PhÇn më ®Çu
Toµn cÇu ho¸ lµ mét trong nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña quan hÖ
quèc tÕ hiÖn ®¹i, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang thóc ®Èy
m¹nh mÏ qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, lµm cho lùc
l-îng s¶n xuÊt ngµy cµng ®-îc quèc tÕ ho¸ cao ®é. Nh÷ng tiÕn bé cña khoa
häc c«ng nghÖ ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin ®· ®-a c¸c quèc gia
g¾n kÕt l¹i gÇn nhau dÉn tíi sù h×nh thµnh m¹ng l-íi toµn cÇu, tr-íc t×nh h×nh
®ã tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ®iÒu
chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« theo h-íng më cöa, héi nhËp. C¸c nÒn kinh tÕ
cña c¸c quèc gia ®ang tõng b-íc cam kÕt c¾t gi¶m vµ tiÕn tíi dì bá hµng rµo
thuÕ quan, phi thuÕ quan, lµm viÖc trao ®æi hµng ho¸ sù lu©n chuyÓn vèn, lao
®éng vµ kü thuËt, c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ngµy cµng th«ng tho¸ng h¬n, më
®-êng cho kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®-îc chøng minh trong qu¸ tr×nh ra ®êi
vµ ph¸t triÓn cña tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi WTO tõ 1-1-1995 víi vai trß
®iÒu tiÕt kh«ng chØ cña th-¬ng m¹i hµng ho¸ mµ cßn më réng sang c¶ lÜnh vùc
th-¬ng m¹i dÞch vô, ®Çu t-, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ… víi 136 n-íc thµnh viªn
chiÕm trªn 90% tæng kim ng¹ch th-¬ng m¹i thÕ giíi WTO ®· trë thµnh mét
tæ chøc quy m« toµn cÇu vµ lµ nÒn t¶ng ph¸p lý cho quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ lµ
diÔn ®µn th-êng trùc ®µm ph¸n th-¬ng m¹i vµ thÓ chÕ gi¶i quyÕt c¸c tranh
chÊp th-¬ng m¹i quèc tÕ. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ vÒ b¶n chÊt lµ
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thÞ tr-êng v× vËy thùc chÊt ®©y lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh
c¹nh tranh, giµnh giËt thÞ tr-êng gay g¾t, quyÕt liÖt gi÷a c¸c n-íc vµ gi÷a c¸c
thùc thÓ kinh tÕ quèc tÕ. §©y còng lµ mét tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ, víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l-îng s¶n xuÊt, cña cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc c«ng nghÖ, søc s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn dÉn tíi sù ®ßi hái cÊp
b¸ch ph¶i cã mét thÞ tr-êng tiªu thô hµng hãa. VÊn ®Ò ®Çu t- gi÷a c¸c quèc
gia, gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã xu thÕ ngµy cµng ph¸t triÓn trë thµnh mét
thÞ tr-êng chung ®ã lµ quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu. §iÒu hiÓn nhiªn ®èi víi c¸c
1
n-íc ®Ó khái bÞ g¹t bá ra khái lÒ cña sù ph¸t triÓn th× ®Òu ph¶i cã nç lùc héi
nhËp vµ xu thÕ toµn cÇu hãa täa ra søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ nãi chung v×
tån t¹i cña chÝnh m×nh. §©y lµ mét qu¸ tr×nh võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh ph©n
chia thÞ tr-êng, v× vËy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thùc chÊt lµ cuéc ®Êu tranh
phøc t¹p ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cñng cè an ninh chÝnh trÞ, ®éc lËp
kinh tÕ vµ b¶n s¾c d©n téc cña mçi quèc gia th«ng qua viÖc thiÕt lËp c¸c mèi
quan hÖ tïy thuéc lÉn nhau, ®an xen nhiÒu chiÒu, ë nhiÒu tÇng nÊc, cÊp ®é víi
c¸c n-íc kh¸c nhau.
§øng tr-íc nh÷ng ®ßi hái tÊt yÕu vµ cÊp b¸ch cña t×nh h×nh thÕ giíi, ®¹i
héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VII (th¸ng 6-1991) ®· ®Ò ra chñ tr-¬ng
"më réng, ®a d¹ng hãa, ®a ph-¬ng hãa quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trªn nguyªn
t¾c gi÷ v÷ng ®éc lËp, chñ quyÒn, b×nh ®¼ng cïng cã lîi". Víi ®-êng lèi ®æi
míi toµn diÖn vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®óng ®¾n phï hîp víi xu thÕ cña
thêi ®¹i cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ®Êt n-íc ta trong nh÷ng n¨m qua ®·
®¹t ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt quan träng, b-íc ®Çu æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ. Quan hÖ ®èi ngo¹i cµng ngµy cµng ®-îc më réng vÞ thÕ quèc
tÕ cña ta ngµy cµng ®-îc n©ng cao. Chóng ta cã thªm thÕ lùc, cã kh¶ n¨ng vµ
c¬ héi ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m tíi. Ngµy 22/11 theo quyÕt ®Þnh
cña Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam n-íc ta göi ®¬n xin gia nhËp
WTO. N-íc ta ®· hoµn tÊt giai ®o¹n minh b¹ch hãa chÝnh s¸ch, tr¶ lêi c¸c c©u
hái vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ th-¬ng m¹i, ®Çu t- mµ c¸c n-íc thµnh viªn cña
WTO ®Æt ra. HiÖn nay, chóng ta ®ang chuÈn bÞ cho c¸c phiªn häp vµ c¸c vßng
®µm ph¸n tiÕp theo, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005 chóng ta ®-îc c«ng nhËn lµ thµnh
viªn chÝnh thøc cña WTO. Do vËy yªu cÇu t×m hiÓu vÒ WTO vµ nh÷ng nguyªn
t¾c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña nã, t×m hiÓu vµ chØ ra nh÷ng biÖn ph¸p, kiÕn nghÞ ®èi
víi mçi häc viªn lµ cùc kú quan träng, do vËy em ®· lµm ®Ò tµi: " WTO vµ
nh÷ng vÊn ®Ò ViÖt Nam cÇn gi¶i quyÕt ®Ó trë thµnh thµnh viªn cña
WTO". V× thêi gian cã h¹n nªn bµi viÕt cña em cßn nhiÒu h¹n chÕ, kÝnh
mong thÇy gi¸o bæ sung ®Ó bµi viÕt cña em ®-îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!.
2
PhÇn I
Tæng quan vÒ WTO
I. HÖ thèng WTO vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu
1.1. LÞch sö thµnh lËp AGTT:
Trong nh÷ng n¨m ngay sau §¹i chiÕn thÕ giíi thø hai c¸c n-íc ®· cã
nh÷ng cè g¾ng quan träng ban ®Çu ®Ó th«ng qua c¸c quy t¾c ®iÒu chØnh c¸c
quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ.
Nh÷ng cè g¾ng nµy ®· dÉn ®Õn viÖc th«ng qua HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ
quan vµ th-¬ng m¹i (mµ sau nµy th-êng ®-îc gäi lµ AGTT) vµo n¨m 1948.
C¸c quy t¾c cña AGTT ¸p dông cho th-¬ng m¹i quèc tÕ vÒ hµng hãa. Qua c¸c
n¨m sau, v¨n b¶n cña AGTT ®· ®-îc söa ®æi ®Ó bao gåm thªm nhiÒu ®iÒu
kho¶n míi, ®Æc biÖt ®Ó xö lý c¸c vÊn ®Ò v-íng m¾c trong th-¬ng m¹i cña c¸c
n-íc ®ang ph¸t triÓn. Ngoµi ra nhiÒu hiÖp ®Þnh kÌm theo chi tiÕt hãa mét sè
®iÒu kho¶n chÝnh cña AGTT còng ®· ®-îc th«ng qua.
1.2. C¸c cuéc ®µm ph¸n th-¬ng m¹i cña vßng ®µm ph¸n Urugoay
C¸c quy t¾c cña AGTT vµ c¸c hiÖp ®Þnh kÌm theo sau nµy ®· ®-îc söa
®æi thªm vµ cËp nhËt ®Ó ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn ®ang thay ®æi cña th-¬ng m¹i
quèc tÕ trong vßng ®µm ph¸n th-¬ng m¹i Urugoay ®-îc tæ chøc tõ 1986 ®Õn
1994. V¨n b¶n cña AGTT, cïng c¸c quyÕt ®Þnh th«ng qua trong khu«n khæ
AGTT trong c¸c n¨m sau ®ã vµ c¸c v¨n kiÖn gi¶i thÝch ®-îc thiÕt lËp trong
vïng ®µm ph¸n Urugoay, vÒ sau ®-îc gäi lµ AGTT 1994. C¸c HiÖp ®Þnh
riªng rÏ còng ®· ®-îc th«ng qua cho c¸c lÜnh vùc nh- n«ng nghiÖp, hµng dÖt,
trî cÊp, chèng b¸n ph¸ gi¸, biÖn ph¸p tù vÖ vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c, cïng víi
AGTT 1994, chóng t¹o thµnh c¸c v¨n kiÖn cÊu thµnh c¸c hiÖp ®Þnh ®a biªn vÒ
th-¬ng m¹i hµng hãa. Vßng ®µm ph¸n Urugoay còng ®· dÉn ®Õn viÖc th«ng
qua c¸c quy t¾c míi ®iÒu tiÕt th-¬ng m¹i dÞch vô vµ c¸c khÝa c¹nh liªn quan
®Õn th-¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
3
Mét trong nh÷ng thµnh tùu kh¸c n÷a cña vßng ®µm ph¸n Urugoay lµ
viÖc thµnh lËp WTO, AGTT, khu«n khæ c¸c cuéc ®µm ph¸n nµy, ®· kh«ng cßn
lµ mét tæ chøc riªng biÖt n÷a mµ ®-îc nhËp vµo WTO.
1.3. HÖ thèng WTO
HÖ thèng WTO h×nh thµnh tõ vßng ®µm ph¸n Urugoay giê ®©y bao gåm
c¸c hiÖp ®Þnh chÝnh sau ®©y.
* C¸c hiÖp ®Þnh ®a biªn vÒ th-¬ng m¹i hµng hãa bao gåm c¶ HiÖp ®Þnh
chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (AGTT 1994) vµ c¸c HiÖp ®Þnh kÌm theo.
* HiÖp ®Þnh chung vÒ môc tiªu dÞch vô (AGTT)
* HiÖp ®Þnh vÒ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn th-¬ng m¹i cña quyÒn së
h÷u trÝ tuÖ (TRIPS).
WTO chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c HiÖp ®Þnh nµy. Tæ
chøc nµy còng ®ãng vai trß lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n gi÷a c¸c n-íc nh»m tù do
hãa h¬n n÷a th-¬ng m¹i hµng hãa vµ th-¬ng m¹i dÞch vô. Nã còng ®-a ra mét
c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. BÊt cø n-íc
thµnh viªn nµo cho r»ng th-¬ng m¹i cña m×nh bÞ ¶nh h-ëng bÊt lîi v× mét
n-íc kh¸c kh«ng tu©n thñ c¸c quy t¾c, nÕu kh«ng ®i ®Õn mét gi¶i ph¸p tháa
®¸ng th«ng qua tham vÊn song ph-¬ng, cã thÓ ®-a ra WTO ®Ó gi¶i quyÕt.
Mäi vÊn ®Ò quan träng cuéc thÈm quyÒn cña WTO ®-îc quyÕt ®Þnh t¹i
Héi nghÞ Bé tr-ëng c¸c n-íc thµnh viªn. Héi nghÞ hai n¨m häp Ýt nhÊt 1 lÇn.
1.4. WTO vµ kinh tÕ toµn cÇu
HÖ thèng tån t¹i tr-íc WTO, cô thÓ lµ AGTT, tr-íc ®©y ®«i khi ®-îc
coi lµ mét c©u l¹c bé cña nh÷ng ng-êi giµu v× ng-êi ta cã c¶m gi¸c r»ng
nhiÖm vô cña nã tr-íc hÕt lµ ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña c¸c n-íc ph¸t triÓn
giµu cã. Vµo thêi ®iÓm khëi ®éng vßng ®µm ph¸n th-¬ng m¹i Urugoay
(1986), chØ cã mét nhãm nhá c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn tá ra quan t©m ®Õn
c«ng viÖc cña AGTT th«ng qua viÖc ®Æt c¸c ph¸i ®oµn ®¹i diÖn th-êng tró ë
Gi¬nev¬. Tuy vËy, t×nh h×nh ®· thay ®æi c¬ b¶n sau khi vßng ®µm ph¸n ®-îc
khëi ®éng. Vµo thêi gian vßng ®µm ph¸n kÕt thóc vµ AGTT chuyÓn ®æi thµnh
tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi, ngµy cµng nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang
4
tham gia vµo cuéc ®µm ph¸n vµ th¶o luËn, ®a phÇn c¸c n-íc nµy ®· thiÕt lËp
c¸c ph¸i ®oµn ®¹i diÖn th-êng tró t¹i Gi¬nev¬. Ngoµi ra, tiÕp theo sù sôp ®æ
cña khèi céng s¶n, nhiÒu nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi ®· b¾t ®Çu xin gia nhËp
WTO. HiÖn t¹i 134 n-íc lµ thµnh viªn cña WTO. Ngoµi ra, 30 n-íc ®ang ph¸t
triÓn vµ cã kinh doanh chuyÓn ®æi ®ang ®µm ph¸n xin gia nhËp.
§iÒu g× ®· dÉn ®Õn thay ®æi vÒ th¸i ®é ®èi víi t- c¸ch thµnh viªn WTO
vµ t¹i sao c¸c n-íc l¹i tá ra quan t©m h¬n ®Õn hÖ thèng th-¬ng m¹i dùa trªn
qui t¾c xuÊt hiÖn sau vßng ®µm ph¸n Urugoay nh- vËy? cã 3 lý do chÝnh sau:
Lý do tr-íc hÕt liªn quan ®Õn tèc ®é toµn cÇu hãa cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi th«ng qua thÕ giíi quèc tÕ vµ luång l-u chuyÓn vèn ®Çu t- trùc tiÕp n-íc
ngoµi. Nh÷ng sù thay ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng diÔn ra trong giao th«ng vËn
t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c ngµy nay thËm chÝ ®· gióp c¶ c¸c nhµ s¶n xuÊt nhá ë
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ t×m kiÕm tt cho c¸c s¶n phÈm cña m×nh ë
nh÷ng n-íc c¸ch xa hµng ngh×n dÆm. Nh- mét sè nhµ quan s¸t nhËn xÐt, c¸c
ph-¬ng tiÖn vËn t¶i hµng hãa ®· biÕn toµn bé thÕ giíi thµnh mét "lµng toµn
cÇu".
Lý do thø hai lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa nµy ®· lµm t¨ng sù lÖ thuéc cña
c¸c n-íc vµo th-¬ng m¹i quèc tÕ l¹i cµng ®-îc ®Èy nhanh h¬n n÷a do viÖc
chuyÓn ®æi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, th-¬ng m¹i ®-îc ghi nhËn ë hÇu hÕt c¸c
n-íc. Sù sôp ®æ cña khèi céng s¶n ®· dÉn tíi viÖc ¸p dông dÇn dÇn c¸c chÝnh
s¸ch mang ®Þnh h-íng thÞ tr-êng ë hÇu hÕt c¸c n-íc tr-íc ®©y nh»m kiÓm
so¸t nÒn s¶n xuÊt vµ th-¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng n-íc nµy, tr-íc ®©y chñ yÕu
bu«n b¸n víi nhau, nay ®ang cµng ngµy t¨ng c-êng bu«n b¸n réng r·i h¬n víi
thÕ giíi.
NhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn ®· tõ bá chÝnh s¸ch thay thÕ nhËp khÈu vµ
giê ®©y ®ang theo ®uæi c¸c chÝnh s¸ch h-íng vÒ x· héi, theo c¸c chÝnh s¸ch
®ã c¸c n-íc nµy t×m c¸ch thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ b»ng c¸c x· héi ngµy
cµng nhiÒu c¸c s¶n phÈm cña m×nh.
Thø ba, lµ nh÷ng chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i tù do vµ th«ng tho¸ng vµ c¸c
biÖn ph¸p c¸c n-íc ®ang ¸p dông ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi
5
®· khÝch lÖ c¸c c«ng ty ®· quèc gia t×m mua linh kiÖn vµ c¸c s¶n phÈm trung
gian tõ c¸c n-íc cã gi¸ thµnh thÊp h¬n vµ thiÕt lËp vµ c¬ së s¶n xuÊt ë n-íc
®ã. Do vËy, c¸c s¶n phÈm cã trªn thÞ tr-êng hiÖn nay dï ®ã lµ c¸c s¶n phÈm
tiªu dïng nh- quÇn ¸o may s½n, hay c¸c s¶n phÈm tiªu dïng l©u bÒn nh- tñ
l¹nh vµ ®iÒu hßa kh«ng khÝ, hay c¶ hµng t- liÖu s¶n xuÊt, ngµy cµng ®-îc s¶n
xuÊt , ngµy cµng ®-îc s¶n xuÊt th«ng qua c¸c c«ng ®o¹n thùc hiÖn kh«ng chØ
ë ph¹m vi mét quèc gia, chøng cø cô thÓ cña toµn cÇu hãa kinh tÕ thÕ giíi vµ
tÝnh lÖ thuéc ngµy cµng t¨ng cña c¸c n-íc vµo ngo¹i th-¬ng ®· ®-îc ®-a ra
trong mét qu¶ng c¸o gÇn ®©y cña mét c«ng ty ®a quèc gia chuyªn s¶n xuÊt ®å
®iÖn gia dông; doanh nghiÖp nµy tù hµo tuyªn bè lµ s¶n phÈm cña hä ®-îc chÕ
t¹o tõ c¸c cÊu kiÖn s¶n xuÊt ë n¨m ®Õn s¸u quèc gia kh¸c nhau.
Sù lÖ thuéc ngµy cµng t¨ng nµy vµo ngo¹i th-¬ng, dï lµ nhµ xuÊt khÈu
hay nhËp khÈu cña c¸c s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô, ®· lµm cho c¸c ChÝnh
phñ vµ c¸c doanh nghiÖp nhËn thøc ®-îc vai trß quan träng cña hÖ thèng
th-¬ng m¹i ®a biªn trong viÖc b¶o vÖ c¸c lîi Ých th-¬ng m¹i cña hä. HÖ thèng
dùa trªn quy t¾c nµy ®¶m b¶o cho s¶n phÈm cña hä tiÕp cËn thÞ tr-êng n-íc
ngoµi sÏ kh«ng ®ét nhiªn bÞ gi¸n ®o¹n bëi c¸c biÖn ph¸p cña c¸c ChÝnh phñ
nh- tang thuÕ nhËp khÈu hay ¸p ®Æt c¸c quy ®Þnh cÊm nhËp hay h¹n chÕ nhËp
khÈu. HÖ thèng nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng hãa tiÕp cËn thÞ tr-êng n-íc ngoµi
æn ®Þnh vµ an toµn lµm cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ®Æt kÕ ho¹ch vµ ph¸t triÓn
s¶n xuÊt xuÊt khÈu mµ kh«ng ph¶i lo sî sÏ mÊt thÞ tr-êng n-íc ngoµi do c¸c
hµng ®ãng h¹n chÕ cña c¸c chi phÝ. Ngoµi ra, ®iÒu cßn Ýt ng-êi biÕt ®Õn lµ hÖ
thèng nµy cßn t¹o nh÷ng quyÒn nhÊt ®Þnh cho c¸c doanh nghiÖp. HÇu hÕt
nh÷ng quyÒn nµy lµ ®èi víi ChÝnh phñ n-íc m×nh, mét sè quyÒn cña hä cã thÓ
sö dông ®èi víi c¸c ChÝnh phñ n-íc ngoµi.
V× vËy, khu«n khæ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô mµ hÖ thèng WTO ®· t¹o ra
®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn th-¬ng m¹i trong bèi c¶nh
kinh tÕ thÕ giíi ®ang nhanh chãng toµn cÇu hãa.
6
Kh¶ n¨ng cña c¸c ChÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp tËn dông lîi Ých cña
hÖ thèng nµy tïy thuéc rÊt lín vµ kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ c¸c quy t¾c cña hÖ
thèng vµ vÒ nh÷ng thuËn lîi vµ nh÷ng th¸ch thøc mµ hÖ thèng nµy t¹o ra.
1.5. Môc tiªu vµ nguyªn t¾c WTO
* Môc tiªu c¬ b¶n cña GATT, tæ chøc ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c ®a ph-¬ng
vÒ th-¬ng m¹i hµng hãa lµ nh»m ®Ó t¹o ra mét hÖ thèng th-¬ng m¹i tù do vµ
th«ng tho¸ng nhê ®ã c¸c doanh nghiÖp tõ c¸c n-íc thµnh viªn cã thÓ bu«n b¸n
víi nhau trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh. MÆc dï c¸c quy t¾c chi tiÕt
cña GATT vµ c¸c hiÖp ®Þnh kÌm theo xem cã vÎ phøc t¹p vµ c¸c thuËt ng÷
ph¸p lý cña chóng th-êng khã hiÓu, chóng th-êng ®-îc dùa trªn mét sè Ýt
nguyªn t¾c vµ quy t¾c ®¬n gi¶n. Trong thùc tÕ khu«n khæ cña GATT ®-îc dùa
trªn bèn quy t¾c c¬ b¶n.
- B¶o hé ngµnh s¶n xuÊt trong n-íc th«ng qua thuÕ quan
MÆc dï GATT ®-îc t¹o ra lµ nh»m ®Ó dÇn dÇn tù do hãa th-¬ng m¹i,
GATT thõa nhËn r»ng c¸c n-íc thµnh viªn cã thÓ sÏ ph¶i b¶o vÖ s¶n xuÊt
trong n-íc chèng l¹i c¹nh tranh n-íc ngoµi. Tuy vËy GATT yªu cÇu c¸c n-íc
tiÕn hµnh viÖc b¶o hé ®ã th«ng qua hÖ thèng thuÕ quan. ViÖc sö dông c¸c biÖn
ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l-îng ®Òu bÞ cÊm trõ trong mét sè tr-êng hîp h¹n chÕ.
- Rµng buéc thuÕ quan
C¸c n-íc ®Òu ®-îc thóc giôc c¾t gi¶m, vµ ë ®©u cã thÓ, th× lo¹i bá b¶o
hé c¸c rµo c¶n th-¬ng m¹i kh¸c trong ®µm ph¸n th-¬ng m¹i ®a biªn. ThuÕ
quan ®-îc c¾t gi¶m nh- vËy bÞ buéc kh«ng ®-îc t¨ng lªn n÷a b»ng c¸ch bÞ liÖt
kª vµo trong danh môc cam kÕt quèc gia cña mçi n-íc. C¸c danh môc nµy lµ
mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi hÖ thèng ph¸p lý cña GATT.
- §·i ngé tèi huÖ quèc
Quy t¾c quan träng nµy cña GAT ®Æt ra nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi
xö. Quy t¾c nµy ®ßi hái lµ thuÕ quan vµ c¸ch quy ®Þnh kh¸c sÏ ®-îc ¸p dông
®èi víi hµng hãa nhËp khÈu hay xuÊt khÈu mµ kh«ng ®-îc ph©n biÖt ®èi xö
gi÷a c¸c n-íc. Nh- vËy quy t¾c nµy kh«ng ®Ó cho mét n-íc ®¸nh thuÕ quan
vµo hµng hãa nhËp khÈu tõ mét n-íc nµy víi thuÕ suÊt cao h¬n thuÕ suÊt ®-îc
7
¸p dông cho hµng hãa nhËp khÈu tõ c¸c n-íc kh¸c. Tuy vËy, cã nh÷ng ngo¹i
lÖ ®èi víi quy t¾c nµy. Th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn cña c¸c tháa
thuËn th-¬ng m¹i khu vùc, ®-îc h-ëng thuÕ suÊt -u ®·i hay ®-îc miÔn thuÕ,
lµ mét ngo¹i lÖ. Mét ngo¹i lÖ kh¸c t¹o ra qua hÖ thèng -u ®·i thuÕ quan phæ
cËp, theo hÖ thèng nµy, c¸c n-íc ph¸t triÓn ¸p dông thuÕ suÊt -u ®·i hoÆc
miÔn thuÕ cho hµng hãa nhËp khÈu tõ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, nh-ng l¹i ¸p
dông thuÕ suÊt MFN cho hµng hãa nhËp khÈu tõ c¸c n-íc kh¸c.
- Quy t¾c ®·i ngé quèc gia:
Trong khi quy t¾c MFN cÊm c¸c n-íc ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng
hãa cã xuÊt xø tõ c¸c n-íc kh¸c nhau, th× quy t¾c ®·i ngé quèc gia l¹i cÊm c¸c
n-íc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu vµ c¸c s¶n phÈm ®-îc tù
s¶n xuÊt trong n-íc c¶ trong viÖc ®¸nh c¸c lo¹i thuÕ néi ®Þa ¸p dông c¸c quy
®Þnh trong n-íc.
Nh- vËy quy t¾c nµy kh«ng ®Ó cho mét n-íc, khi mét s¶n phÈm ®· vµo
thÞ tr-êng n-íc ®ã sau khi ®· tr¶ thuÕ nhËp khÈu, ®-îc phÐp ®¸nh mét lo¹i
thuÕ néi ®Þa. VÝ dô nh- thuÕ doanh thu hay thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT) víi
møc thuÕ cao h¬n møc thuÕ ®¸nh vµo mét s¶n phÈm cã xuÊt xø cña chÝnh
n-íc ®ã.
* C¸c quy t¾c ¸p dông chung
Bèn quy t¾c c¬ b¶n ®-îc miªu t¶ ë trªn ®-îc bæ sung thªm b»ng c¸c
quy t¾c ¸p dông chung ®Ó ®iÒu tiÕt hµng hãa th©m nhËp vµo l·nh thæ h¶i quan
cña mét n-íc nhËp khÈu. Nh÷ng quy t¾c nµy bao gåm nh÷ng quy t¾c sau mµ
c¸c n-íc ph¶i tu©n thñ:
- Trong viÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ chÞu thuÕ cña hµng hãa nhËp khÈu th× thuÕ
quan ®-îc thu trªn c¬ së ®¸nh theo gi¸ trÞ hµng hãa.
Trong viÖc ¸p dông c¸c tiªu chuÈn s¶n phÈm b¾t buéc vµ quy ®Þnh vÒ vÖ
sinh dÞch tÔ víi hµng hãa nhËp khÈu.
- Trong viÖc cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu
* C¸c quy t¾c kh¸c:
ViÖc trî cÊp cña ChÝnh phñ
8
C¸c biÖn ph¸p mµ ChÝnh phñ th«ng th-êng ®-îc phÐp ¸p dông nÕu ®-îc
mét sè ngµnh s¶n xuÊt yªu cÇu vµ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t- cã thÓ ¶nh h-ëng cã
h¹i cho th-¬ng m¹i.
II. WTO Môc tiªu, chøc n¨ng vµ c¬ cÊu
2.1. Môc tiªu vµ nhiÖm vô
WTO lµ mét nh©n tè bao trïm, chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t viÖc thùc
hiÖn tÊt c¶ c¸c. HiÖp ®Þnh ®a biªn vµ nhiÒu bªn ®· ®-îc ®µm ph¸n ë vßng
Urugoay vµ nh÷ng HiÖp ®Þnh sÏ ®-îc ®µm ph¸n trong t-¬ng lai. Nh÷ng môc
tiªu c¬ b¶n cña WTO còng t-¬ng tù nh- nh÷ng môc tiªu cña GATT, vµ GATT
nay ®· chuyÓn thµnh WTO. §ã lµ:
N©ng cao møc sèng, thu nhËp, ®¶m b¶o ®Çy ®ñ viÖc lµm më réng s¶n
phÈm vµ th-¬ng m¹i vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông tèi -u c¸c nguån lùc cña thÕ
giíi (GATT) vµ:
- Th-¬ng m¹i dÞch vô
- Nhu cÇu thóc ®Èy sù "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" b¶o vÖ gi÷ g×n m«i tr-êng
phï hîp víi c¸c n-íc ph¸t triÓn kh¸c nhau vµ mçi quèc gia.
- Nhu cÇu ph¶i cã nh÷ng nç lùc tÝch cùc ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n-íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt, cã ®-îc tû träng t¨ng
tr-ëng lín h¬n trong th-¬ng m¹i quèc tÕ.
2.2. Chøc n¨ng
- WTO t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc thi, ®iÒu hµnh vµ ho¹t ®éng cña c¸c
c«ng cô ph¸p lý cña vßng ®µm ph¸n Urugoay vµ cña bÊt kú HiÖp ®Þnh míi nµo
®-îc ®µm ph¸n trong t-¬ng lai.
- WTO lµ diÔn ®µn ®Ó c¸c n-íc thµnh viªn tiÕp tôc ®µm ph¸n vÒ c¸c vÊn
®Ò nªu trong c¸c hiÖp ®Þnh, vÒ c¸c vÊn ®Ò míi ph¸t sinh trong quyÒn h¹n cña
m×nh vµ vÒ viÖc më réng tù do hãa th-¬ng m¹i.
- WTO cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ bÊt ®ång gi÷a c¸c quèc
gia thµnh viªn.
- WTO cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn viÖc rµ so¸t th-êng kú chÝnh s¸ch
th-¬ng m¹i cña c¸c quèc gia thµnh viªn.
9
2.3. C¬ cÊu cña WTO:
* C¬ quan ®Çu n·o cña WTO, cã tr¸ch nhiÖm ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh lµ
héi nghÞ bé tr-ëng häp 2 n¨m mét lÇn . KÓ tõ khi thµnh lËp WTO ®Õn nay ®·
cã 3 cuéc häp héi nghÞ Bé tr-ëng: cuéc häp ®Çu tiªn ®-îc tæ chøc t¹i
Singapore th¸ng 12/1996, cuéc häp thø hai t¹i Cnoneva th¸ng 5/1998 vµ cuéc
häp thø ba t¹i Seatle 30/11 ®Õn 3/12/1999.
- Trong thêi gian 2 n¨m gi÷a hai héi nghÞ, ®¹i héi ®ång sÏ thùc hiÖn c¸c
chøc n¨ng cña héi nghÞ.
- Khi xem xÐt c¸c khiÕu kiÖn, ®¹i héi ®ång sÏ häp víi t- c¸ch lµ c¬
quan gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn. §¹i héi ®ång còng cã
tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn viÖc rß so¸t chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña tõng quèc gia
trªn c¬ së c¸c b¸o c¸o do ban th- ký cña WTO so¹n th¶o.
Ho¹t ®éng cña ®¹i héi ®ång ®-îc hç trî bëi c¸c tæ chøc sau:
- Héi ®ång th-¬ng m¹i hµng hãa, gi¸m s¸t viÖc thùc thi vµ ho¹t ®éng
cña GATT 1994. ñy ban vÒ:
+ TiÕp cËn thÞ tr-êng.
+ N«ng nghiÖp
+ C¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch
+ C¸c hµng rµo kü thuËt ®èi víi th-¬ng m¹i
+ Trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng
+ Hµnh vi chèng ph¸ gi¸
+ TrÞ gi¸ h¶i quan
+Quy t¾c xuÊt xø
+ CÊp phÐp nhËp khÈu
+ C¸c biÖn ph¸p ®Çu t- liªn quan ®Õn th-¬ng m¹i
+ C¸c biÖn ph¸p tù vÖ
- Héi ®ång vÒ c¸c khÝa c¹nh ®Õn th-¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
- Héi ®ång th-¬ng m¹i hµng hãa
ñy ban vÒ:
+ Th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc dÞch vô tµi chÝnh
10
+ Nh÷ng cam kÕt cô thÓ
* Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh:
HiÖp ®Þnh quy ®Þnh lµ WTO sÏ tiÕp nèi tËp qu¸n ra quyÕt ®Þnh cña
GATT, tøc lµ theo ph-¬ng ph¸p ®ång thuËn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ khi mét
quyÕt ®Þnh ®-îc ®-a ra, kh«ng cã n-íc nµo bá phiÕu trèng.
Khi kh«ng ®¹t ®-îc sù ®ång thuËn, hiÖp ®Þnh WTO cho phÐp quyÕt
®Þnh ®-îc th«ng qua b»ng ®a sè phiÕu. Mçi quèc gia cã quyÒn bá 1 phiÕu.
MÆc dï cã ®iÒu kiÖn nµy song nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò
chÝnh s¸ch quan träng (nh- vËy b¾t ®Çu ®µm ph¸n vÒ mét lÜnh vùc ch-a ®-îc
c¸c c«ng cô ph¸p lý cña WTO ®iÒu chØnh) nãi chung ®Òu ph¶i ®-îc th«ng qua
b»ng ®ång thuËn. Quy t¾c ®ång thuËn nµy nh»m ng¨n chÆn "sù chuyÓn biÕn
cña ®a sè", ®Æc biÖt khi cã mét nhãm ®ång ý kiÕn ph¶n ®èi m¹nh mÏ quyÕt
®Þnh ®-îc ®-a ra.
Tuy nhiªn còng cã mét vµi tr-êng hîp quy ®Þnh yªu cÇu bá phiÕu ®Æc
biÖt.
* Ban th- ký cña WTO
WTO ®Æt trô së t¹i Geneva, Thôy SÜ. §øng ®Çu WTO lµ Tæng gi¸m ®èc.
Gióp viÖc cho Tæng gi¸m ®èc lµ ba phã Tæng gi¸m ®èc, c¸c phã tæng gi¸m
®èc do Tæng gi¸m ®èc bæ nhiÖm sau khi tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c quèc gia
thµnh viªn.
Ban th- ký cña WTO gåm 500 ng-êi thuéc c¸c quèc tÞch kh¸c nhau. §Ó
thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh, Tæng gi¸m ®èc vµ nh©n viªn cña WTO kh«ng
®-îc "xin hay chÊp thuËn sù chØ ®¹o cña bÊt kú ChÝnh phñ hay tæ chøc nµo
ngoµi WTO" vµ do ®ã, duy tr× ®-îc ®Æc tr-ng quèc tÕ cña ban th- ký.
* T- c¸ch thµnh viªn:
Cho ®Õn 31/5/1999, WTO cã 134 thµnh viªn:
C¸c n-íc ch-a ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO cã thÓ trë thµnh thµnh viªn
th«ng qua ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp. Trong c¸c cuéc ®µm ph¸n nµy, c¸c n-íc
ph¶i ®ång ý thùc hiÖn c¸c b-íc ®Ó ®-a hÖ thèng luËt ph¸p cña m×nh phï hîp
víi c¸c quy t¾c cña c¸c hiÖp ®Þnh ®a biªn. H¬n n÷a, hä ph¶i cam kÕt gi¶m thuÕ
11
quan vµ söa ®æi luËt ph¸p ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr-êng cña hµng hãa
vµ dÞch vô n-íc ngoµi. C¸c cam kÕt nµy th-êng ®-îc coi lµ c¸i gi¸ cña "vÐ vµo
cöa" cho phÐp n-íc gia nhËp ®-îc h-ëng lîi trªn c¬ së chÝ tèi huÖ quèc, tõ
toµn bé cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ quan vµ c¸c cam kÕt cña c¸c n-íc thµnh viªn
trong qu¸ khø. HiÖn ®ang cã 30 n-íc tiÕn hµnh ®µm ph¸n gia nhËp WTO.
* Ph©n lo¹i c¸c thµnh viªn WTO:
HÖ thèng WTO cã ph©n biÖt 4 nhãm c¸c n-íc thµnh viªn: ph¸t triÓn,
®ang ph¸t triÓn, kÐm ph¸t triÓn nhÊt lµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi t¹i héi nghÞ
Bé tr-ëng Gi¬nev¬ n¨m 1998, lÇn ®Çu tiªn ®Ò cËp tíi "mét sè nÒn kinh tÕ nhá
bÐ" trong khu«n khæ nhãm c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn".
TÊt c¶ chÝnh s¸ch n-íc do Liªn hiÖp quèc xÕp h¹ng lµ "kÐm ph¸t triÓn
nhÊt" ®-îc ®èi xö nh- c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt lµ trong hÖ thèng WTO.
HiÖn t¹i cã 48 n-íc thuéc nhãm nµy. Tuy nhiªn ch-a cã ®Þnh nghÜa thèng
nhÊt vµ chÝnh x¸c xem c¸c n-íc cßn l¹i thuéc nhãm nµo. ViÖc x¸c ®Þnh mét
quèc gia "®ang ph¸t triÓn" ®-îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c "tù nh©n". Nh÷ng
n-íc trong qu¸ khø cã nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung chñ yÕu thuéc §«ng
vµ Trung ¢u vµ Liªn Bang X« viÕt cò) vµ hiÖn nay ®ang tõng b-íc chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ tr-êng vµ d©n chñ hãa ®-îc ®èi xö nh- nh÷ng nÒn kinh tÕ
chuyÓn ®æi. Nh÷ng thµnh viªn cßn l¹i ®-îc coi lµ nh÷ng n-íc ph¸t triÓn.
- C¸c ®iÒu kho¶n vÒ ®èi xö ®Æc biÖt vµ c¸c kh¸c biÖt ®èi víi c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt.
C¸c hiÖp ®Þnh ®a biªn nhËn thÊy c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kÓ c¶ c¸c
n-íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt, cã thÓ gÆp khã kh¨n trong viÖc chÊp nhËn tÊt c¶
hoÆc mét sè nghÜa vô vµ quy ®Þnh ®Ò ra c¸c HiÖp ®Þnh nµy ®· quy ®Þnh dµnh
®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt cho c¸c n-íc trªn. C¸c ®iÒu kho¶n ®ã cã thÓ s¬ bé
chia lµm 3 lo¹i:
- C¸c ®iÒu kho¶n yªu cÇu c¸c n-íc (ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn) thùc
hiÖn c¸c biÖn ph¸p t¹o thuËn lîi cho th-¬ng m¹i cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn
vµ kÐm ph¸t triÓn.
12
- Sù linh ho¹t cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn nhÊt trong
viÖc chÊp nhËn c¸c nghÜa vô do c¸c HiÖp ®Þnh WTO.
- Cung cÊp trî gióp kü thuËt cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t
triÓn nhÊt ®Ó x©y dùng n¨ng lùc cho c¸c n-íc nµy thùc hiÖn c¸c hiÖp ®Þnh.
* C¸c thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp
HÖ thèng WTO ®-a ra c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp khi mét n-íc ph¸t
triÓn mét n-íc kh¸c vi ph¹m c¸c quy t¾c vµ sau khi mäi nç lùc t×m kiÕm c¸c
gi¶i ph¸p tho¶i ®¸ng th«ng qua tham vÊn song ph-¬ng thÊt b¹i tranh chÊp
trong khu«n khæ WTO th«ng th-êng lµ kÕt qu¶ c¸c th«ng tin vÒ nh÷ng khã
kh¨n gÆp ph¶i khi tiÕp thÞ s¶n phÈm t¹i c¸c thÞ tr-êng n-íc ngoµi do c¸c ngµnh
s¶n xuÊt hay hiÖp héi ngµnh cung cÊp cho ChÝnh phñ.
MÆc dï trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp - tham vÊn song
ph-¬ng, kiÓm tra cña Ban héi thÈm vµ sau ®ã lµ c¬ quan phóc thÈm. C¸c ®¹i
diÖn ChÝnh phñ lµ ng-êi tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh nµy, nh-ng c¸c c¬ quan
nµy chñ yÕu dùa vµo t- vÊn vµ sù ñng hé tõ ngµnh s¶n xuÊt vµ c¸c hiÖp héi cã
quyÒn lîi trong vÊn ®Ò ®-a ra tranh chÊp. Kh¶ n¨ng cña c¸c ChÝnh phñ theo
®uæi mét vô khiÕu kiÖn hay b¶o vÖ c¸c quyÒn lîi trong tr-êng hîp bÞ kiÖn, phô
thuéc lín vµo sù trî gióp vµ ñng hé cña c¸c nhãm ngµnh s¶n xuÊt cã liªn
quan.
* C¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i
Ngoµi viÖc ®-a ra mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp, WTO ho¹t ®éng
nh- mét diÔn ®µn ®Ó rµ so¸t theo ®Þnh kú chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña c¸c n-íc
thµnh viªn. Ho¹t ®éng rµ so¸t lµ nh»m ®¹t ®-îc hai môc tiªu. Thø nhÊt, ®Ó
®¸nh gi¸ møc ®é tu©n thñ c¸c yªu cÇu vµ cam kÕt theo c¸c HiÖp ®Þnh ®a biªn
cña tõng quèc gia thµnh viªn, vµ nÕu tham gia c¸c HiÖp ®Þnh nhiÒu bªn th× kÓ
c¸c c¸c hiÖp ®Þnh nhiÒu bªn. B»ng c¸ch thùc hiÖn nh÷ng rµ so¸t nh- vËy mét
c¸ch ®Þnh kú, WTO hµnh ®éng nh- mét "bé m¸y gi¸m s¸t" nh»m ®¶m b¶o lµ
c¸c quy t¾c ®-îc tu©n thñ vµ nh- vËy gãp phÇn ng¨n chÆn xung ®ét th-¬ng
m¹i. C¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ rµ so¸t, tuy nhiªn còng nªu râ lµ c¬
chÕ rµ so¸t kh«ng ph¶i sö dông lµm c¬ së ®Ó thùc thi c¸c nghÜa vô; hay ®Ó gi¶i
13
quyÕt tranh chÊp. Thø hai, môc tiªu kh«ng kÐm phÇn quan träng cña phÇn rµ
so¸t nµy lµ t¹o nªn sù minh b¹ch vµ sù hiÓu biÕt h¬n vÒ c¸c chÝnh s¸ch vµ ho¹t
®éng th-¬ng m¹i cña c¸c n-íc thµnh viªn.
III. Nh÷ng lîi Ých cña hÖ thèng WTO ®èi víi giíi kinh doanh
Mèi liªn hÖ gi÷a hÖ thèng WTO vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh mµ c¸c ngµnh s¶n
xuÊt vµ doanh nghiÖp ®-a ra trong ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ lµ g×? Khi
xem xÐt vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i l-u ý mét ®iÒu lµ c¸ch ChÝnh phñ ®· ph¶i ®µm
ph¸n c¶i thiÖn kh¶ n¨ng, tiÕp cËn thÞ tr-êng sao cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ
biÕn c¸c nh-îng bé th-¬ng m¹i thµnh c¸c c¬ héi kinh doanh môc tiªu cña
th-¬ng m¹i dùa trªn nguyªn t¾c nµy lµ ®¶m b¶o cho thÞ tr-êng lu«n ®-îc më
cöa vµ viÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng kh«ng bÞ c¶n trë bëi nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ
nhËp khÈu ®éc ®o¸n vµ kh«ng ®-îc b¸o tr-íc.
Tuy vËy, céng ®ång doanh nghiÖp ë nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn vÉn
ch-a hoµn toµn ý thøc ®-îc lîi thÕ cña hÖ thèng th-¬ng m¹i WTO. Lý do
chÝnh lµ do qu¸ phøc t¹p cña hÖ thèng, cho tíi nay ®iÒu nµy ®· c¶n trë c¸c
céng ®ång doanh nghiÖp quan t©m vµ lµm quan víi nh÷ng luËt lÖ vµ quy t¾c
cña hÖ thèng th-¬ng m¹i thÕ giíi. VÝ dô nh- hä kh«ng hiÓu ®-îc r»ng hÖ
thèng luËt ph¸p ®ã kh«ng chØ ®em l¹i lîi Ých cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ c¸c
doanh nghiÖp mµ cßn t¹o ra nh÷ng quyÒn lîi cho hä.
3.1. Nh÷ng lîi Ých ®èi víi céng ®ång doanh nghiÖp
* Lîi Ých ®èi víi c¸c nhµ xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô
- §¶m b¶o tiÕp cËn thÞ tr-êng
§èi víi th-¬ng m¹i hµng hãa trong khu«n khæ WTO, hÇu hÕt c¸c dßng
thuÕ cña c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ ®a sè c¸c dßng thuÕ cña c¸c n-íc ®ang ph¸t
triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi bÞ rµng buéc kh«ng t¨ng thªm. §iÒu ®ã
®¶m b¶o r»ng viÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng ®-îc thuËn lîi h¬n do viÖc gi¶m thuÕ ®·
®-îc cam kÕt vµ rµng buéc trong danh môc nh-îng bé cña c¸c n-íc nhËp
khÈu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ kh¸c. §èi víi th-¬ng m¹i dÞch vô c¸c
n-íc thµnh viªn ®· cam kÕt kh«ng h¹n chÕ viÖc x©m nhËp c¸c s¶n phÈm dÞch
14
vô, vµ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô n-íc ngoµi h¬n n÷a nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ h¹n
chÕ ®· ghi ®-îc trong danh môc cam kÕt cña n-íc m×nh.
ViÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng ®-îc ®¶m b¶o b»ng c¸c cam kÕt gióp c¸c nhµ
xuÊt khÈu ®-a ra chÝnh s¸ch ®Çu t- vµ s¶n xuÊt víi sù ch¾c ch¾n h¬n.
- Sù æn ®Þnh cho viÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng.
HÖ thèng còng ®¶m b¶o sù æn ®Þnh cho viÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng xuÊt
khÈu th«ng qua viÖc yªu cÇu tÊt c¶ c¸c n-íc thµnh viªn ¸p dông mét hÖ thèng
c¸c quy ®Þnh thèng nhÊt ®-îc cô thÓ ho¸ th«ng qua hµng lo¹t c¸c HiÖp ®Þnh.
Do ®ã c¸c n-íc cã nghÜa vô ®¶m b¶o r»ng c¸c quy ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ gi¸
tÝnh thuÕ h¶i quan, vÒ viÖc kiÓm ®Þnh hµng hãa phï hîp víi tiªu chuÈn b¾t
buéc, hoÆc vÒ viÖc cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu, ®Òu ph¶i phï hîp víi c¸c ®iÒu
kiÖn cña c¸c HiÖp ®Þnh liªn quan.
- Lîi Ých ®èi víi c¸c nhµ nhËp khÈu nguyªn liÖu th« vµ c¸c s¶n phÈm
®Çu vµo kh¸c.
C¸c doanh nghiÖp th-êng ph¶i nhËp khÈu nguyªn liÖu th« c¸c s¶n phÈm
vµ dÞch vô trung gian cho môc ®Ých s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Nguyªn t¾c c¬
b¶n yªu cÇu cho phÐp ®-îc nhËp khÈu mµ kh«ng ®-îc ¸p dông thªm c¸c h¹n
chÕ nµo ngoµi thuÕ, ®ång thêi yªu cÇu c¸c quy ®Þnh quèc gia ¸p dông t¹i biªn
giíi phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c thèng nhÊt cña c¸c hiÖp ®Þnh gióp cho nhËp
khÈu ®-îc thuËn lîi h¬n. §iÒu nµy gióp c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng
xuÊt khÈu sù ®¶m b¶o r»ng hä cã thÓ cã ®-îc lo¹i hµng m×nh yªu cÇu mµ
kh«ng bÞ chËm trÔ vµ víi møc gi¸ c¹nh tranh. H¬n n÷a, c¸c cam kÕt rµng buéc
vÒ thuÕ quan ®¶m b¶o cho c¸c nhµ nhËp khÈu r»ng chi phÝ nhËp khÈu sÏ kh«ng
bÞ t¨ng do viÖc ®¸nh thuÕ quan cao h¬n møc ®· cam kÕt rµng buéc.
3.2. QuyÒn cña céng ®ång kinh doanh
Ngoµi viÖc thu ®-îc nh÷ng thuËn lîi th× hÖ thèng luËt ph¸p ®· t¹o ra
mét sè quyÒn nhÊt ®Þnh cã lîi cho doanh nghiÖp. Nh÷ng quyÒn lîi cã thÓ chia
lµm hai nhãm:
QuyÒn cña c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu trong n-íc:
15
NhiÒu hiÖp ®Þnh yªu cÇu luËt ph¸p cña c¸c quèc gia thµnh viªn t¹o ra
nh÷ng quyÒn nhÊt ®Þnh cho c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu trong n-íc. ChÝnh
phñ buéc ph¶i thi hµnh c¸c quyÒn nµy trong khu«n khæ hÖ thèng luËt ph¸p cña
m×nh. §èi víi nh÷ng quyÒn kh¸c ChÝnh phñ chØ ®-îc yªu cÇu nç lùc cao nhÊt
®Ó ®¶m b¶o c¸c liªn quan ®-îc h-ëng lîi Ých ®Çy ®ñ c¸c quyÒn ®ã.
C¸c quyÒn cã thÓ thùc thi bao gåm c¸c quyÒn theo quy ®Þnh cña HiÖp
®Þnh x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, trong ®ã yªu cÇu ChÝnh phñ c¸c quèc
gia thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o vÒ mÆt luËt ph¸p cho c¸c nhµ nhËp khÈu vÒ nh÷ng
quyÒn sau:
BiÖn minh trÞ gi¸ ®· khai b¸o khi h¶i quan tá ra nghi ngê vÒ tÝnh trung
thùc hoÆc sù chÝnh x¸c cña trÞ gi¸ khai b¸o ®ã.
- Yªu cÇu c¸n bé h¶i quan ®-a ra d-íi h×nh thøc v¨n b¶n lý do kh«ng
chÊp nhËn gi¸ trÞ khai b¸o, ®Ó hä cã thÓ khiÕu n¹i víi c¬ quan chøc tr¸ch vÒ
quyÕt ®Þnh ®ã.
Nh÷ng yªu cÇu ChÝnh phñ c¸c n-íc thµnh viªn nç lùc cao nhÊt bao gåm
c¶ nh÷ng quyÒn trong HiÖp ®Þnh vÒ cÊp phÐp nhËp khÈu trong ®ã yªu cÇu giÊy
phÐp nhËp khÈu ph¶i ®-îc cÊp trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh tõ khi
nhËn ®-îc ®¬n yªu cÇu. Trong vÝ dô nµy, trõ khi luËt ph¸p quèc gia quy ®Þnh
kh¸c th× nhµ nhËp khÈu cã quyÒn ®-îc b¶o ®¶m nhËn giÊy phÐp trong ph¹m vi
thêi gian ®· ®-îc c«ng bè.
KhiÕu n¹i vÒ quyÒn nãi trªn th-êng tïy thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ
c¸c ngµnh s¶n xuÊt hoÆc doanh nghiÖp trong n-íc ph¶i ®¸p øng. VÝ dô nh- ®·
nªu ë phÇn trªn, mét ngµnh s¶n xuÊt cã thÓ yªu cÇu chÝnh phñ ph¶i ¸p dông
c¸c biÖn ph¸p tù vÖ, hoÆc ®¸nh thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ hoÆc thuÕ ®èi kh¸ng
nÕu ngµnh s¶n xuÊt ®ã ®¸p øng ®-îc c¸c yªu cÇu cña c¬ quan ®iÒu tra r»ng
kiÕn nghÞ cña hä ®-îc ñng hé cña c¸c nhµ s¶n xuÊt chiÕm tû träng lín vÒ s¶n
l-îng trong ngµnh c«ng nghÖ ®ã. C¸c c¬ quan ®iÒu tra ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh
x¸c xem ®Ò nghÞ ®-a ra cã ®¸p øng yªu cÇu nãi trªn kh«ng tr-íc khi tiÕn hµnh
®iÒu tra.
16
* QuyÒn cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu:
Mét vÝ dô vÒ quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®-îc quy ®Þnh
trong c¸c HiÖp ®Þnh lµ quyÒn ®-îc ®-a ra c¸c b»ng chøng trong qu¸ tr×nh ®iÒu
tra ë n-íc nhËp khÈu vÒ viÖc ®¸nh gi¸ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ hoÆc thuÕ ®èi
kh¸ng. Tr-êng hîp c¬ quan chøc n¨ng cña n-íc nhËp khÈu kh«ng t«n träng
quyÒn cña hä, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu kh«ng thÓ tiÕp xóc trùc tiÕp ®Ó ®ßi
kh¾c phôc vÊn ®Ò ®ã. C¸c doanh nghiÖp ®ã cÇn ph¶i nªu vÊn ®Ò víi ChÝnh phñ
n-íc nhËp khÈu vµ nÕu cÇn thiÕt ®-a vÊn ®Ò ra gi¶i quyÕt theo thñ tôc WTO vÒ
gi¶i quyÕt tranh chÊp.
17
PhÇn II
nh÷ng Ên ®Ò ViÖt Nam cÇn gi¶i quyÕt ®Ó
trë thµnh thµnh viªn cña WTO
Qua phÇn tæng quan vÒ WTO chóng ta biÕt ®-îc r»ng hÖ thèng WTO lµ
mét hÖ thèng phøc t¹p, víi nh÷ng quy t¾c quy chÕ vµ c¸c hiÖp ®Þnh rÊt ®a d¹ng
vµ phong phó.
Trong hÖ thèng WTO nµy chøa ®ùng nhiÒu nh÷ng quy t¾c b¾t buéc mµ
nh÷ng quèc gia muèn gia nhËp hay cã thÓ tån t¹i ®-îc trong hÖ thèng nµy
ph¶i tu©n thñ. Nh÷ng quy t¾c nµy kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu cã thÓ thùc
hiÖn ®-îc. B»ng chøng lµ ViÖt Nam xÝ nghiÖp gia nhËp WTO vµo th¸ng
1/1995 thÕ nh-ng ®Õn nay, 2004 ViÖt Nam còng ch-a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ
gia nhËp ®-îc vµo tæ chøc nµy.
ViÖt Nam ®· tõng b-íc kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm, còng nh- nh÷ng
thiÕu sãt vµ h¹n chÕ trong hÖ thèng luËt ph¸p, hÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ, c¸c
quy ®Þnh vÒ thuÕ vÒ trî cÊp xuÊt khÈu, vÒ c¸c luËt th-¬ng m¹i…
Cßn rÊt nhiÒu nh÷ng h¹n chÕ mµ ViÖt Nam cÇn ph¶i thay ®æi vµ còng
cïng thêi gian ®ã ®Ó c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam chuÈn bÞ ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu
tè cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®-îc trong mét thÕ giíi c¹nh tranh
gay g¾t víi c¸c s¶n phÈm tõ n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam.
1.1. ViÖt Nam ph¶i më cöa thÞ tr-êng hµng hãa vµ dÞch vô
Tøc lµ hµng hãa cña c¸c n-íc cïng thµnh viªn WTO ®-îc vµo ViÖt
Nam mµ víi møc thuÕ nhËp khÈu rÊt thÊp.
§-îc biÕt th¸ng 12/2000, ViÖt Nam ®· tr×nh WTO b¶n chµo ®Çu tiªn vÒ
viÖc më cöa thÞ tr-êng, hµng hãa vµ dÞch vô bao gåm 96% c¸c dßng thuÕ
quan vµ 9 ngµnh dÞch vô víi 78 ph©n ngµnh. B×nh qu©n ®¬n thuÕ xuÊt nhËp
khÈu cña toµn bé c¸c s¶n phÈm ®-îc chµo gi¶m xuèng cßn 27,8% vµ 32% ®èi
víi s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ 27,1% ®èi víi s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp.
18
T¹o thuËn lîi cho c¸c thµnh viªn kh¸c th©m nhËp thÞ tr-êng d-íi h×nh
thøc gi¶m thuÕ nhËp khÈu cho hµng n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Hai ch-¬ng
tr×nh gi¶m thuÕ sÏ ph¶i ®-îc th-¬ng l-îng gi÷a ViÖt Nam vµ nhãm lµm viÖc
vÒ ViÖt Nam gia nhËp WTO vµ sÏ ®-îc g¾n víi nghÞ ®Þnh th- gia nhËp nh- lµ
c¸c cam kÕt rµng buéc ph¶i më cöa thÞ tr-êng dÞch vô cho c¸ nhµ kinh doanh
n-íc ngoµi nh- ng©n hµng, b¶o hiÓm, vËn t¶i, th«ng tin, kü thuËt vµ t- vÊn…
Mét ch-¬ng tr×nh riªng biÖt vÒ dÞch vô sÏ ph¶i ®-îc ®µm ph¸n, trong ®ã cã
viÖc th©m nhËp thÞ tr-êng dÞch vô vµ ®-îc ®-a vµo nghÞ ®Þnh th- gia nhËp cña
ViÖt Nam
1.2. ViÖt Nam ph¶i cung cÊp sù b¶o vÖ phï hîp vµ hiÖu qu¶ cho së
h÷u trÝ tuÖ, thiÕt lËp chÝnh s¸ch cho ®Çu t- n-íc ngoµi vµ tiÕp tôc c¶i c¸ch
kinh tÕ tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña WTO
C¸c cuéc ®µm ph¸n cña ViÖt Nam xin gia nhËp WTO ®· ®¹t ®-îc
nh÷ng tiÕn triÓn ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ trong phiªn ®µm ph¸n thø n¨m (th¸ng 4
n¨m 2002) vµ phiªn thø s¸u (th¸ng 4 n¨m 2003). Trong c¸c phiªn ®µm ph¸n
®ã ViÖt Nam vµ c¸c ®èi t¸c th-¬ng m¹i ®· trao ®æi ý kiÕn vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn
quan. ViÖt Nam còng ®· hoµn thµnh vµ nép cho WTO b¸o c¸o vÒ trî cÊp n«ng
nghiÖp vµ trî cÊp s¶n xuÊt, vµ th«ng b¸o cho WTO vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ
quan ®ang ®-îc ¸p dông vµ ch-¬ng tr×nh c¶i c¸ch ph¸p luËt cña m×nh.
Ph©n ®µm ph¸n thø b¶y míi ®©y nhÊt diÔn ra t¹i Geneva vµo c¸c ngµy
11/11 th¸ng 12 n¨m 2003 trong phiªn ®µm ph¸n nµy, ViÖt Nam ®· cung cÊp
cho WTO b¶n dù th¶o b¸o c¸o trong ®ã tr¶ lêi rÊt nhiÒu c©u hái do c¸c n-íc
thµnh viªn ®Æt ra c¸c phiªn tr-íc ®©y, nhÊt lµ vÒ më cöa thÞ tr-êng hµng hãa,
dÞch vô, ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng c¶i c¸ch ph¸p luËt. Träng t©m cña ®µm ph¸n
vÉn lµ c¾t gi¶m thuÕ quan, h¹n ng¹ch, trî cÊp cho n«ng d©n vµ xuÊt khÈu n«ng
s¶n. Mét kÕt qu¶ quan träng ®¹t ®-îc cña phiªn ®µm lÇn nµy lµ ban th- ký ®·
so¹n th¶o dù b¸o c¸o vÒ viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO. Ngoµi ra ViÖt Nam
cßn tiÕn hµnh ®µm ph¸n song ph-¬ng víi 13 n-íc thµnh viªn cña WTO.
§Õn thêi ®iÓm nµy, ViÖt Nam vµ c¸c ®èi t¸c th-¬ng m¹i ch-a ®¹t ®-îc
tháa thuËn vÒ c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu ®-îc ®Æt ra trong ®µm ph¸n. §Ó ®¹t ®-îc
19
môc tiªu trë thµnh thµnh viªn cña WTO vµo n¨m 2005, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã
nh÷ng nç lùc v-ît bËc.
ViÖt Nam sÏ cam kÕt b¶o vÖ møc ®é phï hîp vÒ së h÷u trÝ tuÖ tøc lµ
ViÖt Nam ph¶i ®¶m b¶o vÒ c¸c lÜnh vùc sau: ®èi t-îng cña së h÷u trÝ tuÖ lµ
nh÷ng ph¸t sinh cña trÝ ãc con ng-êi. QuyÒn cña nh÷ng nhµ ph¸t minh hay
nhµ s¸ng t¹o ra c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt ®-îc coi lµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
Nh÷ng quyÒn nµy bao gåm b¶n quyÒn (b¶o hé quyÒn cña t¸c gi¶ ®èi víi Ên
phÈm vµ nh÷ng s¸ng t¹o nghÖ thuËt kh¸c), b»ng s¸ng chÕ (b¶o hé quyÒn cña
nhµ ph¸t minh) vµ kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp (b¶o hé quyÒn ®èi víi c¸c kiÓu d¸ng
trang trÝ). QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ còng bao gåm c¶ th-¬ng hiÖu vµ c¸c dÊu hiÖu
kh¸c mµ th-¬ng nh©n sö dông ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm cña hä víi s¶n phÈm cña
th-¬ng nh©n kh¸c, vµ nh- vËy x©y dùng sù trung thµnh vµ thiÖn c¶m cña ng-êi
tiªu dïng ®èi víi tªn m¸c hoÆc tªn hiÖu cña m×nh.
ViÖt Nam ph¶i ®¶m b¶o kh«ng ®-îc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c c¸ nh©n,
c«ng ty n-íc ngoµi víi nhau vµ gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc n-íc ngoµi víi
c¸c nh©n vµ tæ chøc trong n-íc trong viÖc thô h-ëng, ph¹m vi vµ sù duy tr×
c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. X©y dùng c¸c quyÒn nµy vµ ®-îc b¶o vÖ b»ng thñ tôc
ph¸p lý trong n-íc ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ.
HÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ph¶i chÆt chÏ c«ng b»ng b¶o vÖ quyÒn lîi
hîp ph¸p cho c¸c doanh nghiÖp trong n-íc còng nh- n-íc ngoµi.T¹o t©m lý
tho¶i m¸i vµ an toµn cho c¸c nhµ kinh doanh n-íc ngoµi khi tham gia vµo hÖ
thèng kinh doanh trong n-íc theo tiªu chuÈn cña WTO hä ph¶i cã c¶m gi¸c
®-îc ph¸p luËt cña n-íc së t¹i b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng vµ sù hîp ph¸p
cña chÝnh b¶n th©n hä.
1.3. ChÝnh phñ ViÖt Nam ph¶i söa ®æi c¸c quy ®Þnh vÒ ®Çu t- cam
kÕt thùc hiÖn c¸c nghÜa vô quèc gia vµ gi¶m hay lo¹i bá c¸c h¹n chÕ vÒ
®Çu t- n-íc ngoµi.
Qu¸ tr×nh tù do hãa chÝnh s¸ch ®Çu t- n-íc ngoµi nay lµ mét phÇn trong
c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h-íng thÞ tr-êng, gåm c¶ tù do hãa th-¬ng m¹i
níi láng quy chÕ vµ t- nh©n hãa. C¸c biÖn ph¸p ®ã gåm:
20
- Xem thêm -