Tài liệu đặc điểm tiểu thuyết nguyễn việt hà

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG LÊ KHÁNH HÀ ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60.22.34 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Đà Nẵng - Năm 2011 Công trình ñược hoàn thành tại ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG Người hướng dẫn khoa học: : TS. NGÔ MINH HIỀN Phản biện 1: TS. LÊ THỊ HƯỜNG Phản biện 2: TS. PHAN NGỌC THU Luận văn sẽ ñược bảo vệ trước Hội ñồng chấm Luận văn thạc sĩ Khoa học Xã hội và Nhân văn họp tại Đại học Đà Nẵng vào ngày 30 tháng 12 năm 2011. * Có thể tìm hiểu luận văn tại: - Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng - Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn ñề tài Không thuộc thếế hệ các nhà văn tiên phong trong quá trình ñổi mới nếền văn học sau chiếến tranh như Nguyếễn Minh Châu, Nguyếễn Khải, hay Lê Lựu… nhưng Nguyếễn Việt Hà trong quá trình khám phá, ñổi mới vếề tư duy nghệ thuật tiểu thuyếết của mình ñã ñể lại những dấếu ấến ñộc ñáo. Với quan niệm “văn chương bị lặp lại ñáng sợ như văn chương nhạt nhẽễo”, Nguyếễn Việt Hà ñã không chấếp nhận sự lặp lại trong văn chương. Nhà văn luôn cốế công tìm tòi sáng tạo những thể nghiệm mới, phá bỏ nguyên tăếc hình thức bấết biếến, xây dựng quy luật vận ñộng tự thân của tiểu thuyếết, buộc người ñọc phải suy nghĩ nghiêm túc vếề hiện thực cuộc sốếng giốếng như chính tác giả ñã rấết “nghiêm túc, có bản lĩnh, có trách nhiệm nghếề nghiệp” (Tạ Duy Anh). Nghiên cứu ñếề tài Đặc ñiểm tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, chúng tôi mong muốến khẳng ñịnh thành công của tác giả trong quá trình thể nghiệm tiểu thuyếết trên cả phương diện nội dung và nghệ thuật ñốềng thời, làm nổi bật những ñóng góp của nhà văn trên hành trình tự làm mới mình, ñưa tác phẩm văn chương xích lại gấền hơn với cuộc sốếng. 2. Lịch sử vấn ñề Đã có không ít ý kiếến nhận xét, ñánh giá và phê bình vếề tiểu thuyếết Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn của Nguyếễn Việt Hà. Các công trình này ñã quan tâm ñếến nội dung và chủ ñếề của tác phẩm cũng như khám phá một sốế nét ñộc ñáo trên bình diện nghệ thuật. Một sốế tác giả như Nguyếễn Huy Thiệp trong Khải huyếền muộn cảm hứng và những dấếu hiệu của hình thức nghệ thuật ñương ñại trong tiểu thuyếết [57], Phùng Gia Thếế trong Tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà và thi pháp hậu hiện ñại [56] ñã nhận ñịnh vếề sự chốềng chéo thời gian và việc “chơi cùng cái hốễn loạn” của cuộc sốếng, mô hình cấếu trúc tác phẩm ñộc ñáo, cũng như nghệ thuật nghịch dị và giếễu nhại… trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà. Nguyếễn Chí Hoan trong “Khải Huyếền muộn”, cuốến tiểu thuyếết vếề chính nó, khi xem xét cấếu trúc của tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà ñã ñánh giá: “cái hiệu quả ñáng kể nhấết của cấếu trúc các nhân vật phân thân trong cuốến tiểu thuyếết này chính là ở chốễ nó ñã tạo ra một kiểu không gian ảo. Chúng tôi vay mượn khái niệm “không gian ảo” công nghệ 3D ñể ñưa ra một hình dung vếề ñặc thù cấếu trúc của tiểu thuyếết Khải huyếền muộn” [24]. Nhà nghiên cứu Hoàng Ngọc Hiếến trong bài viếết Đọc “Cơ hội của chúa” của Nguyếễn Việt Hà ñã có những ñánh giá khá toàn diện từ những vấến ñếề khái quát vếề “những gì thực sự ñương diếễn ra trong xã hội ta thời kỳ ñổi mới”, những mấễu nhân vật xuấết hiện trong tiểu thuyếết, ñếến những chủ ñếề văn hóa tôn giáo, và một sốế ñặc ñiểm vếề nghệ thuật tự sự [23, tr.255]. Khi nói vếề Tự sự trong Cơ hội của chúa - cách tân và giới hạn, Trấền Văn Toàn ñã tìm hiểu khái lược phương thức tự sự của Nguyếễn Việt Hà trong tiểu thuyếết Cơ hội của chúa, từ mô hình tiểu thuyếết ñếến ñiểm nhìn trấền thuật, giọng ñiệu, qua ñó có những ñánh giá nhận ñịnh những thành công của tác giả trong tư duy tiểu thuyếết [44, tr.422]. Một sốế công trình khác ñã tập trung nghiên cứu tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà trong tương quan vận ñộng, phát triển của tiểu thuyếết Việt Nam ñương ñại. Ở Một sốế khuynh hướng tiểu thuyếết ở nước ta từ thời ñiểm ñổi mới ñếến nay và công trình Văn xuôi Việt Nam 1975 - 1995 Những ñổi mới cơ bản, PGS. TS Nguyếễn Thị Bình khi tìm hiểu ñặc ñiểm chung của nếền tiểu thuyếết Việt Nam sau chiếến tranh có ñếề cập ñếến tác giả Nguyếễn Việt Hà, tuy nhiên chưa ñi vào nghiên cứu chuyên sâu vếề tiểu thuyếết nhà văn này. Tác giả Đoàn Cấềm Thi trong Cơ hội của Chúa: từ nhật ký ñếến hậu trường văn học [58] có nhận xét răềng sức hấếp dấễn của tiểu thuyếết Cơ hội của chúa không dừng lại ở sự phong phú của các chủ ñếề vếề tình yêu, tình bạn, tình anh em, các lĩnh vực như tôn giáo, chính trị, kinh tếế văn hóa... mà còn ở sự thể nghiệm nghệ thuật ñộc ñáo ở cái tôi ña dạng với lốếi kể chuyện ở ngôi thứ ba, thể loại tự sự ở ngôi thứ nhấết, văn nhái, truyện lốềng truyện, tiểu luận. Trong sự nhìn nhận tương quan với một sốế tiểu thuyếết của các nhà văn như Bảo Ninh, Trấền Vũ, Tạ Duy Anh,Thuận, Nguyếễn Bình Phương, Đoàn Cấềm Thi khẳng ñịnh chủ ñếề văn học viếết vếề văn học, ñã ñang và sẽễ tiếếp tục ám ảnh Nguyếễn Việt Hà. Ở bài viếết Nghệ thuật tổ chức ñiểm nhìn trong tiểu thuyếết Việt Nam thời kì ñổi mới tác giả Mai Hải Oanh, ñăng trên tạp chí Nghiên cứu văn học, sốế 10, năm 2007 lại ñếề cập ñếến hiện tượng “gấếp bội ñiểm nhìn” trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, ở ñó một nhân vật ñược nhìn cùng lúc với nhiếều ñiểm nhìn khác nhau, và kỹễ thuật lốềng tiểu thuyếết với kếết cấếu ñộc ñáo. Trong Khuynh hướng lạ hóa trong tiểu thuyếết, truyện ngăến Việt Nam ñương ñại - một sốế bình diện tiêu biểu [54], tác giả Nguyếễn Thành có ñếề cập ñếến kếết cấếu tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà theo lốếi truyện lốềng truyện và sự tổng hợp thể loại. Đốễ Ngọc Thạch trong tiểu luận Vài ñặc ñiểm văn xuôi hiện ñại [51] lại xem tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà là cái nhìn vếề một ñời sốếng hốễn loạn, ñổ vỡ, với sự thay ñổi ñiểm nhìn và ngôi kể liên tục, tính phân mảnh của chủ thể, biếến tiểu thuyếết thành một trò chơi ngôn từ. Tác giả “xem ñời sốếng như một sự hốễn loạn, như những mảnh vỡ, tâm thếế hốề nghi tốền tại, ñánh mấết lý tưởng, loay hoay vô hướng, cõi nhân sinh thiếếu văếng tính người, nhà văn bấết lực, không ñi tìm chân lý, trật tự cho ñời sốếng nữa, mà “chơi” cùng nó”. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu vếề tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà vấễn chỉ dừng lại ở những nhận ñịnh, ñánh giá mang tính khái quát. Chưa có công trình nào nghiên cứu ñấềy ñủ vếề ñặc ñiểm nội dung và nghệ thuật tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà. Chính vì thếế, trong công trình nghiên cứu này, chúng tôi không chỉ làm rõ ñặc ñiểm tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà mà thông qua ñó góp phấền hiểu rõ sự vận ñộng và những ñóng góp của tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà ñốếi với sự phát triển chung của tiểu thuyếết Việt Nam ñương ñại. 3. Đối tượng và giới hạn vấn ñề nghiên cứu 3.1 Đốếi tượng nghiên cứu: Tiểu thuyếết Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn. 3.2 Phạm vi nghiên cứu: Các vấến ñếề liên quan ñếến ñặc ñiểm nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong công trình này, chúng tôi ñã sử dụng phương pháp: - Phương pháp hệ thốếng - cấếu trúc - Phương pháp so sánh - Phương pháp thốếng kê - Phương pháp phân tích - tổng hợp 5. Đóng góp của luận văn Thông qua việc nghiên cứu các ñặc ñiểm tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, chúng tôi muốến khám phá ở chiếều sâu những vấến ñếề nội dung và nghệ thuật trong các tiểu thuyếết của nhà văn này, cung cấếp một cái nhìn hệ thốếng, khoa học vếề các tác phẩm của nhà văn ñốềng thời góp thêm một tiếếng nói khẳng ñịnh vị trí của Nguyếễn Việt Hà trong nếền tiểu thuyếết Việt Nam ñương ñại. 6. Cấu trúc luận văn Ngoài phấền Mở ñấều, Kếết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn gốềm 3 chương: Chương 1: Tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà trong sự vận ñộng của tiểu thuyếết Việt Nam ñương ñại Chương 2: Thếế giới nhân vật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà Chương 3: Biểu hiện nghệ thuật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà Chương 1 TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ TRONG SỰ VẬN ĐỘNG CỦA TIỂU THUYẾT VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI 1.1. Con ñường ñến với tiểu thuyết và quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Việt Hà 1.1.1. Con ñường ñếến với tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà sinh ngày 12 - 7 – 1962. Tác giả nhận mình là người công giáo. Sau khi tốết nghiệp ñại học kinh tếế, Nguyếễn Việt Hà làm việc cho một ngân hàng nhưng không lâu sau ông quyếết ñịnh trở thành nhà văn. Ngoài tiểu thuyếết, tác giả còn viếết truyện ngăến và tiểu luận cho các báo và tạp chí. Tiểu thuyếết ñấều tay của Nguyếễn Việt Hà Cơ hội của Chúa ñược in năm 1999, xuấết hiện ốền ào trên văn ñàn, mang chút “hương vị tai tiếếng”. Tập truyện Của rơi (2004) cũng gặt hái nhiếều thành công. Năm 2005, tác giả xuấết bản tiểu thuyếết Khải huyếền muộn. Ngoài ra Nguyếễn Việt Hà còn là tác giả của các tạp văn Nhà văn thì chơi với ai, Mặt của ñàn ông, Đàn bà uốếng rượu. Nguyếễn Việt Hà xem viếết văn là ñam mê của mình và ñó là công việc cấền tới sự sáng tạo. Nổi bật với giọng văn tưng tửng, thách thức, kếết hợp với lốếi dấễn truyện ñộc ñáo, các tác phẩm của nhà văn ñã thu hút không ít ñộc giả. 1.1. 2. Quan niệm nghệ thuật vếề con người Tìm hiểu hai tiểu thuyếết Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn của Nguyếễn Việt Hà, có thể thấếy sự nhấết quán trong quan niệm nghệ thuật vếề con người của tác giả. Ở tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, các nhân vật chính ñếều mang những khát vọng trong sạch và rấết thiêng liêng nhưng lại dấền bị dung tục hóa, bị bào mòn trong cuộc sốếng ñời thường. Tuy nhiên ở họ luôn tốền tại “chút gì ñó của những day dứt, trăn trở”. Điểm ñặc biệt ở Nguyếễn Việt Hà là nhà văn còn nhận thấếy phấền dôi ra của tính cách người, phấền chi phốếi nhiếều hơn ñếến cuộc sốếng của mốễi người, ñể rốềi ngay trước mọi va ñập của cuộc sốếng, “nhân cách” có thể bị méo mó, biếến dạng nhưng tận sâu thẳm tâm hốền nhân vật, vấễn là cuộc ñấếu tranh không ngừng nghỉ hướng ñếến sự “trong trẻo” và thiên lương. Có thể thấếy trong quan niệm vếề con người của Nguyếễn Việt Hà tốền tại cả những con người thuấền thiện và những con người thuấền ác. Đây là ñiểm khá thú vị trong hành trình phát giác chiếều sâu, chiếều xa, chiếều lẩn khuấết trong tâm hốền con người của nhà văn. 1.2. Tiểu thuyết Nguyễn Việt Hà trong sự ảnh hưởng của các lý thuyết văn chương hiện ñại 1.2.1. Ánh sáng Phân tâm học Với Nguyếễn Việt Hà, viếết văn là sự giải thoát, nhưng phải là sự giải thoát cho con người bên trong người nghệ sĩ. Không dừng lại ở vấến ñếề này, tác giả còn nhấến mạnh ñếến hành trình sáng tạo, ñó là con ñường nhiếều vấết vả, nhưng cũng rấết thú vị. Có thể dếễ dàng băết gặp trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà kiểu khai thác “cá nhân hóa tâm hốền” con người. Tác giả ñã ứng dụng sáng tạo lý thuyếết Phân tâm học của Freud bao gốềm các yếếu tốế vếề sáng tạo nghệ thuật, những giấếc mơ, tính dục, bạo lực... trong quá trình xây dựng chiếều sâu tâm lý nhân vật. 1.2.2. Săếc màu Hậu hiện ñại Rấết dếễ nhận thấếy là tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà mang ñậm dấếu ấến tiểu thuyếết Hậu hiện ñại. Ảnh hưởng lý thuyếết Hậu hiện ñại, cái tôi nhân vật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà thường ñược thiếết lập lại như là một “cái tôi ngoại biên, tan biếến, phi trung tâm”. Và khi thực tại trong một thếế giới bấết ñịnh, không có mấễu hình lý tưởng và trường cửu ñể hướng ñếến, con người buộc phải bước vào những cuộc phiêu lưu mới. Vì thếế, các nhân vật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà luôn phải phiêu lưu trên hành trình kiếếm tìm giá trị trong sự va ñập không ngừng với cuộc sốếng. Họ có thể ñánh mấết chính bản thân mình lúc nào không hay biếết. Trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà, từ kịch, nhật ký, thư ñếến những kiếến thức phức tạp và chuyên biệt của Thiếền, những mảnh tin tức vặt, chuyện khiêu dâm, chuyện tiếếu lâm… ñếều ñược sử dụng như chấết liệu tạo nên tác phẩm. Một sốế ñặc trưng khác như sự phá vỡ trật tự thời gian hay sử dụng lốếi nhại văn… cũng ñược nhà văn Nguyếễn Việt Hà vận dụng ñể xây dựng tác phẩm của mình. Nhà văn không chỉ xáo trộn trật tự thời gian của quá khứ mà còn làm sai lệch thời gian hiện tại khiếến sự mạch lạc theo tuyếến tính của tự sự bị rốếi loạn. Bên cạnh ñó, lốếi nhại văn giúp Nguyếễn Việt Hà có thể tạo ra ñược những khoảng trốếng, ñể ngỏ nhiếều khả năng suy luận ñưa người ñọc vào “mê lộ mênh mông những tấềng ý nghĩa”. Ngoài ra sự hoài nghi, tư tưởng cơ bản của văn chương Hậu hiện ñại còn ñược Nguyếễn Việt Hà thể hiện một cách rốết ráo, nhấết là ñốếi với ngôn ngữ. Điếều này ñã phá tính nhân quả, nội dung và hình thức của tác phẩm. 10 Chương 2 THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ 2.1. Con người ñổ vỡ niềm tin 2.1.1. Bấết lực và chấếp nhận thực tại Trong hai tiểu thuyếết Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn của Nguyếễn Việt Hà có tới 12 lấền xuấết hiện từ “bấết lực” và 32 từ “chấếp nhận” xoay quanh các nhân vật chính. Họ bấết lực trong cuộc vật lộn với cái tôi cá nhân, loay hoay trong câu hỏi mình ñang sốếng hay chỉ ñang tốền tại? Bơ vơ trong cõi nhân sinh “quá là nhiếều người ác, quá là nhiếều việc ác”, tâm hốền con người trở nên trốếng rốễng, bải hoải vô ñịnh, vô hướng và sâu xa hơn nữa là vô nghĩa lý. Với các nhân vật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, khi cuộc kiếếm tìm sự thanh thản nơi tâm hốền của con người trở thành ẩn sốế, thì ngay cả niếềm tin tôn giáo, thứ cứu rốễi con người dường như ngày một trở nên mơ hốề hơn. Cuộc sốếng hốếi hả, phức tạp tạo cho con người nhiếều sức ép. Trong ngập chìm buốền chán, cách mà con người trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà lựa chọn ñể giải tỏa chỉ có thể là ăn nhậu, uốếng bia rượu, tụ tập vui triếền miên và trút giận lên người thân, ñốềng nghiệp… Hiện trạng này kéo dài, nặng nếề, khiếến con người dấền chìm vào sự cô ñơn, tinh thấền bị bào mòn bởi dục vọng vật chấết. Đổ vỡ niếềm tin, bấết lực trước thực tại, con người không cân băềng ñược ñời sốếng tinh thấền, chấếp nhận tham dự vào trò chơi cuộc sốếng với luật chơi nghiệt ngã là sự cào băềng cảm xúc. 2.1.2. Hoang mang vếề tương lai Trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà, các nhân vật thường rơi vào vòng luẩn quẩn không biếết mình sẽễ ñược dấễn tới ñâu. Họ trăn trở với những câu hỏi vếề kiếếp người mà không tìm ñược câu trả lời ñích ñáng vếề ý nghĩa sự tốền tại và làm thếế nào ñể vượt qua ñược những nốễi ñau khổ. Các nhân vật cứ quẩn quanh trong tâm trạng của những con người bấết ñộng như thếế, ngày này qua ngày khác, họ hoang mang ñi vào một tương lai bấết ñịnh. Ở tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, chúng ta có thể băết gặp sự trăn trở và day dứt của những con người mang trong mình khát vọng và niếềm tin nhưng ngày một trở nên tấềm thường trong kiếếp “sốếng mòn”. Với họ, cuộc sốếng là tập hợp của những mâu thuấễn: thiện - ác, sinh - tử, sướng - khổ… Hiện tại là thếế, và tương lai cũng sẽễ như vậy. Làm gì có khái niệm ngày mai khi tương lai cũng là diếễn lại quá khứ. Để rốềi con người “bải hoải bàng hoàng bốếi rốếi bừng tỉnh, chợt nhiên thấếy mình trốếng rốễng vô nghĩa. Mà vô nghĩa nhấết là thấếy cuộc ñời nhạt nhẽễo của mình cũng có một ý nghĩa. Đó là khi sốếng gấền hếết với nó thì mới biếết nó vô nghĩa ñếến chừng nào”. 2.2. Con người suy tư và khát vọng 2.2.1. Vếề văn chương Sáng tạo nghệ thuật trước hếết là một phương tiện giải thoát, nó giúp cho người viếết có thể xây dựng thếế giới tưởng tượng, qua ñó thỏa mãn khát vọng của riêng mình. Nguyếễn Việt Hà luôn kiên ñịnh trên con ñường ñi của mình với quan niệm “Khoa học hay văn học nói riêng, cũng như những nghệ phẩm có tính nghệ thuật thuấền tuý nói chung không nhấết thiếết phải phổ cập. Đã là nhận thức chủ quan thì bấết chấếp những cái nhìn khách quan. Mọi sự ưu tú ñếều mang sốế ít, sốế ñông chỉ có vai trò khi cái quá trình nào ñó ñã hoàn thiện hoặc ñã ñếến ñiểm dừng” (Khải huyếền muộn). Vì thếế, việc sáng tạo phải mang tính cá nhân, bộc lộ khả năng sáng tạo của mình hơn là ñi hướng dấễn người ñọc. Trong quan niệm của Nguyếễn Việt Hà, bản chấết của văn học là sáng tạo nên hoạt ñộng viếết văn của các nhân vật không chỉ ñơn thuấền là ñể giải tỏa mà ñây thực sự còn là công việc sáng tạo của người nghệ sĩ có ý thức nghếề nghiệp. Nhà văn không có quyếền biếết trước hếết tấết cả suy nghĩ, hành ñộng của nhân vật. Mốễi trang viếết mới luôn tiếềm ẩn những bấết trăếc không ñoán ñịnh ñược. Một khi quan hệ nhà văn và ñộc giả thoát ly khỏi quan niệm một chiếều, Nguyếễn Việt Hà dành nhiếều khoảng trốếng cho bạn ñọc tham gia như những người ñốềng sáng tạo ñể tác phẩm ñi trọn chặng hành trình của nó. Với lốếi viếết hư cấếu lốềng trong hư cấếu, Nguyếễn Việt Hà ñã khiếến cho văn học và ñời sốếng nhiếều lúc nhập nhăềng nhau. Nhưng tác giả quan niệm, trí tưởng tượng phong phú của nhà văn là trí tưởng tượng chăếp cánh cho hiện thực chứ không phải bóp méo hay tô hốềng hiện thực. Thông qua việc xây dựng nhân vật nhà văn, Nguyếễn Việt Hà bày tỏ quan niệm của mình vếề văn chương nghệ thuật và người viếết văn. Với Nguyếễn Việt Hà, ñể trở thành nhà văn, người viếết trước hếết phải giải quyếết ñược những vấến ñếề của chính mình. Bởi nhà văn là một người bình thường, với những khát vọng, những ám ảnh, thăng hoa và hai mặt tốết, xấếu cùng song song tốền tại. Con ñường của một nhà văn là rấết ngăến nhưng con ñường của sự sáng tạo lại rấết dài, con ñường này có lúc nhà văn sẽễ ñốềng hành cùng tác phẩm, con ñường này có lúc nhà văn sẽễ ñốềng hành cùng tác phẩm, nhưng có lúc tác phẩm tự ñi một mình. Vấến ñếề là trên con ñường ấếy, tác phẩm phải chứa ñựng những ý thức trăn trở của nhà văn vếề trách nhiệm của người cấềm bút. 2.2.2. Vếề con người và cuộc ñời Hoàn cảnh có thể làm con người thay ñổi, ñúng hơn có thể gây ra sự biếến dạng cho phấền nhân cách của con người, ñể rốềi phấền tốết phấền xấếu trong mốễi cá thể cứ quay cuốềng vật lộn dấễm ñạp nhau. Đó chính là chiếều xoay của cuộc sốếng. Trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, ñể ñạt ñược những dục vọng và khát vọng của mình, con người có thể ñốếi xử với nhau một cách tàn nhấễn. Họ trở nên nhỏ bé, tấềm thường hơn trong kiếếp “sốếng mòn” của mình. Nhưng mặc dù phải sốếng trong một thực tại nghiệt ngã với xấếu, ác, tàn nhấễn trong cái “nhe răng” giữa người với người, Nguyếễn Việt Hà cũng như các nhân vật của mình vấễn hiểu ñược giá trị của niếềm tin. Với họ, sự tha thứ, ân hận, sám hốếi, vấễn là những chiếều kích của những giá trị nhân bản trong con người. Bởi có một tòa án tự vấến luôn tốền tại trong mốễi bản thể con người, tiếềm tàng khả năng gây ra tâm bệnh. Mốễi trang viếết của Nguyếễn Việt Hà lấếp lánh sự tin tưởng, niếềm hi vọng vào cái ñẹp và thiên lương, “răềng tấết cả những người thiện lương ñếều có thể măếc lốễi lấềm, nhưng không bao giờ rơi vào sự quay quăết ñểu giả ñê tiện” (Cơ hội của chúa). Chính vì thếế các nhân vật trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà có thể có lúc bấết lực, vô ñịnh hướng, bỏ mặc ngày mai, nhưng sâu thẳm tận bên trong họ, người ñọc vấễn nhận thấếy sự ñấếu tranh không ngừng. Nguyếễn Việt Hà ñã vượt xa suy nghiệm vếề tính người ñể nhấến mạnh ñếến vấến ñếề cách sốếng, cách lựa chọn, và chấếp nhận của mốễi người trước những vấến ñếề của cuộc sốếng. Với nhà văn, ñó mới là ñiếều quan trọng. Chương 3 BIỂU HIỆN NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ 3.1. Kết cấu 3.1.1. Kếết cấếu “Phép ñốềng hiện” Sử dụng phép ñốềng hiện như một nghệ thuật kếết kấếu tác phẩm, Nguyếễn Việt Hà ñã tạo nên trong tiểu thuyếết của mình những khoảng trốếng, qua ñó mở ra những trường liên tưởng từ ñộc giả. Trong các trường liên tưởng ñó, có khi thấếy tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà ñược kếết cấếu theo kiểu kính vạn hoa, một cuộc chơi cùng sự hốễn loạn, phức tạp chốềng chéo giữa quá khứ, hiện tại nhưng có khi lại thấếy tác phẩm có kếết cấếu như một ngôi sao mà năm nhân vật có ngôi trấền thuật ña dạng (viếết nhật ký hoặc viếết thư) là Hoàng, Nhã, Thủy, Tâm, Bình sẽễ là năm ñỉnh của ngôi sao, 5 ñỉnh này tạo thành một khoảng giữa là câu chuyện chung của 5 người, nhưng mốễi người sẽễ có một không gian riêng... Kiểu kếết cấếu “Phép ñốềng hiện” ñược Nguyếễn Việt Hà sử dụng như là một trong những kỹễ thuật có thể giúp cho hiện thực ñược miêu tả một cách khách quan và ña chiếều hơn. Nó khiếến thếế giới tiếềm thức và ý thức trong Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn cứ ñan xen nhau. Kỹễ thuật này góp phấền tạo ra những khoảng trốếng băềng sự “mờ hóa” buộc người ñọc phải tham gia vào quá trình sáng tạo như một tiếến trình tự sự. Kếết cấếu “Phép ñốềng hiện” còn ñược Nguyếễn Việt Hà tạo ra băềng sự dịch chuyển các ñiểm nhìn giúp cho tác giả có những cách nhìn sâu săếc hơn vếề những vấến ñếề của con người, cuộc sốếng ñốềng thời giúp cho người ñọc có thể khám phá không chỉ ở bếề ngoài mà còn tận bếề sâu tâm hốền bên trong mốễi con người. 3.1.2. Kếết cấếu vòng tròn và kếết cấếu “truyện trong truyện” Trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà, các nhân vật lấền lượt xưng tôi kể những câu chuyện của mình, với những vai trấền thuật ñược dịch chuyển. Trong tiểu thuyếết Cơ hội của chúa, cấếu trúc vòng tròn ñược thể hiện qua sự dịch chuyển ngôi trấền thuật. Cách tua lại câu chuyện qua ngôi kể của người khác là một ñiểm thú vị. Chuyện ñược ñếề cập ñếến không chỉ qua ký ức nhớ hay bị nhớ của cái tôi mà còn thông qua lăng kính của người khác. Những bức tranh nhỏ với gam màu riêng ñược gò lại với nhau, nhưng cũng có thể tách ra ñộc lập phát triển thành những câu chuyện riêng. Sang tiểu thuyếết Khải huyếền muộn, kỹễ thuật kếết cấếu truyện trong truyện ñược tác giả sử dụng ñể cho câu chuyện tự kể nó ñược tạo ra như thếế nào. Chủ thể sáng tạo và con ñường sáng tạo cùng xuấết hiện. Câu chuyện của hiện tại và quá khứ cứ cùng song song tốền tại trong tác phẩm, phát triển theo dòng chảy tâm lý nhân vật, ñể theo ñó hai câu chuyện ñược trấền thuật một cách ñốềng thời. Văn bản, vì thếế, bao quát nhiếều cuộc ñời, nhiếều sốế phận con người, cả trong quá khứ và hiện tại. 3.2.Môtíp giấc mơ Trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà, tác giả ñã ñể các nhân vật kể nhiếều vếề những giấếc mơ của mình và xem ñó như một liếều thuốếc tinh thấền “có khả năng huyếền diệu lập lại sự quân bình của toàn thể”. Nguyếễn Việt Hà ñã sử dụng mô típ giấếc mơ như một việc giải tỏa ẩn ức trong chiếều sâu tâm thức của các nhân vật. Từ ñó vẽễ lên khuôn mặt khác của hiện thực, những vùng mờ của tâm hốền và cũng là những vấến ñếề ñấềy gai góc của cuộc sốếng. Cùng với mô típ giấếc mơ và nhiếều hệ ký hiệu mang tính biểu tượng, Nguyếễn Việt Hà ñã khai lộ thếế giới vô thức, bếề sâu tâm linh của con người làm hiện lên trong tác phẩm của mình những cá thể ñấềy phức tạp, ña chiếều và ñấềy ăếp mâu thuấễn ngay với chính bản thân mình. Cuộc sốếng hiện lên trong giấếc mơ không ñơn thuấền là sự sao chụp thếế giới bên ngoài của nhà văn mà là một mô thức phản ánh cuộc sốếng, những vấến ñếề giàu ý nghĩa ñược tác giả cốế công tạo dựng. Bởi dù giấếc mơ là thếế giới vô thức, nhưng dưới góc nhìn của phân tâm học thì không hếề viển vông phi thực tếế mà nó cấết lên tiếếng nói cho tâm linh, cho khát vọng của con người. 3.3. Ngôn ngữ và giọng ñiệu 3.3.1. Ngôn ngữ mang nhãn quan hiện thực - ñời thường Trong tiểu thuyếết của mình, Nguyếễn Việt Hà ñã gây ấến tượng băềng thứ ngôn ngữ “cởi mở và hội nhập rấết hiện ñại” qua cách diếễn ñạt có phấền tưng tửng, bấết cấền, nhưng cũng giàu cảm xúc như những khoảng lặng của tâm hốền. Trong những trang văn của Nguyếễn Việt Hà, hiện thực thường ñược khăếc họa băềng thứ ngôn ngữ bấết cấền cụt lủn, láo nháo theo kiểu rấết ñời. Thứ ngôn ngữ này xuấết hiện trong những cuộc vui nhảy ñấềm, uốếng rượu của giới trẻ, hay của những công chức trước sự “xâm thực” của lốếi sốếng hiện ñại. Nguyếễn Việt Hà ñã tận dụng ưu thếế của ngôn ngữ tả kếết hợp với ngôn ngữ kể, một mặt ñể khăếc họa hiện thực cuộc sốếng ñang hiện lên như một mê cung chứa ñấềy mâu thuấễn, mặt khác, thông qua ñó, gửi găếm những chiêm nghiệm vếề cuộc ñời và con người của mình. Sự xuấết hiện với tấền suấết cao những ngôn từ của xã hội hiện ñại, ngôn ngữ chợ búa, những câu nói tục, chửi thếề, những ngôn ngữ mới ñược giới trẻ ưa dùng trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà không chỉ mang lại những hiệu ứng nghệ thuật ñáng kể mà còn làm “gia tăng tính tốếc ñộ và khả năng biểu ñạt tư duy trừu tượng của nó” (Phạm Thị Hoài). 3.3.2. Đa dạng vếề giọng ñiệu Trong Cơ hội của chúa và Khải huyếền muộn của Nguyếễn Việt Hà tốền tại nhiếều chấết giọng khác nhau. Có giọng trung tính, giọng cảm xúc, giọng thâm trấềm ñậm màu săếc triếết lý và ñặc biệt là giọng giếễu nhại, cái làm nên ñặc săếc trong tiểu thuyếết của tác giả. Trong sự cốế găếng “nốễ lực kéo văn chương lại gấền với cuộc sốếng”, Nguyếễn Việt Hà ñã sử dụng giọng giếễu nhại, hài hước ñể bóc trấền những ñiếều kệch cỡm, xấếu xa trong xã hội, làm rõ những mâu thuấễn ñã và ñang nãy sinh trong ñời sốếng hiện thực. Bên cạnh ñó, các săếc thái cay nghiệt, chua chát, thâm trấềm và triếết lý trong giọng ñiệu tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà cũng tạo ra nhiếều ám ảnh cho người ñọc vếề bi kịch của những người ñang sốếng mà tưởng như mình không ñược sốếng, cô ñơn, mấết phương hướng giữa cuộc ñời. Đặc biệt trong tiểu thuyếết Cơ hội của chúa ta còn thấếy có ñoạn nhại giọng văn của các văn bản thiếền truyện thời Lý Trấền. Cách nhại này sử dụng tiếếng cười và khai thác cả chức năng trí tuệ. Người ñọc cấền phải hiểu mới có thể thấếy dụng ý của tác giả và nhận thức thêm ñược vấến ñếề. Giọng ñiệu nghệ thuật trong tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà ñược xây dựng từ biện pháp giếễu nhại với văn phong hóm hỉnh còn ñể ngỏ nhiếều khả năng suy luận, với cái nhìn mang tính gợi mở hơn là sự áp ñặt. KẾT LUẬN Văn học, suy cho cùng là hành trình khám phá con người trên nhiếều bình diện, nhăềm hướng con người ñếến những chuẩn mực văn hóa. Đây chính là ñiểm khởi ñấều và cũng là ñích ñếến của nghệ thuật chân chính. Trên quan niệm nghệ thuật vếề con người với sự ñan xen thiện ác, Nguyếễn Việt Hà ñã xây dựng những hình ảnh con người như một thực thể phức tạp. Đó là con người ña chiếều trong thời gian một chiếều và không gian ba chiếều. Họ hoàn toàn có thể thay ñổi và trở nên xấếu xí, góc cạnh hơn trước những cám dốễ. Bởi sức mạnh của ñốềng tiếền ñã và ñang len lỏi vào tấết cả những giá trị của cuộc sốếng. Theo thời gian những lý tưởng ñẹp của con người bị bào mòn. Tuy nhiên, ñã là con người thì không ai hoàn hảo cả, con người có quyếền ñược phép sai lấềm. Tác giả tin răềng, tận trong sâu thẳm tâm hốền của con người luôn là cuộc ñấếu tranh không ngừng nghĩ hướng ñếến sự “trong trẻo”. Nơi những trăn trở và day dứt của con người luôn là sự cứu cánh cho những thiên lương. Không có một hiện thực nào chung cho tấết cả. Vì thếế, nhà văn phải sáng tạo và không ngừng sáng tạo. Với ý thức lao ñộng nghệ thuật nghiêm túc, những thể nghiệm trong tiểu thuyếết của Nguyếễn Việt Hà ñã có những thành công nhấết ñịnh. Việc vận dụng kỹễ thuật ñốềng hiện với các biện pháp ñảo ngược và xen kẽễ dòng thời gian, dịch chuyển ñiểm nhìn trấền thuật và ngôi trấền thuật tạo nên lốếi kếết cấếu vòng tròn và kếết cấếu “tiểu thuyếết trong tiểu thuyếết” ñã giúp tác giả có thể khai thác hiện thực cuộc sốếng ña chiếều hơn. Đốềng thời, nó cũng góp phấền tạo ra những khoảng trốếng trong tác phẩm, trao cho ñộc giả quyếền suy nghĩ và sáng tạo theo cách của chính mình. Tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà có sự kếết hợp tinh tếế giữa ngôn ngữ kể và ngôn ngữ tả. Điếều này góp phấền làm cho tác phẩm có thể chuyển tải cuộc sốếng nhanh và nhiếều thông tin hơn. Ngôn ngữ tiểu thuyếết Nguyếễn Việt Hà mang nhãn quan hiện thực ñời thường với dài ñặc ngôn từ hiện ñại, những câu nói tục, chửi thếề, những thứ ngôn ngữ mới ñược giới trẻ ưa dùng… Việc kếết hợp ngôn ngữ ña dạng với sự phong phú của giọng châm biếếm, giọng hài hước, tưng tửng bấết cấền, giọng phê phán, giếễu nhại… khiếến tác giả có ñiếều kiện xoáy sâu hơn vào hiện thực, khai thác ñược sự ña dạng trong diếễn biếến trạng thái tâm lý nhân vật, làm cho văn học gấền với cuộc sốếng hơn. Sự thành công của Nguyếễn Việt Hà trong việc nhại giọng văn của văn bản thiếền truyện thời Lý Trấền, qua ñó khẳng ñịnh “Con người muốến tự tại trước cuộc sốếng thì phải sốếng ngay trong lòng thực tại mấều nhiệm của chính mình”, chứ không phải bám vào mớ lý thuyếết “bòng bong” ñấềy mâu thuấễn ñã không chỉ khai thác ñược chức năng trí tuệ và tiếếng cười mà còn bỏ ngỏ những khả năng suy luận, làm cho tác phẩm tăng tính gợi mở hơn là áp ñặt. Là một “thể loại chưa ñông cứng”, tiểu thuyếết Việt Nam ñương ñại ñã và ñang có những thể nghiệm mới từ quan niệm nghệ thuật vếề con người ñếến phương thức thể hiện, từ chức năng của văn học ñếến tư cách người nghệ sĩ và trên cả những bình diện vếề nghệ thuật tự sự. Cùng với hướng vận ñộng mới này, với quan niệm “văn chương bị lặp lại ñáng sợ như văn chương nhạt nhẽễo” và ý thức lao ñộng nghệ thuật “nghiêm túc và có bản lĩnh”, không ngừng tìm tòi, sáng tạo, Nguyếễn Việt Hà ñã tạo ñược dấếu ấến riêng trong quá trình làm biếến ñổi tiểu thuyếết ñáp ứng những “nhu cấều thời ñại” trên con ñường khám phá hiện thực và con người.