi Ch©n –
thiÖn – mü: “ truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét lo¹i v¨n häc hiÖn thùc. V¨n
häc hiÖn thùc kh«ng lµm chøc n¨ng gi¸o dôc ®¹o ®øc mét c¸ch trôc tiÕp,
tøc th×. Nã lµm mét ®iÒu c¬ b¶n h¬n, l©u bÒn h¬n, lµ lµm cho ngêi ®äc rung
®éng, lµm cho t©m hån ngêi ®äc lu«n lu«n biÕt nh¹y c¶m víi nh÷ng xao
®éng tinh vi nhÊt cña cuéc ®êi, cña sè phËn ®ång lo¹i”(Trang 7)
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
7
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Cßn trong bµi “ChÊt th¬ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n” TiÕn sü Lª Ngäc
Trµ ®· kiÕn gi¶i s©u s¾c vÒ hai vÊn ®Ò cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n.
VÊn ®Ò mét: Theo «ng, truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i
ng¾n vµ c¸i dµi”C¸i ng¾n” ë ®©y lµ c¸i ng¾n cña c©u ch÷, “C¸i dµi ” lµ c¸i
dµi cña t×nh ý, ®Æc biÖt lµ c¸i t×nh (Trang 123). §äc truyÖn ng¾n cùc ng¾n,
khi trang s¸ch ®· khÐp l¹i, c¸i t×nh cßn vang väng m·i trong tr¸i tim ngêi
®äc.
VÊn ®Ò hai: Lµ chÊt nh¹c, chÊt th¬ cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. ChÊt th¬
vµ chÊt nh¹c còng lµm cho truyÖn ng¾n cùc ng¾n cña nh÷ng c©y bót tµi ba
lu«n lu«n nÝu kÐo ®îc ®éc gi¶, t¹o cho hä nh÷ng xóc ®éng m¹nh liÖt,
nh÷ng c¶m høng m¹nh mÏ. “ C¸i chÊt Êy lµ c¸i thÇn cña v¨n häc nghÖ
thuËt, cña t¸c phÈm tù sù cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Nõu kh«ng cã c¸i chÊt
Êy truyÖn ng¾n cùc ng¾n chØ cßn trÇn trôi lµ gi¸o lý ngô ng«n”(Trang 123).
§ång thêi t¸c gi¶ còng lu ý r»ng “LÏ tÊt nhiªn, truyÖn ng¾n cùc ng¾n giµu
chÊt th¬ nhng kh«ng biÕn nã thµnh v¨n xu«i mµ chÊt th¬ vµ chÊt chuyÖn ®îc kÕt hîp mét c¸ch khÐo lÐo, hoµ quyÖn ”(Trang 125). ChÊt th¬, chÊt nh¹c
Êy ®· t¹o nªn nÐt c¸ch t©n cña nh÷ng truyÖn ng¾n cùc ng¾n.
Tãm l¹i: Tuy kh«ng kh¼ng ®Þnh ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc trng néi dung, ®Æc
trng nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n, nhng nh÷ng ý kiÕn cña hai t¸c
gi¶ nãi trªn ®· më ra c¸ch nh×n míi ®èi víi truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Vµ tæng
sè lîng qu¸ hiÕm hoi cña nh÷ng bµi nghiªn cø vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n th×
luËn ®iÓm cña Nguyªn Ngäc vµ Lª Ngäc Trµ chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin
quan träng cã tÝnh chÊt ®Þnh híng cho c¸c nhµ nghiªn cøu, nghiªn cøu
truyÖn ng¾n cùc ng¾n sau nµy.
3.. §èi tîng nghiªn cøu
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
8
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
§èi tîng nghiªn cøu cña lu©n v¨n nµy lµ c¸c truyÖn ng¾n cùc ng¾n
®îc in trong cuèn: “40 truyÖn ng¾n rÊt ng¾n”, “T¸c phÈm chung kh¶o cuéc
thi truyÖn thÕ giíi míi” (NXB Héi nhµ v¨n vµ t¹p chÝ thÕ giíi míi XB n¨m
1994)
4. Môc ®Ých nghiªn cøu
Chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy nh»m 3 môc ®Ých
- Kh¶o s¸t t×m hiÓu nh÷ng ®Æc trng néi dung cña truyÖn ng¾n cùc
ng¾n
- Kh¶o s¸t t×m hiÓu nh÷ng ®Æc trng hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc
ng¾n
- Trªn c¬ së ®ã, x¸c ®Þnh nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ®Î ph©n biÖt truyÖn
ng¾n cùc ng¾n víi truyÖn ng¾n th«ng thêng vµ xem xÐt kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh
hiÖn thùc cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó lu©n gi¶i ®Ì tµi nµy, t¸c gi¶ luËn v¨n lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu sau.
5.1 Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn t¸c phÈm
Trªn c¬ së môc ®Ých yªu cÇu chung ®· ®îc x¸c ®Þnh vµ trong khu«n
khæ thêi gian cho phÐp, chóng t«i tiÕn hµnh tiÕp cËn víi c¸c truyÖn ng¾n
cùc ng¾n, ®äc kü nhiÒu lÇn, n¾m v÷ng ®Õn tõng chi tiÕt.
5.2 Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp
Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh lµm luËn v¨n, viÖc ph©n tÝch tõng chi tiÕt
riªng lÎ còng nh viÖc lý gi¶i mèi quan hÖ gi÷a mét chi tiÕt víi mét chi tiÕt
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
9
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
hoÆc nhiÒu chi tiÕt cïng lo¹i hay kh¸c lo¹i ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi qu¸
tr×nh kh¸i qu¸t tæng hîp ®Ó rut ra nh÷ng kÕt luËn phæ qu¸t, quy c¸c chi tiÕt
riªng lÎ ®Ó ®i ®Õn mét sè kÕt luËn chung mét c¸ch phï hîp
5.3 Ph¬ng ph¸p so s¸nh- ®èi chiÕu- liªn tëng
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn cøu trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t t liÖu, t¸c
gi¶ luËn v¨n sö dông ph¬ng ph¸p so s¸nh - ®èi chiÕu - liªn tëng ®Ó tõ ®ã
t×m ra nh÷ng nÐt t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt cña mçi lo¹i ( ch¼ng h¹n t×m ra sù
gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a truyÖn ng¾n vµ truyÖn cùc ng¾n.
Tuy nhiªnc¸c ph¬ng ph¸p trªn kh«ng tiÕn hµnh mét c¸ch riªng lÎ mµ ®îc
tiÕn hµnh mét c¸ch ®ång thêi, trong khi sö dông ph¬ng ph¸p nµy cã dïng
thªm nh÷ng ph¬ng ph¸p kia vµ ngîc l¹i.
6. CÊu tróc luËn v¨n
Ngoµi 2 phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn, phÇn danh môc tµi liÖu tham
kh¶o, tµi liÖu trÝch dÉn, phÇn néi dung chÝnh cña luËn v¨n gåm cã b3 ch¬ng
Ch¬ng 1: TruyÖn cùc ng¾n mét thÓ riªng cña truyÖn ng¾n
Ch¬ng 2: Kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiªn thùc cña truyÖn cùc ng¾n
Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña truyÖn cùc ng¾n vÒ ph¬ng diÖn h×nh
thøc
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
10
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
B. phÇn néi dung
Ch¬ng1: TruyÖn cùc ng¾n- mét thÓ riªng
cña truyÖn ng¾n
1. Nh÷ng ®¨c trng cña truyÖn ng¾n
1.1 §Æc trng néi dung
TruyÖn ng¾n lµ lo¹i t¸c phÈm tù sö cì nhá. Néi dung cña thÓ lo¹i nµy
bao trïm hÇu hÕt c¸c ph¬ng diÖn cña ®êi sèng: ®êi t, thÕ sù hay sö thi, nhng
c¸i ®éc ®¸o cña nã lµ ng¾n. TruyÖn ng¾n ®îc viÕt ra ®Ó tiÕp thu liÒn m¹ch,
®äc mét h¬i kh«ng nghØ. Nã cã thÓ kÓ vÒ c¶ mét cuéc ®êi hay mét ®o¹n
®êi, mét sù kiÖn hay mét thêi ®iÓm “chèc l¸t” trong cuéc sèng nh©n vËt nh
nhµ v¨n T« Hoµi ®· kh¼ng ®Þnh:”truyªn ng¾n lµ c¸ch ca lÊy mét khóc ®êi
sèng” ( tr¶ lêi pháng vÊn ®¨ng trªn b¸o t¹p chÝ V¨n NghÖ Qu©n §éi sè 8/
1974). Nhng c¸i chÝnh cña truyªn ng¾n kh«ng ph¶i ë hÖ thèng sù kiÖn mµ ë
c¸i nh×n tù sù ®èi víi cuéc ®êi. C¸c t¸c phÈm cña Nam Cao tríc c¸ch m¹ng
(mét b÷a no, mét ®¸m c¬i, D× H¶o...) ®· thÓ hiÖn râ ®iÒu ®ã.Tuy nhiªn,
møc ®é dµi ng¾n cha ph¶i lµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt truyÖn ng¾n víi
c¸c t¸c phËm tù sö truyÖn ng¾n. Trong v¨n häc hiÖn ®¹i c¸c t¸c phÈm rÊt
ng¾n, nhng l¹i lµ truyÖn dµi viÕt ng¾n l¹i. TruyÖn ng¾n thêi trung ®¹i còng
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
11
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
ng¾n nhng rÊt gÇn víi truyÖn võa. C¸c h×nh thøc kÓ chuyÖn d©n gian rÊt
ng¾n gän nh cæ tÝch, thÇn tho¹i, truyÖn cêi ... l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ truyÖn
ng¾n.
TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i lµ mét kiÓu t duy míi, mét c¸ch nh×n cuéc ®êi,
mét c¸ch n¾m b¾t ®êi sèng rÊt riªng, mang tÝnh chÊt thÓ lo¹i. Cho nªn
truyÖn ng¾n ®Ých thùc xuÊt hiÖn t¬ng ®èi muén trong lÞch sö v¨n häc.
Kh¸c víi tiÓu thuyÕt lµ thÓ lo¹i chiÕm lÜnh ®êi sèng trong toµn bé sù
®Çy ®Æn vµ toµn vÑn cña nã, truyÖn ng¾n thêng híng tíi viÖc kh¾c ho¹ mét
hiÖn tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan niÖm nh©n sinh; nã lµ mét
kho¶nh kh¾c, mét nh¸t c¾t cã ý nghÜa. Chç kh¸c nhau c¬ b¶n vµ quan träng
gi÷a truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt lµ nÕu nh©n vËt chÝnh cña tiÓu thuyÕt thêng
lµ mét thÕ giíi th× nh©n vËt truyÖn ng¾n chØ lµ mét m¶nh nhá cña thÕ giíi.
Nh nh©n vËt L·o H¹c trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña Nam Cao chØ lµ nh¸t
c¾t trong cuéc ®êi dµi dµng dÆc cña l·o.V× thÕ, truyÖn ng¾n thêng Ýt nh©n
vËt vµ Ýt sù kiÖn phøc t¹p. TruyÖn ng¾n kh«ng nh»m tíi viÖc kh¾c ho¹
nh÷ng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh ®Çy ®Æn, nhiÒu mÆt trong t¬ng quan víi hoµn
c¶nh. Nh©n vËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ hiÖn th©n cho mét quan hÖ x· héi,
ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i phô thuéc cña con ngêi. C¸c truyÖn ng¾n
“KÐp T bÒn”, “ThÕ lµ mî nã ®i t©y”, “ChiÕc quan tµi” cña NguyÔn C«ng
Hoan lµ nh÷ng vÝ dô tiªu biÓu.
Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n thêng diÔn ra trong mét kh«ng gian, thêi
gian, thêi gian h¹n chÕ, chøc n¨ng cña nã nãi chung lµ nhËn ra mét ®iÒu g×
®ã s©u s¾c vÒ cuéc ®êi vµ t×nh ngêi. KÕt cÊu cña truyÖn ng¾n kh«ng chia
thµnh nhiÒu tÇng, nhiÒu tuyÕn mµ thêng ®îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¬ng ph¶n hoÆc liªn tëng. Bót ph¸p trÇn thuËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ
chÊm ph¸. TruyÖn ng¾n Tsª Khèp, M« P¸t X¨ng, Vò ThÞ Thêng... lµ nh÷ng
vÝ dô.
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
12
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
YÕu tè quan träng bËc nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ nh÷ng chi tiÕt c« ®óc,
cã dung lîng lín vµ lèi hµnh v¨n mang nhiÒu Èn ý, t¹o cho t¸c phÈm nhiÒu
chiÒu s©u cha nãi hÕt.
TruyÖn ng¾n n»m trong hÖ thèng chung cña lo¹i v¨n kÓ chuyÖn. Nhµ v¨n
kÓ l¹i mét trêng hîp ®Æc biÖt cña mét nh©n vËt hay mét sè nh©n vËt nµo ®ã.
Tuy cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng biÖt, nhng truyÖn ng¾n còng cã nh÷ng ®Æc trng
chung cña thÓ lo¹i truyÖn. §ã lµ: cã cèt truyÖn, cã nh©n vËt, ®îc thÓ hiÖn qua
ph¬ng thøc kÓ chuyÖn vµ cã vai trß cña ngêi kÓ chuyÖn. Lêi kÓ, nh©n vËt, cèt
truyÖn trong mçi t¸c phÈm cã mèi t¬ng quan kh¨ng khÝt víi nhau.
TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i trong x· héi hiÖn ®¹i cã nhiÒu u thÕ riªng.
Biªlinxki tõng nhËn ®Þnh: "NÕu cã t tëng cña thêi ®¹i th× còng cã nh÷ng
h×nh thøc cña thêi ®¹i ". TruyÖn ng¾n lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña
thêi ®¹i. V× thÕ nã thu hót ®îc sù quan t©m cña ngêi s¸ng t¸c, ngêi nghiªn
cøu, ngêi ®äc ...
TruyÖn ng¾n lµ thÓ lo¹i v¨n häc rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi cña
®êi sèng x· héi . Víi h×nh thøc gän nhÑ, truyÖn ng¾n lu«n b¾t kÞp nh÷ng
vËn ®éng cña x· héi vµ t¸i hiÖn ®îc mäi biÕn th¸i tríc ®êi sèng vËt chÊt
còng nh tinh thÇn cña con ngêi. Ngµy nay, tríc thùc tr¹ng mu«n vÎ cña
cuéc sèng ®ang lªn, c¸c nhµ v¨n ®ang ra søc s¸ng t¹o, ®Ó l¹i cho v¨n häc níc nhµ ngµy cµng nhiÒu t¸c phÈm truyÖn ng¾n cã gi¸ trÞ . Tªn tuæi cña c¸c
nhµ v¨n hiÖn ®¹i viÕt truyÖn ng¾n nh Nam Cao, NguyÔn C«ng Hoan, Th¹ch
Lam, NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi ... lu«n cã vÞ
trÝ trang träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña ngêi yªu v¨n häc.
Cã thÓ nãi, truyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i rÊt n¨ng ®éng, cã kh¶ n¨ng to
lín trong viÖc ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ngµy cµng cao cña cuéc sèng. Tuy nã
lµ thÓ lo¹i "cì nhá" nhng nã l¹i lµ thÓ lo¹i ph¸t hiÖn nghÖ thuËt ®êi sèng
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
13
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
theo chiÒu s©u. V× thÕ mµ dung lîng cña truyÖn ng¾n rÊt lín. Trong mét
cuéc trao ®æi vÒ truyÖn ng¾n n¨m 1992 nhµ v¨n Nguyªn Ngäc nhÊn m¹nh:
" ... Trong ®é ba trang, mÊy ngh×n ch÷ mµ râ mÆt c¶ mét cuéc ®êi, mét
kiÕp ngêi, mét thêi ®¹i. C¸c truyÖn ng¾n b©y giê rÊt nÆng. Dung lîng cña
nã lµ dung lîng cña c¶ cuèn tiÓu thuyÕt".
Dï søc nÆng dung lîng cña truyÖn ng¾n lµ rÊt lín nhng ®Êy l¹i lµ thÓ
lo¹i gÇn gòi víi ®êi sèng hµng ngµy, sóc tÝch, dÔ ®äc, l¹i thêng g¾n liÒn víi
ho¹t ®éng b¸o chÝ. Do ®ã nã cã t¸c dông vµ ¶nh hëng kÞp thêi trong ®êi
sèng. Bëi vËy thÓ lo¹i nµy ®ang lµ sù lùa chän ®Ó thö søc vµ kh¼ng ®Þnh
m×nh cña c¸c nhµ v¨n trÎ nh NguyÔn ThÞ Thu HuÖ , Lu S¬n Minh, Lý Lan,
Vâ ThÞ H¶o, Phan ThÞ Vµng Anh...
1.2 §Æc trng nghÖ thuËt
XÐt vÒ sè c©u, ®iÒu dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ trong lóc tiÓu thuyÕt rÊt nhiÒu
c©u th× truyÖn ng¾n l¹i Ýt c©u, Nãi mét c¸ch h×nh ¶nh khi viÕt tiÓu thuyÕt
nhµ v¨n b¾t ®Çu tiÕn hµnh lµm mét ng«i nhµ ®å sé cßn víi truyÖn ng¾n th×
nhµ v¨n chØ nhËn lÊy viÖc lµm mét c¸i cöa sæ mµ th«i. Do ®ã truyÖn ng¾n
kh¸c víi tiÓu thuyÕt xÐt vÒ mÆt nghÖ thuËt.
VÒ mÆt nh©n vËt mµ xÐt khi x©y dùng truyÖn ng¾n t¸c gi¶ kh«ng cã ý
®Þnh kh¾c häa nh÷ng nh©n vËt cã tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh cho mét giai cÊp, mét
tÇng líp, mét thêi ®¹i, còng kh«ng chó t©m x©y dùng nh÷ng nh©n vËt cã
nh÷ng c¸ tÝnh, mµ nh©n vËt Êy ho¹t ®éng. Nh©n vËt truyÖn ng¾n thêng lµ sù
biÓu hiÖn , lµ hiÖn th©n cho mét tr¹ng th¸i quan hÖ, ý thøc x· héi hoÆc
tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ngêi nh trong truyÖn ng¾n “KÐp t bÒn” cña
NguyÔn C«ng Hoan, nh©n vËt KÐp t bÒn xuÊt hiÖn trong tr¹ng th¸i cña hai
mèi quan hÖ gi»ng xÐ: quan hÖ víi chñ nhµ h¸t vµ quan hÖ víi bè mÑ, víi
gia ®×nh m×nh. MÆt kh¸c cã nh÷ng lo¹i nh©n vËt mµ nÕu xuÊt hiÖn trong
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
14
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
tiÓu thuyÕt th× hiÖn ra nh nh÷ng nh©n vËt phô thÊp tho¸ng, th× víi truyÖn
ng¾n, nh©n vËt ®îc coi lµ phô Êy trong tiÓu thuyÕt l¹i trë thµnh nh©n vËt
chÝnh. Nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cã sè lîng rÊt Ýt, tån t¹i trong mét
kho¶ng nhá cña cuéc ®êi hä. T¸c gi¶ truyÖn ng¾n th× híng tíi viÖc kh¾c
ho¹ mét h×nh tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay
trong ®êi sèng t©m hån con ngêi vµ tÊt nhiªn trong truyÖn ng¾n Ýt cã sù
kiÖn nµo cã tÝnh chÊt phøc t¹p.
Cßn vÒ mÆt cèt truyÖn mµ xÐt cèt truyÖn diÔn ra trong mét kh«ng
gian, thêi gian h¹n chÕ. Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n còng cã thÓ g©y hÊp
dÉn, t¹o ®îc tÝnh næi bËt nh trong tiÓu thuyÕt nhng c¸i kh¸c lµ chøc n¨ng
cña cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n lµ nh»m cho ngêi ®äc nhËn ra mét ®iÒu g×
®ã, nh»m g©y mét Ên tîng s©u ®Ëm nµo ®ã vÒ cuéc sèng vÒ t×nh ngêi.
Ch¼ng h¹n qua truyªn ng¾n “mét ®¸m cíi” Nam Cao gióp ngêi ®äc nh©n ra
sù ®ãi khæ ®Õn cïng cùc cña ng÷ng ngêi n«ng d©n ViÖt Nam tríc CM
th¸ng 8, dãi ¸ch tµn b¹o, ®éc ¸c cña bän thùc d©n phong kiÕn, trong bèi
c¶nh chung ®ã, ®¸m cíi buån th¶m thª l¬ng gièng nh mét ®¸m tang.
Lµm nªn cèt truyÖn Êy, c¸c chi tiÕt truyÖn ng¾n lÊy kho¶nh kh¾c trong
cuéc ®êi con ngêi dùng lªn. Cã khi c¸c chi tiÕt ®Æt nh©n vËt tríc mét vÊn ®Ò
ph¶i b¨n kho¨n, suy nghÜ, lùa chän, quyÕt ®Þnh. Cã khi c¸c chi tiÕt lµm hiÖn
ra mét nÕt sèng, lµm viÖc b×nh thêng trong ®ã nh©n vËt biÓu lé ý chÝ, t×nh
c¶m, t×nh c¶m cña m×nh. Cã khi c¸c chi tiÕt béc lé hµnh ®éng m·nh liÖt,
c¶nh ngé Ðo le, cã khi c¸c chi tiÕt thÓ hiÖn mét t©m tr¹ng, mét nçi buån
vui, mét ý t×nh chím në. C¸c chi tiÕt trong truyÖn ng¾n thêng Ýt mµ tinh ,
mét trong nh÷ng nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n lµ nghÖ thuËt lùa chän c¸c chi
tiÕt. Tuú theo nh÷ng t×nh huèng cô thÓ mµ nhµ v¨n bít c¸c chi tiÕt nµy,
thªm chi tiÕt kia, s¸ng t¹o ra c¸c chi tiÕt míi..§óng nh v¨n hµo Nga Tsª-
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
15
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Khèp tõng kh¼ng ®Þnh: “NghÖ thuËt truyÖn ng¾n lµ nghÖ thuËt c¾t tØa, tíc
bá nh÷ng g× kh«ng cÇn thiÕt”.
ë gãc ®é kÕt cÊu mµ xÐt, truyÖn ng¾n thêng sö dông kÕt cÊu t¬ng
ph¶n, ®èi lËp g¾n liÒn víi sù liªn tëng, Nhê c¸ch tinh gi¶n hîp lý, mµ tÝnh
c¸ch nh©n vËt vµ chñ ®Ò truyÖn ng¾n dÔ dµng næi bËt. Nh truyÖn ng¾n “§«i
m¾t” cña Nam Cao, sù t¬ng ph¶n gi÷a hai nh©n vËt §é vµ Hoµng cho ta
thÊy râ tuyªn ng«n nghÖ thuËt cña Nam Cao, mét tuyªn ng«n cã tÝnh chÊt
nhËn ®Þnh rÊt s©u s¾c. Sù t¬ng ph¶n Êy l¹i g¾n liÒn víi bót ph¸p chÊm ph¸
(vµi chi tiÕt, vµi nÐt t¶ thùc...) t¹o thªm nÐt ®a d¹ng, phong phó cho nh÷ng
biÓu hiÖn cña tÝnh c¸ch nh©n vËt.
Trong khu«n khæ cña mét dung lîng nhá ng¾n, sóc tÝch, tiÕt kiÖm lêi,
ý ë ngoµi lêi, t¹o cho truyÖn ng¾n c¸i chiÒu s©u cha nãi hÕt. TruyÖn ng¾n
thêng sö dông nh÷ng tõ mang tÝnh chÝnh x¸c, dån nÐn, cã trêng nghÜa réng,
cã khi gÇn gòi víi ng«n ng÷ cña ®êi sèng hµnh ngµy. VÒ mÆt nµy, NguyÔn
C«ng Hoan, Vò ThÞ Thêng, NguyÔn Kiªn lµ nh÷ng vÝ dô tiªu biÓu.
Cã thÓ nãi “ truyÖn ng¾n nh mét th©n c©y cæ thô kh«ng chØ liÕc qua
nh÷ng ®êng g©n trªn khoanh gç trßn trßn kia, dï sau tr¨m n¨m vÉn thÊy c¶
cuéc ®êi th¶o méc (NguyÔn Minh Ch©u- Trang giÊy tríc ®Ìn) NguyÔn
Minh Ch©u yªu cÇu mçi nhµ v¨n viÕt truyÖn ng¾n ph¶i cã mét kü thuËt viÕt
truyÖn ng¾n tinh x¶o “ nã cã g× gièng kü thuËt cña ngêi lµm ph¸o” : ®ån
nÐn t tëng vµo mét c¸i cèt truyÖn thËt ng¾n gän, tù nhiªn víi mét cÊu tróc
hÕt søc nghiªm ngÆt.
2. nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt truyÖn ng¾n cùc
ng¾n víi truyªn ng¾n th«ng thêng.
VÒ nguyªn t¾c nh chóng ta ®· biÕt, truyÖn ng¾n cùc ng¾n ®îc quan
niÖm lµ mét d¹ng thøc ®¨c biÖt cña truyÖn ng¾n th«ng thêng, truyÖn ng¾n
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
16
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
cùc ng¾n lµ thÓ lo¹i v¨n xu«i tù sù còng hÕt søc ng¾n, ng¾n ®Õn møc kh«ng
thÓ ng¾n h¬n ®îc n÷a, truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ h×nh thøc cùc ng¾n cña v¨n
xu«i tù sù v× vËy trªn ph¬ng diÖn lý thuyÕt mµ xÐt, lý thuyÕt vÒ truyÖn ng¾n
cùc ng¾n dùa vµo lý thuyÕt cña truyÖn ng¾n th«ng thêng. Tuy nhiªn, víi t
c¸ch lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc t¬ng ®èi ®éc lËp ®· tån t¹i trong ®êi sèng v¨n
häc vµ lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc rÊt n¨ng ®éng, cho nªn m¨c dï ®Õn nay cha
hÒ cã hÖ thèng lý thuyÕt hoµn chØnh vÒ truyÖn ng¾n cùc ng¾n
2.1: VÒ dung lîng
L©u nay, lý luËn v¨n häc hay dïng kh¸i niÖm dung lîng (cßn gäi lµ
kÝch cì, søc chøa lín hay nhá). Theo quan niÖm th«ng thêng th× dung lîng
lµ kh¶ n¨ng «m trïm bao qu¸t hiÖn thùc, lµ søc chøa chÊt liÖu ®êi sèng,
dung lîng ®îc hiÓu theo nghÜa: ®ã lµ kh¶ n¨ng cña néi dung ph¶n ¸nh hiÖn
thùc cña t¸c phÈm v¨n häc nµo ®ã.
NÕu truyÖn ng¾n th«ng thßng lµ mét h×nh thøc tù sù cì nhá th×
truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét h×nh thøc tù sù cì cùc nhá. V¬Ý dung lîng cì
nhá, truyÖn ng¾n th«ng thêng thÓ hiÖn mét bíc ngoÆt, mét trêng hîp hay
mét t©m tr¹ng nh©n vËt, cßn víi dung lîng cì cùc nhá truyÖn ng¾n cùc
ng¾n l¹i ph¶n ¸nh bíc ngoÆt quan träng nhÊt, mét trêng hîp ®éc ®¸o nhÊt,
mét t©m tr¹ng ®¸ng nhí nhÊt. TÝnh c¸ch nh©n vËt truyÖn ng¾n th«ng thêng
®îc lµm s¸ng râ
TruyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng ph¶i lµ truyÖn ng¾n, ®· ®µnh, Nã còng
kh«ng ph¶i lµ truyÖn thËt ng¾n.
TÊt nhiªn,rÊt khã x¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a c¸c lo¹i truyÖn nµy. Ngêi
ta thõa biÕt trong v¨n ch¬ng nh÷ng con sè bao giê còng cã ý nghÜa thËt t¬ng ®èi, nhng hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu dµnh l¹i nh÷ng quy íc kh¸
chung chung: ®¹i kh¸i, nhng truyÖn cã ®é dµi tõ kho¶ng ba bèn tr¨m tõ ®Õn
kho¶ng mét, hai ngµn tõ lµ truyÖn thËt ng¾n. Dµi h¬n n÷a lµ truyÖn ng¾n.
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
17
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
Cßn díi ba, bèn tr¨m tõ th× ®îc gäi lµ truyÖn ng¾n cùc ng¾n; truyÖn ng¾n
cùc ng¾n l¹i cµng ng¾n h¬n truyÖn thËt ng¾n. Ng¾n ®Õn ®é kh«ng thÓ ng¾n
h¬n ®îc n÷a.
Nhng ®ã lµ ®é nµo? Ba, bèn tr¨m tõ lµ giíi h¹n tèi ®a. VËy giíi h¹n
tèi thiÓu cña mét truyÖn cùc ng¾n lµ bao nhiªu tõ? Trªn lý thuyÕt, ngêi ta
cã thÓ ®¸p: mét tõ. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, ngêi ta khã cã hy väng t×m ®îc
mét tõ nµo cã kh¶ n¨ng gîi ra ®îc mét c©u chuyÖn, t¹o nªn ®îc mét kh«ng
khÝ, dùng lªn m«t ý tëng vµ quan träng h¬n hÕt, h×nh thµnh mét c¸i g× cã
chót ý nghÜa thÈm mÜ ®Ó cã thÓ gäi ®îc lµ mét t¸c phÈm v¨n häc. Cã lÏ
ranh giíi tËn cïng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n lµ mét c©u. Nhng c©u còng cã
n¨m, b¶y lo¹i c©u. Trong v¨n ch¬ng hiÖn ®¹i, díi ngßi bót cña kh«ng Ýt nhµ
v¨n cã tªn tuæi, nhiÒu c©u dµi d»ng dÆc trong mét hay hai trang giÊy, nghÜa
lµ b»ng c¶ mét truyÖn thËt ng¾n b×nh thêng. Bëi vËy, c©u trong truyÖn ng¾n
cùc ng¾n ph¶i lµ c©u võa ph¶i. Cµng ng¾n cµng tèt.
§iÒu cÇn lu ý lµ truyÖn cùc ng¾n vµ truyÖn thËt ng¾n, ®¨c biÖt lµ
truyÖn thËt ng¾n, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng g× thËt míi mÎ. C¶ hai thÓ truyÖn
nµy ®Òu dÔ dµng ®îc t×m thÊy trong c¸c truyÖn d©n gian, tõ truyÒn thuyÕt
®Õn cæ tÝch, tiÕu l©m hay ngô ng«n. Trong v¨n häc viÕt còng vËy. Bíc sang
thêi hiÖn ®¹i vµ hËu hiÖn ®¹i, hai thÓ truyÖn nµy cã vÎ nh ngµy cµng ®îc sö
dông réng r·i díi ngßi bót cña nhiÒu t¸c gi¶ tµi hoa. Sè lîng c¸c tuyÓn tËp
truyÖn thËt ng¾n vµ cùc ng¾n ra ®êi ngµy cµng nhiÒu. Tõ kho¶ng gÇn mét
thËp niªn trë l¹i ®©y, m«n “truyÖn thËt ng¾n” vµ “truyÖn ng¾n cùc ng¾n” ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y trong c¸c ch¬ng tr×nh ë nhiÒu ®¹i häc ¢u MÜ. ë trong
níc, cã thêi ngêi ta tæ chøc c¶ mét phong trµo thi ®ua viÕt truyÖn thËt ng¾n
rÇm ré, tõ ®ã, lµm næi bÇt mét sè tªn tuæi viÕt truyÖn ng¾n . Riªng truyÖn
ng¾n cùc ng¾n, xuÊt hiÖn muén h¬n vµ còng hiÕm h¬n. Bëi v× ranh giíi
gi÷a truyÖn ng¾n cùc ng¾n vµ th¬ thËt mê. Nãi chung, ranh giíi gi÷a th¬ vµ
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
18
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
truyÖn ng¾n vèn lóc nµo còng mê: nhiÒu ngêi ®· nghiÖm thÊy truyÖn ng¾n
gÇn víi th¬ h¬n lµ tiÓu thuyÕt: yÕu tè chñ ®¹o trong truyÖn ng¾n, ®Æc biÖt
truyÖn thËt ng¾n, n»m trong kh«ng khÝ truyÖn h¬n lµ b¶n th©n c©u chuyÖn.
TruyÖn cùc ng¾n l¹i cµng gÇn víi th¬ h¬n n÷a. trong truyÖn cùc ng¾n, do lîng ch÷ v« cïng Ýt ái, c©u chuyÖn hay sè phËn vµ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt bÞ
tôt xuèng hµng thø yÕu. Chóng chØ cßn lµ c¸i nÒn ®Ó tõ ®ã truyÖn cùc ng¾n
cßn ®îc gäi lµ truyÖn.ThÕ th«i.ThÕ nhng, ë ®©y, n¶y sinh mét vÊn dÌ kh¸c:
nÕu tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè võa kÓ ®Òu lµ thø yÕu th× yÕu tè chñ ®¹o trong
truyÖn cùc ng¾n lµ g×? Theo t«i, ®ã lµ mét kinh nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ;
vµ sau kinh nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ Êy l¹i lµ mét vÊn ®Ò cã kh¶ n¨ng trë
thµnh mét ¸m ¶nh ®èi víi ngêi ®äc.
Ch¼ng h¹n truyÖn ng¾n cùc ng¾n “Ngêi ®µn bµ khoanh tay mØm cêi”
cña NguyÔn Phan H¸ch (trang 68 s¸ch ®· dÉn). TruyÖn ng¾n cùc ng¾n nµy
cã nhiÒu c©u v¨n ng¾n gän, nân nµ, mît mµ. M«t vµi nÐt vÒ tÝnh c¸ch, sè
phËn ngêi phô n÷ tãc muèi tiªu trong truyÖn ®îc t¸c gi¶ nh¾c ®Õn gièng nh
mét c¸i ph«ng, truyÖn ng¾n cùc ng¾n nµy nªu ra mét vÊn ®Ò lín: T thÕ cña
d©n téc ViÖt Nam sau cuéc chiÕn tranh gay go, khèc liÖt võa qua. §©y míi
lµ nçi ¸m ¶nh lín, ®µo s©u vµo t©m t, vµo nçi kh¾c kho¶i cña mçi mét c¸
nh©n vµ cña toµn thÓ nh©n d©n ViÖt Nam. §ã, c¸i cßn l¹i cuèi cïng cña
truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng ph¶i lµ sè phËn nh©n vËt mµ lµ vÊn ®Ò chñ ®Ò
cña nã th«ng qua sù hÊp dÉn cña c¸ch.
Lµ mét kinh nghiÖm dï thiªn vÒ c¶m xóc hay nhËn thøc, truyÖn ng¾n
cùc ng¾n còng kh¸c h¼n nh÷ng luËn ®Ò mang tÝnh lý thuyÕt. Lµ mét kinh
nghiÖm mang tÝnh thÈm mÜ, truyÖn ng¾n cùc ng¾n cÇn ph¶i...hay.
DÜ nhiªn c¸i hay Êy ph¶i g¾n liÒn v¬i c¸i “ng¾n” vèn lµ yÕu tè t¹o
thµnh b¶n chÊt cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu truyÖn ng¾n
cùc ng¾n mét c¸ch ®Æc biÖt, ng¾n mét c¸ch bÊt b×nh thêng, vµ ng¾n nh mét
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
19
Kho¸ luËn tèt nghiÖp:
§Æc trng cña truyÖn ng¾n cùc ng¾n
sù khiªu khÝch víi c¸i gäi lµ “ ng¾n” trong truyÖn ng¾n hay truyÖn thËt
ng¾n th× sù lùa chon Êy nhÊt ®Þnh ph¶i cã lÝ do. Lý do Êy lµ: Ngêi ta tin b¶n
th©n sù ng¾n gän còng cã thÓ lµ mét nghÖ thuËt. Nãi chung, tõ xa, ngêi ta
®· ®Ò cao sù ng¾n gän trong v¨n häc. Tuy vËy, v¨n häc, dï ng¾n gän, vÉn
chøa ®ùng ®Çy yÕu tè thõa. Ngêi ta tin chÝnh nh÷ng c¸i thõa Êymíi tao
thµnh nghÖ thuËt:®i, kh«ng lµ nghÖ thuËt, móa míi lµ nghÖ thuËt; nãi,
kh«ng ph¶i lµ nghÖ thuËt, h¸t míi lµ nghÖ thuËt. NghÖ thuËt h×nh thµnh tõ
nh÷ng uèn Ðo, nh÷ng ®Èy ®a nh÷ng luyÕn l¸y... rÊt xa nh÷ng nhu cÇu thùc
sù cÇn thiÕt cña sù bµy tá hay th«ng b¸o. Riªng trong c¸c truyÖn ng¾n cùc
ng¾n, c¸c yÕu tè thõa ®Òu bÞ tíc bá gÇn hÕt. NÕu vÝ víi c¸c mãn ¨n, nã lµ
thøc ¨n chØ cã c¸i chø kh«ng cã níc. NÕu vÝ víi vò ®¹o, nã lµ thø vâ ë ®ã
ngêi ta chØ cã ®Êm thËt chø kh«ng ®¬c ®Êm nhø. kh«ng cã vên lîn. Kh«ng
cã móa may. Bëi vËy, trong truyÖn cùc ng¾n kh«ng ph¶i chØ cã tèc ®é
nhanh mµ cßn cÇn m¹nh n÷a. M¹nh ë Ên tîng khi ®äc vµ ë nçi ¸m ¶nh
kh«ng ngu«i sau khi ®äc xong.
Cã thÓ nãi nhanh vµ m¹nh lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thÓ truyÖn
cùc ng¾n. ë c¸c thÓ truyÖn kh¸c, ngßi ta còng cÇn c¸c yÕu tè nhanh vµ
m¹nh, tuy nhiªn, chØ ë thÓ truyÖn ng¾n cùc ng¾n, c¸c yÕu tè Êy míi lµ c¸c
®iÒu kiÖn sèng cßn: cã chóng, cã truyÖn ng¾n cùc ng¾n; kh«ng cã chóng
truyÖn ng¾n cùc ng¾n biÕn mÊt.
Nhanh vµ m¹nh, nhng ph¶i hµm sóc. C¸i hay cña truyÖn ng¾n cùc
ng¾n kh«ng n»m ë chç nã t¶ mµ n»m ë chç nã gîi ra. Mét truyÖn ng¾n cùc
ng¾n hay lµ truyÖn cã søc ng©n vµ vang thËt xa vµ thËt l©u. §äc, ngêi ta bÞ
cuèn hót liÒn. §äc xong, ngêi ta cø bÞ ¸m ¶nh m·i. Qua sù ¸m ¶nh Êy, c©u
chuyÖn tiÕp tôc to¶ s¸ng vµ ph¸t nghÜa. Cã thÓ nãi, gièng nh th¬, ®Æc biÖt
th¬ tù do vµ th¬ v¨n xu«i, truyÖn ng¾n cùc ng¾n kh«ng chÊp nhËn lo¹i ngêi
thô ®éng. Ngêi ®äc kh«ng thÓ tiÕp nhËn truyÖn ng¾n cùc ng¾n mét c¸ch thô
NguyÔn ThÞ Hoµ - K41 E2 – Khoa Ng÷ V¨n
20
- Xem thêm -