phÇn më ®Çu
Trªn c¬ së ®æi míi t- duy kinh tÕ, nh÷ng n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ kÕ ¹ch
ho¸ tËp trung ë n-íc ta ®· tõng b-íc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng nh- mét
®ßi hái tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn.Trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lÝ thay ®æi, khi
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu tè sèng cßn cña mçi doanh
nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc ®· béc lé ®Çy ®ñ
nh÷ng yÕu kÐm, l©m vµo t×nh tr¹ng sa sót vµ khñng ho¶ng.
Lµm thÕ nµo ®Ó cÊu tróc l¹i së h÷u nhµ n-íc vµ c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ nhµ
n-íc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶,vai trß cña nã theo tinh thÇn c¸c NghÞ quyÕt
§¹i héi 6 vµ 7 cña §¶ng? Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn l-îc ®Ó
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp
nhµ n-íc nh½m ®a d¹ng ho¸ së h÷u ®-a c¸c yÕu tè c¹nh tranh lµm ®éng lùc
®Ó t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh vµ x¸c lËp mét m« h×nh doanh nghiÖp h÷u hiÖu
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.
Trªn thùc tÕ, c«ng ty cæ phÇn vµ vËn ®éng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
n-íc kh«ng ph¶i lµ nh÷ng hiÖn t-îng kinh tÕ x· héi xa l¹ ®èi víi nÒn kinh tÕ
thÕ giíi.C«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn tõ thÕ kû 17 vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong
thêi kú c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §Çu thÕ kû 18 c«ng ty cæ phÇn ®· trë thµnh
h×nh thøc tæ chøc kinh doanh phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c nuíc cã nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ph¸t triÓn.Mét c©u hái ®-îc ®Æt ra lµ h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn cã ph¶i
lµ m« h×nh doanh nghiÖp thÝch hîp víi nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña nÒn
kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay hay kh«ng?Ng-êi viÕt chän ®Ò tµi nµy kh«ng ngoµi
môc ®Ých nghiªn cøu, t×m tßi nh÷ng luËn cø, c¬ së khoa häc ®Ó tr¶ l¬× c©u hái
trªn còng nh- mong muèn ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo
tiÕn tr×nh ®æi míi kinh tÕ ®Êt n-íc.
Néi dung cña ®Ò ¸n:
§Ò ¸n ®-îc chia lµm ba ch-¬ng:
Ch-¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn.
Ch-¬ng nµy sÏ tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn còng nh- vai trß to lín cña nã ®èi víi sù
ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ gií tr-íc ®©y còng nh- ë thêi ®iÓm hiÖn nay.
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ t×nh h×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp ë n-íc ta hiÖn nay.
Ch-¬ng nµy tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ thùc tr¹ng cña c¸c
c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam, nh÷ng thµnh tùu vµ c¶ nh÷ng khã kh¨n cÇn gi¶i
quyÕt.MÆt kh¸c ch-¬ng hai còng sÏ ®Ò cËp ®Ðn tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp nhµ n-íc nh÷ng n¨m võa qua.
Ch-¬ng 3: Ph-¬ng h-íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®Èy nhanh qu¸
tr×nh ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay.
1
Trong ch-¬ng cuèi cïng ng-êi viÕt ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m gãp
phÇn t×m ph-¬ng h-íng ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn- mét h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶.
§Ò ¸n hoµn thµnh lµ mét sù ghi nhËn b-íc ®Çu cho nh÷ng cè g¾ng cña
ng-êi viÕt trong nh÷ng b-íc ®Çu tiªn cßn chËp ch÷ng cña qu¸ tr×nh nghiªn
cøu,t×m hiÓu bé m«n khoa häc kinh tÕ.Qua ®ã trang bÞ mét sè kiÕn thøc vµ
hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh nÒn kinh tÕ n-íc ta còng nh- sù vËn ®éng cña nã trong c¬
chÕ thÞ tr-ßng. Nh©n dÞp nµy cho phÐp em ®-îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh
nhÊt ®Õn thÇy NguyÔn ViÖt TiÕn gi¶ng viªn m«n kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c-Lªnin
tr-êng §¹i Häc Kinh TÕ Quèc D©n Hµ Néi. Trung t©m t- liÖu th«ng tin thviÖn cïng toµn thÓ c¸c b¹n ®· quan t©m gióp ®ì, cung cÊp tµi liÖu,h-íng dÉn,
söa ch÷a, bæ sung vµ hoµn chØnh ®Ò tµi.
Hµ Néi 2-2001.
2
phÇn néi dung
Ch-¬ng1
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn
1.Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ lÞch sö ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn.
1.1. C«ng ty cæ phÇn:
Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20 vµ ®Çu thÕ kû 21,nhiÒu ph¸t minh
míi xuÊt hiÖn lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu kinh tÕ cã sù thay
®æi,ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ chuyÓn sang c«ng nghiÖp nÆng,nhu cÇu t- b¶n
(vèn)®ßi hái víi quy m« lín,quy luËt tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n,tËp trung s¶n
xuÊt ho¹t ®éng m¹nh.S¶n xuÊt ngµy cµng tËp trung vµo c¸c xÝ nghiÖp línc«ng ty cæ phÇn.
C«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña së h÷u hçn hîp, tõ h×nh
thøc vèn cña mét chñ sang h×nh thøc vèn cña nhiÒu chñ diÔn ra trªn ph¹m vi
c«ng ty. Nã lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸ vÒ mÆt kinh tÕ x·
héi (mÆt së h÷u) vµ còng lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp
trung ho¸ s¶n xuÊt cña nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i.C.M¸c vµF.¡nggen ®· xem
h×nh thøc së h÷u vèn cæ phÇn l¯ “®iÓm qu² ®é”tõ t h÷u t- s¶n sang së h÷u x·
héi vÒ tµi s¶n trong khu«n khæ cña chñ nghÜa t- b¶n.
C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh tæ chøc hay c«ng ty mµ vèn cña nã do
nhiÒu cæ ®«ng(thµnh viªn cña c«ng ty cæ phÇn) gãp l¹i th«ng qua viÖc mua cæ
phiÕu do c«ng ty ph¸t hµnh.Theo luËt th-¬ng m¹i cña Anh th× cã hai lo¹i c«ng
ty cæ phÇn:
*C«ng ty c«ng céng(Publich company),lo¹i c«ng ty mµ cæ phiÕu cña nã
®-îc mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n.Lo¹i c«ng ty nµy t-¬ng
®-¬ng víi c«ng ty v« danh ë Ph¸p(SocietÐ µ rÐpãnsabilitÐ).
*C«ng ty riªng,t-¬ng ®-¬ng víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cña Ph¸p.
Tõ nhiÒu thËp kû qua,trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn mét hiÖn t-îng míi,hiÖn
t-îng t- nh©n ho¸ doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc c¶ trong c¸c
n-íc t- b¶n ph¸t triÓn lÉn mét sè n-íc x· héi chñ nghÜa khi chuyÓn ®æi nÒn
kinh tÕ.Song song víi hiÖn tîng” t nh©n ho² ‘,cã hiÖn tîng “cæ phÇn
ho²”.ViÖc xuÊt hiÖn hai hiÖn tîng trªn l¯ cã sù nhËn thøc kh²c nhau gi÷a t
nh©n ho¸ vµ cæ phÇn ho¸.C¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa ®· ®ång nhÊt hai hiÖn
t-îng trªn lµ mét,trong khi c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa kÓ c¶ ViÖt Nam cho
r»ng kh«ng nªn ®ång nhÊt hai kh¸i niÖm ®ã.
LÞch sö cho thÊy cã ba con ®-êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ®ã lµ:
H×nh thµnh theo con ®-êng truyÒn thèng.§iÒu ®ã cã nghÜa viÖc h×nh
thµnh ®i tõ c«ng ty mét chñ sang c«ng ty nhiÒu chñ tõ thÊp ®Õn cao theo trËt
tù tù nhiªn.
3
H×nh thµnh do liªn doanh liªn kÕt gi÷a nhµ n-íc víi kinh tÕ t- b¶n tnh©n trong vµ ngoµi n-íc.
Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn.
1.2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ vai
trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi:
NÒn kinh tÕ thÕ giíi,®Æc biÖt lµ kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn
rÊt nhanh vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 19 vµ nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña
thÕ kû 20.Cã thÓ nãi sau nh÷ng thµnh c«ng cña hai cuéc c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp,víi nh÷ng nhËn thøc míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ,vÒ c¬ cÊu vµ c¸c
lo¹i h×nh tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp mµ gÇn nh- toµn
bé nÒn kinh tÒ ®· kh¾c phôc ®-îc nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ tõng ¶nh h-ëng
mét c¸ch tiªu cùc ®Õn kinh tÕ thÕ giíi.Víi h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn,lÇn ®Çu
tiªn trong lÞch sö kinh tÕ thÕ giíi ®· kh¾c phôc ®-îc nh÷ng tån t¹i tõng g©y
biÕt bao khã kh¨n cho m×nh;®ã lµ t×nh tr¹ng c¸c c«ng ty thiÕu vèn ®Ó ®Çu tx©y dùng vµ s¶n xuÊt kinh doanh,nguån vèn cã ®-îc chñ yÕu tõ khu vùc kinh
tÕ nhµ n-íc do vËy lu«n tån t¹i sù bu«ng láng qu¶n lý trong doanh
nghiÖp;kh«ng cã ®éng lùc trong chiÕn l-îc s¶n xuÊt,t- liÖu bÞ ph©n t¸n;nh÷ng
nguån lùc bÞ xÐ lÎ trong d©n...
H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®¸nh dÊu sù tiÕn ho¸ cña chÕ ®é tÝn dông
tõ kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vay mù¬n qua ng©n hµng hoÆc chung vèn sang
huy ®éng vèn trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh trong ®ã chñ yÕu lµ thÞ tr-êng chøng
kho¸n.C¸c c«ng ty cæ phÇn lµ nguån cung cÊp s¶n phÈm cho sù phån vinh cña
thÞ tr-êng chøng kho¸n.§æi l¹i,sù thÞnh v-îng cña thÞ tr-êng nµy t¹o ®iÒu
kiÖn cho c¸c c«ng ty cæ phÇn sinh s«i n¶y në.Cã thÓ nãi c«ng ty cæ phÇn ra
®êi mang nh÷ng ®Æc ®iÓm míi cho phÐp nã thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña
sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i mµ nh÷ng h×nh th¸i kh¸c kh«ng thÓ
®¸p øng ®-îc.§ã lµ:
C«ng ty cæ phÇn lµ mét tæ chøc kinh doanh cã t- c¸ch ph¸p nh©n vµ c¸c
cæ ®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ph¹m vi vèn gãp cña m×nh.§iÒu
nµy cho phÐp c«ng ty cã t- c¸ch ph¸p lý ®Çy ®ñ ®Ó huy ®éng nh÷ng l-îng
vèn lín n»m r¶i r¸c thuéc nhiÒu c¸ nh©n trong x· héi.
C¬ cÊu tæ chøc trong c«ng ty cæ phÇn ®· thùc hiÖn ®-îc viÖc t¸ch biÖt
quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh,t¹o nªn mét h×nh th¸i x· héi ho¸ së h÷u
cña mét bªn lµ ®«ng ®¶o c«ng chóng mua cæ phÇn cßn bªn kia lµ ®éi ngò c¸c
nhµ qu¶n trÞ kinh doanh chuyªn nghiÖp sö dông t- b¶n x· héi cho nh÷ng c«ng
cuéc kinh doanh quy m« lín.
C¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty cæ phÇn ®-îc chuyÓn nh-îng dÔ
dµng trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n,v× thÕ bÊt kÓ cæ phiÕu ®-îc chuyÓn chñ bao
nhiªu lÇn cuéc sèng cña c¸c doanh nghiÖp vÉn tiÕp tôc mét c¸ch b×nh th-êng
mµ kh«ng bÞ ¶nh h-ëng.§ång thêi nhê c¬ chÕ nµy nã ®· t¹o nªn sù di chuyÓn
linh ho¹t c¸c luång vèn trong x· héi theo c¸c nhu cÇu vµ c¬ héi ®Çu t- ®a
d¹ng cña c¸c c«ng ty vµ c«ng chóng.
4
Cã thÓ nãi nh÷ng -u thÕ ®-îc mang l¹i tõ viÖc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng
cña c«ng ty cæ phÇn lµ v« cïng to lín nã ®· kh¾c phôc viÖc bu«ng láng qu¶n
lý tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp,xo¸ bá t×nh tr¹ng v« chñ trong c¸c c«ng
ty.MÆc dï chñ tr-¬ng trao quyÒn tù qu¶n cho c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc
kinh tÕ nhµ n-íc ®· ®¹t ®-îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh-ng nã míi chØ ®Èy
lïi ®-îc chÕ ®é bao cÊp cña nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp cßn vÒ mÆt nhËn
thøc th× tµi s¶n cña doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn lµ tµi s¶n chung cho nªn t×nh
tr¹ng v« tr¸ch nhiÖm,l·ng phÝ cña c«ng vÉn kh«ng ®-îc kh¾c phôc.Khi xuÊt
hiÖn c«ng ty cæ phÇn th× mÆc nhiªn nh÷ng ®iÒu nµy sÏ kh«ng tån t¹i.
H¬n n÷a,c«ng ty cæ phÇn huy ®éng ®-îc nguån vèn trong x· héi cung cÊp
cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®Çu t- ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.Mét mÆt võa
gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho ng©n s¸ch nhµ n-íc (kh«ng ph¶i chu cÊp cho
doanh nghiÖp) mÆt kh¸c vèn vµ tµi s¶n doanh nghiÖp nhµ n-íc nhê qu¸ tr×nh
cæ phÇn ho¸ thu l¹i sÏ ®-îc ®Çu t- më réng s¶n xuÊt;t¨ng thªm tµi s¶n cè ®Þnh
gãp phÇn to lín thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng tr-ëng.
Ngoµi ra,h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn sÏ thay ®æi cung c¸ch qu¶n lý
trong mçi doanh nghiÖp,ë c«ng ty cæ phÇn quyÒn lîi cña nh÷ng ng-êi chñ
míi cña doanh nghiÖp g¾n chÆt víi sù thµnh b¹i cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh v× thÕ hä rÊt ®oµn kÕt,g¾n bã vµ thèng nhÊt trong viÖc t×m kiÕm vµ ®-a
ra ph-¬ng h-íng ho¹t ®éng phï hîp nhÊt cña doanh ngiÖp nh»m cñng cè,t¨ng
c-êng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra,quan t©m ®Õn c«ng viÖc
c«ng ty vµ lao ®éng víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao.
1.3. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn trong
nÒn kinh tÕ quèc d©n.
VÒ mÆt lý thuyÕt,chóng ta ®Òu nhËn thÊy r»ng h×nh th¸i doanh nghiÖp
d-íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi,g¾n
liÒn víi nh÷ng nÊc thang ph¸t triÓn cña x· héi ho¸ së h÷u t- nh©n trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng. VÒ mÆt lÞch sö,cã thÓ thÊy r»ngqu¸ tr×nh tiÕn ho¸ vµ ph¸t
triÓn cña c¸c h×nh th¸i doanh nghiÖp ®-îc ®¹c tr-ng bëi ba lo¹i h×nh chñ yÕu
t-¬ng øng víi ba møc ®é ph¸t triÓncña x· héi ho¸ së h÷u t- nh©n mÆc dï biÓu
hiÖn cña chóng hÕt søc linh ho¹t vµ ®a d¹ng.
H×nh th¸i kinh doanh mét chñ,mét h×nh th¸i bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp trong ®ã ng-êi chñ së h÷u t- nh©n ®éc lËp duy tr× vµ ph¸t triÓn ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh trªn c¬ së lao ®éng cña b¶n th©n hoÆc
thuª m-ín ng-êi kh¸c víi vèn liÕng s½n cã vµ tÝnh to¸n cña anh ta trªn c¬ së
nh÷ng ®ßi hái cña thÞ tr-êng.§©y lµ h×nh th¸i phæ biÕn thèng trÞ trong nÒn s¶n
xuÊt hµng ho¸ nhá vµ trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t- b¶n tù do c¹nh
tranh.Ph-¬ng ph¸p kinh doanh nµy bao gåm hai c¸ch thøc:kinh doanh theo
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá vµ kinh doanh theo ph-¬ng thøc t- b¶n
chñ nghÜa.Gi÷a chóng tuy cã sù kh¸c nhau vÒ môc ®Ých vµ ®Æc ®iÓm kinh
doanh nh-ng l¹i lµ sù kÕ tiÕp tÊt yÕu cña cïng mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn dùa
trªn së h÷u t- nh©n.NÕu nh- qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nhê hai t¸c nh©n chñ yÕu lµ
trao ®æi vµ tÝn dông th× vÒ mÆt lÞch sö,chÝnh nhê sù trî gióp cña t- b¶n th-¬ng
nghiÖp vµ t- b¶n cho vay nÆng l·i mµ h×nh th¸i kinh doanh mét chñ ®· cã sù
5
chuyÓn biÕn vÒ chÊt.Tõ ph-¬ng thøc kinh doanh xÐ lÎ ruéng ®Êt vµ ph©n t¸n
t- liÖu s¶n xuÊt trong tay nh÷ng ng-êi t- h÷u nhá sang ph-¬ng thøc kinh
doanh theo lèi t- b¶n chñ nghÜa b»ng qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ruéng
®Êt,t- liÖu s¶n xuÊt trong tay mét sè Ýt ng-êi.Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ
tr-êng thÕ giíi,quy m« bu«n b¸n vµ s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i tËp trung t- b¶n
ngµy cµng lín.§Ó cã thÓ ®øng v÷ng trong c¹nh tranh vµ ®¸p øng ®-îc nh÷ng
nhu cÇu cña thÞ tr-êng c¸c h×nh thøc kinh doanh chumg vèn lÇn l-ît ra ®êi vµ
ph¸t triÓn.
H×nh th¸i kinh doanh chung vèn xÐt vÒ mÆt lÞch sö lµ mét b-íc tiÕn ho¸
trong chÕ dông tÝn dông,chuyÓn tõ ph-¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo
vay m-în sang ph-¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vèn gãp.Nã ®-îc
xem nh- lµ h×nh th¸i trung gian ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn sau nµy.Trong
lÞch sö tõng tån t¹i hai m« h×nh kinh doanh thuéc h×nh th¸i nµy ®ã lµ:
H×nh th¸i kinh doanh hîp t¸c x· cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá
nh»m chèng l¹i sù tan r· vµ ph¸ s¶n cña hä tr-íc ph-¬ng thøc kinh doanh tb¶n chñ nghÜa.
H×nh th¸i c«ng ty chung vèn cña c¸c nhµ t- b¶n víi ba h×nh thøc phæ
biÕn:C«ng ty d©n sù; c«ng ty hîp danh vµ c«ng ty hîp t- ®¬n gi¶n.
Tr¸ch nhiÖm v« h¹n vµ sù rµng buéc láng lÎo vÒ mÆt ph¸p lý lµ nh÷ng bÊt
lîi lµm cho h×nh th¸i c«ng ty chung vèn chØ tån t¹i trong mét kho¶ng thêi
gian ng¾n nh-êng chç cho c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn.Nh÷ng h¹n
chÕ ®ã ®· lµm cho h×nh thøc nµy ngµy nay cã xu h-íng thu vÒ nh÷ng ngµnh
kinh doanh nhá trong n«ng nghiÖp,dÞch vô b¸n lÎ,®¹i lý cho c¸c h·ng...vµ
th-êng lµ c¸c nhãm cã tÝnh chÊt gia ®×nh.Qua ®ã,cã thÓ thÊy r»ng h×nh th¸i
c«ng ty cæ phÇn b»ng nh÷ng -u thÕ cña m×nh tÊt yÕu sÏ ra ®êi vµ thèng trÞ
kinh tÕ thÕ giíi.
Trong t²c phÈm “ Tuyªn ng«n cña nh¯ t b°n”, hai t²c gi° L.Ken®¬ v¯
M.Atl¬ cho r»ng:ngµy nay c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· tån t¹i mét c¸ch hÕt søc
phæ biÕn ë Mü vµ c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn;m« h×nh c«ng ty cæ phÇn víi -u
®iÓm lín nhÊt cña nã lµ mäi c«ng nh©n ®Òu cã cæ phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Õn
®Ønh cao.H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn chuyÓn tõ c¬ cÊu mét chñ lµ chÝnh sang
giai ®o¹n ®a d¹ng ho¸ chñ së h÷u cæ phÇn víi nh÷ng c«ng ty cã hµng tr¨m
ngh×n thËm chÝ h»ng triÖu cæ ®«ng bao gåm c¸c nhµ t- b¶n lín,c«ng nh©n vµ
viªn chøc.§i ®«i víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt,trªn thùc tÕ néi bé c«ng ty
cæ phÇn còng diÔn ra hai qu¸ tr×nh:quyÒn së h÷u cæ phÇn ph©n t¸n cao ®é vµ
gi¸ trÞ cæ phÇn tËp trung cao ®é.kÕt qu¶ cña hai qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc ®«ng ®¶o
chñ së h÷u cæ phÇn gi¸ trÞ nhá,tøc lµ nh÷ng cæ ®«ng nhá vøt bá quyÒn tham
gia quyÕt ®Þnh t¹i ®¹i héi cæ ®«ng.Hµng tr¨m ngh×n,hµng triÖu cæ ®«ng nhá
chØ tham gia mua b¸n trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n ,hä kh«ng g¾n bã cè ®Þnh
víi mét c«ng ty cæ phÇn nµc vµ qua ®ã nh÷ng nhµ t- b¶n lín cã thÓ sö dông
mét sè vèn t-¬ng ®èi nhá,chØ së h÷u mét l-îng cæ phÇn t-¬ng ®èi Ýt nh-ng cã
thÓ chi phèi mét gi¸ trÞ cæ phÇn rÊt lín ®¬n cö:H·ng dÇu má lín nhÊt thÕ giíi
etson do n¨m cæ ®«ng n¾m quyÒn chi phèi nh-ng n¨m cæ ®«ng nµy còng
chØ chiÕm 4,8% cæ phÇn cña h·ng.Nh- vËy,sè l-îng cæ ®«ng lín rÊt Ýt nh-ng
6
®· tËp trung trong tay m×nh quyÒn chi phèi hµng lo¹t c«ng ty cæ phÇn lo¹i
lín.Râ rµng lµ t¹i c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ m« h×nh
kinh doanh cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao mµ kh«ng lµm suy yÕu quan hÖ chiÕm h÷u
t- nh©n cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa.C«ng ty cæ phÇn ®· t¹o
®iÒu kiÖn cho t- b¶n ngµy cµng tËp trung,vai trß chi phèi vµ thèng trÞ cña nhµ
t- b¶n ngµy cµng t¨ng c-êng.§Õn ®©y ®Æt ra mét vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt lµ m«
h×nh c«ng ty cæ phÇn cã phï hîp víi c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña c¸c n-íc
x· héi chñ nghÜa ®¨c biÖt lµ ë n-íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay hay kh«ng?
7
Ch-¬ng 2:
Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ t×nh h×nh cæ
phÇn ho¸ doanh ngiÖp nhµ n-íc ë ViÖt Nam hiÖn nay
1. Vai trß cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ t-êng cã sù qu¶n
lÝ cña nhµ n-íc:
C«ng ty cæ phÇn h×nh thøc tæ chøc kinh doanh phæ biÕn trong nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ , gãp phÇn
hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ th-êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n-íc.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng,c«ng ty cæ phÇn t¹o ra c¸c c«ng cô ®Ó cã thÓ
huy ®éng vèn víi quy m« lín vµ hiÖu qña cao.nhê ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i
phiÕu,c«ng ty cæ phÇn cã thÓ huy ®éng ®-îc nh÷ng nguån vèn nhá lÎ nhµn
rçi n»m t¶n m¹n trong x· héi ®Ó ®Çu t- vµo nh÷ng c«ng tr×nh ®ßi hái nh÷ng
nguån vèn lín vµ dµi h¹n mµ tõng c¸ nh©n hoÆc tõng doanh nghiÖp kh«ng cã
kh¶ n¨ng tÝch luü ®-îc nh- ®Çu t- x©y dùng ®-êng s¾t,x©y dùng nh÷ng xÝ
nghiÖp c«ng nghiÖp sö dông c«ng nghÖ cao...trong nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn
nay thiÕu vèn ®ang lµ trë ng¹i lín nhÊt cho sù ph¸t triÓn.Huy ®éng vèn trong
d©n võa lµ gi¶i ph¸p cÊp b¸ch võa lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n trong chiÕn l-îc t¹o
vèn cña tõng doanh nghiÖp.
H×nh thøc huy ®éng vèn hiÖn nay ë n-íc ta cßn nghÌo nµn (víi hai h×nh
thøc chñ yÕu lµ hÖ thèng quü tiÕt kiÖm vµ tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n-íc),vµ so
víi h×nh thøc huy ®éng vèn qua c«ng ty cæ phÇn th× nh÷ng h×nh thøc ®ã cßn
mang nhiÒu nh-îc ®iÓm ®ãi víi c¶ ng-êi göi vµ ng-êi ®i vay:
Thø nhÊt nÕu huy ®éng vèn qua hÖ thèng tiÕt kiÖm,tÝn dông th× l·i suÊt vµ
chi phÝ cao g©y khã kh¨n cho ng-êi sö dông vèn v× ph¶i th«ng qua nhiÒu
kh©u,chi phÝ nghiÖp vô vµ lîi tøc t¨ng lªn.Huy ®éng vèn qua c«ng ty sÏ gi¶m
®-îc mäi chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc sö
dông vèn còng nh- b¶o vÖ quyÒn lîi ng-êi cã vèn.
Thø hai göi tiÒn vµo quü tiÕt kiÖm tuy cã ®-îc mét l·i suÊt æn ®Þnh,h¹n
chÕ phÇn nµo rñi ro nh-ng ngõi cã vèn hoµn toµn mÊt kh¶ n¨ng chi phèi viÖc
sö dômg vèn còng nh- kh«ng ®-îc h-ëng nh÷ng may m¾n cña viÖc sö dông
®ång vèn ®ã.Sö dông vèn mua cæ phiÕu mÆc dï ph¶i chÞu sù rñi ro ë mét møc
®é nhÊt ®Þnh nh-ng hä còng sÏ ®-îc h-ëng nh÷ng may m¾n mµ trong th-¬ng
tr-êng lóc nµo còng cã.H¬n n÷a,mua cæ phÇn tuy ®-îc gi¶i phãng khái nhiÖm
vô qu¶n lý vµ sö dông vèn nh-ng c¸c cæ ®«ng vÉn cã quyÒn lùc trong ®¹i héi
cæ ®«ng,vµ mét khi ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cho phÐp hä cã thÓ ®ùoc bÇu vµo
c¬ quan l·nh ®¹o c«ng ty.ChÝnh v× nh÷ng lîi Ých Êy mµ viÖc mua cæ phÇn hÊp
dÉn h¬n göi tiÒn tiÕt kiÖm.TÊt nhiªn còng cÇn ph¶i thÊy r»ng ®Ó nh÷ng ®iÒu
®ã trë thµnh hiÖn thùc cßn ph¶i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c liªn quan
®Õn viÖc lµm cho c«ng ty cæ phÇn cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n.
8
C«ng ty cæ phÇn t¹o ra mét c¬ chÕ ph©n t¸n rñi ro nh»m h¹n chÕ
nh÷ng tiªu cùc vÒ kinh tÕ x· héi khi mét doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng
khñng ho¶ng.
Rñi ro trong kinh doanh lµ cã thÓ x¶y ra tuy kh«ng ph¶i lµ mét tÊt yÕu ®èi
víi mäi doanh nghiÖp song còng lµ lÏ tù nhiªn trong th-¬ng tr-êng.
Kh¾c phôc rñi ro b»ng sù thËn träng lµ ®iÒu cÇn thiÕt song kh«ng ph¶i lµ c¸ch
duy nhÊt bëi v× møc ®é rñi ro l¹i th-êng tØ lÖ thuËn víi triÓn väng thu lîi
nhuËn.V× vËy trong kinh doanh muèn thu lîi nhuËn cao ®«i khi ph¶i m¹o
hiÓm.ChÊp nhËn rñi ro lµ mét phÈm chÊt cÇn cã cña mét nhµ kinh doanh
nhng chÊp nhËn m³o hiÓm kh«ng ph°i l¯ liÒu lÜnh theo kiÓu”®îc ¨n c° ng±
vÒ kh«ng”,chÊp nhËn m³o hiÓm nhng vÉn cÇn cã c¬ chÕ h³n chÕ ®Õn møc
thÊp nhÊt nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµ sù thiÖt h¹i cña rñi ro cã thÓ dÉn ®Õn ph¸
s¶n.C«ng ty cæ phÇn lµ mét c¬ chÕ nh- vËy.
ChÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (ph©n biÖt râ rµng tµi s¶n c«ng ty vµ tµi s¶n
c¸ nh©n ng-êi cã vèn gãp,tr¸ch nhiÖm tµi chÝnh giíi h¹n trong ph¹m vi tµi s¶n
còng nh- phÇn gãp vèn cña mçi ng-êi) ®· h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng
thiÖt h¹i cña sù rñi ro,thua lç.Trong kinh doanh tr-êng hîp tåi tÖ nhÊt lµ ph¸
s¶n nh-ng víi nh÷ng h×nh thøc kinh doanh kh¸c nhau t¸c h¹i cña ph¸ s¶n
còng kh«ng gièng nhau.§èi víi doanh nghiÖp t- nh©n, chñ doanh nghiÖp ph¶i
chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n do ®ã trong tr-êng hîp ph¸ s¶n ph¶i sö dông toµn bé
tµi s¶n thuéc së h÷u cña m×nh ®Ó thanh to¸n nî nÇn.
§èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n tuy chØ giíi h¹n trong tµi s¶n cña c«ng
ty vµ sè vèn gãp cña mäi ng-êi nh-ng do chØ ®-îc sö dông nguån vèn gãp
cña c¸c thµnh viªn mµ kh«ng ®-îc ph¸t hµnh bÊt kú mét lo¹i tÝn phiÕu nµo
nªn khi bÞ ph¸ s¶n mäi thµnh viªn th-êng ph¶i chÞu nh÷ng thiÖt hai nÆng
nÒ.C«ng ty cæ phÇn ®-îc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu mét c¸ch réng
r·i,do ®ã sù thiÖt h¹i cña mçi ng-êi kh«ng lín l¾m (tÊt nhiªn kh«ng lo¹i trõ
nh÷ng ng-êi mua cæ phÇn víi sè l-îng lín).Nhê c¬ chÕ nµy mµ khi ph¸ s¶n
hËu qu¶ tiªu cùc vÒ mÆt kinh tÕ x· héi ®-îc h¹n chÕ ë møc thÊp nhÊt
§èi víi c«ng ty cæ phÇn , ng-êi mua cæ phÇn kh«ng ®-îc quyÒn rót vèn chØ
cã quyÒn së h÷u c¸c cæ phiÕu vµ ®-îc phÐp mua b¸n chuyÓn nh-îng.
Nh- vËylîi Ých cña c¸c cæ ®«ng g¾n chÆt víi ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ
phÇn.Tuy nhiªn do c¸c c«ng ty cã thÓ ®-îc chuyÓn nh-îng vµ mua b¸n nªn
c¸c cæ ®«ng khi cÇn vÉn cã thÓ thu håi vèn víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vµ
chuyÖn m¹o hiÓm rñi ro còng nh- sù may m¾n sÏ ®-îc chuyÓn cho cæ ®«ng
míi. Do ®ã c«ng ty sÏ kh«ng bÞ rót vèn mµ vÉn gi÷ ®-îc tÝch luü liªn tôc
trong qóa tr×nh kinh doanh.
Trong h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, ng-êi ®Çu t- lín cã thÓ mua cæ phiÕu,
tr¸i phiÕu ë nhiÒu c«ng ty kh¸c nhau,nhiÒu ngµnh kh¸c nhau do ®ã sù rñi ro
vµ m¹o hiÓm cña ®Çu t- ®-îc ph©n t¸n vµo nhiÒu ngµnh,nhiÒu lÜnh vùc,lµm
gi¶m bít tæn thÊt cho ng-êi ®Çu t- h¬n lµ tËp trung vµo mét c«ng ty khi c«ng
ty ®ã bÞ ph¸ s¶n.Thùc ra rñi ro,sù m¹o hiÓm vµ lîi Ých x· héi lµ hai ®¹i l-îng
cã quan hÖ víi nhau:møc ®é rñi ro,m¹o hiÓm Ýt th× th«ng th-êng lîi Ých cña
9
ng-êi ®Çu t- còng thÊp.ChÝnh c¬ chÕ ph©n bè rñi ro nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho
nh÷ng ng-êi cã vèn m¹nh d¹n ®Çu t-,lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã xu
h-íng æn ®Þnh h¬n .
ViÖc ra ®êi c¸c c«ng ty víi viÖc ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n cïng
víi viÖc chuyÓn nh-îng,mua b¸n chøng kho¸n ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ
t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi cña thÞ tr-êng chøng kho¸n-tr¸i tim cña thÞ tr-êng
vèn.
ý nghÜa c¨n b¶n cña viÖc ra ®êi thÞ tr-êng chøng kho¸n lµ ë chç:®ã lµ
n¬i c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ t×m kiÕm ®-îc c¸c nguån tµi trî cho ho¹t ®éng
®Çu t- s¶n xuÊt kinh doanh;lµ n¬i khai th«ng c¸c nguån tiÕt kiÖm cña nh÷ng
ng-êi tÝch luü ®Õn c¸c nhµ ®Çu t-;lµ c¬ chÕ ph©n bæ c¸c nguån vèn ®Çu t- phï
hîp víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ lµ c¬ së quan träng ®Ó nhµ n-íc
th«ng qua ®ã sö dông c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña nÒn
kinh tÕ nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu lùa chän.ThiÕu thÞ tr-êng chøng kho¸n sÏ
kh«ng cã mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn.Song sù ra ®êi cña thÞ tr-êng
chøng kho¸n kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan mµ lµ kÕt qu¶ cña sù
ph¸t triÓn chung vÒ kinh tÕ x· héi ,trong ®ã sù ra ®êi,ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng
mét c¸ch hoµn h¶o cña c¸c c«ng ty cæ phÇn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.
C«ng ty cæ phÇn b¶o ®¶m sù tham gia ®«ng ®¶o cña c«ng chóng,l¹i cã c¬
cÊu tæ chøc qu¶n lý chÆt chÏ,ph©n ®Þnh râ rµng gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn
kinh doanh nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ng-êi lao ®éng tham gia qu¶n lý c«ng ty
mét c¸ch thùc sù,sö dông ®-îc nh÷ng gi¸m ®èc tµi n¨ng (gi¸m ®èc thùc sù lµ
mét nghÒ chø kh«ng ph¶i lµ mét quan chøc) ®¶m b¶o ®-îc quyÒn lîi,lîi Ých
vµ tr¸ch nhiÖm cña chñ së h÷u,®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x·
héi,thùc hiÖn nguyªn t¾c “ai giái nghÒ g× l¯m nghÒ ®ã”.
Víi c«ng ty cæ phÇn,nh÷ng ng-êi kh«ng th¹o kinh doanh cã thÓ yªn t©m
lµm viÖc chuyªn m«n cña m×nh v× ®ång vèn cña hä dï Ýt dï nhiÒu vÉn cã kh¶
n¨ng sinh lêi do ®· ®-îc c¸c nhµ kinh doanh chuyªn nghiÖp sö dông.Nh- vËy
c«ng ty cæ phÇn ®· lo¹i trõ ®-îc t×nh tr¹ng bÊt hîp lý hiÖn nay lµ trong khi
c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh cã kh¶ n¨ng sö dông vèn mét c¸ch cã hiÖu
qu¶ cao,®em l¹i lîi Ých cho c¶ ng-êi cã vèn,ng-êi sö dông vèn vµ x· héi l¹i
kh«ng ®ñ vèn ®Ó ho¹t ®éng,th× c¸c tÇng líp nh©n d©n lµm viÖc ë c¸c lÜnh vùc
kh¸c,mçi ng-êi cã chót Ýt vèn l¹i ph¶i loay hoay ®¸nh vËt víi thÞ tr-êng ®Ó
kiÕm tõng ®ång lîi nhuËn Ýt ái,c«ng viÖc chuyªn m«n cña m×nh vèn lµ nghÒ
chÝnh,cã nhiÒu n¨ng lùc l¹i kh«ng ®-îc ®Çu t- thÝch ®¸ng vÒ t©m søc.Ch¾c
ch¾n r»ng,cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng,sù ra ®êi cña c¸c
c«ng ty cæ phÇn sÏ dÇn dÇn lo³i bá t×nh tr³ng “c° níc ®i bu«n”, “nh¯ nh¯ ®æ
ra mÆt ®êng”,c¬ quan,c«ng së ®ôc têng,ph² r¯o lËp ki-èt ®Ó bu«n b¸n lÆt
vÆt.T×nh tr¹ng ®ã kh«ng nh÷ng g©y nªn lén xén trong nÒn kinh tÕ,mµ cßn lµm
cho mét nguån vèn lín bÞ sö dông l·ng phÝ vµ tÖ h¹i h¬n lµ lµm rèi lo¹n hÖ
thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi v× mäi ng-êi kh«ng ®-îc ®Æt ë vÞ trÝ thÝch
hîp cña m×nh ®Ó cã thÓ ph¸t huy hÕt tµi n¨ng s¸ng t¹o vèn cã.Cã thÓ nãi víi
nh÷ng -u thÕ ®-îc mang l¹i tõ viÖc ra ®êi vµ ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ
phÇn th× viÖc më réng vµ ph¸t triÓn m« h×nh c«ng ty cæ phÇn ë n-íc ta lµ mét
10
sù tÊt yÕu vµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó nh©n réng m« h×nh nµy lµ cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc.
2 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc,néi dung vµ ý nghÜa thùc tiÔn.
2.1 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc,thùc chÊt vµ nh÷ng môc tiªu cÇn
v-¬n tíi.
Trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë n-íc ta,®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ
n-íc cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh.Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m tæ
chøc l¹i vµ ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ cæ phÇn ho¸ mét sè doanh
nghiÖp nhµ n-íc mµ nhµ n-íc kh«ng cÇn ®Çu t- 100% vèn.Thùc hiÖn chñ
tr-¬ng ®ã ngµy 8/6/1992 chñ tÞch héi ®ång bé tr-ëng nay lµ thñ t-íng chÝnh
phñ ®± ra quyÕt ®Þnh 202/H§BT “vÒ viÖc tiÕp tôc l¯m thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè
doanh nghiÖp nh¯ níc th¯nh c«ng ty cæ phÇn”.Tuy nhiªn,t×nh h×nh triÓn khai
rÊt chËm,c¸n bé c«ng nh©n c¸c doanh nghiÖp ch-a thùc sù h-ëng øng.Mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n lµ do nhËn thøc vÒ b¶n chÊt,môc tiªu vµ ph-¬ng
ph¸p cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc cßn kh¸c nhau nªn sinh ra ph©n
v©n,chÇn chõ,do dù.VËy thùc chÊt cña viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
n-íc nh- thÕ nµo?
VÒ vÊn ®Ò nµy,hiÖn nay cã hai lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau.ý kiÕn thø nhÊt cho
r»ng thùc chÊt cæ phÇn ho¸ lµ t- nh©n ho¸,lo¹i thø hai th× cho ®ã lµ qu¸ tr×nh
x· héi ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc.
VÒ lo¹i ý kiÕn thø nhÊt:nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ n-íc xuÊt ph¸t tõ ®-êng lèi kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x·
héi cña mçi n-íc trong tõng thêi kú kh¸c nhau nh-ng nguyªn nh©n th-êng lµ:
Do thay ®æi chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi (nh- c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa
§«ng ©u vµ Liªn X« cò) dÉn ®Õn sù thay ®æi chÕ ®é së h÷u vÒ t- liÖu s¶n
xuÊt-tõ c«ng h÷u chuyÓn sang t- h÷u-v× thÕ thùc chÊt viÖc cæ phÇn ho¸ mét sè
doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ mét bé phËn cña chñ ch-¬ng t- nh©n ho¸ nÒn kinh
tÕ
Do khñng ho¶ng,l¹m ph¸t,ng©n s¸ch th©m hôt ph¶i cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp ®Ó thu håi vèn cho nhµ n-íc,gi¶m phÇn nµo g¸nh nÆng cho nÒn kinh
tÕ.
Do khã qu¶n lÝ bëi doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ së h÷u c«ng céng vµ hiÖu
qu¶ kinh doanh thÊp.
§Ó thu hót vèn ®Çu t-,tranh thñ c«ng nghÖ vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n lÝ
tiªn tiÕn tõ c¸c nguån trong vµ ngoµi n-íc nh»m x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng,
ph¸t triÓn s¶n xuÊt n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸,t¨ng søc c¹nh tranh vµ më
réng thÞ tr-êng.
ChÝnh v× thùc tiÔn ®ã mµ c¸c häc gi¶ n-íc ngoµi khi xem xÐt vÊn ®Ò cæ
phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc ®Òu ®Æt nã trong mét qu¸ tr×nh réng lín
h¬n-qu¸ tr×nh t- nh©n ho¸.Cã hai c¸ch hiÓu t- nh©n ho¸ theo nghÜa réng vµ tnh©n ho¸ theo nghÜa hÑp.Liªn hîp quèc cã ®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ t- nh©n ho¸ :
“t nh©n ho² l¯ sù biÕn ®æi t¬ng quan gi÷a nh¯ níc v¯ thÞ trêng”.
11
Theo c¸ch hiÓu nµy th× toµn bé nh÷ng chÝnh s¸ch,luËt lÖ,thÓ chÕ nh»m khuyÕn
khÝch më réng vµ ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t- nh©n hay c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ ngoµi quèc doanh,gi¶m bít sù can thiÖp cña nhµ n-íc vµo ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së vµ dµnh cho thÞ tr-êng mét vai
trß ®iÒu tiÕt ®¸ng kÓ.Cßn t- nh©n ho¸ theo nghÜa hÑp dïng ®Ó chØ qu¸ tr×nh
gi¶m bít quyÒn së hòu cña nhµ n-íc hoÆc sù kiÓm so¸t cña ChÝnh Phñ ®èi víi
c¸c xÝ nghiÖp.ViÖc ®ã cã thÓ th«ng qua nhiÒu biÖn ph¸p vµ ph-¬ng thøc kh¸c
nhau nh-ng chñ yÕu vÉn lµ cæ phÇn ho¸.
ë n-íc ta chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ mét sè doanh ngiÖp nhµ n-íc l¹i xuÊt
ph¸t tõ ®-êng lèi kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi n-íc ta trong giai ®o¹n
hiÖn nay:”X©y dùng nÒn kinh tÕ h¯ng ho² nhiÒu th¯nh phÇn,vËn h¯nh theo c¬
chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa”.Chóng ta ®ang bè trÝ l³i c¬ cÊu kinh tÕ vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lÝ
cho phï hîp víi ®-êng lèi Êy,®©y lµ sù chuyÓn h-íng chiÕn l-îc kinh tÕ x·
héi cña n-íc ta vµ ®ã còng lµ ®Æc ®iÓm lín nhÊt chi phèi,quyÕt ®Þnh néi dung
vµ ph-¬ng thøc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc.V× vËy cÇn nhËn thøc
r»ng:thùc chÊt cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta (kh¸c h¼n víi cæ
phÇn ho¸ mµ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh) lµ nh»m c¬ cÊu l¹i doanh
nghiÖp nhµ n-íc cho hîp lÝ vµ hiÖu qu¶ cßn viÖc chuyÓn ®æi së h÷u cña nhµ
n-íc thµnh së h÷u cña c¸c cæ ®«ng trong c¸c c«ng ty cæ phÇn chØ lµ mét trong
nh÷ng ph-¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých Êy.
§iÒu quan träng lµ do ch-a ph©n biÖt râ rµng gi÷a môc ®Ých cña cæ phÇn
ho¸ vµ ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy nªn nhiÒu ng-êi vÉn cån ph©n v©n v×
cho r»ng chuyÓn doanh nghiÖp nhf n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ thu hÑp chÕ
®é c«ng h÷u,thu hÑp quèc doanh,lµm suy yÕu chñ nghÜa x· héi.§Ó thùc hiÖn
chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,chóng ta t¹o mäi
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho kinh tÕ t- nh©n ph¸t triÓn khuyÕn khÝch t- nh©n mua
cæ phiÕu nh-ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa coi kinh tÕ t- nh©n lµ môc ®Ých cña
c«ng nghiÖp ho¸.
VÒ lo¹i ý kiÕn thø hai:Chóng ta vÉn hiÓu x· héi ho¸ t- liÖu s¶n xuÊt thùc
chÊt lµ c«ng h÷u ho¸ t- liÖu s¶n xuÊt d-íi hai h×nh thøc së h÷u t- nh©n vµ së
h÷u tËp thÓ cßn cæ phÇn ho¸ (nh- ®· nãi ë trªn) lµ viÖc chuyÓn tõ mét chñ së
h÷u sang nhiÒu chñ cïng së h÷u nh-ng kh«ng ph¶i lµ x· héi ho¸ t- liÖu s¶n
xuÊt bëi v×:
Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc (së h÷u toµn d©n) vµ c¸c hîp t¸c x·(së
h÷u tËp thÓ),kÕt qu¶ thu ®-îc sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh(sau khi ®· trõ
®i phÇn chi phÝ,thuÕ vµ tÝch luü) ®-îc ph©n phèi theo lao ®éng.
Cßn c¸c c«ng ty cæ phÇn (®ã lµ së h÷u hçn hîp) mçi ng-êi chñ dùa vµo cæ
phÇn nhiÒu Ýt cña m×nh ®Ó ¨n chia h-ëng lîi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc nh÷ng
rñi ro (do ho¹t ®éng cña c«ng ty ®-a l¹i) trong ph¹m vi cæ phÇn mµ hä ®ãng
gãp,ë ®©y tån t¹i chÕ ®é ph-¬ng ph¸p lîi nhuËn theo l-îng vèn gãp.
Trong c«ng ty cæ phÇn,h×nh thµnh së h÷u hçn hîp nghÜa lµ ®ång sì h÷u
chø kh«ng xuÊt hiÖn kh¸i niÖm së h÷u tËp thÓ,cßn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ
12
n-íc chØ cã nhµ n-íc lµ chñ së h÷u duy nhÊt (h×nh thøc x· héi ho¸ cao nhÊt)
nh-ng khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ th× thùc chÊt lµ nhµ n-íc nh-êng l¹i toµn bé
hoÆc mét phÇn quyÒn sì h÷u cña m×nh cho nhiÒu ng-êi bá vèn cïng sì
h÷u.Tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ cho r»ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc
vµ x· héi ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íclµ hai ph¹m trï kh«ng thÓ ®ång nhÊt.
Theo “®Ò ²n chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nh¯ níc th¯nh c«ng ty cæ
phÇn” ban h¯nh kÌm theo nghÞ ®Þnh 202-CT nãi trªn th× cæ phÇn ho¸ ph¶i ®¹t
ba môc tiªu:
ChuyÓn mét phÇn së h÷u sang së h÷u hçn hîp-thùc chÊt lµ chuyÓn
h×nh th¸i kinh doanh mét chñ víi së h÷u nhµ n-íc toµn phÇn trong doanh
nghiÖp thµnh h×nh th¸i kinh doanh c«ng ty cæ phÇn ho¸:nhµ n-íc,t- nh©n
hoÆc c«ng ty cæ phÇn t- nh©n.
Môc tiªu nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu,®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
ph¶i tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau.Nã còng xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña
mét nÒn kinh tÕ qu¸ ®é kh«ng quèc doanh ho¸ trµn lan mµ chØ duy tr× c¸c
doanh nghiÖp nhµ n-íc (100% vèn) trªn c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh
tÕ.Khi chuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc sang c«ng ty cæ phÇn vµ xo¸ bá cÊp
chñ qu¶n d-íi mäi h×nh thøc,viÖc x¸c lËp quyÒn tù chñ kinh doanh,t¸ch
quyÒn qu¶n lÝ nhµ n-íc vµ quyÒn qu¶n lÝ kinh doanh lµ ®-¬ng nhiªn thùc hiÖn
®-îc.Vµ còng chÝnh ®iÒu nµy mang l¹i mét kh¶ n¨ng míi cho viÖc x¸c lËp bé
m¸y qu¶n lÝ vµ bæ nhiÖm ng-êi vµo c¸c chøc vô qu¶n lÝ kinh doanh.Nhê vËy
mµ n©ng cao hiÖu qña s¶n suÊt kinh doanh cña c«ng ty.
Môc tiªu thø hai lµ huy ®éng c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi n-íc ®Ó ®Çu
t- ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng c¶i tiÕn c«ng nghÖ phôc vô cho quyÕt t©m n©ng cao
uy tÝn vµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng.
Sù thay ®æi c¬ cÊu së h÷u trong cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ång
nghÜa víi viÖc thu hót c¸c nguån vèn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi
vµo doanh nghiÖp.§©y lµ môc tiªu cÇn thiÕt tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn ë n-íc ta
cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ c¶n trá bëi v× trªn thùc tÕ c¸c nhµ ®Çu t- chØ bá
vèn cæ phÇn cho sù lùa chän cña hä ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng hiÖu
qu¶.Do vËy ®Ó thu hót vèn chóng ta ph¶i lùa chän mét c¸ch kü l-ìng c¸c
doanh nghiÖp vµ x¸c ®Þnh tõng b-íc ®i cô thÓ trong giai ®o¹n lµm thÝ ®iÓm cæ
phÇn ho¸.
Môc tiªu thø ba:t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh
nghiÖp.ViÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn ®·
t¸ch biÖt râ rµng quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t- liÖu s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp,quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh,hµnh vi cña chÝnh quyÒn vµ hµnh
vi cña doanh nghiÖp ®-îc hîp lý ho¸ mét c¸ch râ nÐt.Sù can thiÖp cña c¸c cÊp
chÝnh quyÒn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ gi¶m
®Õn møc thÊp nhÊt.Th«ng qua viÖc mua cæ phÇn,
ng-êi lao ®éng míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c quyÒn lµm chñ
®Ých thùc cña m×nh.Víi t- c¸ch lµ cæ ®«ng hä tham gia cïng c¸c cæ ®«ng
kh¸c quyÕt ®Þnh chiÕn l-îc ph¸t triÓn c«ng ty,tham gia qu¶n lý,ph©n chia lîi
nhuËn,s¸t nhËp,gi¶i thÓ c«ng ty,lùa chän héi ®ång qu¶n trÞ...
13
2.2 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc,gi¶i ph¸p chiÕn l-îc ®Ó ®æi míi
khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc.Con ®-êng liªn kÕt,héi nhËp vµ n©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh.
Doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· cã mét thêi vµng son,v× lµ h×nh thøc cao
nhÊt cña së h÷u c«ng céng,c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nh- hîp t¸c x· cÊp
cao,cÊp thÊp,tËp ®oµn s¶n xuÊt,donh nghiÖp t- nh©n,c¸ thÓ ®Òu ®-îc coi lµ
h×nh thøc së h÷u t¹m thêi trong thêi kú qu¸ ®é vµ sÏ chuyÓn dÇn lªn doanh
nghiÖp nhµ n-íc.Thêi cùc thÞnh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ViÖt Nam cã
kho¶ng 12000 doanh nghiÖp nh-ng ë thêi ®iÓm nµy chØ cßn kho¶ng 40005000 doanh nghiÖp vµ kh¶ n¨ng sÏ cßn gi¶m n÷a.MÆc dï vËy doanh nghiÖp
nhµ n-íc vÉn lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña kinh tÕ quèc gia,sè doanh nghiÖp tnh©n tuy nhiÒu nh-ng vèn chØ b»ng 10% doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ hÇu hÕt
®Òu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i dÞch vô;chØ cã doanh nghiÖp nhµ
n-íc lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp;sè doanh nghiÖp t- nh©n s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp rÊt Ýt vµ quy m« nhá.Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng doanh nghiÖp
nhµ n-íc vÉn lµ x-¬ng sèng cña nÒn kinh tÕ n-íc ta.BÊt cø mét chÝnh s¸ch cæ
phÇn ho¸ nµo còng ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc t¨ng c-êng ho¹t ®éng doanh nghiÖp
nhµ n-íc,nÕu kh«ng cßn doanh nghiÖp nhµ n-íc kinh tÕ ViÖt Nam sÏ cã kh¶
n¨ng sa sót nh- Liªn X« vµ c¸c n-íc XHCN §«ng ¢u nh÷ng n¨m ®Çu thËp
kû 90 (c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc t- nh©n ho¸ vµ b·i bá hµng lo¹t ®-a
®Õn sù tª liÖt kinh tÕ cña c¸c n-íc nµy mµ ®Õn h«m nay còng ch-a g-îng dËy
næi.Tr¸i l¹i,Trung Quèc vµ ViÖt Nam vÉn gi÷ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc th×
kÕt qu¶ t¨ng tr-ëng kinh tÕ th-êng ë trong kho¶ng 5 ®Õn 9% mçi n¨m,®øng
hµng ®Çu c¸c n-íc cã nhÞp ®é t¨ng tr-ëng cao trªn thÕ giíi.
Doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ c«ng cô chÝnh ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ,thùc
hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi chñ nghÜa vµ chèng ®×nh ®èn kinh tÕ, cæ phÇn
ho¸ ph¶i nh»m vµo viÖc t¨ng c-êng hiÖu n¨ng kinh tÕ cña doanh nghiÖp nhµ
níc.Së dÜ ë c²c níc ®ang ph²t triÓn,doanh nghiÖp nh¯ níc l¯ “n¾m ®Êm
ph¸t triÓn,c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®Ó nhµ n-íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn nhanh,chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch ho¸;chÝnh s¸ch chèng ®×nh ®èn kinh tÕ lµ v×
chØ cã c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc míi cã c¸c ®iÒu kiÖn:
Doanh nghiÖp nhµ n-íc rÊt dÔ thµnh lËp,chØ cÇn mét quyÕt ®Þnh thµnh
lËp doanh nghiÖp nhµ n-íc,cö héi ®ång qu¶n trÞ vµ cÊp vèn ng©n s¸ch lµ
doanh nghiÖp ®· ®ñ ®iÒu kiÖn vµ ph-¬ng tiÖn ho¹t ®éng.Vèn ho¹t ®éng cã thÓ
lªn tíi hµng chôc,hµng tr¨m tû ®ång.Ban qu¶n lý doanh nghiÖp,tuyÓn trong
c¸c c¸n bé nhµ n-íc nh÷ng ng-êi cã kh¶ n¨ng nhÊt. Vèn cã thÓ t¨ng rÊt
nhanh vµ dÔ qua viÖc vay tiÒn ng©n hµng víi l·i suÊt -u tiªn hoÆc nhê c¸c tæ
chøc tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ ;c¸c chÝnh phñ b¹n tµi trî.Cã thÓ nãi søc m¹nh
vÒ tµi chÝnh,kü thuËt cña doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ v« cïng to lín.NÕu kh«ng
cã doanh nghiÖp nhµ n-íc th× ch¾c ch¾n kh«ng cã thuû ®iÖn Hoµ B×nh,TrÞ
An;®-êng s¾t Nam B¾c;®-êng d©y 500kv B¾c Nam;hµng kh«ng ViÖt
Nam...vµ kh«ng cã c¶ h¬n 200000 hecta cao su ®ang thu ho¹ch hiÖn nay.
Doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸,chèng ®×nh ®èn kinh
tÕ cña nhµ n-íc.MÊy n¨m gÇn ®©y,nhµ n-íc ®· lµm ®-îc mét sè c«ng viÖc rÊt
14
thµnh c«ng,vÝ dô:®µo kªnh tho¸t lò ra vÞnh Th¸i Lan,b¶o ®¶m møc sèng cña
nh©n d©n b»ng c¸ch ®Æt ra møc gi¸ sµn ®èi víi mét sè mÆt hµng n«ng phÈm
nh- lóa g¹o,b«ng v¶i...lËp trªn 40 nhµ m¸y ®-êng...Lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®-îc
nh÷ng môc tiªu trªn?TÊt nhiªn lµ ph¶i th«ng qua ng©n hµng nhµ n-íc;c¸c
ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ ng©n s¸ch nhµ n-íc cÊp vèn cho mét sè doanh
nghiÖp nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn.Nh-ng ng©n s¸ch nhµ n-íc kh«ng thÓ bao qu¸t
toµn bé nÒn kinh tÕ trong cïng mét thêi ®iÓm trong khi vÉn tån t¹i nh÷ng
luång vèn to lín trong d©n kh«ng ®-îc sö dông.
Nçi lo cña §¶ng vµ nhµ n-íc lµ doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng rÊt
kÐm hiÖu qu¶ vÒ mÆt tµi chÝnh.Theo c¸c sè liÖu thèng kª ®-îc c«ng bè th× chØ
cã kho¶ng 20% doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng cã l·i;trªn 30% thua lç vµ
phÇn cßn l¹i kh«ng lîi nhuËn.Trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã kho¶ng 970
doanh nghiÖp nhµ n-íc,riªng Hµ Néi qu¶n lý 399 doanh nghiÖp chØ 8 ®Õn 10
doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i,nép ng©n s¸ch cao cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng
do thiÕu vèn,kh«ng cã thÞ tr-êng tiªu thô hoÆc r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¸
s¶n.Doanh nghiÖp nhµ n-íc trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch quèc gia.ChØ
nh×n trªn mét ®Þa bµn còng ®· thÊy viÖc tiÕn hµnh
cæ phÇn ho¸ trªn c¬ së s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ ®iÒu ph¶i lµm
3.Thµnh c«ng vµ nhòng tån t¹i cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam
trong thêi gian qua.
3.1.Nh÷ng thµnh tùu:
Trong thêi gian qua viªc xuÊt hiÖn cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ®· t¹o ra
sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ ph-¬ng thøc qu¶n lÝ,n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xu©t kinh
doanh trong tõng doanh nghiÖp còng nh- toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.H¬n
thÕ n÷a m« h×nh nµy cßn thu hót ®-îc nguån vèn kinh doanh cña c¸c tæ
chøc,c¸ nh©n trong vµ ngoµi nuíc ®Ó ®Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn
doanh nghiÖp.T¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao vai trß lµm chñ thùc sù cña ng-êi cã cæ
phÇn,thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c«ng ty.
Ngoµi ra,mét vÊn ®Ò ®-îc coi lµ hãc bóa nhÊt trong viÖc c¬ cÊu l¹i doanh
nghiÖp nhµ n-íc-vÊn ®Ò thÊt nghiÖp-còng ®· ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶
®¸ng.C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng nh÷ng kh«ng sa th¶i c«ng nh©n khi
cæ phÇn ho¸ ng-îc l¹i,trªn thùc tÕ cßn tuyÓn thªm nhiÒu lao ®éng míi v× hiÖu
qu¶ kinh tÕ t¨ng lªn,thÞ tr-êng më réng...
VÒ phÝa nhµ n-íc,c¸i lîi võa mang tÝnh chiÕn l-îc l¹i võa cô thÓ: ng©n
s¸ch nhµ n-íc bít ®-îc c¸c kho¶n chi bao cÊp,sè thu ng©n s¸ch nhµ n-íc
t¨ng do doanh nghiÖp lµm ¨n hiÖu qu¶ h¬n.MÆt kh¸c,th«ng qua c¬ chÕ ho¹t
®éng cña m« h×nh c«ng ty cæ phÇn,nhµ n-íc t¹o ra ®-îc mét c¸ch qu¶n lý
míi cã tÝnh tËp thÓ vµ hiÖu qu¶ cao.Th«ng qua héi ®ång qu¶n trÞ,tõ nay ng-êi
lao ®éng còng ®-îc tham gia vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ph©n phèi kÕt qu¶ kinh
doanh cu¶ doanh nghiÖp.
15
Theo c¸c sè liÖu thèng kª ®-îc c«ng bè,®Õn hÕt th¸ng 10/1999 ®· cæ
phÇn ho¸ ®-îc 240 doanh nghiÖp.Trong sè 50 doanh nghiÖp ®-îc cæ phÇn
ho¸ trªn mét n¨m,c¸c chØ tiªu kinh tÕ biÕn chuyÓn nh- sau:
*Doanh thu t¨ng gÊp 2 lÇn so víi tr-íc khi ®-îc cæ phÇn ho¸ nh- c«ng
ty cæ phÇn b«ng B¹ch TuyÕt,c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh,thøc ¨n gia sóc...
*Nép ng©n s¸ch t¨ng b×nh qu©n tõ 2 ®Õn 2,5 lÇn.
*Thu nhËp cña ng-êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n 50%.Cã nh÷ng c«ng ty
cæ phÇn t¨ng rÊt lín nh- c«ng ty Ong mËt tõ 0,5 triÖu lªn 1,2 triÖu trªn mét
ng-êi trªn mét th¸ng.
*Lao déng sö dông t¨ng thªm 30%,kh«ng cã doanh nghiÖp nµo ph¶i
®-a ng-êi lao ®éng ra ngoµi doanh nghiÖp (trõ nh÷ng ng-êi tù ý muèn chÊm
døt hîp ®ång lao ®éng).
*Lîi nhuËn t¨ng tõ 2 ®Õn 3 lÇn ë tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· cæ phÇn
ho¸ trong thêi gian trªn mét n¨m ho¹t ®éng.
*Tèc ®é t¨ng vèn,bao gåm c¶ phÇn vèn tù tÝch luü tõ lîi nhuËn vµ thu
hót thªm tõ bªn ngoµi: 2 lÇn,cã nh÷ng c«ng ty t¨ng ®Õn 5 lÇn nh- c«ng ty cæ
phÇn chÕ biÕn xuÊt khÈu Long An.
*Møc cæ tøc tÝnh trªn vèn ®¹t b×nh qu©n tõ 1 ®Õn 2% th¸ng (cao h¬n l·i
suÊt ký th¸c tiÕt kiÖm ng©n hµng).
3.2.H¹n chÕ:
C«ng ty cæ phÇn tuy cã vai trß to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
nh-ng kh«ng cã nghÜa lµ nã kh«ng cã nh÷ng h¹n chÕ, ch¼ng h¹n:C«ng ty cæ
phÇn víi chÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®· ®em l¹i nh÷ng thuËn lîi cho c«ng
ty,nh-ng l¹i chuyÓn bít rñi ro vÒ phÝa c¸c chñ nî.C«ng ty cæ phÇn gåm ®«ng
®¶o c¸c cæ ®«ng tham gia,nh-ng trong ®ã ®a sè c¸c cæ ®«ng l¹i kh«ng biÕt
nhau vµ nhiÒu ng-êi trong hä kh«ng am hiÓu kinh doanh;sù tham gia gãp vèn
vµo c«ng ty cã sù kh¸c nhau,do ®ã møc ®é ¶nh h-ëng cña c¸c cæ ®«ng ®èi víi
ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty kh«ng gièng nhau.§iÒu ®ã cã thÓ dÉn ®Õn
viÖc lîi dông vµ l¹m dông hoÆc n¶y sinh tranh chÊp vµ ph©n ho¸ lîi Ých gi÷a
c¸c cæ ®«ng hay c¸c nhãm cæ ®«ng kh¸c nhau.C«ng ty cæ phÇn mÆc dï cã c¬
cÊu tæ chøc t-¬ng ®èi chÆt chÏ,nh-ng viÖc ph©n c«ng vÒ quyÒn lîi vµ chøc
n¨ng cña tõng bé phËn cho ho¹t ®éng cña c«ng ty cã hiÖu qu¶ l¹i rÊt phøc
t¹p.C«ng ty cæ phÇn lµ tæ chøc cã tÝnh d©n chñ cao trong kinh tÕ nh-ng nã
phô thuéc ®¸ng kÓ vµo tû lÖ gãp vèn,khiÕn cho nhiÒu mÆt cßn bÞ h¹n chÕ,nhÊt
lµ viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c cæ ®«ng cã Ýt cæ phÇn.TÝnh c«ng khai cña
c«ng ty cæ phÇn lµ mét -u ®iÓm ®èi víi nhµ n-íc vµ x· héi,nh-ng nã l¹i lµ
mét h³n chÕ ®èi víi nh÷ng ho³t ®éng kinh tÕ vèn cã ®Æc tÝnh “kÝn ®²o”.
Nh÷ng h¹n chÕ cña c«ng ty cæ phÇn kh«ng ph¶i lµ kh«ng ®¸ng kÓ,tuy
nhiªn kh«ng ph¶i lµ v« ph-¬ng kh¾c phôc.ViÖc gi¶m bít nh÷ng h¹n chÕ cña
c«ng ty cæ phÇn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- sù hoµn h¶o cña ph¸p
16
luËt,tÝnh hiÖu qu¶ còng nh- niÒm tin cña ph¸p luËt,tr×nh ®é ph¸t triÓn chung
cña nÒn kinh tÕ,tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña d©n trÝ,vµ cã mét bé m¸y nhµ n-íc
cã kû c-¬ng phÐp t¾c.Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ng-îc l¹i,c«ng ty cæ phÇn dÔ trë
thµnh mét m¾t xÝch trong hÖ thèng lµm ¨n kh«ng l-¬ng thiÖn,
g©y thiÖt h¹i cho c¸c cæ ®«ng còng nh- cho c¶ x· héi.
Tõ mét c¸ch nh×n nh- vËy,chóng ta thÊy r»ng,kh«ng cã mét lý do g× ®Ó
c¶n trë sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn
nay.Nh-ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ råi ®©y chóng ta cho c¸c c«ng ty cæ
phÇn ra ®êi mét c¸ch µo ¹t theo kiÓu phong trµo.Thùc tiÔn ®· chØ ra r»ng,nã
cÇn ph¶i cã b-íc ®i thËn träng vµ liªn tôc,phï hîp víi sù ph¸t triÓn tù nhiªn
cña ®êi sèng kinh tÕ nh- nã cÇn ph¶i cã.
4.Nguyªn nh©n nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp nhµ n-íc.
Thêi gian gÇn ®©y tèc ®é cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc diÔn ra cã
nhanh so víi tr-íc.TÝnh riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 1999 ®· cæ phÇn ho¸ ®-îc 98
doanh nghiÖp trong khi h¬n 7 n¨m tr-íc (tõ th¸ng 5 /1990) ®Õn hÕt n¨m 1998
chØ cæ phÇn ho¸ ®-îc 108 doanh nghiÖp.Cã thÓ nãi ®©y lµ sù tiÕn bé v-ît bËc
vÒ cæ phÇn ho¸.Tuy nhiªn so víi chØ tiªu mµ chÝnh phñ ®Ò ra cho n¨m 1999 lµ
400 doanh nghiÖp th× míi chØ ®¹t 24,5%.Nh- vËy tèc ®é cæ phÇn ho¸ vÉn cßn
rÊt chËm.V× sao vËy?
4.1.VÒ phÝa kh¸ch quan:
Chóng ta tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc trong bèi
c¶nh nÒn kinh tÕ ®ang thùc hiÖn nh÷ng b-íc qu¸ ®é tõ s¶n xuÊt nhá sang s¶n
xuÊt lín,tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng.Trong bèi c¶nh ®ã,c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cÇn thiÕt cho viÖc triÓn
khai cæ phÇn hãa cßn nhiÒu bÊt cËp ®ã lµ tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt ch-a
thËt chÝn muåi,ph©n c«ng lao ®éng x· héi ë tr×nh ®é thÊp n¨ng suÊt,chÊt
l-îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng cao.
H¬n thÕ n÷a,nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi h×nh thµnh,ch-a thÓ hiÖn ®-îc
nh÷ng -u thÕ vèn cã cña nã ®Ó cã thÓ mang l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ vÒ
kinh tÕ x· héi cho sù h×nh thµnh cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn.MÆt kh¸c,do
xuÊt ph¸t tõ nÒn s¶n xuÊt nhá l¹i nhiÒu n¨m vËn hµnh trong c¬ chÕ cò nªn
tr×nh ®é kiÕn thøc vµ yÕu tè t©m lý cña ta cßn bÞ ¶nh h-ëng nÆng nÒ ch-a
thÝch øng ®-îc víi c¬ chÕ míi.Nh÷ng h¹n chÕ nµy lµ lùc c¶n kh«ng nhá ®èi
víi tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸.
4.2.VÒ phÝa chñ quan:
Trong ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nh- trªn,®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ßi hái ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß cña nh©n tè
chñ quan song trong thêi gian qua nh©n tè nµy còng cã nhiÒu v-íng m¾c.
17
Thø nhÊt ch-a lµm tèt viÖc thÊu suèt quan ®iÓm chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ n-íc cña §¶ng vµ ChÝnh Phñ.Cho ®Õn nay vÉn cßn c¸c
cÊp,ngµnh,®Þa ph-¬ng ch-a h-ëng øng tÝch cùc chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ v× cho
r»ng cæ phÇn ho¸ ch¼ng kh¸c g× t- nh©n ho¸ nã sÏ lµm chÖch ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa,lµm suy yÕu vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc.tõ ®ã hä do
dù chÇn chõ ,chê ®îi nghe ngãng,thiÕu chñ ®éng.Mét sè c¸n bé tØnh,thµnh
phè xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lîi Ých côc bé,muèn cã trong tay mét sè doanh nghiÖp
®Ó”chi phèi” nªn còng kh«ng muèn cæ phÇn ho².Hä sî mÊt chøc quyÒn bæng
léc l¹i ph¶i nhËn tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ h¬n.ViÖn lÝ do s¾p xÕp, cñng cè tæ chøc
l¹i doanh nghiÖp ®Ó tr× ho·n c«ng viÖc nµy.
§©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc phèi hîp gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn
kh«ng ®ång bé,thiÕu thèng nhÊt lµm cho cæ phÇn ho¸ bÞ chËm chÔ ngay tõ
kh©u x©y dùng ph-¬ng ¸n tõ c¬ së.
Thø hai,viÖc ®iÒu hµnh triÓn khai cæ phÇn ho¸ cßn chËm vµ lóng tóng.
§iÒu nµy tr-íc hÕt thÓ hiÖn ë mét sè néi dung trong c¸c v¨n b¶n chØ ®¹o,tæ
chøc triÓn khai ch-a râ rµng vµ thiÕu tÝnh hÖ thèng.Ch¼ng h¹n:cæ phÇn ho¸ lµ
tù nguyÖn hay b¾t buéc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc?Gi¸ trÞ ®Êt ®ai cã
tÝnh vµo gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ hay kh«ng?Tr¸ch nhiÖm cña
c¸c bé ngµnh ,®Þa ph-¬ng trong chiÓn khai cæ phÇn ho¸ nh- thÕ nµo?Sù chËm
chÔ vµ lóng tóng trong triÓn khai cæ phÇn ho¸ cßn thÓ hiÖn ë chç cho ®Õn nay
ChÝnh Phñ vÉn ch-a cã ch-¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ tæng thÓ mang tÇm vÜ m«
cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó lµm c¨n cø cho viÖc x¸c ®Þnh tiÕn ®é cæ
phÇn ho¸:ch-a cã mét ®¹o luËt hay ph¸p lÖnh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
n-íc lµm c¬ së ph¸p lÝ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn,®a sè c¸n bé ®Òu lµ kiªm
nhiÖm vµ ch-a ®-îc ®µo t¹o mét c¸ch cã hÖ thèng.ViÖc gi¶i quyÕt c¸c thñ tôc
ph¸p lÝ cã liªn quan ®Õn nhµ x-ëng,®Êt ®ai,x¸c ®Þnh vèn,nî cho c¸c doanh
nghiÖp cæ phÇn ho¸ cßn nhiÒu phiÒn phøc vµ v-íng m¾c.Thªm vµo ®ã,viÖc
x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ cßn nhiÒu kh©u r-êm
rµ,kh«ng th«ng tho¸ng võa g©y chi phÝ tèn kÐm võa lµm mÊt thêi gian.
Thø ba:chÕ ®é chÝnh s¸ch trong c¸c doanh nghiÖp chËm ®-îc ban hµnh
söa ®æi vµ ch-a ®ñ søc hÊp dÉn.Theo nghÞ quyÕt sè 44/1998/ND-CP,c¸c
doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®-îc h-ëng mét sè -u ®·i,tuy nhiªn vÉn ch-a ®-îc
b×nh ®¼ng so víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc.C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc
®-îc h-ëng -u ®·i h¬n c¸c c«ng ty cæ phÇn vÒ møc vay,khoanh nî vµ xo¸ nî
t¹i ng©n hµng.C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc vay vèn b»ng tÝn chÊp nhµ
n-íc cßn c¸c c«ng ty cæ phÇn ph¶i thÕ chÊp míi ®-îc vay... Thùc tÕ nµy ®·
nÝu kÐo c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng khuyÕn khÝch hä
h-ëng øng cæ phÇn ho¸.KhÝa c¹nh kh¸c quan träng h¬n lµ ng-êi lao ®éng rÊt
lo sî bÞ mÊt viÖc lµm khi doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸.Hä ®· quen víi chÕ ®é
bao cÊp,chÕ ®é biªn chÕ suèt ®êi.Søc ú nµy lµm cho hä ng¹i cæ phÇn ho¸ Tãm
l¹i,cæ phÇn ho¸ ®Õn nay vÉn chËm chÔ la do t¸c ®éng cña c¶ nghuyªn nh©n
chñ quan vµ kh¸ch quan,v× vËy ®Ó thóc ®Èy cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
n-íc vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ë n-íc ta §¶ng,Nhµ
18
n-íc vµ ChÝnh Phñ cÇn ®-a ra nh÷ng ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p phï hîp
nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ ®· nªu trªn.
19
Ch-¬ng 3.
Ph-¬ng h-íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m
®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn
trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay.
1.Ph-íng h-íng tiÕp tôc thùc hiÖn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng ty
cæ phÇn th«ng qua cæ phÇn ho¸.
§³i héi §°ng to¯n quèc lÇn thø 8 ®± chñ tr¬ng “TriÓn khai tÝch cùc vµ
v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn ho² doanh nghiÖp nh¯ níc..” v¯ “¸p dông nhiÒu
h×nh thøc gãp vèn liªn doanh gi÷a nhµ n-íc víi c¸c nhµ kinh doanh t- nh©n
trong n-íc nh»m t¹o thÕ,t¹o lùc cho doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn t¨ng
søc hîp t¸c c¹nh tranh víi bªn ngoµi.®ång thêi c¶i thiÖn m«i tr-êng ®Çu t- vµ
n©ng cao n¨ng lùc thu hót vèn ®Çu t níc ngo¯i” cô thÓ:
Thø nhÊt ®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña kinh tÕ t- nh©n ®ång thêi cã chÝnh s¸ch
tho¶ ®¸ng khuyÕn khÝch kinh tÕ t- nh©n ®Çu t- ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ
chiÒu s©u t¹o c¬ së kinh tÕ cho viÖc chuyÓn h×nh thøc t- nh©n mét chñ sang
c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn cã ph¸t hµnh cæ phiÕu.BiÖn
ph¸p nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn theo truyÒn
thèng víi tèc ®é nhanh h¬n,gãp phÇn lµm cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao
nhanh chãng qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn,t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi c«ng
nghÖ,rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu vÒ kinh tÕ hiÖn nay ë n-íc ta.
Thø hai,n¾m v÷ng môc tiªu cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp cña nhµ n-íc ®·
ghi trong quyÕt ®Þnh 202-CT cña Thñ T-íng ChÝnh Phñ trong khi tiÕn hµnh
cæ phÇn ho¸.C¸c môc tiªu ®Æt ra trong ch-¬ng ch×nh cæ phÇn ho¸ lµ:
Trªn c¬ së tæ chøc x¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh bèn
lo¹i,mµ ®æi míi c¬ cÊu së h÷u,lµm cho së h÷u nhµ n-íc ®-îc cñng cè
vµ t¨ng c-êng,n¾m ®-îc c¸c vÞ trÝ then chèt,träng yÕu ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹ovai trß quyÕt ®Þnh sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
Th-c hiÖn ®-îc tÝch tô vµ tËp trunh vèn cña nhµ n-íc vµo c¸c lÜnh vùc
then chèt,träng yÕu mµ t- nh©n hiÖn nay ch-a cã kh¶ n¨ng ®Çu t- nh-ng l¹i
rÊt cÇn thiÕt.Tõ ®ã mµ huy ®éng vèn ngµy cµng nhiÒu cña c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c ®Ó ®Çu t- ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ cã triÓn väng.
Thø ba,trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ cÇn n¾m ®-îc c¸c yÕu tè thuËn lîi vµ
khã kh¨n t¸c ®éng.
Thø t-,trong viÖc chØ ®¹o vµ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ cÇn coi träng mét sè
vÊn ®Ò nh-:
ViÖc lùa chän doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ ph¶i c¨n cø vµo ch-¬ng
tr×nh tæng thÓ cña viÖc tæ chøc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc chø
kh«ng chØ c¨n cø vµo ý kiÕn gi¸m ®èc vµ tËp thÓ ng-êi lao ®éng
20
- Xem thêm -