Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ đặc điểm kịch nguyễn huy tưởng...

Tài liệu đặc điểm kịch nguyễn huy tưởng

.PDF
120
8
108

Mô tả:

®¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n -----------------------------------------NguyÔn huy phßng ®Æc ®iÓm kÞch nguyÔn huy t-ëng Chuyªn ngµnh: lÝ luËn v¨n häc M· sè: 60 22 32 LuËn v¨n th¹c sÜ lÝ luËn v¨n häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.TS Ph¹m Thµnh H-ng Hµ néi – 2010 1 môc lôc trang Më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi 1 2. LÞch sö vÊn ®Ò 3 3. §èi t-îng, ph¹m vi nghiªn cøu 8 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 8 Ch-¬ng 1 Hµnh tr×nh kÞch NguyÔn Huy T-ëng 1.1. KÞch NguyÔn Huy T-ëng trong sù ph¸t triÓn cña kÞch nãi ViÖt Nam 9 1.2. Nh÷ng vë kÞch tr-íc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 1.3. Nh÷ng vë kÞch sau c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 13 Ch-¬ng 2 17 ®Ò tµi, nh©n vËt vµ c¶m høng chñ ®¹o trong kÞch NguyÔn Huy T-ëng 2.1. §Ò tµi lÞch sö - c¸ch m¹ng 2.2. H×nh t-îng nh©n vËt trung t©m 21 2.2.1. H×nh t-îng nh©n vËt kÎ sÜ 2.2.2. H×nh t-îng nh©n vËt ph¶n diÖn 2.2.3. H×nh t-îng nh÷ng con ng-êi míi 30 31 2.3. C¶m høng vµ khuynh h-íng t- t-ëng chñ ®¹o 35 Ch-¬ng 3 41 NghÖ thuËt kÞch NguyÔn Huy T-ëng 50 3.1. Xung ®ét kÞch 3.1.1. Xung ®ét d©n téc 3.1.2. Xung ®ét gi÷a kh¸t väng c¸ nh©n vµ hiÖn thùc x· héi 58 3.2. Ng«n ng÷ kÞch 59 3.2.1. Ng«n ng÷ nh©n vËt 68 3.2.2. Ng«n ng÷ t¸c gi¶ 2 77 3.3. Kh«ng gian - thêi gian nghÖ thuËt 3.3.1. Sù ®an xen gi÷a kh«ng gian gia ®×nh vµ kh«ng gian x· héi 3.3.2. Thêi gian ®ång hiÖn gi÷a hiÖn t¹i vµ qu¸ khø 78 88 93 93 KÕt luËn 100 Tµi liÖu tham kh¶o 108 111 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi KÞch lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt tæng hîp, từ xa xưa đã được xem như là mét trong ba ph-¬ng thøc c¬ b¶n của văn học trong sự ph¶n ¸nh cuéc sèng. MÆc dï ra ®êi muén so víi nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c nh-ng kÞch ®· nhanh chãng khẳng ®Þnh ®-îc -u thÕ, vai trß quan träng, t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ng-êi ®äc, ng-êi xem, t¹o ®-îc nh÷ng Ên t-îng tèt ®Ñp, kh¬i dËy trong c«ng chóng nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n, h-íng thiÖn, ®Èy lïi, phª ph¸n c¸i xÊu ®Ó cuéc sèng ngµy cµng v¨n minh, hiÖn ®¹i. ë ViÖt Nam, kÞch ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ XX, lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh giao l-u v¨n hãa §«ng - T©y, gãp phÇn ®¾c lùc vµo c«ng cuéc ®æi míi vµ hiÖn 3 ®¹i hãa v¨n häc, tõng b-íc ®-a v¨n häc n-íc nhµ héi nhËp víi v¨n häc thÕ giíi. Nh¾c ®Õn c¸c kÞch gia, ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi Vò §×nh Long, Nam X-¬ng, Vi HuyÒn §¾c, §oµn Phó Tø, NguyÔn §×nh Thi, NguyÔn Huy T-ëng, L-u Quang Vò… nh÷ng ng-êi ®· ®Æt nÒn mãng cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kÞch ViÖt Nam. Sù xuÊt hiÖn cña kÞch vµ c¸c nhµ h¸t ®· ®em ®Õn mét luång giã míi gióp c«ng chóng hiÓu s©u h¬n, nhËn thøc râ h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña ®Êt n-íc, nh÷ng bµi häc lu©n lÝ, nh÷ng cuéc ®Êu tranh thiÖn - ¸c…Song hµnh víi chÆng ®-êng ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi, c¸c nhµ viÕt kÞch, c¸c ®¹o diÔn ®· cã ®ãng gãp to lín, cæ vò ®éng viªn tinh thÇn nh©n d©n trong cuéc ®Êu tranh v× mét cuéc sèng c«ng b»ng, nh©n ®¹o, v× ®éc lËp, tù do d©n téc Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ kÞch b¶n tµi ba cã tÇm vãc lín trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµ NguyÔn Huy T-ëng. Ngay tõ t¸c phÈm ®Çu tay Vò Nh- T« đến Cét ®ång M· ViÖn, B¾c S¬n, Nh÷ng ng-êi ë l¹i, và ngay cả kịch bản phim Lòy Hoa, nhµ v¨n ®· ý thøc râ vÒ sø mÖnh, tr¸ch nhiÖm cña ng-êi cÇm bót, hÕt lßng hÕt søc phông sù nh©n d©n, v× sù tiÕn bé cña x· héi. §Ò tµi lÞch sö mang ©m h-ëng sö thi bi tr¸ng, hµo hïng víi nh÷ng xung ®ét gay g¾t trong b¶n th©n nh©n vËt vµ gi÷a nh©n vËt víi céng ®ång lµ nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong kÞch NguyÔn Huy T-ëng. §»ng sau líp ng«n tõ b×nh dÞ, nh÷ng con ng-êi gÇn gòi quen thuéc, t¸c gi¶ ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò mang tÇm thêi ®¹i. KÞch NguyÔn Huy T-ëng lµ mét thùc thÓ sèng ®éng, ®a thanh, nhiÒu tÇng nghÜa tiÒm Èn mµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu, phª b×nh vÉn g¾ng c«ng t×m hiÓu, gi¶i m·. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh, bµi viÕt bµn vÒ kÞch NguyÔn Huy T-ëng nh-ng míi chØ dõng l¹i trªn nh÷ng b×nh diÖn kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò vÒ néi dung, tt-ëng cña tõng vë kÞch chø ch-a cã c¸i nh×n tæng quan, xuyªn suèt c¶ hµnh tr×nh s¸ng t¸c, ch-a thùc chó träng ®Õn nh÷ng ph-¬ng diÖn nghÖ thuËt, tµi n¨ng sö dông ng«n tõ, c¸ch tæ chøc, x©y dùng nh÷ng xung ®ét, m©u thuÉn, hµnh ®éng kÞch. VËn dông lÝ thuyÕt thÓ lo¹i vµ kinh nghiÖm nghiªn cøu, phª b×nh thi ph¸p häc cña nhiÒu häc gi¶ l©u nay, trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy chóng t«i sÏ ®i s©u t×m hiÓu kÞch 4 NguyÔn Huy T-ëng víi mong muèn chØ ra ®-îc nh÷ng nÐt riªng, nh÷ng ®Æc tr-ng khu biÖt ®éc ®¸o lµm nªn phong c¸ch kÞch NguyÔn Huy T-ëng. Ngµy nay, tr-íc sù bïng næ cña C«ng nghÖ th«ng tin, ®iÖn ¶nh, nhu cÇu cña ng-êi th-ëng thøc cã nh÷ng thay ®æi nhanh chãng víi nh÷ng ®ßi hái cao, trong khi ®ã sù thiÕu v¾ng cña c¸c kÞch gia tµi n¨ng khiÕn kÞch ViÖt Nam hiÖn ®¹i cã lóc l©m vµo khñng ho¶ng, bÕ t¾c. Nghiªn cøu kÞch NguyÔn Huy T-ëng còng sÏ gióp nh÷ng c©y bót trÎ cã thªm kinh nghiÖm trong nghÖ thuËt viÕt kÞch ®Ó cã thÓ lµm nãng lªn ®êi sèng s©n khÊu n-íc nhµ, lµm phong phó ®êi sèng v¨n hãa nghÖ thuËt, gãp thªm mét ®éng lùc tinh thÇn cho ®Êt n-íc ®i lªn. Víi nh÷ng lÝ do ®ã, chóng t«i m¹nh d¹n nghiªn cøu kÞch NguyÔn Huy T-ëng víi ®Ò tµi: §Æc ®iÓm kÞch NguyÔn Huy T-ëng. 2. LÞch sö vÊn ®Ò NguyÔn Huy T-ëng lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n lín cña thÕ kØ XX, gi¶i th-ëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc nghÖ thuËt (®ît I, 1996), nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng cã t¸c ®éng lín lao, m¹nh mÏ tíi sù ph¸t triÓn cña v¨n häc d©n téc còng nh- sù ph¸t triÓn cña x· héi. Bªn c¹nh nh÷ng tiÓu thuyÕt ®å sé, cã quy m«, nh÷ng trang bót kÝ nãng hæi tÝnh thêi sù…lµ nh÷ng vë kÞch cã søc vang lín, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c«ng chóng, t¹o d- luËn tÝch cùc. Nghiªn cøu, t×m hiÓu kÞch NguyÔn Huy T-ëng ®· cã nhiÒu bµi viÕt cña c¸c nhµ b¸o b×nh luËn ngay sau khi vë ®-îc dµn dùng, c«ng diÔn. Vë B¾c S¬n c«ng diÔn ngµy 6/4/1946 t¹i Nhµ h¸t lín ®-îc c¸c b¸o §éc lËp (sè 118, 7/4/1946), Tiªn Phong (sè 9, 16/4/1946), V× N-íc (sè 77, 7/4/1946), §ång Minh (sè 31, 7/4/1946), KiÕn ThiÕt (sè 8, 14/4/1946), Sù ThËt (sè 31, 13/4/1946), D- LuËn (sè 9, 16/6/1946) ®Òu nhÊt trÝ khen ngîi, ®¸nh gi¸: “B¾c S¬n më ra nÒn kÞch míi”, mÆc dï vÉn cßn mét sè h¹n chÕ vÒ hµnh ®éng, suy nghÜ cña nh©n vËt cã phÇn véi vµng vµ lèi diÔn cña mét sè diÔn viªn cßn g-îng. N¨m 1948, nhiÒu ®oµn kÞch chuyªn nghiÖp vµ nghiÖp d- trÝch dùng mét sè håi cña vë Nh÷ng ng-êi ë l¹i. Ngµy 17/8/1957, Nh÷ng ng-êi ë l¹i ®-îc diÔn t¹i Nhµ h¸t lín, vë kÞch g©y nhiÒu tranh c·i. Nhµ b¸o 5 Hång LÜnh viÕt: “Chóng t«i hoan nghªnh sù cè g¾ng cña t¸c gi¶ Nh÷ng ng-êi ë l¹i. Nh-ng nh÷ng khuyÕt ®iÓm lín vÒ t- t-ëng vµ sù cÊu t¹o néi dung lµm cho vë kÞch ch-a thµnh c«ng.”[3; 3]. Riªng víi t¸c phÈm ®Çu tay Vò Nh- T« (1941) sau h¬n nöa thÕ kû (1995) míi ®-îc NSND Ph¹m ThÞ Thµnh ®-a lªn s©n khÊu bëi tÝnh phøc t¹p ®a nghÜa cña h×nh t-îng nh©n vËt còng nh- t- t-ëng kh«ng r¹ch rßi cña t¸c gi¶ trong lêi ®Ò tùa. Vë diÔn g©y ®-îc sù chó ý, quan t©m cña ®«ng ®¶o c«ng chóng, nhËn ®-îc nh÷ng lêi khen ngîi, ®¸nh gi¸ cao. Nhµ nghiªn cøu v¨n häc Phan Träng Th-ëng trong bµi viÕt Suy nghÜ thªm vÒ Vò Nh- T« nh©n vë kÞch ®-îc dµn dùng trªn s©n khÊu nhËn ®Þnh: “C©u hái cña NguyÔn Huy T-ëng trong lêi ®Ò tùa: Ch¼ng biÕt Vò Nh- T« ph¶i hay nh÷ng kÎ giÕt Vò Nh- T« ph¶i. §µi cöu trïng nªn mõng hay nªn tiÕc?... Cã thÓ t×m ®-îc c©u tr¶ lêi: Bi kÞch cña Vò Nh- T« lµ bi kÞch cña cña ng-êi nghÖ sÜ vµ ng-êi c«ng d©n sinh bÊt phïng thêi. KÎ ®¸ng nguyÒn rña vµ ®¸ng lªn ¸n lµ Lª T-¬ng Dùc vµ bän gian nÞnh”[30; 25]. Cã thÓ nãi, nh÷ng ý kiÕn, nhËn xÐt xuÊt hiÖn trªn c¸c b¸o chñ yÕu b×nh luËn sau khi vë ®-îc c«ng diÔn chø ch-a thùc chó träng ®Õn kÞch b¶n, mÆc dï vë diÔn dùa trªn kÞch b¶n nh-ng tõ kÞch b¶n ®Õn tr×nh diÔn vÉn cã mét kho¶ng c¸ch mµ nhiÒu khi diÔn viªn kh«ng truyÒn t¶i hÕt ®-îc nh÷ng ý ®å, tÝn hiÖu nghÖ thuËt mµ nhµ v¨n muèn göi g¾m. C¸c bµi viÕt ®Òu tËp trung vµo gi¸ trÞ néi dung, t- t-ëng, nh÷ng t¸c ®éng cña vë diÔn ®èi víi c«ng chóng hay c¸ch diÔn xuÊt cña diÔn viªn chø ch-a ®i s©u vµo tµi nghÖ viÕt kÞch cña ng-êi s¸ng t¸c. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn cã tÝnh chÊt häc thuËt vÒ toµn bé sù nghiÖp s¸ng t¸c cña NguyÔn Huy T-ëng lµ c«ng tr×nh: NguyÔn Huy T-ëng (1912-1962) cña GS. Hµ Minh §øc, Phan Cù §Ö biªn so¹n, NXB V¨n häc Ên hµnh n¨m 1966. Trong c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu kh¸ kÜ vÒ cuéc ®êi, hµnh tr×nh s¸ng t¸c, nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay, nh÷ng tr¨n trë, suy t- cña nhµ v¨n trong buæi ®Çu ®Õn víi v¨n ch-¬ng. Sau ch-¬ng 1 cã tÝnh chÊt dÉn nhËp, cuèn s¸ch ®i s©u kh¶o s¸t nh÷ng s¸ng t¸c tiªu biÓu cña nhµ v¨n tr-íc vµ sau c¸ch m¹ng, chØ ra ®-îc nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt, nh÷ng gi¸ trÞ lín vÒ néi dung, t- t-ëng, nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ trong c¸ch miªu t¶, 6 ph¶n ¸nh cuéc sèng trong c¸c cuèn tiÓu thuyÕt, kÞch, truyÖn thiÕu nhi. Tuy nhiªn, víi tÝnh chÊt lµ mét chuyªn luËn giíi thiÖu vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, c«ng tr×nh còng míi chØ dõng l¹i ë nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t nhÊt gióp ng-êi ®äc h×nh dung ®-îc con ®-êng s¸ng t¸c nghÖ thuËt cña nhµ v¨n víi nh÷ng t¸c phÈm ®Ó ®êi lµm nªn tªn tuæi cña mét nhµ nghÖ sÜ lín. Trong phÇn viÕt vÒ kÞch, GS. Hµ minh §øc ®Æc biÖt chó ý ®Õn vë Vò Nh- T«, «ng cho r»ng: “C¸ch ®Æt vÊn ®Ò vµ suy nghÜ cña NguyÔn Huy T-ëng lµ tÝch cùc vµ tiÕn bé nh-ng do th¸i ®é ngËp ngõng gi÷a lÝ trÝ vµ t×nh c¶m nªn t¸c gi¶ ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh«ng triÖt ®Ó. Sù lóng tóng cña NguyÔn Huy T-ëng ®-îc béc lé ngay trong lêi ®Ò tùa khiÕn cho nh©n vËt Vò Nh- T« trë nªn võa ®¸ng giËn võa ®¸ng th-¬ng”[8; 17]. Sau nµy trong c¸c chuyªn luËn vµ c¸c bµi viÕt, «ng còng vÉn gi÷ quan ®iÓm trªn: “Së dÜ nh©n vËt Vò Nh- T« cã phÇn ®ù¬c phãng ®¹i vµ lÝ t-ëng hãa, nh÷ng sai lÇm cña nh©n vËt nµy kh«ng bÞ phª ph¸n triÖt ®Ó lµ do m©u thuÉn trong thÕ giíi quan cña t¸c gi¶”1. Cã thÓ nãi, suèt gÇn 20 n¨m bÞ l·ng quªn, ®Õn nh÷ng n¨m 60 vµ 90 cña thÕ kØ XX, Vò Nh- T« míi g©y ®-îc sù chó ý cña ®«ng ®¶o giíi nghiªn cøu, lÝ luËn, phª b×nh. Trªn t¹p chÝ V¨n häc, GS. Phan Cù §Ö ®-a ra nh÷ng kÕt luËn kh¸ míi mÎ: “Ph¶i ®Æt t¸c phÈm vµo hoµn c¶nh lÞch sö, viÕt Vò Nh- T«, NguyÔn Huy T-ëng muèn gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò: vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a nghÖ sÜ víi quÇn chóng; nghÖ thuËt chèng c-êng quyÒn; vÊn ®Ò v¨n hãa d©n téc” [35; 26], NguyÔn §×nh Thi th× l¹i cho r»ng: “Bi kÞch cña Vò Nh- T« lµ bi kÞch cña sù nhËn thøc. ChÝnh Vò Nh- T« ®· lµm thøc tØnh nh÷ng nghÖ sÜ ®· t¸ch dêi nghÖ thuËt víi vËn m¹ng cña quÇn chóng lao khæ” [23; 7], Cßn víi T« Hoµi: “ Vò Nh- T« võa lµ mét kh¾c kho¶i võa lµ mét niÒm tin” [38; 4]. TiÕp tôc dßng suy nghÜ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong t¸c phÈm vµ lêi ®Ò tùa, c¸c bµi viÕt cña NguyÔn V¨n Thµnh (T×m hiÓu kÞch NguyÔn Huy T-ëng, t¹p chÝ S©n KhÊu 1/1984); NguyÔn Ph-¬ng Chi (Vò NhT« vµ göi g¾m cña NguyÔn Huy T-ëng qua nh©n vËt §an ThiÒm, T¹p chÝ V¨n häc, 3/1985); Phong Lª (Vò Nh- T« - thêi gian vµ thÈm ®Þnh, Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i chñ nhËt, 4/5/1997); V¨n T©m (Vò Nh- T« trong cuéc ®êi b¸t nh¸o, NguyÔn Huy 1 Lêi nãi ®Çu TuyÓn tËp kÞch NguyÔn Huy T-ëng, Nxb V¨n häc 1963, tr9 7 t-ëng mét sù nghiÖp ch-a kÕt thóc, ViÖn V¨n häc, 1992), TÊt Th¾ng, Ph¹m Xu©n Nguyªn… ®· dµy c«ng bãc t¸ch tõng líp ph-¬ng diÖn néi dung, t- t-ëng ®Ó thÊy ®-îc quan ®iÓm s¸ng t¸c, thÕ giíi quan cña nhµ v¨n vµ bi kÞch cña nh©n vËt.Cuèi nh÷ng n¨m 90, GS. §ç §øc HiÓu víi t- duy ph©n tÝch, tµi thÈm ®Þnh s¾c s¶o ®· ®-a ra nh÷ng c¸i nh×n míi, ®éc ®¸o vÒ bi kÞch Vò Nh- T« gióp ng-êi ®äc cã nhËn thøc ®óng vÒ gi¸ trÞ mu«n ®êi cña t¸c phÈm: “Vò Nh- T« lµ mét bi kÞch hiÖn ®¹i cña ViÖt Nam, mét bi kÞch mang tÝnh anh hïng ca. Vò Nh- T« mang tÝnh vÜnh cöu vµ toµn nh©n lo¹i” [5; 13]. Bªn c¹nh Vò Nh- T«, Cét ®ång M· ViÖn, hai vë kÞch sau c¸ch m¹ng B¾c S¬n, Nh÷ng ng-êi ë l¹i còng lµ nh÷ng ®èi t-îng thÈm mÜ ®-îc c¸c nhµ nghiªn cøu ®i s©u t×m hiÓu, chØ ra nh÷ng mÆt thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña tõng vë. NhiÒu héi th¶o khoa häc, nhiÒu tËp s¸ch lÇn l-ît ra ®êi s-u tÇm vµ tËp hîp nh÷ng bµi nghiªn cøu, nh÷ng c¶m t-ëng, håi øc, suy nghÜ cña b¹n bÌ, ng-êi th©n vÒ th©n thÕ, sù nghiÖp, con ng-êi NguyÔn Huy T-ëng. §Æc biÖt vµo th¸ng 5/1992, ViÖn V¨n häc kÕt hîp víi Héi Nhµ v¨n vµ mét sè c¬ quan xuÊt b¶n b¸o chÝ tæ chøc héi th¶o khoa häc: NguyÔn Huy T-ëng (1912-1960) nh©n dÞp kØ niÖm 80 ngµy sinh cña nhµ v¨n. Héi th¶o ®· cã nh÷ng nh×n nhËn toµn diÖn, ®Çy ®ñ vµ kh¸ch quan vÒ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ v¨n vµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn bá ngá ®-îc ®Æt ra trong nh÷ng t¸c phÈm t©m huyÕt. Ngay th¸ng 12 n¨m ®ã, c«ng tr×nh NguyÔn Huy T-ëng - mét sù nghiÖp ch-a kÕt thóc do ViÖn V¨n häc biÖn so¹n, tËp hîp nh÷ng bµi b¸o, bµi nghiªn cøu, ph¸t biÓu trong héi th¶o còng ®-îc ra m¾t c«ng chóng. N¨m 1997, NXB Hµ Néi Ên hµnh cuèn: NguyÔn Huy t-ëng trong vÇng s¸ng håi nhí, nãi vÒ nh÷ng kÝ øc cña ng-êi th©n, gia ®×nh, b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®èi víi nhµ v¨n. N¨m 2000, NXB Gi¸o Dôc cho ra m¾t cuèn: NguyÔn Huy T-ëng vÒ t¸c gia t¸c phÈm, ®©y lµ c«ng tr×nh ®å sé cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng bµi viÕt hay, nh÷ng kh¸m ph¸ ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ con ng-êi - v¨n ch-¬ng NguyÔn Huy T-ëng. 8 Cã thÓ kh¶ng ®Þnh r»ng, nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Huy T-ëng cã søc cuèn hót m¹nh mÏ bëi nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra mang tÇm thêi ®¹i, nªu lªn quy luËt mu«n ®êi cña v¨n ch-¬ng nghÖ thuËt, chÊt chøa trong ®ã t×nh ng-êi, kh¸t väng lín lao vÒ mét nÒn v¨n häc rùc rì s¸nh ngang b»ng víi c¸c nÒn v¨n häc lín trªn thÕ giíi. Theo thèng kª ch-a ®Çy ®ñ, hiÖn cã 40 bµi viÕt vµ c«ng tr×nh t×m hiÓu vÒ kÞch NguyÔn Huy T-ëng, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c bµi viÕt riªng lÎ, duy nhÊt cã chuyªn luËn cña GS. Hµ Minh §øc vµ Phan Cù §Ö lµ ®Ò cËp mét c¸ch toµn diÖn, kh¸i qu¸t, cã hÖ thèng. Nh-ng c«ng tr×nh ®ã còng míi chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ t¸c phÈm trªn b×nh diÖn néi dung t- t-ëng, ch-a ®i s©u vµo ph-¬ng diÖn nghÖ thuËt, tµi n¨ng, bót ph¸t x©y dùng nh©n vËt, c¸ch tæ chøc kÕt cÊu kÞch b¶n, nh÷ng xung ®ét, m©u thuÉn vµ sù vËn ®éng cña h×nh t-îng kÞch tr-íc vµ sau c¸ch m¹ng. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn bá ngá, ch-a cã c«ng tr×nh luËn v¨n Th¹c sÜ, TiÕn sÜ nµo ®Ò cËp nghiªn cøu mét c¸ch thÊu ®¸o. Víi c«ng tr×nh §Æc ®iÓm kÞch NguyÔn Huy T-ëng, chóng t«i cã tham väng lÝ gi¶i mét sè vÊn ®Ò phøc t¹p, nh÷ng m©u thuÉn trong b¶n th©n nh©n vËt cña tõng t¸c phÈm d-íc gãc nh×n thi ph¸p ®Ó tõ ®ã kh¸i qu¸t lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña kÞch NguyÔn Huy T-ëng, gãp mét tiÕng nãi míi trong viÖc th-ëng thøc nh÷ng t¸c phÈm kÞch cã thÓ xÕp vµo hµng kinh ®iÓn cña kÞch nãi ViÖt Nam. 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu NguyÔn Huy T-ëng s¸ng t¸c trªn nhiÒu thÓ lo¹i nh-ng luËn v¨n chØ quan t©m vµ nghiªn cøu thÓ lo¹i kÞch, kh¸m ph¸, t×m hiÓu t¸c phÈm tõ ph-¬ng diÖn h×nh thøc nghÖ thuËt, tõ nh÷ng ®Æc tr-ng thÓ lo¹i ®Ó thÊy ®-îc nh÷ng nÐt riªng vµ ®ãng gãp cña nhµ v¨n. Trong di s¶n kÞch, ngoµi tËp kÞch ng¾n (Anh s¬ ®Çu qu©n, 3 vë, Nxb V¨n NghÖ 11/1949) phôc vô kÞp thêi kh¸ng chiÕn; kÞch b¶n phim Lòy Hoa (Nxb V¨n häc, 1960) chóng tèi chñ yÕu h-íng vµo hai kÞch b¶n chÝnh Vò Nh- T«, B¾c S¬n lµm ®èi t-îng nghiªn cøu, bëi ®©y lµ hai t¸c phÈm næi tiÕng ®-îc giíi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ 9 cao, lµm nªn sù thµnh c«ng cña nhµ v¨n. Bªn c¹nh ®ã, luËn v¨n còng ®èi s¸nh víi vë Cét ®ång M· ViÖn, Nh÷ng ng-êi ë l¹i ®Ó thÊy ®-îc nh÷ng nÐt chung, ®Æc s¾c trong hµnh tr×nh kÞch NguyÔn Huy T-ëng. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Nghiªn cøu, x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm kÞch cña mét t¸c gi¶ hiÖn thùc chñ nghÜa, chóng t«i xuÊt ph¸t tõ ph-¬ng ph¸p luËn M¸cxÝt, xem s¸ng t¸c v¨n häc nh- mét h×nh th¸i ý thøc, ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®êi sèng lÞch sö. Nãi tíi ®Æc ®iÓm kÞch NguyÔn Huy T-ëng lµ nãi tíi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn c¶ hai ph-¬ng diÖn: néi dung vµ h×nh thøc. Do vËy ph-¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu c¬ b¶n trong luËn v¨n nµy lµ ph-¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ph-¬ng ph¸p thùc chøng - lÞch sö vµ ph-¬ng ph¸p h×nh thøc - thi ph¸p häc. §ã lµ hai ph-¬ng ph¸p chñ ®¹o nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm khu biÖt kÞch NguyÔn Huy T-ëng tõ gãc nh×n néi dung vµ gãc nh×n thi ph¸p häc. Víi h-íng tiÕp cËn ®ã, ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt cÊu cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng víi nh÷ng tiÓu môc nh- sau: Ch-¬ng 1: Hµnh tr×nh kÞch NguyÔn Huy T-ëng Ch-¬ng 2 T- t-ëng thÈm mÜ, c¶m høng chñ ®¹o trong kÞch NguyÔn Huy T-ëng Ch-¬ng 3 NghÖ thuËt kÞch NguyÔn Huy T-ëng 10 Ch-¬ng 1. Hµnh tr×nh kÞch NguyÔn Huy T-ëng 1.1. KÞch NguyÔn Huy T-ëng trong sù ph¸t triÓn cña kÞch nãi ViÖt Nam §Çu thÕ kØ XX, cïng víi nh÷ng biÕn chuyÓn tÝch cùc trong ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®êi sèng v¨n hãa n-íc nhµ còng cã nh÷ng khëi s¾c vµ ®¹t nhiÒu thµnh tùu rùc rì. Sau nhiÒu thÕ kØ chÞu ¶nh h-ëng vµ t¸c ®éng cña v¨n hãa Trung Hoa, trÝ thøc ViÖt Nam trong ®ã cã c¸c v¨n nghÖ sÜ ®· tõng b-íc tho¸t ra khái nh÷ng ¶nh h-ëng cè h÷u cña v¨n hãa vïng ®Ó tiÕp nhËn nh÷ng luång t- t-ëng v¨n minh ph-¬ng T©y. Sù x©m l-îc cña thùc d©n Ph¸p víi chiªu bµi khai hãa v¨n minh cho xø thuéc ®Þa ®· lµm n¶y sinh nhiÒu nh©n tè míi: mét sè nhµ tr-êng Ph¸p -ViÖt ®-îc më ra, ®µo t¹o ®-îc nhiÒu nh©n tµi mang trong m×nh c¶ hai nÒn v¨n hãa §«ng -T©y; b¸o chÝ, nhµ in h×nh thµnh; v¨n ch-¬ng trë thµnh mét nghÒ kiÕm sèng. NÕp nghÜ vÒ con ng-êi, thêi cuéc cña v¨n nghÖ sÜ còng cã nh÷ng thay ®æi, nhiÒu quan niÖm nh©n sinh míi mÎ xuÊt hiÖn lµm nªn cuéc c¸ch m¹ng trong v¨n ch-¬ng. Qu¸ tr×nh giao l-u v¨n hãa §«ng -T©y trªn ®Êt n-íc ViÖt Nam t¹o ra mét b-íc ngoÆt lín trªn mäi mÆt. XÐt trªn b×nh diÖn ®êi sèng v¨n häc, cuéc tiÕp biÕn gi÷a v¨n häc truyÒn thèng víi v¨n häc ph-¬ng T©y (®Æc biÖt lµ Ph¸p) ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ tiÕn tr×nh hiÖn ®¹i hãa v¨n häc n-íc nhµ. Ch÷ quèc ng÷ ®· thay thÕ cho ch÷ H¸n, ch÷ N«m, tÇng líp tri thøc T©y häc thay cho tÇng líp Nho sÜ, nhiÒu thÓ lo¹i míi ra ®êi nh-: tiÓu thuyÕt t©m lÝ, phãng sù, th¬ míi, lÝ luËn phª b×nh, kÞch… Víi nh÷ng c¸ch t©n t¸o b¹o vÒ h×nh thøc 11 biÓu hiÖn vµ néi dung ph¶n ¸nh, c¸c v¨n sÜ hiÖn ®¹i ®· hoµn thµnh xuÊt s¾c sø mÖnh thiªng liªng cao c¶ trong cuéc chuyÓn giao thêi ®¹i. Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc d©n téc, viÖc mét sè thÓ lo¹i míi ra ®êi ®¸p øng ®-îc nhu cÇu cña c«ng chóng lµ biÓu hiÖn cña sù ph¸t triÓn. Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX, v¨n häc ViÖt Nam cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, t¨ng tèc c¶ vÒ sè l-îng, chÊt l-îng c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm víi c¸c c©y bót tµi n¨ng nh-: ThÕ L÷, Xu©n DiÖu, Hµn MÆc Tö, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn BÝnh, Ng« TÊt Tè, NguyÔn C«ng Hoan, Nam Cao, Nguyªn Hång, Vò Träng Phông…mµ ngµy nay tªn tuæi cña hä víi nh÷ng t¸c phÈm v-ît thêi gian vÉn ®-îc b¹n ®äc nh¾c ®Õn víi niÒm kÝnh träng, kh©m phôc. Nh¾c ®Õn sù ph¸t triÓn cña v¨n häc giai ®o¹n 1930 - 1945, Vò Ngäc Phan trÇm trå, th¸n phôc: “Mét n¨m cã thÓ kÓ nh- ba m-¬i n¨m cña ng-êi”[45; 50]. Mét trong nh÷ng thÓ lo¹i ra ®êi vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX lµ lo¹i h×nh kÞch nãi, mét thÓ lo¹i xung kÝch, gÆt h¸i ®-îc nhiÒu thµnh c«ng, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ng-êi ®äc, ng-êi xem, mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ thÈm mÜ tÝch cùc. Tr-íc khi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam, kÞch nãi cã lÞch sö ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi. Ngay tõ thêi cæ ®¹i, ë HiL¹p - La M·, Ai CËp, c¸c s©n khÊu kÞch, c¸c nhµ h¸t ®ãng vai trß trung t©m trong ®êi sèng sinh ho¹t v¨n hãa, thu hót ®-îc sè l-îng lín c¸c tÇng líp x· héi quan t©m, th-ëng thøc. Nh÷ng vë kÞch cña X«ph«cl¬, Esin, ¥ripit, Pie Coocn©y, Raxin, M«lie, U.Sªchxpia…®· t¹o ra mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho kÞch thÕ giíi. Tõ c¸i n«i s¶n sinh vµ ph¸t triÓn, theo kh«ng gian vµ thêi gian, nh÷ng t¸c phÈm kÞch kinh ®iÓn ®-îc dÞch vµ tr×nh diÔn trªn s©n khÊu nhiÒu n-íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. ë ViÖt Nam, h×nh thøc sÊn khÊu d©n gian tuång, chÌo h×nh thµnh tõ rÊt sím, tån t¹i vµ l-u truyÒn trong d©n gian. Nh÷ng g¸nh tuång tõ B×nh §Þnh ®Õn c¸c tÝch chÌo s©n ®×nh ë ®ång b»ng B¾c Bé ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch sinh ®éng nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi nh-: cuéc ®Êu tranh gi÷a thiÖn - ¸c , lªn ¸n ¸p bøc bÊt c«ng, ph¶n ¸nh t©m t-, t×nh c¶m cña nh©n d©n. Lo¹i h×nh s©n khÊu nµy phï hîp víi c- d©n n«ng nghiÖp lóa n-íc, ®¸p øng nhu cÇu nghe, nh×n, th-ëng thøc trùc diÖn cña tÇng líp b×nh d©n. Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng kÞch nãi cã nguån gèc tõ tuång chÌo, v× tuång chÌo cã yÕu tè tho¹i, yÕu tè nãi kÎ. Dùa vµo yÕu tè tho¹i trong 12 vë tuång Nghªu sß èc hÕn, nhµ nghiªn cøu Hoµng Ch©u Ký nhËn ®Þnh: “ Tuång ®å lµ kÞch nãi sö dông mét sè lµn ®iÖu tuång” [29; 40], cßn t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh Nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö v¨n häc kÞch ViÖt Nam l¹i kh¼ng ®Þnh: “KÞch nãi ViÖt Nam cã nguån gèc tõ ph-¬ng T©y, ¶nh h-ëng ph-¬ng T©y kh«ng nh÷ng kh«ng lµm gi¶m phÈm chÊt vµ tæn th-¬ng danh gi¸ cña nã mµ cßn tr¶ l¹i tÝnh kh¸ch quan lÞch sö cho nã, kh¼ng ®Þnh l¹i quy luËt vÒ sù ¶nh h-ëng cña v¨n hãa, v¨n häc gi÷a c¸c khu vùc nh- mét hiÖn t-îng phæ biÕn trong v¨n häc thÕ giíi” [29; 42], “sù ra ®êi cña kÞch nãi vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh giao l-u v¨n hãa, cña sù ¶nh h-ëng cã lóc c-ìng bøc, cã lóc tù gi¸c cña v¨n hãa ph-¬ng T©y, trùc tiÕp lµ v¨n hãa Ph¸p ®èi víi v¨n hãa ViÖt Nam …sù ra ®êi cña kÞch nãi ë ®« thÞ lµ kÕt qu¶ cña mét t¸c ®éng lÞch sö vµ v¨n hãa tõ bªn ngoµi vµo chø ch-a ph¶i lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn néi t¹i, n¶y sinh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö, kinh tÕ vµ v¨n hãa néi t¹i” [29; 62]. Cã thÓ nãi nh×n ë gãc ®é ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i, nguån gèc cña kÞch nãi ViÖt Nam cã sù kÕt hîp hµi hßa cña yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Søc sèng néi sinh cña c¸c lo¹i h×nh s©n khÊu d©n gian t¹o nÒn t¶ng, ®éng lùc ®Ó ®Ó c¬n giã cña qu¸ tr×nh giao l-u, héi nhËp kÝch thÝch, h×nh thµnh. KÞch lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh giao l-u v¨n hãa §«ng - T©y mµ dÊu Ên hiÖn ®¹i chi phèi râ nÐt. Sù xuÊt hiÖn cña kÞch nãi lµ “sù khëi ®Çu mét thêi ®¹i míi trong v¨n häc thµnh v¨n cña d©n téc”[44; 502], “lµ mét thÓ lo¹i míi nhÊt cña ta” [45; 220]. Víi t- c¸ch lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt tæng hîp, kÞch võa lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc võa lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt biÓu diÔn s©n khÊu: “KÞch kh«ng nh÷ng lµ mét nghÖ thuËt tæng hîp mµ ®óng h¬n, mét giao h-ëng nh÷ng nghÖ thuËt”[6; 27], nh-ng ®Ó cã mét vë diÔn trªn s©n khÊu, yÕu tè ®Çu tiªn lµ ph¶i cã kÞch b¶n, kÞch b¶n cã vai trß quan träng, then chèt quyÕt ®Þnh ®Õn thµnh c«ng cña s©n khÊu tr×nh diÔn. Nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ XX, trªn §«ng D-¬ng t¹p chÝ, An Nam t¹p chÝ ng-êi ®äc thÊy xuÊt hiÖn c¸c vë hµi kÞch, bi kÞch cña n-íc ngoµi nh-: Ng-êi bÖnh t-ëng, Tr-ëng gi¶ häc lµm sang, Ng-êi biÓn lËn, L«i xÝch, Hßa L¹c, Chµng ngèc hãa kh«n v« t×nh… ®-îc c¸c dÞch gi¶ Ph¹m Quúnh, NguyÔn V¨n VÜnh biªn so¹n, giíi thiÖu, 13 ®em ®Õn cho b¹n ®äc mãn ¨n tinh thÇn míi, ®ång thêi kÝch thÝch, më ra h-íng ®i míi cho c¸c kÞch gia n-íc nhµ kh¸m ph¸, thÓ hiÖn. Còng trong thêi gian nµy, chÝnh quyÒn thùc d©n b¶o hé cho x©y dùng c¸c nhµ h¸t ë Hµ Néi, H¶i Phßng phôc vô nhu cÇu th-ëng thøc v¨n hãa cña tÇng líp trÝ thøc, thÞ d©n. C¸c héi Khai trÝ TiÕn §øc, Héi UÈn Hoa ®· lÇn l-ît cho c«ng diÔn nh÷ng vë kÞch m« pháng kÞch T©y, mang l¹i kh«ng khÝ míi cho ®êi sèng v¨n hãa, v¨n häc n-íc nhµ. Vµ còng tõ nh÷ng tèi ®i xem kÞch ®ã, nh÷ng trÝ thøc nÆng lßng víi quª h-¬ng ®Êt n-íc ®· ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi non s«ng, nhiÒu ng-êi trong sè hä tù hái: t¹i sao ng-êi n-íc m×nh l¹i ®i diÔn kÞch T©y? mÆc nh÷ng bé quÇn ¸o cña mÊy kØ tr-íc cho ng-êi m×nh xem?. §Ó tr¶ lêi cho c©u hái ®ã, nh÷ng vë kÞch cña TrÇn TuÊn Kh¶i, NguyÔn Ngäc S¬n, §oµn ¢n, §oµn Phó Tø, Vi HuyÒn §¾c, Nam X-¬ng…®· kh¬i dßng cho kÞch nãi ViÖt Nam tõng b-íc hßa vµo biÓn lín cña kÞch thÕ giíi. Ng-êi ®-îc coi lµ ®· khai sinh cho kÞch ViÖt Nam lµ Vò §×nh Long víi vë ChÐn thuèc ®éc, in trªn b¸o H÷u Thanh (T¶n §µ lµm chñ bót) sè 4 - 5 th¸ng 9/1921. Sau ®ªm c«ng diÔn trªn s©n khÊu Nhµ h¸t lín Hµ Néi ngµy 22/10/1921, c¸c b¸o chÝ xuÊt b¶n b»ng ch÷ Quèc ng÷ nh-: Thùc nghiÖp d©n b¸o, H÷u Thanh, Nam Phong.. ®· liªn tiÕp d¨ng t¶i c¸c bµi phª b×nh g©y x«n xao d- luËn. ¤ng NguyÔn M¹nh Bæng khi giíi thiÖu vë ChÐn thuèc ®éc ®· coi “ngµy 22 octobre 1921 lµ mét ngµy kØ niÖm lín trong v¨n häc sö n-íc ta…lèi v¨n kÞch trong v¨n häc sö n-íc ta cã lÏ sÏ kÓ tõ b¶n kÞch ChÐn thuèc ®éc cña «ng Vò §×nh Long”[29; 61]. T¶n §µ trªn b¸o H÷u Thanh sè 3/1921 còng viÕt: “Vë kÞch cña «ng Vò §×nh Long in ra ®©y so víi v¨n giíi c¸c n-íc thêi ch-a biÕt ra lµm sao, so víi quèc v¨n sau nµy còng ch-a d¸m biÕt ra lµm sao. Nh-ng cø trong ¸ng v¨n ch-¬ng hiÖn thêi cña ta nay thêi vë kÞch cña «ng t-ëng còng ®¸ng lµ cã gi¸ trÞ”. Vë kÞch cña Vò §×nh Long víi tÝnh chÊt phª ph¸n nh÷ng thãi h- tËt xÊu trong x· héi ®· ®Æt viªn g¹ch ®Çu tiªn cho qu¸ tr×nh dùng x©y nÒn kÞch nãi n-íc nhµ. Sau Vò §×nh Long, c¸c vë kÞch cña Vi HuyÒn §¾c (Uyªn -¬ng; Hoµng Méng §iÖp..), Lª C«ng §¾c (TiÓu th- ®i bé), NguyÔn H÷u Kim (B¹n vµ vî), TrÇn §¹i Thô (D©y oan nghiÖt), Nam X-¬ng (¤ng T©y An Nam), Vò Träng Can, Kh¸i H-ng, Vò 14 Träng Phông, NguyÔn Nh-îc Ph¸p, Huy Th«ng, Vò Hoµng Ch-¬ng, L-u Quang ThuËn, ThÕ L÷…®· t¹o ra diÖn m¹o míi cho sù ph¸t triÓn cña lo¹i h×nh kÞch. MÆc dï cßn mét sè h¹n chÕ trong nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt, c¸ch bµi trÝ, s¾p xÕp ph©n c¶nh ch-a thËt hîp lÝ, nh-ng nh÷ng ®ãa hoa ®Çu mïa cña kÞch ®· chøng tá søc sèng m·nh liÖt khi nã ®-îc gieo mÇm ë m¶nh ®Êt mµu mì, giµu truyÒn thèng v¨n hãa. Lµ lo¹i h×nh sinh sau ®Î muén, kÞch ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b-íc tiÕn ®¸ng kÓ, tõ chç ph¶i lÖ thuéc, m« pháng vµo kÞch Ph¸p ®Õn ®æi míi, s¸ng t¹o, thuÇn ViÖt trong hµnh ®éng, ng«n ng÷, suy nghÜ cña nh©n vËt lµ nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng cña nh÷ng kÞch gia nÆng t×nh víi v¨n hãa, v¨n häc d©n téc, trong ®ã cã nhµ viÕt kÞch tµi ba NguyÔn Huy T-ëng. 1.2. Nh÷ng vë kÞch tr-íc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945. So víi c¸c bËc ®µn anh, NguyÔn Huy T-ëng tham gia ®êi sèng v¨n häc vµ s©n khÊu muén, nh-ng nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay cña «ng l¹i chøng tá sù dµy dÆn trong kinh nghiÖm, trong vèn sèng vµ ®é chÝn cña tµi n¨ng nghÖ thuËt. T¸c phÈm kÞch ®Çu tay cña «ng lµ nh÷ng vë kÞch ng¾n viÕt cho c¸c tr¸ng sinh qu©n diÔn còng ®· g©y ®-îc sù chó ý, quan t©m cña quÇn chóng. Nh-ng tªn tuæi cña nhµ viÕt kÞch NguyÔn Huy T-ëng chØ thùc sù ®-îc x-íng lªn khi vë Vò Nh- T« ®¨ng lÇn l-ît trªn Tri t©n tõ 18/01/1943 ®Õn 20/04/1944, t¸c phÈm ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cña cuéc sèng x· héi, ®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a nghÖ thuËt víi cuéc ®êi. Lµ kÞch b¶n v¨n häc, Vò Nh- T« cã sù hßa quyÖn chÊt hiÖn thùc vµ chÊt l·ng m¹n bay bæng, ng«n ng÷ mang ®Ëm dÊu Ên cña v¨n ch-¬ng v× thÕ cho ®Õn nay giíi nghiªn cøu, phª b×nh vÉn dµnh nhiÒu lêi ca ngîi, ®¸nh gi¸ Vò Nh- T« lµ t¸c phÈm cßn m·i víi thêi gian. “VÒ kÞch, Kim tiÒn, Vò Nh- T«, M¬ hoa, Nh÷ng bøc th- t×nh... kh«ng thÓ phai mê víi thêi gian”[6; 15]. Vò Nh- T« ra ®êi trong kh«ng khÝ s«i næi cña kÞch n-íc nhµ nh-ng l¹i ph¶i ®èi mÆt víi hiÖn thùc t¨m tèi cña ®Êt n-íc, ph¶i sau nhiÒu n¨m (1995) nã míi ®-îc ®-a lªn s©n khÊu bëi tÝnh ®a nghÜa vµ phøc t¹p trong chiÒu s©u t- t-ëng vµ hµnh ®éng kÞch cña nh©n vËt. Vò Nh- T« nh- mét “t¶ng b¨ng ch×m” cña nghÖ thuËt mµ nh÷ng tÇng vØa cña nã vÉn t¹o nªn søc l«i cuèn m¹nh mÏ. 15 ViÖc NguyÔn Huy T-ëng sím bÐn duyªn víi lo¹i h×nh kÞch xuÊt ph¸t tõ c¸i n«i v¨n hãa d©n téc, tõ niÒm ®am mª vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm tr-íc cuéc ®êi. Ngay khi ngåi trªn ghÕ nhµ tr-êng, «ng ®· cã nh÷ng nh÷ng suy nghÜ ®óng ®¾n, tiÕn bé, tù v¹ch cho m×nh mét con ®-êng ®i riªng: con ®-êng viÕt v¨n ®Ó tá lßng yªu n-íc. Trong NhËt kÝ t- t-ëng ngµy 19/12/1930, NguyÔn Huy T-ëng ®· kh¶ng ®Þnh døt khãat: “PhËn sù cña mét ng-êi tÇm th-êng nh- t«i muèn tá lßng yªu n-íc th× chØ cã viÖc viÕt v¨n Quèc ng÷ th«i”. Sau khi ®Ëu Thµnh chung (06/1932) NguyÔn Huy T-ëng cã -íc väng lín muèn viÕt ®-îc nh÷ng tËp th¬ tr-êng thiªn vÒ Tr-ng V-¬ng, H-ng §¹o, Quang Trung… nªn ®· ra søc häc ch÷ H¸n ®Ó ®äc ®-îc nh÷ng t- liÖu quý trong s¸ch cæ. Cuéc ®êi cña mét trÝ thøc nghÌo lu«n thao thøc, canh c¸nh trong lßng t×nh yªu n-íc ®· th«i thóc «ng dÊn th©n vµo con ®-êng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng b»ng nh÷ng viÖc lµm thiÕt thùc cã ý nghÜa. §ã lµ nh÷ng n¨m th¸ng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng trong phong trµo häc sinh, sinh viªn ë H¶i Phßng (treo cê bóa liÒm ë chî S¾t, r¶i truyÒn ®¬n céng s¶n), tham gia Héi v¨n hãa cøu quèc, l·nh ®¹o v¨n nghÖ…Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· mang l¹i cho nhµ v¨n c¸i nh×n ®óng ®¾n, hiÓu râ vÒ quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi, cã thÕ giíi quan tiÕn bé, s½n sµng nhËn mäi nhiÖm vô, s¸ng t¸c kÞp thêi ®Ó cæ vò, déng viªn kh¸ng chiÕn. Bªn c¹nh nh÷ng tiÓu thuyÕt lÞch sö cã quy m« lín nh- An T- (1944), §ªm héi Long Tr× (1944), Bèn n¨m sau (1959), Sèng m·i víi thñ ®« (1961)… nh- lµ nh÷ng th-íc phim quay chËm vÒ nh÷ng n¨m th¸ng ®au th-¬ng mµ hµo hïng cña d©n téc: nh÷ng mèi t×nh ®Ñp chøa ®Çy n-íc m¾t; nh÷ng trËn ®¸nh oai hïng; nh÷ng con ng-êi qu¶ c¶m cña thñ ®« hoa lÖ… ®· t¹o ra b¶n hïng ca vÒ ®Êt n-íc, con ng-êi ViÖt Nam. Nh÷ng trang nhËt kÝ, håi kÝ: NhËt kÝ t- t-ëng, C¸i ®êi t«i thÊm ®-îm xóc c¶m ch©n thµnh cña mét tr¸i tim ®a c¶m tõ nh÷ng ngµy ®Çu cÇm bót ®Õn khi tõ gi· cuéc ®êi. LËt gië tõng trang nhËt kÝ, ta b¾t gÆp nh÷ng tr¨n trë, suy t-, nh÷ng lo l¾ng mõng vui vÒ gia ®×nh, nh©n t×nh, thÕ th¸i, vÒ chuyÖn ®êi, chuyÖn nghÒ…®-îc nhµ v¨n ghi chÐp cÈn thËn, tØ mØ nh- ®ang tù ph¸c häa bøc ch©n dung vÒ chÝnh con ng-êi thËt cña m×nh. Nh÷ng c©u chuyÖn viÕt cho thiÕu nhi: Th»ng QuÊy (1955), An 16 D-¬ng V-¬ng x©y thµnh èc (1957), Hai bµn tay chiÕn sÜ (1958), T×m mÑ (1960), L¸ cê thªu s¸u ch÷ vµng (1960) thÊm ®-îm nh÷ng triÕt lÝ nh©n sinh, nh÷ng bµi häc vÒ t×nh th-¬ng, lßng tõ bi b¸c ¸i, vÒ tinh thÇn qu¶ c¶m cña nh÷ng tÊm g-¬ng anh hïng tiÕt liÖt. ViÕt cho thiÕu nhi, nhµ v¨n nh- ®-îc trë vÒ víi nh÷ng n¨m th¸ng tuæi th¬ n¬i lµng Dôc Tó, phñ Tõ S¬n, B¾c Ninh, vïng ®Êt mµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho lµ “tÊt c¶ mäi c¸i ®Òu lµ lÞch sö”. Víi c¸ch dÉn chuyÖn khÐo lÐo, l«i cuèn, h×nh t­îng nh©n vËt sinh ®éng, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, tinh tÕ, trong s¸ng ®· truyÒn ®Õn cho c¸c em nhiÒu ®iÒu bæ Ých, gieo nh÷ng h¹t gièng t©m hån cho mu«n ®êi sau. Cã thÓ nãi, ë ba thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt, nhËt ký, truyÖn thiÕu nhi, nhµ v¨n ®Òu kh¼ng ®Þnh ®-îc chç ®øng trong lßng b¹n ®äc. Riªng nh÷ng vë kÞch, do ®Æc thï cña lo¹i h×nh, nhµ v¨n võa viÕt cho ng-êi ®äc, võa viÕt cho ng-êi xem (qua tr×nh diÔn cña diÔn viªn) nªn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña t¸c phÈm sÏ ®-îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch trùc tiÕp, kh¸ch quan, tªn tuæi cña nhµ v¨n còng tõ ®ã mµ lan réng ra nhiÒu vïng, nhiÒu thÕ hÖ. ViÕt Vò NhT«, Cét ®ång M· ViÖn, ngoµi viÖc t¸c gi¶ ph¶i g¾ng c«ng t×m ®äc lÝ luËn viÕt kÞch cña c¸c kÞch gia bËc thÇy trong v¨n häc Ph¸p, Nga, Trung Quèc ®Ó tÝch lòy kinh nghiÖm, «ng cßn t×m vÒ qu¸ khø cña cha «ng, t×m trong c¸c pho sö nh÷ng sù kiÖn, t×nh tiÕt gîi høng ®Ó viÕt lªn nh÷ng vë kÞch cã ý nghÜa. B»ng tµi n¨ng vµ sù nh¹y c¶m cña ng-êi nghÖ sÜ, NguyÔn Huy T-ëng ®· t¸i hiÖn mét c¸ch tµi t×nh nh÷ng nh©n vËt, c©u chuyÖn lÞch sö b»ng chÊt liÖu cña ng«n ng÷ v¨n ch-¬ng, ng«n ng÷ kÞch, t¹o ra c¸i nh×n ®a diÖn, toµn c¶nh vÒ nh÷ng giai ®o¹n thêi k× xa x-a cña d©n téc víi nh÷ng c¸ch t©n, s¸ng t¹o ®éc ®¸o trªn nÒn t¶ng cña nh÷ng sù thËt lÞch sö. KÞch NguyÔn Huy T-ëng ®· t¹o ®-îc tiÕng vang nhÊt ®Þnh trong lßng c«ng chóng, tuy dung l-îng kh«ng qu¸ ®å sé nh-ng nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra l¹i mang tÇm thêi ®¹i víi nh÷ng triÕt lÝ nh©n sinh s©u s¾c. §Æt trong mèi t-¬ng quan víi c¸c vë kÞch cïng thêi (nh÷ng n¨m tr-íc c¸ch m¹ng) ta sÏ thÊy ®-îc nh÷ng ®ãng gãp lín cña NguyÔn Huy T-ëng cho nÒn kÞch nãi n-íc nhµ. Vë ChÐn thuèc ®éc cña Vò §×nh Long phª ph¸n nh÷ng thãi h-, tËt xÊu nh- thãi ®ång bãng, tÖ cê b¹c, c« ®Çu, con h¸t…vèn lµ nh÷ng s¶n phÈm trùc tiÕp cña x· héi t- s¶n ë thµnh thÞ. ChÝnh nh÷ng 17 c¸m dç ®ã dÉn ®Õn gia ®×nh nhµ thÇy Th«ng Thu (nh©n vËt chÝnh cña vë) tõ chç ®åi b¹i vÒ ®¹o ®øc lu©n lÝ ®Õn nguy c¬ ph¸ s¶n mét c¬ nghiÖp, mét gia ®×nh. Lèi sèng cña thÇy Th«ng Thu tiªu biÓu cho lèi sèng cña c¸c gia ®×nh trung l-u ë thµnh thÞ lóc bÊy giê. Mçi ng-êi ®Òu ®i t×m thó vui riªng cña m×nh theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Nh÷ng c«ng tö bét nh- Êm Søt, C¶ Nh¾ng lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cña sù ®µng ®iÕm, lªu læng. Vò §×nh Long ®· ®Æt mçi c¸ nh©n, mçi gia ®×nh cô thÓ vµo c¸c quan hÖ ts¶n ®Ó kh¶o s¸t gi÷a l-¬ng tri vµ dôc väng, gi÷a chiÒu h-íng vËn ®éng cña x· héi víi h¹nh phóc gia ®×nh. Cïng khai th¸c ®Ò tµi vÒ ®¹o ®øc (sù gi»ng co gi÷a hai ý thøc hÖ, hai chuÈn mùc ®¹o ®øc, hai lèi sèng diÔn ra ë buæi giao thêi) cßn cã nh÷ng s¸ng t¸c cña Vi HuyÒn §¾c (Hai tèi t©n h«n), NguyÔn H÷u Kim….TiÕp theo ®ã lµ phong trµo kÞch th¬ (do ¶nh h-ëng cña phong trµo th¬ míi, v¨n xu«i l·ng m¹n) víi c¸c tªn tuæi nh- Huy Th«ng, NguyÔn Nh-îc Ph¸p, YÕn Lan, NguyÔn BÝnh…, c¸c t¸c gi¶ còng ®· t¹o ra mét trµo l-u s¸ng t¸c vµ th-ëng thøc nghÖ thuËt kh¸ hÊp dÉn. Tuy nhiªn nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong c¸c vë cßn mang tÝnh nhÊt thêi, ®Ò cao tù do luyÕn ¸i, chèng phong kiÕn l¹c hËu, b¶o thñ. Mét sè vë kÞch viÕt vÒ ®Ò tµi lÞch sö nh-ng tt-ëng ng-êi viÕt cßn dao ®éng, ®«i khi cè t×nh bãp mÐo, xuyªn t¹c lÞch sö d©n téc theo h-íng cã lîi cho bän thùc d©n. XuÊt hiÖn trong bèi c¶nh v¨n hãa kÞch tõ chç “tr¨m hoa ®ua në” råi ®i vµo bÕ t¾c, khñng ho¶ng, NguyÔn Huy T­ëng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng, më ra h-íng ®i míi cho kÞch nãi n-íc nhµ. Theo thèng kª vµ ®¸nh gi¸ cña nhµ nghiªn cøu Phan Träng Th-ëng: “ lÞch sö kÞch nãi ViÖt Nam tr-íc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m, tõ 1940 - 1945, tû lÖ kÞch th¬ chiÕm ®Õn gÇn 80% s¸ng t¸c. KÞch nãi viÕt theo thÓ chÝnh kÞch vµo nh÷ng thêi k× nµy chØ cã mét vë ®¸ng chó ý nhÊt lµ vë Vò Nh- T« (1941) cña NguyÔn Huy T-ëng”[29; 90]. Nh- vËy ë giai ®o¹n s¸ng t¸c tr-íc c¸ch m¹ng, kÞch NguyÔn Huy T-ëng tuy kh«ng phong phó vÒ sè l-îng nh-ng chÊt l-îng cña t¸c phÈm vµ tµi n¨ng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh trªn v¨n ®µn, cã vai trß vµ tÇm ¶nh h-ëng s©u réng, thóc ®Èy con ®-êng ph¸t triÓn cña kÞch ViÖt Nam tiÕn xa h¬n trong viÖc chiÕm lÜnh c«ng chóng. Sau vë Vò Nh- T« lµ vë Cét ®ång M· ViÖn (3 håi) - mét c©u chuyÖn mang mµu s¾c hcÊu, ®-îc t×m thÊy sau ®èng tµi liÖu cò cña nhµ v¨n. B¶n th¶o ®· bÞ mÊt mét sè trang 18 cuèi do sù kiÓm duyÖt g¾t gao cña chÝnh quyÒn thùc d©n. So víi Vò Nh- T«, Cét ®ång M· ViÖn hÊp dÉn vÒ néi dung, t- t-ëng, nh-ng do c¸ch tæ chøc, kÕt cÊu vµ hµnh ®éng gi¶n ®¬n cña nh©n vËt, vë nµy ch-a thùc sù thµnh c«ng. Tuy nhiªn, tõ mét chi tiÕt lÞch sö cña qu¸ khø xa x-a, t¸c gi¶ ®· thæi vµo trong ®ã biÕt bao t©m sù tr-íc c¶nh n-íc mÊt, nhµ tan. Cã thÓ nãi, trong giai ®o¹n ®Çu ®Õn víi v¨n ch-¬ng, ®Æc biÖt lµ ®Õn víi lo¹i h×nh kÞch, NguyÔn Huy T-ëng còng cßn cã nh÷ng b¨n kho¨n, suy tnhÊt ®Þnh, nh÷ng ®iÒu Êy ®-îc thÓ hiÖn râ trong lêi cña c¸c nh©n vËt chÝnh. ThÊp tho¸ng sau bi kÞch cña nh©n vËt, ta thÊy bãng d¸ng cña nhµ v¨n víi nh÷ng nçi niÒm, nh÷ng c©u hái kh«ng dÔ tr¶ lêi. §äc nh÷ng dßng nhËt kÝ ghi chÐp tØ mØ nh÷ng c«ng viÖc h»ng ngµy, ta thÊy ®-îc sù lao ®éng nghÖ thuËt quªn m×nh víi nh÷ng nung nÊu, buån vui vÒ ®øa con tinh thÇn. ViÕt Vò Nh- T«, NguyÔn Huy T-ëng cã ®«i lÇn chØnh söa, bæ sung ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. §iÒu ®ã cho thÊy ý thøc tr¸ch nhiÖm cña nhµ v¨n ®èi víi tõng c©u ch÷ cña mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt “khæ h¹nh”(ch÷ dïng cña NguyÔn Tu©n) vµ kh«ng bao giê tù b»ng lßng tr-íc nh÷ng ®iÒu ch-a hoµn thiÖn. Nh- vËy tr-íc c¸ch m¹ng, kÞch gia NguyÔn Huy T-ëng ®-îc b¹n ®äc biÕt ®Õn víi hai vë Vò Nh- T« vµ Cét ®ång M· ViÖn, ®ã lµ nh÷ng thö nghiÖm vµ thµnh c«ng b-íc ®Çu, t¹o nÒn t¶ng cho nh÷ng kh¸m ph¸, tr¶i nghiÖm ë giai ®o¹n sau. 1.3. Nh÷ng vë kÞch sau c¸ch m¹ng C¸ch m¹ng th¸ng t¸m thµnh c«ng, më ra cho c¶ mét thÕ hÖ v¨n nghÖ sÜ ch©n trêi míi, ®Èy lïi vµ xua tan bãng ®ªm n« lÖ. §ã lµ “cuéc t¸i sinh mµu nhiÖm” (Hoµi Thanh), “mét cuéc c¶i l·o hoµn ®ång” (NguyÔn Tu©n). NhiÒu nhµ v¨n, nhµ th¬ tr-íc vËn héi lín ®· ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh “lét x¸c”, “t×m ®-êng, nhËn ®-êng” vÊt v¶, nh-ng riªng víi NguyÔn Huy T-ëng, lµ nhµ v¨n c¸ch m¹ng, hiÓu vµ n¾m ®-îc quy luËt vËn ®éng cña cuéc sèng, víi «ng, c¸ch m¹ng th¸ng T¸m lµ sù kiÖn lín minh chøng cho søc m¹nh cña quÇn chóng nh©n d©n, cho c¸i thiÖn, c¸i chÝnh nghÜa chiÕn th¾ng. Tõ ®©y, nhµ v¨n hå hëi, tham gia trùc tiÕp vµo phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng, l·nh ®¹o v¨n nghÖ vµ miÖt mµi s¸ng t¸c. Cïng víi nh÷ng bé tiÓu thuyÕt cã 19 quy m« ph¶n ¸nh réng, kÞch NguyÔn Huy T-ëng còng cã nh÷ng ®æi míi vÒ néi dung, ®Ò tµi, c¸ch tæ chøc mµn, c¶nh hîp lÝ ®¸p øng nhu cÇu tinh thÇn cña nh©n d©n lao ®éng. Trong lóc kÞch nãi n­íc nhµ ®ang r¬i vµo khñng ho¶ng, bÕ t¾c “ Tõ ngµy tæng khëi nghÜa , ng-êi ta vÉn ®îi s½n mét vë kÞch s«i næi mang nÆng dÊu hiÖu cña thêi ®¹i. Nh-ng ng-êi ta ®· thÊt väng hÕt søc v× c¸c vë diÔn tõ tr-íc ®Õn nay ë Nhµ h¸t lín ®Òu qu¸ - m¸y mãc. Vë kÞch nµo còng chØ cã mét môc ®Ých tuyªn truyÒn, tuyªn truyÒn mét c¸ch ng©y th¬, kÐm th«ng minh, bÊt chÊp c¶ nghÖ thuËt s©n khÊu” (B¸o §ång Minh, sè 41, 07/04/1946), “Cña ®¸ng téi, kÞch th× kh«ng sî nh-ng sî c¸i ng-êi ta ®em lªn s©n khÊu nãi ra r¶ xuèng mÆt ng-êi xem hÕt søc kÞch liÖt mµ l¹i kh«ng ph¶i lµ kÞch.” (B¸o KiÕn thiÕt, sè 8, 14/04/1946), th× vë kÞch 5 håi B¾c S¬n ra m¾t ®éc gi¶ vµo n¨m 1946 vµ ra m¾t kh¸n gi¶ Hµ Néi (thñ ®« cña c¸ch m¹ng) vµo ngµy 6/4/1946 t¹i Nhµ h¸t lín thµnh phè. Vë kÞch ®· t¹o ®-îc mét b-íc ®ét ph¸, tho¸t khái nh÷ng t- duy dËp khu«n, kh« cøng: “KÞch B¾c S¬n lµ b«ng hoa rùc rì ®Çu mïa cña phong trµo kÞch nãi c¸ch m¹ng còng nh- cña phong trµo v¨n nghÖ nãi chung sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m… kÞch B¾c S¬n còng ®Ëp l¹i luËn ®iÖu cña bän ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng muèn xuyªn t¹c thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng. B¾c S¬n ®· c¾m d-îc c¸i mèc trªn con ®-êng v¨n nghÖ míi vµ v× thÕ nã cã mét vÞ trÝ kh¸ quan träng trong lÞch sö v¨n häc c¸ch m¹ng” [ 8; 150]. Ngay sau ®ªm c«ng chiÕu ®Çu tiªn ë Nhµ h¸t lín, b¸o chÝ ®­¬ng thêi ®· hÕt lêi ca ngîi: “B¾c S¬n cã thÓ xøng ®¸ng lµ mét chÊm m¹nh c¶nh tØnh cho nh÷ng ai cßn nghi ngê kÞch c¸ch m¹ng” [2; 441], “B¾c S¬n xøng ®¸ng lµ vë kÞch c¸ch m¹ng thµnh c«ng nhÊt tõ tr-íc tíi nay vµ «ng NguyÔn Huy T-ëng ph¶i lµm chóng ta ®Æt nhiÒu hy väng vÒ nghÖ thuËt viÕt kÞch cña «ng” (V× n-íc, sè 77, 05/04/1946), “ ¤ng ®· cøu ®-îc c¶ mét mïa kÞch võa qua, «ng lµm cho ng-êi yªu kÞch kh«ng ®Õn nçi tuyÖt väng vÒ nghÖ thuËt s©n khÊu xø nµy”. (§ång Minh, sè 31, 07/04/1946) “B¾c S¬n ®· ®µo huyÖt cho mét thêi gian nh÷ng kÞch tuyªn truyÒn h¹ng ba xu, B¾c S¬n më ra nÒn kÞch míi, nã lµ b-íc thø nhÊt cña thêi k× x©y dùng mét nÒn v¨n hãa míi vËy” (KiÕn thiÕt, sè 8). Sù thµnh c«ng cña B¾c S¬n lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ngµy nhµ v¨n sèng, chiÕn ®Êu cïng nh©n 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan