Tài liệu đặc điểm nghệ thuật tiểu thuyết của phú đức

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRẦN THỊ HUỆ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TIỂU THUYẾT CỦA PHÚ ĐỨC Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60.22.34 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Đà Nẵng - Năm 2011 Công trình ñược hoàn thành tại ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG Người hướng dẫn khoa học: TS. TÔN THẤT DỤNG Phản biện 1: PGS.TS. NGUYỄN PHONG NAM Phản biện 2: TS. BÙI THANH TRUYỀN Luận văn ñược bảo vệ trước Hội ñồng chấm Luận văn thạc sĩ Khoa học Xã hội và Nhân văn họp tại Đại học Đà Nẵng vào ngày 20 tháng 8 năm 2011 * Có thể tìm hiểu luận văn tại: - Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng - Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng. MỞ ĐẦU 1. Lý do, mục ñích chọn ñề tài Trong những năm cuối thế kỷ XIX ñầu thế kỷ XX, văn xuôi Nam Bộ hình thành và phát triển mạnh mẽ. Thể loại chiếm ưu thế lúc bấy giờ là tiểu thuyết. Tiểu thuyết trở thành “ñặc sản” ñược nhiều người ưa chuộng. Nắm bắt ñược thị hiếu của người ñọc, các nhà văn ñã không ngừng sáng tạo và thử nghiệm những “kĩ xảo” tiểu thuyết với các màu sắc khác nhau, trong số ñó có nhà văn Phú Đức. Phú Đức là nhà văn có nhiều thử nghiệm ở thể loại tiểu thuyết vào những năm 20 của thế kỷ XX. Tiểu thuyết của ông bao gồm tiểu thuyết tâm lý, nghĩa hiệp, kỳ tình, trinh thám… Ông miệt mài sáng tác trong một thời gian dài với hơn 70 tác phẩm. Tuy nhiên, thực tế nhà văn Phú Đức và các tác phẩm của ông vẫn chưa ñược nghiên cứu và ñánh giá một cách khách quan và ñầy ñủ. Đó như là một sự thiệt thòi ñối với nhà văn quá cố này. Chính những lý do ñó, chúng tôi chọn ñề tài “Đặc ñiểm nghệ thuật tiểu thuyết của Phú Đức” ñể thực hiện luận văn Thạc sĩ, với mong muốn khám phá những thử nghiệm trong tiểu thuyết của Phú Đức về phương diện nội dung và nghệ thuật. Đồng thời, chúng tôi muốn khẳng ñịnh những ñóng góp nhất ñịnh của nhà văn trong nền văn xuôi Nam Bộ nói riêng và văn học sử Việt Nam nói chung. 2. Lịch sử vấn ñề 2.1. Các công trình nghiên cứu, bài viết chung Luận án Phó Tiến sĩ của Tôn Thất Dụng với ñề tài “Sự hình thành và vận ñộng của thể loại tiểu thuyết văn xuôi Tiếng Việt ở giai ñoạn từ cuối thế kỷ XIX ñến 1932” (1993) ñã viết: “Ảnh hưởng của loại tiểu thuyết trinh thám phương Tây cũng ñể lại những dấu vết khá rõ trong tác phẩm của Biến Ngũ Nhy, Bửu Đình, Phú Đức…”. Luận án Tiến sĩ của Cao Xuân Mỹ với ñề tài: “Quá trình hiện ñại hóa tiểu thuyết Việt Nam từ cuối thế kỷ XIX ñến ñầu thế kỷ XX” (2002) cho rằng: “Sau Biến Ngũ Nhy, có nhiều tác giả viết tiểu thuyết trinh thám như Nguyễn Thế Phương, Nguyễn Khuyến Sanh, Liên Chiểu… nhưng nổi tiếng nhất có lẽ là Phú Đức”. Giáo sư Nguyễn Huệ Chi với bài tham luận: “Trở lại với ba ñặc ñiểm trong bước khởi ñầu của văn xuôi tự sự quốc ngữ Nam Bộ” thì cho rằng: “Hai nhà văn Phú Đức và Bửu Đình cũng có những nét ñồng dạng. Phú Đức và Bửu Đình còn tiến xa hơn Hồ Biểu Chánh ở chỗ câu văn hầu như ñã rất ít dấu vết biền ngẫu” PGS - TS Trần Hữu Tá với bài viết: “Những bổ khuyết cần thiết cho bức tranh toàn cảnh của văn học Việt Nam hiện ñại” trên Phongdiep.net thì cho rằng: “Nhiều nhà văn, như Phú Đức, Trần Quang Nghiệp, Bửu Đình, Biến Ngũ Nhy, Nam Đình, Nguyễn Thế Phương, Lê Hoằng Mưu... chủ yếu lại chịu ảnh hưởng tiểu thuyết phương Tây”. Trên ñây là những công trình, bài viết chung về văn xuôi quốc ngữ Nam Bộ, trong ñó, các tác giả ñã nhắc ñến Phú Đức với tư cách là một nhà văn có nhiều ñiểm nổi bật về nghệ thuật tiểu thuyết. Tuy nhiên, các công trình, bài viết này chỉ mới dừng ở việc ñánh giá chung về nhà văn Phú Đức chứ chưa ñi sâu vào nghiên cứu cụ thể. 2.2. Các công trình, bài viết về nhà văn Phú Đức Tác giả Ngọa Long là học trò của Phú Đức cho rằng: “Bằng văn chương, Phú Đức ñã tạo nên một mẫu hình ñàn ông trong mộng của nhiều người: giỏi võ nghệ, thừa can trường, ñẹp, khỏe, thông minh, rộng rãi, hào hoa, hoạt ñộng lanh lẹ…” 5 Trong cuốn Tiểu thuyết Nam Bộ cuối thế kỷ XIX ñầu thế kỷ XX (2004), tác giả Nguyễn Kim Anh (chủ biên) ñã có bài viết về Phú Đức: “… chưa nói ñến nghệ thuật, chỉ xét về phương diện làm việc, sức viết cuồn cuộn của một nhà văn và hệ thống ñề tài phong phú mà ông có ñược cũng ñủ ñể cho lớp hậu sinh phải suy nghĩ”. Trong Từ ñiển Tác gia văn học Việt Nam thế kỷ XX (2003) của Trần Mạnh Thường ñã có bài viết về Phú Đức, tác giả cho rằng: “Tiểu thuyết Phú Đức chủ yếu thuộc tiểu thuyết phiêu lưu, mạo hiểm, kỳ tình. Về nội dung, chủ ñề không có gì thật xuất sắc nhưng hấp dẫn bạn ñọc vì ngôn ngữ trong sáng, lời văn không cầu kỳ mà bình dị”. PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Xuân cho rằng: “Bên cạnh việc tác phẩm bán chạy, Phú Đức còn tạo ra một kiểu nhà văn, một số mẫu nhân vật, một dạng thức phổ biến tác phẩm ñặc biệt trong ñời sống văn học Nam Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung”. Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thắng trong Tuyển tập Văn học Việt Nam nơi miền ñất mới (2007) với bài viết Phú Đức nhà văn trinh thám tiền phong Việt Nam ñã nhận ñịnh: “Các sự kiện trong tiểu thuyết Phú Đức xảy ra rất dồn dập, việc nọ tiếp việc kia, nhân vật chính, nhân vật phụ ñều có một sự thống nhất, xuyên suốt từ hồi mở ñầu ñến lúc kết cuộc ñều xảy ra rất nhịp nhàng, thứ tự. Như vậy, tìm hiểu về tiểu thuyết của Phú Đức ñã có một số công trình, bài viết, tuy nhiên phần lớn các công trình nghiên cứu còn ñặt Phú Đức trong dòng chung của văn xuôi Nam Bộ. Cho ñến nay, nghiên cứu về nhà văn Phú Đức chỉ dừng ở những bài viết còn tản mạn, vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về Phú Đức, vậy nên, những giá trị của tiểu thuyết Phú Đức chưa ñược ñánh giá một cách ñúng mức. Với ñề tài “Đặc ñiểm nghệ thuật tiểu thuyết 6 của Phú Đức”, chúng tôi cố gắng tìm hiểu, nghiên cứu những ñặc trưng về tiểu thuyết của Phú Đức ở phương diện nội dung phản ánh và nghệ thuật thể hiện. Tuy nhiên, do việc tìm kiếm nguồn tư liệu gặp nhiều khó khăn nên ñề tài chưa thể bao quát một cách trọn vẹn về nghệ thuật thể hiện của Phú Đức. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu tiểu thuyết của Phú Đức về khả năng chiếm lĩnh hiện thực cuộc sống và nghệ thuật thể hiện. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Để nghiên cứu nghệ thuật tiểu thuyết của Phú Đức, luận văn khảo sát một số tiểu thuyết của Phú Đức trong ñó tập trung ba tiểu thuyết sau: - Châu về hiệp phố, Nxb Tổng hợp Tiền Giang, 1988 - Bà chúa ñền vàng, Nxb Tổng hợp Tiền Giang, 1989 - Tôi có tội, Nxb Tổng hợp Tiền Giang, 1989 Có thể nói, ñây là ba cuốn tiểu thuyết tiêu biểu cho phong cách sáng tác của Phú Đức. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp hệ thống; phương pháp văn học sử; phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp so sánh, ñối chiếu và một số phương pháp khác. 5. Đóng góp của luận văn Luận văn là công trình ñầu tiên nghiên cứu về nghệ thuật tiểu thuyết của Phú Đức. Trên cơ sở tìm hiểu về ñặc ñiểm nghệ thuật tiểu thuyết của Phú Đức, chúng tôi muốn khẳng ñịnh những thành công và ñóng góp của nhà văn trong quá trình hiện ñại hóa văn học cả 7 nước nói chung và miền Nam nói riêng. Đồng thời, chúng tôi muốn “tìm lại vị trí xứng ñáng” của một nhà văn, một nhà tiểu thuyết lừng lẫy một thời này. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở ñầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn có ba chương chính sau: Chương 1: Phú Đức và tiểu thuyết Nam Bộ trong những năm ñầu thế kỷ XX. Chương 2: Tiểu thuyết Phú Đức nhìn từ khả năng chiếm lĩnh ñời sống. Chương 3: Tiểu thuyết Phú Đức nhìn từ phương thức thể hiện. Chương 1 PHÚ ĐỨC VÀ TIỂU THUYẾT NAM BỘ NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XX 1.1. Điều kiện xã hội, văn hóa ảnh hưởng ñến sự hình thành thể loại tiểu thuyết ở Nam Bộ những năm ñầu thế kỷ XX 1.1.1. Lịch sử, xã hội Nam Bộ trong những năm ñầu thế kỷ XX Sau khi Pháp xâm lược, Nam kỳ có nhiều biến ñổi sâu sắc. Lịch sử, xã hội ñều có sự thay ñổi lớn. Xã hội phân chia thành nhiều thành phần khác nhau theo kiểu tư bản. Mỗi tầng lớp họ có những cuộc sống, hoàn cảnh và suy nghĩ khác nhau nhưng chung quy họ ñều bị chi phối bởi lối sống mới theo kiểu Âu hóa. Khi cuộc sống thay ñổi, suy nghĩ, tư tưởng thay ñổi và dĩ nhiên mọi thứ kéo theo cũng thay ñổi trong ñó có văn học. Nhu cầu thị hiếu của con người bắt ñầu có những thay ñổi căn bản, thể loại tiểu thuyết ra ñời và phát triển ñáp ứng nhu cầu ñộc giả. 1.1.2. Những tiền ñề văn học ảnh hưởng ñến sự hình thành thể loại tiểu thuyết Ở Nam Bộ, văn học cũng bao gồm hai bộ phận: văn học dân gian và văn học viết. Hai bộ phận này tồn tại ñồng thời với nhau, tác ñộng lẫn nhau. Ở những mức ñộ khác nhau, những thể loại văn học dân gian ñã góp phần vào sự hình thành dòng văn học viết nói chung và tiểu thuyết nói riêng. 1.1.3. Những hoạt ñộng văn hóa ở Nam Bộ những năm ñầu thế kỷ XX ảnh hưởng ñến sự hình thành thể loại tiểu thuyết 1.1.3.1. Sự xuất hiện của chữ quốc ngữ Sự xuất hiện cũng như sự tồn tại ban ñầu của chữ quốc ngữ rất yếu ớt, ít ñược phổ biến. Nhưng sau ñó, chữ quốc ngữ ñược nhiều người ưa chuộng và dần ñi vào ñời sống văn chương. Văn học chữ quốc ngữ cũng ñược hình thành và ñược công chúng quan tâm, hưởng ứng. Những sự hữu dụng của chữ quốc ngữ ñược thấy rất rõ trong văn chương, nó giúp văn chương gần với ñời sống hằng ngày hơn, “trơn truột như lời nói” chứ không phải là những “bữa thịnh soạn của ngôn từ” cao siêu ñầy chất giáo huấn như chữ Hán. 1.1.3.2. Sự xuất hiện báo chí và vai trò của báo chí Sự xuất hiện báo chí ở Nam Bộ những năm cuối thế kỷ XIX ñầu thế kỷ XX có ý nghĩa hết sức quan trọng ñối với sự hình thành và phát triển của tiểu thuyết văn xuôi Nam Bộ. Báo chí trở thành cầu nối, là chất xúc tác của văn học nói chung và tiểu thuyết nói riêng. Trong thực tế, hầu hết các nhà văn ñều là nhà báo như Trần Chánh Chiếu, Lê Hoằng Mưu, Nguyễn Chánh Sắt, Phú Đức, Bửu Đình… 1.1.3.3. Sự xuất hiện của nghề in, xuất bản Sự xuất hiện của nghề in, xuất bản có vai trò không nhỏ ñối sự hình thành và phát triển của tiểu thuyết kể từ những ngày mới chập chững ñịnh hình. 1.1.3.4. Phong trào dịch thuật, phiên âm Những năm ñầu thế kỷ XX, phong trào dịch thuật, phiên âm phát triển mạnh mẽ. Một số lượng lớn các tác phẩm nước ngoài dịch ra chữ quốc ngữ ñã có những ý nghĩa nhất ñịnh về văn hóa, lịch sử. Nó ñáp ứng ñược nhu cầu của ñộc giả, và ñặc biệt là góp công rất lớn trong việc “khai tạo” một nền văn học mới với thể loại tiểu thuyết dài hơi phong phú và ña dạng. Phong trào dịch thuật, phiên âm có vai trò quan trọng trong quá trình hiện ñại hóa văn học. Các phong trào này ñã giúp cho văn học Nam Bộ nói chung và tiểu thuyết nói riêng có sự chuyển hóa, giao lưu văn hóa giữa các nước nhằm tạo nên một sự pha trộn vừa hiện ñại vừa truyền thống. 10 1.2. Tiểu thuyết Nam Bộ những năm ñầu thế kỷ XX 1.2.1. Đội ngũ sáng tác Lực lượng các nhà tiểu thuyết bao gồm những tác giả sáng tác theo khuynh hướng “Đông phương” ảnh hưởng của phong cách Trung Hoa như Trương Duy Toản, Nguyễn Chánh Sắt, Tân Dân Tử, Phạm Minh Kiên… Và những tác giả theo khuynh hướng “Tây phương” ảnh hưởng của phong cách Pháp như Hồ Biểu Chánh, Phú Đức, Bửu Đình, Biến Ngũ Nhy, Nguyễn Ý Bửu, Lê Hoằng Mưu, Nguyễn Thế Phương… 1.2.2. Ảnh hưởng của tiểu thuyết Trung Hoa và tiểu thuyết phương Tây 1.2.2.1. Ảnh hưởng của tiểu thuyết Trung Hoa - Sự ảnh hưởng của tiểu thuyết Trung Hoa ñược thể hiện trong việc xây dựng kiểu kết cấu theo chương hồi. - Về cách xây dựng nhân vật, trên cơ sở cách xây dựng nhân vật của tiểu thuyết Tàu, các tác giả Nam Bộ ñã “chế tác” ra các nhân vật rất Việt Nam với những tính cách của con người Nam Bộ. Ngoài ra, tiểu thuyết Tàu còn chi phối trong cách xây dựng truyện, các tình tiết, miêu tả nhân vật, miêu tả cảnh vật… 1.2.2.2. Ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây - Dấu vết về sự ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây lớn nhất, dễ nhận thấy nhất ñó là hiện thực phản ánh. Tiểu thuyết bắt ñầu tiến gần về “xích ñạo” hiện thực, không “miên man” ñi vào “miền ảo vọng” của những ước mơ không thực. - Điểm nhấn nổi bật của việc ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây có lẽ là sự học hỏi cách miêu tả tâm lý nhân vật. Các nhà tiểu thuyết bắt ñầu “ñi vào ngóc ngách tâm lý” nhân vật ñể khám phá trọn vẹn về hiện thực và con người. Mặc dầu chưa thật sự có ñộ thuần 11 thục nhưng ít nhiều bước ñầu ñã ñạt ñược những kết quả nhất ñịnh. Tiêu biểu có tác giả Hồ Biểu Chánh, Bửu Đình… 1.3. Phú Đức và hành trình sáng tạo tiểu thuyết 1.3.1. Cuộc ñời và sự nghiệp 1.3.1.1. Cuộc ñời Phú Đức tên là Nguyễn Đức Nhuận. Ông sinh ngày 24 tháng 9 năm 1901 (Tân Sửu). Quê quán xã Bình Hòa, tổng Bình Trị Thượng, tỉnh Gia Định (nay là quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh). Ông ñược sinh ra trong một gia ñình trí thức giàu có của Sài Gòn những năm ñầu thế kỷ XX. Sau khi tốt nghiệp trường sư phạm, theo con ñường của thân phụ, ông trở thành giáo viên tiểu học của trường tỉnh Gia Định. Sau ñó, ông bỏ dạy ñể gia nhập vào làng báo và bắt ñầu sự nghiệp văn chương. Ông mất ngày 04 tháng 3 năm 1970 (Canh Tuất) tại Gia Định, hưởng thọ 70 tuổi. 1.3.1.2. Sự nghiệp Vốn là một thầy giáo tiểu học, thế nhưng ông sinh ra là ñể làm văn chương. Chính văn chương là nghề nuôi sống ông. Năm 1926, ông rời bỏ nghề dạy học và bắt ñầu gia nhập vào làng báo và trở thành gương mặt quen thuộc của công chúng với nhiều cuốn tiểu thuyết. Và từ ñó, nghiệp văn chương ñã theo ông suốt cuộc ñời. Với sự miệt mài sáng tác trên 35 năm, Phú Đức có trên 70 bộ tiểu thuyết. Các tiểu thuyết này ñược ñăng hàng ngày từ năm sáu tháng ñến một hai năm. 1.3.2. Hành trình sáng tạo Trong hành trình sáng tác miệt mài, Phú Đức rất thành công. Tiểu thuyết Phú Đức ăn khách ñến mức gần như huyền thoại. Năm 1926 – 1934, Phú Đức sáng chói như một hiện tượng. 12 Nhưng từ năm 1934 – 1947, tiểu thuyết Phú Đức không còn sức hấp dẫn nữa. Xuất phát từ phía nhà văn ñó là ñã viết quá nhanh, quá nhiều mà không quan tâm ñến thị hiếu ñộc giả. Và cũng bắt ñầu từ ñó cái tên Phú Đức dường như mờ dần trong kí ức của ñộc giả. Như vậy, trong hành trình sáng tạo, nhà văn Phú Đức ñã lựa chọn cho mình con ñường ñi riêng với những thử sức của nhiều thể loại tiểu thuyết. Phú Đức ñã ñi ñến cuối cuộc ñời mình bằng văn chương và ông ñã có những ñóng góp nhất ñịnh trong việc ñịnh hình và phát triển tiểu thuyết Nam Bộ. Thông qua việc tìm hiểu những ñặc ñiểm nổi bật về lịch sử, xã hội, văn hóa của Nam Bộ trong những năm ñầu thế kỷ XX, chúng ta nhận thấy rằng: Tiểu thuyết Nam Bộ nói chung và tiểu thuyết Phú Đức nói riêng chịu sự tác ñộng mạnh mẽ của nhiều yếu tố mang tính thời ñại. Xét ở một chừng mực nhất ñịnh, những biến ñộng của lịch sử xã hội Nam Kỳ khi Pháp sang xâm lược và những tác ñộng của các hoạt ñộng văn hóa khá mới mẻ như báo chí, in ấn, dịch thuật… ñã góp phần ñịnh hình và phát triển nền văn xuôi quốc ngữ, ñặc biệt nổi bật với thể loại tiểu thuyết. Nhìn chung, tiểu thuyết Nam Bộ hình thành ñã mang một luồng gió mới ñến với văn học Việt Nam, ñồng thời góp công lớn trong quá trình hiện ñại hóa nền văn học Việt Nam. Chương 2 TIỂU THUYẾT PHÚ ĐỨC NHÌN TỪ KHẢ NĂNG CHIẾM LĨNH ĐỜI SỐNG 2.1. Quan niệm nghệ thuật về con người 2.1.1. Con người siêu ñẳng - Những năm ñầu thế kỷ XX, tiểu thuyết kiếm hiệp của Tàu có sức ảnh hưởng vô cùng lớn ñối với người dân Nam Bộ. Họ thích những con người tài năng, khí phách cũng giống như tính cách vốn có của họ. Và hiểu ñược tâm lý của ñộc giả hay nói ñúng hơn nắm bắt ñược thị hiếu của người ñọc, Phú Đức ñã tung ra “văn trường” những con người siêu ñẳng, tài năng như từng gặp trong tiểu thuyết Tàu ñể làm “dịu ñi cơn lốc” ñam mê truyện Tàu ñang cuốn vào miền Nam lúc bấy giờ. - Thông qua các nhân vật siêu ñẳng như Hoàn Ngọc Ẩn, Nguyễn Hoàn Vũ… tác giả muốn ca ngợi tài năng và tài trí của những con người Việt Nam. Trong những lúc khó khăn, nguy hiểm người Việt luôn kiên cường ñể vượt qua và trở thành người chiến thắng. - Do ảnh hưởng của kỹ thuật viết tiểu thuyết phương Tây và “tiềm thức” trỗi dậy của tiểu thuyết Tàu ñã giúp cho Phú Đức tạo nên một nhân vật có sự phối trộn của ba nền văn hóa Ta, Tây, Tàu. Nhưng dù ảnh hưởng của văn hóa nào, Phú Đức luôn lấy “khuôn mẫu” của những con người Việt Nam. 2.1.2. Con người ña ñoan - Trong tiểu thuyết của Phú Đức, “ma lực” thu hút sự chú ý của ñộc giả ñó chính là những người phụ nữ. Nếu như với “dàn nhân vật nam”, nhà văn luôn bài binh bố trận ñể họ thể hiện tài năng, chí khí thì với “dàn nhân vật nữ” thường bị phó mặc cho số phận. Họ là những người phụ nữ có vẻ ñẹp làm bao người si mê, nhưng cuộc ñời của họ là những chuỗi dài bi kịch, vận mạng của họ éo le, ña ñoan và chòng chành nơi biển ñời vô tận (Lệ Thủy, Liên Hương, Hồng Hoa, Lý Xơ Rây…) - Khác với một số nhà văn cùng thời, Phú Đức ñã ñặt chiếc kính văn chương của mình ñể soi chiếu những người phụ nữ rất ñời thường theo cách riêng của ông. Hầu như các nhân vật nữ trong tiểu thuyết Phú Đức là những con người ñược ñặt trong bối cảnh của sự giàu sang, ñầy ñủ nhưng nghịch cảnh ñưa ñẩy họ rơi vào những xung biến của cuộc ñời ñể rồi ñón nhận những hệ lụy của số phận. - Hầu như các nhân vật nữ trong tiểu thuyết Phú Đức ñều là những người ñàn bà ña ñoan với một kiếp ñàn bà ñúng nghĩa. Dẫu họ là ai thì ñều giống nhau ở khát vọng hạnh phúc. 2.1.3. Con người nghĩa hiệp - Tinh thần nghĩa hiệp dường như ñã thấm sâu vào máu thịt con người Nam Bộ. Các nhân vật trong tiểu thuyết Phú Đức dù là ai hay ở tầng bậc nào trong xã hội ñều thể hiện nghĩa khí của người anh hùng. - Trong tiểu thuyết của Phú Đức, các ñại trượng phu hành ñộng theo tiếng gọi của chí khí anh hùng và tâm thức của một vùng văn hóa: “Nhớ câu kiến ngãi bất vi, làm người thế ñấy cũng phi anh hùng”. Hầu hết các nhân vật ñều thể hiện ñược nghĩa khí của mình trước mọi hoàn cảnh. Và dường như, nét trội trong con người họ là lòng quả cảm, tinh thần kiến nghĩa. Họ là những người có tài và sẵn sàng ra tay khi thấy việc bất bình. Con người Nam Bộ là vậy, họ không bàng quan, vô tình trước những việc trái với ñạo lý cang thường. Họ rất coi trọng ñạo nghĩa, ơn oán phân minh. Nhà văn thường “quá tay” khi ñón chào những nhân vật của mình. Thế nhưng, những con người ấy là những “kiểu mẫu” mà 15 người ñương thời ao ước và hướng tới. Chính vì biết giải tỏa tâm lý về thị hiếu của ñộc giả nên tiểu thuyết của Phú Đức ñã có sức thu hút mạnh mẽ. 2.2. Tiểu thuyết Phú Đức – Một bức tranh sinh ñộng về cuộc sống 2.2.1. Ái tình và những bi kịch - Phú Đức là nhà văn rất thành công với thể loại tiểu thuyết ái tình. Độc giả như bị “thôi miên” bởi men tình mà nhà văn ñang nhen nhuốm. Độc giả càng ñọc càng muốn ñi ñến tận cùng kết quả của tình yêu. - Các nhân vật trong tiểu thuyết Phú Đức luôn lận ñận trong tình yêu. Cánh cửa “bồng lai” ngất ngây vẫy gọi họ nhưng ñể bước ñược chân vào thì ôi thôi trăm bề khổ hạnh. Mọi sóng gió cuộc ñời của Hoàn Ngọc Ẩn, Liên Hương, Thiên Sinh, Hoàn Vũ hay anh em nhà Mã Kiếm, anh em nhà Nguyễn Ái Tình… ñều mở ñầu bằng tình yêu. Hương tình yêu ñã cuốn hút hết linh hồn của họ. Vì yêu mà họ ñau ñớn, vật vã. Trong bức tranh toàn cảnh của văn xuôi Nam Bộ những năm ñầu thế kỷ XX thì tiểu thuyết ái tình luôn chiếm ưu thế. Lúc bấy giờ ñộc giả miền Nam say mê ñọc tiểu thuyết ái tình. Và dường như tiểu thuyết ái tình trở thành một “món ăn tinh thần” không thể thiếu cho ñộc giả Nam Bộ. Các nhà tiểu thuyết lúc bấy giờ trong ñó có Phú Đức ñã “ñiểm trúng huyệt” của ñộc giả và sớm “thích nghi” ñược với thời ñại nên họ nhanh chóng thành công. 2.2.2. Sự ñấu tranh giữa cái Thiện và cái Ác Nhìn chung trong lịch sử văn học, dù là ở giai ñoạn nào thì cuộc chiến giữa cái Thiện và cái Ác luôn diễn ra tùy ở mức ñộ khác nhau. 16 Trong xã hội hiện ñại, trước những cạm bẫy, cám dỗ, con người dễ sa ngã và làm những chuyện ñộc ác. Nhưng những lúc như vậy phần “người” trong họ bị thức tỉnh, lương tri day dứt. Cái phần “sáng” trong họ trỗi dậy mạnh mẽ, lấn át phần “tối”. Bởi vậy, Phú Đức luôn ñể nhân vật của mình tìm ra con ñường chân chính, lối thoát cho những mông muội. Thế mạnh của cái Thiện là sự bao dung, tha thứ. Đứng trước những trái ngang, nghịch cảnh, con người phải ñấu tranh, dằn vặt ñể chiến thắng cái Ác ñang trỗi dậy. Do ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây nên Phú Đức khi nói về cuộc chiến giữa Thiện và Ác không hoàn toàn theo mô típ cái Thiện nhất ñịnh chiến thắng cái Ác. Phú Đức ñã thẳng thắn nhìn vào ñúng bản chất của con người và xã hội trong giai ñoạn giao thời. 2.2.3. Trọng nghĩa – nét ñặc trưng trong tính cách người Nam Bộ - Cũng giống như những nhà văn cùng thời, tiểu thuyết Phú Đức luôn hướng ñến những con người Nam Bộ với những nét ñặc trưng riêng. Nhân vật trong tiểu thuyết Phú Đức dù thuộc tầng lớp nào trong xã hội ñều coi trọng nhân nghĩa. Họ sống rất phóng khoáng, sẵn sàng giúp ñỡ mọi người. Với họ, tiền bạc không phải là tất cả, chỉ có tình nghĩa con người mới gắn bó với nhau. Họ có thể sẵn sàng xả thân vì nghĩa, thấy việc bất bình chẳng tha. - Trong hầu hết các tác phẩm, hai từ “nhân ngãi” ñã ñược các nhân vật nhắc ñến rất nhiều. Chúng ta có thể thấy rất rõ, các nhân vật trong tiểu thuyết Phú Đức rất coi trọng nhân nghĩa. Hoàn Ngọc Ẩn, Năm Mạnh, Võ Hùng, Hoàn Vũ… sẵn sàng ra tay cứu giúp người gặp nạn mà không hề nghĩ ñến sự báo ñáp. Hay ông lão mù Phờ Num biết trọng nghĩa tình khi mạo hiểm cứu Hoàn Vũ, Võ Hùng là ơn nhân. 17 Như vậy, tính trọng nhân nghĩa ñã trở thành nét ñẹp riêng trong tính cách của con người Nam Bộ. Trong mọi hoàn cảnh, họ ñều lấy chữ nghĩa làm ñầu và sẵn sàng hy sinh ñể giúp ñỡ người khác mà không có sự tính toán hơn thiệt. Và, chính nhờ tính cách này mà người Nam Bộ ñã chiến thắng ñược nhiều trở lực, khó khăn. 2.3. Tiểu thuyết Phú Đức - Những khám phá mới về hiện thực 2.3.1. Những phát hiện mới về các miền ñất lạ Tiểu thuyết Phú Đức như là một “cuốn ñịa chí” của nhiều vùng ñất mới. Ông ñã dẫn dắt ñộc giả ñến khám phá những vùng ñất xa lạ Chỉ là những câu chuyện ñược kể lại, nhưng Phú Đức ñã phác họa ra ñược những bức tranh muôn màu về thế giới ñầy bí ẩn. Có lẽ, ñây là nét riêng trong quá trình khám phá hiện thực của Phú Đức. Không giống như một số nhà văn cùng thời, Phú Đức ñã tốn nhiều công sức ñể khám phá những vùng ñất mới và mang về cho ñộc giả. Lúc bấy giờ có mấy ai biết ñến ñất nước Ấn Độ, Hồng Kông hay Pháp một cách tường tận như Phú Đức. Tác giả ñã vẽ ra những nơi mà con người rất khó khăn ñể ñặt chân ñến và dường như họ bị cuốn theo cuộc hành trình khám phá sự hoang dã vô biên của tự nhiên, cũng như những dấu ấn văn hóa của các vùng ñất ñể nhận ra ñiều kỳ diệu về thế giới con người. Những “chiến lợi phẩm” trong hành trình khám phá mà Phú Đức ban tặng cho ñộc giả ñã mang lại những màu sắc riêng của tiểu thuyết Phú Đức. Độc giả thật sự ñược trải nghiệm cùng nhà văn trong những chuyến khám phá về những vùng ñất ñầy mê hoặc và kỳ bí. 2.3.2. Những câu chuyện bí mật Sở trường của Phú Đức là tiểu thuyết võ hiệp mang màu sắc trinh thám. Độc giả của Phú Đức dường như bị cuốn hút bởi những 18 câu chuyện nửa mở nửa ñóng có vẻ rất ly kỳ và bí mật. Đây là ñặc ñiểm riêng mang tính thể loại của tiểu thuyết trinh thám, và cũng chính là biệt tài của nhà văn “gặp thời” – Phú Đức (chữ của Ngọa Long). Các tiểu thuyết mang màu sắc trinh thám của Phú Đức ñược xem là một kiểu “ô ñố” trí tuệ. Nhà văn là người giữ chìa khóa giải mã còn ñộc giả là người ñi tìm bằng khả năng tư duy. Nhà văn cứ âm thầm “bí mật” mọi thứ rồi bỗng dưng “bật mí” hết sức bất ngờ. Cũng giống như các nhà văn cùng thời, Phú Đức dùng ngòi bút của mình ñể khám phá bức tranh xã hội và con người Nam Bộ. Thế nhưng, với sở trường cũng như cảm quan riêng, Phú Đức ñã khai thác cuộc sống, con người ở những khía cạnh mang dấu ấn cá nhân. Chính sự khác biệt trong cách nhìn và việc lựa chọn ñối tượng thẩm mỹ ñã tạo nên nét riêng mang trong cá tính sáng tạo của nhà văn. Tuy nhiên, Phú Đức chưa thật sự trọn vẹn trong khi khái quát hiện thực cuộc sống, bởi lẽ, nhà văn thường dành phần lớn sự quan tâm ñến những con người giàu có, hiện ñại trong xã hội lúc bấy giờ. Trong các tác phẩm của Phú Đức rất ít khi xuất hiện những con người nghèo khó (ngoại trừ tác phẩm: Đau ñớn phận nghèo). Đó là “vết khuyết” trong tổng thể bức tranh hiện thực cuộc sống của tiểu thuyết Phú Đức. Thế nhưng, “vết khuyết” ấy lại hoàn toàn hợp lý với thể loại trinh thám, võ hiệp. Điều này cũng có nghĩa, Phú Đức ñã khẳng ñịnh ñược một phong cách sáng tạo riêng trong việc chiếm lĩnh hiện thực cuộc sống. Chương 3 TIỂU THUYẾT PHÚ ĐỨC NHÌN TỪ PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN 3.1. Kết cấu 3.1.1. Kết cấu theo trình tự thời gian - Đây là dạng kết cấu phổ biến nhất trong văn học Việt Nam từ trước 1930. Với kiểu kết cấu này, câu chuyện ñược phát triển theo một chuỗi thời gian nhất ñịnh từ quá khứ - hiện tại – tương lai. - Trong những cuốn tiểu thuyết dài hơi như Châu về hiệp phố, Bà chúa ñền vàng... thì lựa chọn kết cấu thời gian ñể câu chuyện tiến triển theo mạch thẳng. Có lẽ, ñây là giải pháp hết sức khôn ngoan của Phú Đức. - Các tiểu thuyết của Phú Đức thường theo mạch ngầm có sự tiên lượng về thời gian. Các sự kiện trong tiểu thuyết ñược kết chuỗi theo chiều dọc lịch ñại. Thời gian cứ trôi và con người cuốn theo mạch ấy. Tuy nhiên, ñiểm khác biệt trong việc sử dụng kết cấu theo trình tự thời gian của nhà văn là sự biến tấu theo cách riêng ñể làm tác phẩm vừa có nét truyền thống lẫn hiện ñại. Thế nhưng, với kiểu kết cấu này, tiểu thuyết Phú Đức ñôi khi không tránh khỏi sự nhàm chán của ñộc giả. Sự lạm dụng hay là một chút “thờ ơ ” của nhà văn ñã vô tình làm cho ñộc giả cảm thấy phải mỏi mắt khi ñuổi bắt theo những con chữ của Phú Đức. 3.1.2. Kết cấu ñan xen - Kết cấu ñan xen trong tiểu thuyết Phú Đức trước hết là sự ñan xen về lớp thời gian. Ở ñây, quá khứ và hiện tại ñan xen nhau. Sự ñan xen, ñảo ngược thời gian kéo theo sự thay ñổi ñiểm nhìn của người kể chuyện cũng như sự chuyển ñổi nhãn quan ñộc giả trong những phút chốc khác nhau. 20 - Trình ñộ về xếp lớp, ñan xen trong kết cấu của Phú Đức ñáng ñược ghi nhận khi nhà văn tỏ ra thành thạo trong việc ñan xen các sự kiện. Đọc truyện Phú Đức chúng ta có cảm giác giống câu chuyện 1001 ñêm. Trong tổng thể kết cấu truyện Phú Đức ít bao giờ ñơn giản một lớp, người ñọc cứ bóc tách lớp này, lớp khác lại xuất hiện. Hàng loạt sự kiện chồng chất lên nhau tạo nên một khối thống nhất trong sự ña chủng. Đến với Châu về hiệp phố hay Bà chúa ñền vàng, ñộc giả như ñang bước vào từng tầng bậc của một “vùng sự kiện”. Lựa chọn kết cấu ñan xen là một bước tiến trong quá trình thử nghiệm của nhà văn. Hẳn rằng, nhà văn phải là người cầm vững “chiếc la bàn” giữa ñại ngàn rối rắm của văn chương. 3.1.3. Kết cấu thắt nút và kết thúc bất ngờ theo dạng trinh thám Phú Đức ñã biết cách linh hoạt, bài binh bố trận trong từng tình huống truyện, cũng như trong kết cấu. Cũng với kiểu kết cấu thắt nút – kết thúc bất ngờ, nhưng Phú Đức ñã hết sức tinh tế ñể không bị lặp lại theo kiểu “mô típ” trong mỗi sáng tác của mình. Trong Châu về hiệp phố và Bà chúa ñền vàng, tác giả ñã liên hoàn nhiều sự kiện, tình huống nhỏ ñể kết chuỗi thành một cấu trúc có hệ thống nên cách thắt nút khá nhẹ nhàng, uyển chyển ñể không bị lệch kết cấu. Đến Tôi có tội, tác giả ñã thắt nút rất chặt bằng cái chết bất ngờ của Hùng Minh ñã tạo ñộ căng lớn cho câu chuyện Để tạo sự hấp dẫn cũng như sức hút ñối với ñộc giả, Phú Đức ñã có rất nhiều cố gắng trong việc linh hoạt xây dựng kết cấu ñể tạo hiệu quả cho từng văn phẩm mà mình tạo ra. Tuy nhiên, có ñôi lúc nhà văn ôm ñồm khi ñưa ra quá nhiều sự kiện nên làm cho kết cấu bị lỏng lẻo và ñộc giả cũng cảm giác “ñuối sức”.