Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ đặc điểm bút ký kiều vượng...

Tài liệu đặc điểm bút ký kiều vượng

.PDF
127
101
62

Mô tả:

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC --------------------------- ĐÀO THỊ PHƯƠNG ĐẶC ĐIỂM BÚT KÝ KIỀU VƯỢNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC --------------------------- ĐÀO THỊ PHƯƠNG ĐẶC ĐIỂM BÚT KÝ KIỀU VƯỢNG Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 8220121 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. CAO THỊ HỒNG THÁI NGUYÊN - 2019 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................iv MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề .................................................................................................... 2 2.1.Những nghiên cứu chung về Kiều Vượng ....................................................... 2 2.2 Những ý kiến bàn luận về ký của Kiều Vượng ................................................ 5 3.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 7 4. Mục đích, Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ............................................. 7 4.1. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 7 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 7 4.3.Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 7 5. Đóng góp của luận văn ....................................................................................... 8 6. Cấu trúc luận văn................................................................................................ 8 Chương 1: THỂ KÝ TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA KIỀU VƯỢNG .. 9 1.1.Khái niệm ký và đặc điểm của thể loại ............................................................ 9 1.1.1 Khái niệm ký ................................................................................................. 9 1.1.2. Các thể loại của ký ..................................................................................... 11 1.1.3. Đặc trưng của ký ........................................................................................ 12 1.1.4 Sơ lược chung về bút ký trong thời kỳ hiện đại ......................................... 21 1.2. Vài nét về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Kiều Vượng ......................... 27 1.2.1. Cuộc đời Kiều Vượng ................................................................................ 27 1.2.2. Sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng .......................................................... 30 1.3. Kiều Vượng với thể loại ký ........................................................................... 33 1.3.1. Sự phong phú của các tiểu loại ký ............................................................. 33 1.3.2. Sự đa dạng trong đề tài............................................................................... 34 1.3.3. Vị trí thể ký trong sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng............................. 35 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM KÝ KIỀU VƯỢNG NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG .................................................................................................40 i 2.1. Vẻ đẹp của đất và người xứ Thanh ............................................................... 40 2.1.1 Điều kiện tự nhiên vùng biển Thanh Hóa ................................................... 40 2.1.2 Lịch sử oai hùng của vùng đất kinh đô cũ .................................................. 44 2.1.3 Mảnh đất và con người xứ Thanh trong kháng chiến ................................. 49 2.1.4 Xứ Thanh từng bước phát triển trong thời kỳ đổi mới ............................... 55 2.2. Hình tượng cái tôi trần thuật trong ký Kiều Vượng ......................................68 2.2.1. Khái niệm trần thuật và cái tôi trần thuật trong ký .................................... 68 2.2.2. Đặc điểm cái tôi trần thuật trong ký Kiều Vượng...................................... 69 2.3 Chân dung các nhà văn, nhà thơ xứ Thanh qua ký của Kiều Vượng ........... 73 2.3.1 Nghệ thuật khắc họa chân dung .................................................................. 74 2.3.2 Chân dung các nhà thơ ................................................................................ 75 2.3.3 Chân dung các nhà văn ............................................................................... 80 Chương 3: ĐẶC ĐIỂM KÝ KIỀU VƯỢNG NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT ..........................................................................................84 3.1. Kết cấu........................................................................................................... 84 3.1.1. Kết cấu theo dòng sự kiện .......................................................................... 85 3.1.2. Kết cấu xâu chuỗi theo tâm trạng, hồi tưởng ............................................. 88 3.2. Kết hợp nhiều sắc thái giọng điệu ................................................................. 93 3.2.1. Giọng trữ tình, xúc động ............................................................................ 94 3.2.2. Giọng bùi ngùi, chua xót ............................................................................ 97 3.2.3 Giọng chính luận mang màu sắc báo chí .................................................. 100 3.3 Nghệ thuật sử dụng ngôn từ trong bút ký Kiều Vượng .............................. 105 3.3.1 Ngôn từ giản dị đời thường ....................................................................... 106 3.3.2 Ngôn từ mang tính khoa học chặt chẽ....................................................... 109 KẾT LUẬN .......................................................................................................112 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................115 PHỤ LỤC ..........................................................................................................119 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019 Tác giả luận văn Đào Thị Phương iii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí - Truyền thông và Văn học, Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên và các thầy, cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Tác giả xin bày tỏ lòng thành kính biết ơn và tiếc thương sâu sắc đến Nhà văn Kiều Vượng - người đã nhiệt tình cung cấp tư liệu cho tôi để thực hiện đề tài nhưng gần đây lâm trọng bệnh, Nhà văn đã đi xa. Đặc biệt, tác giả xin cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Cao Thị Hồng - người luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019 Đào Thị Phương iv MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Trong tiến trình lịch sử phát triển của văn học Việt Nam, thể ký có những đóng góp vô cùng to lớn trong việc phản ánh chân thực đời sống xã hội. Qua thể ký, mọi mặt của cuộc sống đều được nhìn nhận bằng con mắt chân thực nhất, xuất hiện như đúng “bản ngã” mà nó vốn có. Giữa cuộc sống đầy biến động, khi hệ thống công nghệ thông tin, báo chí ngày càng phát triển, thể ký lại càng có nhiều mảnh đất để vùng vẫy. Ở Việt Nam, ký ra đời từ cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX, khi đời sống xã hội bắt đầu thay đổi đặc biệt là sự ra đời của báo chí đánh dấu bước chuyển biến trong xã hội. Văn học bước qua những rào cản của Nho giáo để đi sâu vào việc tìm hiểu và phản ánh các lĩnh vực văn hóa – xã hội, đấu tranh chống cường quyền, phong kiến, thể ký ra đời từ đó. Đến sau cách mạng tháng Tám, thể loại ký giữ một vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phản ánh chân thực hiện thực của xã hội, sự tàn bạo của thực dân đè nặng lên đất nước ta lúc bấy giờ. Nhiều tác phẩm ký ra đời góp phần tạo nên sự đa dạng phong phú cho văn học giai đoạn này. Với đặc điểm chính là “không hư cấu”, ký phản ánh theo đúng bản ngã của cuộc sống càng chứng tỏ vai trò vị trí của mình trong sự phát triển của văn học nghệ thuật lúc bấy giờ. 1.2 Kiều Vượng sáng tác nhiều tác phẩm trên nhiều thể loại, với thể loại nào ông cũng có những thành công nhất định, thành công nhất phải kể đến ký của ông. Đến với bút ký, Kiều Vượng được nói thật lòng mình với những điều “mắt thấy, tai nghe”. Những hiện thực bộn bề của cuộc sống từ trong chiến tranh và cuộc sống đổi mới đều được Kiều Vượng trân trọng trong những trang viết của mình. Những mất mát hy sinh của đồng đội đến những đổi thay của quê hương trên con đường đổi mới đều được nhà văn thể hiện rất sinh động. Sự tàn bạo của chiến tranh đã cứa vào đất xứ Thanh một vết thương khó lành, đến khi hòa bình lập lại thì sự tàn phá của thiên nhiên để lại cho quê 1 hương “Nơi mẹ đẻ ra tôi” những tổn thất, những mất mát vô cùng to lớn. Với Kiều Vượng, chỉ khi đến với ký, ông mới được nói thật với lòng mình trước những vết thương lòng ấy. 1.3 Những năm gần đây, các tác phẩm của nhà văn Kiều Vượng dành được rất nhiều sự quan tâm từ phía độc giả cũng như giới phê bình trong nước. Nhiều bài viết, nhận xét về tác phẩm của Kiều Vượng trên văn đàn văn học. Tuy vậy, chưa có một công trình nào mang tính nghiên cứu chuyên sâu về bút ký Kiều Vượng. Có chăng cũng chỉ là những bài nhận xét điểm sách, chưa đi sâu vào việc tìm hiểu về đặc điểm bút ký của Kiều Vượng. Vì vậy, việc nghiên cứu về đặc điểm bút ký Kiều Vượng vẫn còn là mảnh đất mới mẻ và lạ lẫm cho các nhà nghiên cứu. Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Đặc điểm bút ký Kiều Vượng” làm đề tài luận văn của mình. 2. Lịch sử vấn đề Với 30 năm cầm bút, Kiều Vượng đã dành được rất nhiều sự quan tâm của nhiều độc giả và các nghiên cứu phê bình trong nước trên nhiều trang tạp chí, báo in, báo điện tử song những nhận định, đánh giá và sự đóng góp của họ mới chỉ dừng lại ở một vài khía cạnh hoặc chỉ là những nhận xét điểm sách về các tác phẩm của Kiều Vượng như Lê Xuân Soan, Chu Lai, Lê Thị Bình, Hoàng Thị Anh… 2.1.Những nghiên cứu chung về Kiều Vượng Lê Xuân Soan với bài viết “Kiều Vượng – một đời lính một đời văn” đã nhận xét: “Với 20 năm là chiến sĩ trên mặt trận Thanh niên xung phong và 30 năm cầm bút, Kiều Vượng đã sống cuộc sống phong phú của một đời lính và một đời văn…Kiều Vượng là nhà văn của xứ Thanh, nhà văn của những con đường dòng sông khu IV, nhà văn của Thanh niên xung phong.” [6,42]. Trong bài viết của mình, Lê Xuân Soan có điểm qua những tác phẩm của nhà văn Kiều Vượng trong đó có bút ký với nhận định: “Ký của Kiều Vượng hay hơn ở những bài viết về mặt trái hiện thực cuộc sống hôm nay”.[42] 2 Theo Lê Thị Bình trong bài viết “Những con đường – những cuộc đời” có một vài cảm nhận khi đọc tập ký cùng tên của Kiều Vượng có đánh giá cao về hình ảnh mà Kiều Vượng sử dụng “con đường quá đỗi thân thuộc trong tác phẩm” đến những mảnh đời bất hạnh như cô giáo Liên, Thuần, một cô Sâm lam lũ… khiến cho người đọc cảm thấy “thật đau và thật cảm động”. Bài viết “Vùng trời thủng” Bản tráng ca Thanh niên xung phong đăng trên báo Thanh Hóa điện tử ngày 20/10/2016 của tác giả Hoàng Thị Anh khẳng định: “Với cách viết mang nhiều chất tự sự khiến khi đọc “Vùng trời thủng”, bạn đọc có cảm giác như đang được hiện diện cùng đoàn người đi mở đường ở những cánh rừng…ông viết như để trả một món nợ với ký ức, với đồng đội và bạn bè, những người đã ngã xuống con đường, máu của họ đã tan vào đất cho tương lai tươi sáng. Bằng tài năng văn chương và trải nghiệm thực tế, tất cả đã làm nên bản tráng ca thanh niên xung phong với tình yêu nước thiết tha của tuổi trẻ và khát vọng được cống hiến tuổi thanh xuân cho ngày hòa bình, độc lập.” [3;3]. Hoàng Thị Anh đã một phần đi vào việc nhận định về ký của Kiều Vượng qua bút ký Vùng trời thủng, tác phẩm là món ăn tinh thần mà Kiều Vượng trả nợ ân tình những người lính, người đồng đội một thời đã xa vắng của mình. Cảm nhận được ý chí và tinh thần chiến đấu của những người thanh niên xung phong thời ấy. Bài viết Mấy vấn đề thời sự văn học và chân dung Thanh Hóa của tác giả Trịnh Trọng Nam (năm 2012) đăng trên trang sở giáo dục và đào tạo Thanh Hóa có trang viết về nhà văn Kiều Vượng – nhà văn tráng kiện và trải nghiệm. Trịnh Trọng Nam khẳng định tài hoa và cách mà Kiều Vượng tôn vinh các tài năng của các hội viên Hội văn học tỉnh Thanh Hóa như Kiều Loan, Nguyễn Duy, Lê Đại Thanh, Nam Mộc… Bên cạnh đó, tác giả còn đánh giá cao tài năng của nhà văn Kiều Vượng “ Như con tằm nhả tơ, như con ong chăm chỉ dâng mật ngọt cho đời. Còn sức khỏe, ông còn cống hiến. Tôi sợ ngày mai, sức tráng kiện cũng đi theo quy luật của đời người và số phận. Không biết khoảng trống đó ai sẽ thay thế ông được”. 3 Trong Tuần Báo Văn Nghệ TP.HCM số 409 có bài viết Mấy vấn đề văn học từ hội nghị Tam Đảo trong các ngày 24, 25, 26/06/2016 có tranh luận về cách viết văn của Kiều Vượng, khẳng định tài năng và khả năng viết truyện của Kiều Vượng thu hút người đọc ở tính chân thực của các tác phẩm nó thu hút bạn đọc gần xa ngay từ khi tác phẩm mới ra lò. Còn về khả năng sáng tạo của Kiều thì khỏi phải bàn cãi “Bình thường Kiều Vượng dị nhân rồi. Mà trong sáng tạo văn chương, anh siêu nhân thế. Ai dám cả gan bình luận các siêu nhân siêu vật như chân sút của Dương Thị văn sĩ, như trảo nha, nhục thiệt của Kiều văn sĩ!”. Trên trang thông tin điện tử Hội khuyến học Huyện Quảng Xương có bài viết Vỉa quặng Kiều Vượng của Nguyễn Hữu Ngôn đăng ngày 17/05/2017 có viết “Con người và văn chương Kiều Vượng như vỉa quặng ẩn chứa, phô bày bao sự tinh túy, sự phong phú giàu có và cả sự phức tạp, thô ráp. Trước mắt tôi vỉa quặng ấy cần được khai thác khám phá và tìm hiểu, với tôi cần hơn là sự chín muồi của cảm xúc và hiểu biết, học thuật, với kiến văn nhiều hạn chế chỉ xin tâm sự đôi điều về anh trong vai bạn đọc yêu sách, mê văn chương, ưa sự giàu có của trang sách.” Với bài viết này càng một lần nữa khẳng định tài năng sáng tác văn chương của nhà văn Kiều Vượng, trong tác phẩm của ông luôn đầy rẫy những sự thật hiển nhiên mà ít có tác giả nào giám chạm đến. Ông va chạm và đi sâu vào từng mảnh đất, con người nơi ấy tạo cho lời văn ông như tự nói chuyện với độc giả của mình. Chu Lai với bài viết “Sự trần trụi của trung thành” trên Tạp chí xứ Thanh đăng ngày 22/10/2016 có nhận xét khi đọc tác phẩm Hoài niệm những dòng sông của nhà văn Kiều Vượng, tác phẩm của Kiều Vượng chân thực sống động “nó thật như hương vị đất đai rơm rạ tro trấu, khét như mùi diêm sinh lưu huỳnh trộn ngào trong bom đạn và tanh lợm như mùi thi thể người khi đang phân hủy trong rừng sâu, trên bến bãi”, về nghệ thuật của tác phẩm “không trau chuốt, đánh bóng, làm duyên, bổng trầm vít vổng mà từng câu 4 từng dòng nó cứ xát muối vào lòng người đọc, nó đều công phá vào hiện thực, phá toang sự bông lơn, giả dối hay triết lý viển vông và phải chăng vì thế nó mang một sức truyền cảm mãnh liệt, sự truyền cảm của lòng yêu nước, ý chí tự cường và khát vọng xả thân vì nghĩa cả”. Nhìn từ góc độ ngôn ngữ, Nguyễn Mạnh Hùng có bài viết Chất thơ trong truyện ngắn Kiều Vượng (đăng trên tạp trí xứ Thanh) đã có những phát hiện khẳng định rằng truyện ngắn Kiêu Vượng không chỉ có sự kiện chi tiết bề bộn mà ngay trong cái “bộn bề” ấy vẫn có những rung cảm khi bộc lộ, lúc kìm nén thể hiện qua những tín hiệu ngôn ngữ trong lời văn, đoạn văn. Mai Hồng Hải qua những sáng tác của Kiều Vượng nhìn từ phương diện giá trị văn hóa, nhân văn có nhận xét “một tấm lòng nặng nghĩa với cuộc đời, với con người và một mong mỏi về tình thân nhân thế và nhân quả công bằng cho cuộc đời. Kiều Vượng thầm lỗ lực gieo những cái Nhân chân chính rồi sẽ tạo nên những mùa trái ngọt lành cho cuộc đời”. Có thể thấy, các sáng tác của Kiều Vượng đã dành được rất nhiều sự mến mộ từ độc giả tới giới phê bình trong nước. Những tác phẩm của Kiều Vượng luôn lấy hiện thực cuộc sống làm tư liệu cho sáng tác của mình. Từ tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ đến thể ký, ta thấy được một Kiều Vượng rất riêng biệt, một con người mang nặng nợ với người, với đời. 2.2 Những ý kiến bàn luận về ký của Kiều Vượng Bài viết “Ký của Kiều Vượng - nỗi nhức nhối trí tuệ” của Hỏa Diệu Thúy đánh giá cao tính sự thật trong ký của nhà văn. Bên cạnh đó còn khẳng định một thái độ thẳng thắn của nhà văn trước những “điều mắt thấy tai nghe”, một thái độ “không khoan nhượng” cho những điều sai trái. Đến bài viết “Xứ Thanh trong bút ký của Kiều Vượng” của Trần Quang Dũng –Mai Thị Phương, ta thấy một hình ảnh xứ Thanh hiện lên với những con đường, những mảnh đời còn nhiều điều phải nhắc đến. Xứ Thanh là một sự ám ảnh trong tâm can của người cầm bút “Xứ Thanh quá khứ - hiện tại – mai sau – luôn là cảm hứng sáng tạo bất tận của Kiều Vượng”. 5 Bài viết “Buồn vui khi “Trở lại đường xưa” của Lê Như Bình là bài viết mang cảm nghĩ của tác giả khi đọc bút kí “Trở lại đường xưa” của Kiều Vượng. Đến với Trở lại đường xưa của Kiều Vượng, Lê Như Bình có nhận xét “ Kí của Kiều Vượng là như vậy, không có nhiều mầu mè bóng bẩy, nhưng đã đưa ta vào những hoài niệm để rồi đốt cháy lòng ta bằng những vui buồn với bao chuyện đã qua và hôm nay”. Vũ Thị Oanh trong bài viết “Kiều Vượng – một tấm lòng với bạn Văn” qua những dòng ký ức, tâm sự, chuyện trò của anh với Nguyễn Ngọc Liễn, Mai Ngọc Thanh… anh nhìn bạn văn ở góc độ cuộc đời, số phận chứ không ở góc nhìn văn chương. Những trang viết của anh về bạn Văn đều thẫm đẫm tình đời, tình người của những người cùng mang nghiệp văn chương. Những con người cùng trí hướng như tự hiểu nhau qua ánh mắt, cử chỉ của mỗi người. Điểm lại một số bài viết về lịch sử sáng tác của nhà văn Kiều Vượng, ta chưa thấy một bài nghiên cứu nào đi sâu vào việc chỉ rõ đặc điểm trong bút ký của nhà văn Kiều Vượng, chủ yếu là những bài viết xoay quanh việc giới thiệu tác giả và các tác phẩm của nhà văn. Bên cạnh đó cũng có một số bài viết giới thiệu tới độc giả một số những tác phẩm bút ký nổi bật của nhà văn, xoay quanh một số khía cạnh trong bút ký của Kiều Vượng nhưng chưa có tính chuyên sâu và hệ thống. Trên cơ sở kế thừa các công trình của những người đi trước, chúng tôi tập trung tìm hiểu “Đặc điếm bút ký Kiều Vượng” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. Luận văn chúng tôi hy vọng sẽ góp phần làm rõ thêm những giá trị, những đóng góp của nhà văn Kiều Vượng với nền văn học nước nhà trên thể loại ký. 3. Đối tựơng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là đặc điểm ký Kiều Vượng (trên cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật). 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung khảo sát tập Kiều Vượng, tuyển tập bút ký (Nxb Thanh niên, Hà Nội, 2017) để làm sáng tỏ đặc điểm ký của nhà văn Kiều Vượng. Luận văn cũng mở rộng khảo sát một số tác phẩm văn xuôi khác của Kiều Vượng, Tuyển tập tiểu thuyết, Nxb. Thanh Niên, H.2017; Kiều Vượng, Tuyển tập thơ, truyện ngắn, Nxb. Thanh Niên, Hà Nội, 2017) và một số bút ký của các tác giả khác như Anh Đức, Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Thi, Trần Hiếu Minh để so sánh, làm rõ nét riêng biệt trong ký của Kiều Vượng. 4. Mục đích, Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu nội dung và nghệ thuật trong các tuyển tập bút ký của Kiều Vượng để nhận thấy tư tưởng và tình cảm được thể hiện trong tác phẩm. 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Thống kê, khảo sát, phân tích tác phẩm, từ đó khái quát đặc điểm ký của nhà văn Kiều Vượng, bên cạnh đó còn thấy rõ được vai trò của thể ký trong sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng. - Luận giải, phân tích chỉ rõ đặc điểm về nội dung và nghệ thuật ký Kiều Vượng. 4.3.Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết một cách tốt nhất mục đích đặt ra của luận văn, người viết sử dụng phương pháp nghiên cứu thi pháp học, ngoài ra có sự kết hợp các phương pháp và các thao tác: - Phương pháp cấu trúc, hệ thống - Phương pháp phân tích, tổng hợp - Phương pháp so sánh, đối chiếu - Phương pháp phân loại, thống kê. 7 5. Đóng góp của luận văn Nghiên cứu đặc điểm ký Kiều Vượng chúng tôi nhằm đi vào tìm hiểu những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật trong các tác phẩm ký của nhà văn, từ đó góp phần chỉ ra những đặc trưng cơ bản của thể loại ký, đồng thời cho thấy sự sáng tạo độc đáo, nét riêng biệt về phong cách ký của nhà văn Kiều Vượng. 6. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Thể ký trong sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng Chương 2: Đặc điểm ký Kiều Vượng trên phương diện nội dung Chương 3: Đặc điểm ký Kiều Vượng trên phương diện nghệ thuật 8 Chương 1 THỂ KÝ TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA KIỀU VƯỢNG 1.1.Khái niệm ký và đặc điểm của thể loại 1.1.1 Khái niệm ký Ký là một loại hình văn học xuất hiện từ rất sớm, trong kho tàng văn học Trung đại có không ít những tác phẩm kí đã ra đời. Cách đây cả nghìn năm, trong văn học xưa đã có những tác phẩm ký như Sử kí của Tư Mã Thiên, tiếp nối sự phát triển này nhiều tác phẩm đánh dấu sự trưởng thành của văn học kí như: Thượng kinh kí sự của Lê Hữu Trác, Công dư tiệp kí của Vũ Đề Phương hay Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ... Khi nghiên cứu về ký nói chung và bút ký nói riêng, đã xuất hiện rất nhiều những tranh luận về thể loại bút ký trong giới văn học. Như Sơn Tùng từng khẳng định: "Bút kí cũng là một thể ký miêu tả người thật, việc thật như phóng sự, ký sự nhưng trong bút ký nhà văn có thể phát biểu ý kiến, biểu hiện cảm xúc cá nhân nhiều hơn, tự do hơn và không bị gò bó vào một vấn đề một câu chuyện nhất định […]. Cần phân biệt loại bút ký có tính chất nghệ thuật với loại bút ký học thuật ghi lại những nhận thức, thu hoạch, phát hiện về mặt khoa học"[2 ;45]. Theo quan điểm này, ta thấy bút ký là thể loại văn học lấy tư liệu từ thực tiễn đời sống hay còn gọi là "mã sự thật", nhưng bút ký không bị gò bó, áp đặt trong một khuôn khổ nhất định. Với bút ký, nhà văn trực tiếp thể hiện tư tưởng, quan điểm và cảm xúc cá nhân trước sự kiện, hiện tượng diễn ra. Theo Từ điển tiếng Việt, ký được hiểu là: “Thể ký ghi lại những điều tai nghe mắt thấy, những nhận xét, cảm xúc của người viết trước các hiện tượng cuộc sống”[28; 21]. “Bút ký là thể ký trung gian giữa ký sự và tùy bút”[29; 21]. Theo Từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi đồng chủ biên chỉ ra rằng: “Bút kí ghi lại những con người thực và 9 sự việc mà nhà văn đã tìm hiểu, nghiên cứu cùng với những cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện một tư tưởng nào đó.”[28 ;20] Quan điểm này chỉ rõ sự khác biệt giữa bút kí và truyện ngắn, nếu như truyện ngắn là những con người, tính cách, sự việc được tác giả hư cấu nên thì bút kí lại ghi lại người thật việc thật dưới góc nhìn của tác giả. Tuy vậy trong bút ký chúng ta vẫn thấy được những nét độc đáo, sáng tạo, mang dấu ấn riêng của từng nhà văn. Với bút ký, nhà văn có quyền sáng tạo, nhưng sáng tạo chỉ nằm trong một phạm vi cho phép. Từ điển văn học (bộ mới) đã phân chia bút kí thành ba loại, đó là bút kí báo chí, bút kí chính luận và bút kí văn học. “Bút kí báo chí chủ yếu nhằm thông tin – lượng thông tin là linh hồn của nó. Do đó nó yêu cầu vừa phải rất xác thực, vừa có tính thời sự thường đề cập đến những vấn đề cấp bách có khi hàng ngày, hàng giờ với một số suy nghĩ ban đầu”173 ;23]. Còn bút kí chính luận “cũng là một thể văn quen thuộc của báo chí trong đó thành phần nghị luận (về chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa…) là quan trọng, có khi là chủ yếu. Giá trị của bút kí chính luận là ở tư tưởng chủ đạo, ở tính logic của lập luận, ở sức thuyết phục của những dẫn chứng. Nó mang tính tranh luận rõ rệt, ứng chiến kịp thời, có tác dụng tuyên truyền cho một quan điểm nào đó”[173 ;23]. Bút kí văn học đó là những tác phẩm bút kí mang đầy đủ yếu tố như “ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, có khả năng tác động đến tâm hồn người”[173 ;23]. Sự phân chia có thể coi là khá rạch ròi về ba thể loại bút kí, tuy nhiên mỗi thể loại bút kí đều có sự giao thoa với nhau, tức là trong những tác phẩm bút kí chính luận vẫn có những phần trữ tình xen lẫn làm cho tác phẩm trở nên có ý nghĩa và thấm đượm trong lòng độc giả. Chính vì vậy, các tác phẩm bút kí không chỉ đượm tính văn chương, bên cạnh đó còn những thông tin, tin tức nóng hổi mà các tác phẩm kí đều phải có. Dưới góc nhìn của một nhà thơ khi nhìn nhận bút ký, nhà thơ Phạm Hổ quan niệm “Bút ký có thể xem như một thể loại nằm giữa hai thể loại truyện 10 ngắn và thơ. Cái dễ và cái khó của bút ký có lẽ là ở đó. Dễ ở chỗ bút ký không đòi hỏi nhất thiết xây dựng cho được nhân vật. Khó là ở chỗ nếu không có cốt truyện để lôi cuốn người đọc thì phải quyến rũ họ bằng cái khác. Nói cách khác, bút ký đứng được phải dựa vào đâu. Theo tôi nghĩ thì đó là những cảm xúc thơ, những suy nghĩ thơ” [41;46]. Với quan niệm này, các tác phẩm bút ký đều mang trong mình những cảm xúc trữ tình, những khoảng không để người đọc hướng đến. Bút ký mang trong mình những tâm tư, tình cảm mà tác giả gửi gắm trong nó,có lẽ cũng chính vì thế nên bút ký trở nên gần gũi hơn với mọi tầng lớp xã hội hiện thời. Từ các ý kiến trên, có thể nhận thấy những quan điểm chung về bút ký đó chính là tính sự thật hay còn gọi là mã văn hóa. Các tác phẩm bút ký đều lấy các hiện tượng, sự việc có thật trong cuộc sống, những tin tức nóng hổi được phản ánh trong bút kí. Bên cạnh đó, cái để bút ký đạt được thành tựu và đi vào lòng độc giả đó chính là quan điểm của tác giả trước các hiện tượng. Bút ký là một tiểu loại nhỏ trong thể loại ký, trong bút ký có những đặc điểm chung của ký là phản ánh chân thực con người và sự kiện có thực của cuộc sống. Điểm khác ở bút ký đó là sự việc được tác giả tìm hiểu, nghiên cứu cùng với cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện một tư tưởng, một quan điểm nào đó. Bút ký đề cao giá trị nhận thức của tác giả đối với hiện thực cuộc sống, trong bút ký không hoàn toàn là sự sao chép từ cuộc sống mà nó còn thể hiện tri thức và sự sáng tạo của tác giả qua từng tác phẩm. Có thể thấy, bút ký là một mảnh đất màu mỡ để tác giả nêu ra những quan điểm, những cảm xúc của tác giả trước các hiện tượng. Cái tôi của tác giả được thể hiện rõ ràng nhất trên những trang bút kí của mình. 1.1.2. Các thể loại của ký Bút ký là thể ký nằm giữa ký sự và tùy bút. Bút kí thiên về việc mô tả người thật việc thật bên cạnh đó bút kí phải mang tính thời sự. Tùy vào đặc điểm của từng loại bút ký để phân định bút kí thành ba loại sau: 11 Bút kí báo chí: bút kí báo chí với chức năng chính là cung cấp thông tin. Bởi vậy, trong bút kí báo chí có lượng thông tin vô cùng phong phú. Thông tin là linh hồn của bút kí báo chí. Thông tin trong bút kí phải mang tính xác thực và thời sự, phản ánh kịp thời những hiện tượng cấp bách của cuộc sống hàng ngày, hàng giờ. Bút kí chính luận: Bút kí chính luận là thể văn quen thuộc của báo chí trong đó phần nghị luận chiếm ưu thế. Bút kí chính luận mang những giá trị về tư tưởng, đạo đức trong cuộc sống. Với những dẫn chứng chặt chẽ, logic góp phần tuyên truyền cho một tư tưởng, một lối sống đúng đắn. Bút kí văn học: Là thể loại bút kí có giá trị văn học, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc có tác dụng lay động đến tâm hồn, cảm xúc của con người. Bút kí văn học không đòi hỏi về sự chính xác của thông tin mà nó mang lại. Nó đi sâu vào trong thế giới nội tâm của con người, khắc họa tính cách nhân vật thông qua cốt truyện. Bút kí văn học mang đậm tính nhân văn và tính thẩm mĩ trong nó. Tuy nhiên sự phân chia bút kí không rạch ròi tuyệt đối. Vì với thể loại nào cũng có sự giao thoa, hòa nhập với nhau. Bút kí không chỉ thiên về cung cấp thông tin, dữ kiện mà trong đó còn đi sâu vào nội tâm của người kể truyện. Tùy thuộc vào khả năng quan sát, nghiên cứu của tác giả, quan trọng nhất là cảm xúc, ngôn từ và dấu ấn cá nhân là nhân tố để lại trên từng trang bút kí. 1.1.3. Đặc trưng của ký 1.1.3.1 Nội dung mang tính sự thật Với bút kí, sự thật hay mã sự thật là thành tố quan trọng nhất để xây dựng nên các tác phẩm kí nói chung và bút kí nói riêng. Mọi sáng tạo nghệ thuật đều cần phải có những cảm hứng sáng tạo nhất định, đặc biệt là trên phương diện sáng tạo văn học. Người sáng tạo văn học luôn lấy đề tài trong chính cuộc sống thường ngày làm đề tài của tác phẩm 12 “văn học phản ánh cuộc sống”. Lấy chất liệu từ cuộc sống hàng ngày để tạo nên tác phẩm. Cuộc sống luôn muôn hình muôn vẻ của nó bởi vậy các tác phẩm văn học phản ánh cuộc sống càng trở nên sinh động. Tuy vậy, người sáng tạo phải có những rung cảm, bên cạnh đó trong chính bản thân tác giả phải có tố chất văn học để sáng tạo nên các tác phẩm văn học có ý nghĩa. Với bút kí, tác giả phải là những người có được những rung cảm tinh tế trước các sự vật, hiện tượng đời thường để dưới góc nhìn của mình, miêu tả, kể lại câu chuyện, sự kiện một cách trọn vẹn nhất. Những tác phẩm bút ký lấy nội dung từ những hiện thực của đời sống, những mảng tối nhức nhối của xã hội để phản ánh. Tác giả chỉ như một người đứng ngoài chứng kiến mọi sự vận chuyển của sự vật, hiện tượng rồi dùng ngòi bút của mình kể lại những câu chuyện ấy một cách chân thực. Với tư cách như một nhà báo, tác giả chắt lọc những thông tin đắt giá để đưa vào tác phẩm, tạo nên những cá tính đặc biệt trong sáng tạo của từng nhà văn. Khác hẳn với các thể loại khác của văn chương như thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết… các nhân vật chỉ xuất hiện như một yếu tố ước lệ được tác giả dựng nên trong một hoàn cảnh, sự việc do chính tác giả hư cấu để thử thách nhân vật, qua đó thể hiện tính cách nhân vật, quan niệm, điểm nhìn của tác giả. Nhưng với bút kí, mọi thời gian, nhân vật, sự kiện đều là những con người, sự kiện có thực ngoài đời sống được đưa vào tác phẩm, nhưng dưới ngòi bút đánh giá và nhân quan của tác giả. Trong bút kí của Anh Đức, lấy tư liệu về lịch sử đất nước trong những năm 60 khi giặc Mỹ điên cuồng trong cuộc chiến tranh cục bộ vào đất nước ta với những tập bút kí Bức thư Cà Mau (tháng 11 – 1963); Bức thư cuối năm (tháng 12 – 1964); Thư tháng bảy (tháng 7 – 1965); Dưới một vầng ánh sáng đục (tháng 11 – 1965); Vào mùa nắng (tháng 12 – 1966); Những chuyện xung quanh một trận càn hình móng ngựa (tháng 4 – 1967) và ghi chép Chuyện của một người cùng quê… Những tác phẩm bút kí của Anh Đức như những 13 bức thư cứ nối tiếp nhau gửi cho những người đồng đội của mình. Khi nói về bút kí của Anh Đức ta không thể không nhắc đến lời bình của Chu Nga trong bài viết bàn về Phong cách trữ tình trong sáng tác của Anh Đức, đã lấy bút kí của Anh Đức làm đối tượng trung tâm để nghiên cứu “Đọc các bút kí của anh, chúng ta luôn luôn có cảm giác như anh đang trực tiếp nói chuyện với ta. Anh kể cho ta nghe về vùng quê anh – Cà Mau – nơi “cuối đất” của Tổ quốc, về những gian nan vất vả mà đồng bào ta trong ấy đã trải qua trên hai mươi năm trời chiến đấu. Nhưng điều chính nhất mà anh kể trong thư có lẽ vẫn là những thắng lợi ngày càng lớn mà đồng bào miền Nam đã giành được kể từ sau ngày đồng khởi”. Không những thế theo tác giả Hoài Anh khẳng định “Anh không những đã có vốn sống viết về những cái thực sự mình nếm trải mà còn có năng lực cảm thụ thiên nhiên, nhạy bén nắm bắt những thay đổi tinh tế trong cảnh sắc thiên nhiên ở vùng đất Rạch Giá, Cà Mau và nói chung là miền Tây Nam Bộ”. Bút kí là thể loại nằm giữa lịch sử và văn học. Bên cạnh những sự kiện, hiện tượng được tác giả chắt lọc thể hiện dưới thể loại bút kí. Tác giả với vai trò chứng kiến, ghi chép, kể chuyện lại cho những độc giả qua ngòi bút của văn chương. Bằng lời kể của mình, tác giả khôi phục, trình bày lại sự kiện có thật bên cạnh đó còn có tỏ thái độ, lời bình trước các sự việc ấy. Trong các tác phẩm bút kí, ta thấy nhân vật thường xưng tôi và có một cuộc gặp gỡ, chuyện trò, điều tra về sự kiện. Chính việc xưng tôi trong tác phẩm càng khiến cho độc giả tin vào câu chuyện mà tác giả kể lại. Trong bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường, ta thường xuyên thấy nhân vật trữ tình xưng tôi, chiêm nghiệm, suy tư về cuộc sống về thời gian. Dưới lăng kính của cảm xúc, sự vật như hiện hữu trước mắt của độc giả “tôi cảm thấy hình như có một cái gì đang lắng xuống thêm một chút nữa trong thành phố vốn hàng ngày đã rất yên tĩnh”, hay “tôi cảm thấy điều đó một cách tự nhiên”, hàng loạt những cụm từ thuộc về xúc giác của con người được tác giả sử dụng “tôi cảm thấy…” khiến 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất