Tài liệu Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở nghệ an tháng tám năm 1945

LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc Vinh Khoa lÞch sö -------------------------- ®inh thÞ v©n thuú cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng t¸m n¨m 1945 Chuyªn ngµnh lÞch sö viÖt nam Gi¸o viªn híng dÉn Th¹c sü : TrÇn V¨n Thøc 1 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú Vinh, th¸ng 5 / 2002 I. PhÇn Më §Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 lµ mét sù kiÖn lÞch sö vÜ ®¹i. Nã kh«ng nh÷ng mang ý nghÜa d©n téc s©u s¾c mµ cßn cã ý nghÜa quèc tÕ to lín Th¾ng lîi vÜ ®¹i cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®îc t¹o nªn bëi sù tæng hîp th¾ng lîi cña cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ph¬ng trong toµn quèc, trong ®ã cã sù ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña nh©n d©n NghÖ An. NghÖ An lµ mét trong nh÷ng tØnh lín cña níc ta, chiÕm gi÷ vÞ trÝ quan träng ë khu vùc B¾c Trung Kú. §©y lµ mét tØnh cã bÒ dµy truyÒn thèng yªu níc vµ c¸ch m¹ng. §Æc biÖt tõ khi cã §¶ng l·nh ®¹o, truyÒn thèng yªu níc, tinh thÇn c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NghÖ An l¹i cµng ®îc ph¸t huy. §îc sù l·nh ®¹o ®óng ®¾n, s¸ng suèt cña §¶ng, ®ång thêi biÕt vËn dông mét c¸ch linh ho¹t s¸ng t¹o chñ tr¬ng, ®êng lèi cña §¶ng vµo thùc tiÔn ®Þa ph¬ng cña MÆt trËn ViÖt Minh liªn tØnh NghÖ-TÜnh, quÇn chóng nh©n d©n NghÖ An ®· ®oµn kÕt mét lßng,dòng c¶m chiÕn ®Êu ®¸nh ®uæi ®îc thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt ra khái bê câi, giµnh chÝnh quyÒn vÒ 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú tay nh©n d©n, lµm nªn th¾ng lîi to lín trong cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn th¸ng T¸m 1945. §· h¬n nöa thÕ kû tr«i qua, nhng nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ lùc lîng tiÕn tíi khëi nghÜa vµ khëi nghÜa dµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An vÉn cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ vµ cÇn ph¶i ®îc tiÕp tôc ®i s©u t×m hiÓu, nghiªn cøu. Lµ mét ngêi con sinh ra vµ lín lªn trªn m¶nh ®Êt xø NghÖ giµu truyÒn thèng yªu níc vµ c¸ch m¹ng, t«i thiÕt nghÜ viÖc nghiªn cøu vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng T¸m 1945 lµ ®iÒu bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá h¬n mét thêi kú lÞch sö ®Çy s«i ®éng cña quª h¬ng, ®ång thêi lµm phong phó néi dung vµ tÇm vãc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña d©n téc. Víi tÊt c¶ nh÷ng lý do nªu trªn, t«i lùa chon ®Ò tµi “Cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng T¸m 1945” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu tèt nghiÖp cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò XÐt trªn ph¹m vi toµn quèc, do tÇm vãc cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 rÊt réng lín vµ néi dung hÕt søc phong phó nªn tõ tríc ®Õn nay ®· cã hµng lo¹t c«ng tr×nh nghiªn cøu ®îc c«ng bè. “C¸ch m¹ng th¸ng T¸m (1945) cña Ban NCLS §¶ng ta NXB Sù thËt, Hµ Néi, 1980; C¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ViÖn Sö Häc, 3 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú quyÓn 2, NXB Sö Häc,Hµ Néi,1960; Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m 1945 cña ViÖn lÞch sö §¶ng, NXB Sù thËt, Hµ Néi, 1985….” Trong c¸c c«ng tr×nh kÓ trªn ®· phÇn nµo ®Ò cËp tíi nh÷ng diÔn biÕn chÝnh cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn cña c¸c ®Þa ph¬ng trong toµn quèc, trong ®ã cã NghÖ An. T¹i NghÖ An, còng cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn thêi kú 1939-1945. Cuèn “C¸ch m¹ng th¸ng T¸m”cña Ban NCLS §¶ng TØnh uû NghÖ An xuÊt b¶n n¨m 1966 tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ®Êu tranh giµnh vµ gi÷ chÝnh quyÒn cña nh©n d©n NghÖ An. Díi gãc ®é lÞch sö §¶ng, trong c¸c cuèn s¸ch nh : “LÞch sö §¶ng bé §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam tØnh NghÖ - TÜnh, s¬ th¶o, tËp 1(1925-1954), NXB Vinh, 1987. LÞch sö §¶ng bé NghÖ An, tËp 1(1930-1945), NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 1998”, ®· ph¶n ¸nh s¬ lîc qu¸ tr×nh nh©n d©n NghÖ An díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®Êu tranh phôc håi tæ chøc §¶ng, c¬ së quÇn chóng, chuÈn bÞ lùc lîng vµ tiÕn hµnh khëi nghÜa giµnh th¾ng lîi. Ngoµi ra, ®Õn nay vÒ c¨n b¶n c¸c huyÖn, thµnh vµ mét sè x·, phêng trong tØnh ®· viÕt lÞch sö ®Þa ph¬ng m×nh. Cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn diÓn ra cô thÓ ë tõng ®Þa ph¬ng ®îc ph¶n ¸nh râ nÐt trong c¸c cuèn s¸ch sau nh : “LÞch sö §¶ng bé §¶ng céng s¶n ViÖt Nam huyÖn Thanh Ch¬ng, tËp 4 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú 1(1930-1945); LÞch sö §¶ng bé §¶ng céng s¶n ViÖt Nam huyÖn Nghi Léc, s¬ th¶o, tËp1 (1954 vÒ tríc); LÞch sö Thµnh Phè Vinh, tËp 1 v.v...” Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh trªn ®· ®Ò cËp ®Õn ®Ò tµi luËn v¨n díi nh÷ng khÝa c¹nh, gãc ®é kh¸c nhau, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho chóng t«i cã thÓ kÕ thõa thµnh qu¶ c¶ vÒ néi dung vµ ph¬ng Ph¸p. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu tµi liÖu, chóng t«i thÊy cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo nghiªn cøu mét c¸ch kh¸i qu¸t, toµn diÖn, cã hÖ thèng vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng T¸m 1945. 3. Giíi h¹n cña ®Ò tµi vµ ph¬ng Ph¸p nghiªn cøu Thêi gian cña cuéc khëi nghÜa giµnh chÝmh quyÒn ë NghÖ An ®îc tÝnh tõ ngµy 17/8/1945, tøc lµ khi huyÖn Quúnh Lu lµ huyÖn ®Çu tiªn ë NghÖ An giµnh chÝnh quyÒn th¾ng lîi cho ®Õn ngµy 28/8/2945, ngµy mµ c¸c phñ, huyÖn miÒn nói giµnh ®îc chÝnh quyÒn. Tuy nhiªn, ®Ó lµm s¸ng tá ®îc cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An, ®Ò tµi luËn v¨n trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· ®Ò cËp ®Õn phong trµo c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NghÖ An kÓ tõ sau khi cã chñ tr¬ng chuyÓn híng chØ ®¹o chiÕn lîc c¸ch m¹ng ViÖt Nam cña §¶ng ( 11/1939 ). Ph¬ng Ph¸p nghiªn cøu cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nh ph¬ng Ph¸p lÞch sö, ph¬ng Ph¸p l« gÝch lµ nh÷ng ph¬ng Ph¸p 5 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú c¬ b¶n ®îc vËn dông ®Ó nghiªn cøu. Ngoµi ra, chóng t«i cßn sö dông c¸c ph¬ng Ph¸p chuyªn nghµnh nh ph©n tÝch, ®èi chiÕu, so s¸nh … 4. §ãng gãp cña luËn v¨n LuËn v¨n sÏ t¸i hiÖn l¹i mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn vµ cã hÖ thèng vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng T¸m 1945. Trªn c¬ së ®ã bíc ®Çu chóng t«i m¹nh d¹n rót ra mét sè nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vÒ cuéc khëi nghÜa ë NghÖ An. 5. Bè côc cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung ®Ò tµi kÕt cÊu trong 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Phong trµo c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NghÖ An tõ th¸ng 11/1939 ®Õn th¸ng 3/1945. Ch¬ng 2: Cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng 8 n¨m1945. Ch¬ng 3: Mét sè nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë NghÖ An th¸ng T¸m n¨m 1945. Trong thêi gian tiÕn hµnh nghiªn cøu, t«i ®· nhËn ®îc sù híng dÉn, gióp ®ì tËn t×nh vÒ mäi mÆt cña thÇy gi¸o híng dÉn – th¹c sü TrÇn V¨n Thøc. Ngoµi ra, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa, c¸c b¹n 6 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú bÌ ®ång nghiÖp ®· gãp ý kiÕn ®Ó t«i hoµn thµnh tèt ®Ò tµi. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n quý thÇy c« vµ c¸c b¹n. Do thêi gian eo hÑp, sè lîng tµi liÖu cßn thiÕu, do tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cßn h¹n chÕ nªn ch¾c r»ng néi dung ®Ò tµi sÏ kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp II. phÇn néi dung Ch¬ng1. Phong trµo c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NghÖ An tõ th¸ng 11 n¨m 1939 ®Õn th¸ng 3 n¨m 1945 1.1. NghÖ An - vÞ trÝ vµ truyÒn thèng 1.1.1. VÞ trÝ 7 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú NghÖ An lµ tØnh thuéc B¾c Trung bé, n»m trong to¹ ®é tõ 18o 35’00 ®Õn 20o00’10’’ vÞ ®é b¾c tõ 103050’25’’ ®Õn 103040’30’’kinh ®é ®«ng. PhÝa B¾c gi¸p tØnh Thanh Ho¸, phÝa Nam gi¸p tØnh Hµ TÜnh, phÝa §«ng lµ BiÓn §«ng, ph¸i T©y gi¸p c¸c tØnh Xiªng Kho¶ng, B«lykh¨mXay, Hña Ph¸n thuéc níc céng hoµ d©n chñ nh©n d©n Lµo, víi ®êng biªn giíi dµi 419km. Víi 16370km2 , NghÖ An lµ tØnh cã diÖn tÝch lín hµng thø 3 sau c¶ níc (sau §¾c L¾c vµ Lai Ch©u). §Þa h×nh NghÖ An dµi, réng vµ ®a d¹ng, cã c¶ miÒn nói, trung du vµ ®ång b»ng, biÓn dµi vµ thÒm lôc ®Þa. Trong ®ã miÒn nói vµ trung du chiÕm phÇn lín diÖn tÝch toµn tØnh tËp trung chñ yÕu ë phÝa t©y vµ t©y b¾c. N¬i ®©y cã rÊt nhiÒu kho¸ng s¶n nh ®¸ hång ngäc ë Quú Ch©u, thiÕc ë Quú Hîp, ®¸ v«i Quúnh Lu… Ngoµi ra,cßn cã rõng nguyªn sinh víi ®ñ lo¹i chim mu«ng,thó quý,c©y gç quý. §ång b»ng NghÖ An hÑp, chØ chiÕm kho¶ng 15-20% diÖn tÝch toµn tØnh, l¹i bÞ chia c¾t nhiÒu s«ng l¹ch vµ nh÷ng ®åi nói lÎ ¨n th«ng ra biÓn, t¹o thµnh nh÷ng vïng tËp trung: DiÔn Ch©u- Yªn Thµnh - Quúnh Lu - Nam §µn - Hng Nguyªn - Nghi Léc vµ lßng ch¶o §« L¬ng. BiÓn NghÖ An rÊt phong phó c¸c lo¹i h¶i s¶n. ChÝnh nguån h¶i s¶n dåi dµo nµy ®· cung cÊp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cho 8 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú nh©n d©n NghÖ An . Ngoµi ra, ngêi d©n ë d©y ®· biÕt sím lîi dông ®êng biÓn ®Ó ®i l¹i th«ng thêng víi bªn ngoµi. Ngoµi ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ, tõ xa tíi nay NghÖ An cßn cã ý nghÜa chiÕn lîc vÒ mÆt quèc phßng. §Æc biÖt miÒn nói vµ trung du rÊt thuËn lîi cho viÖc x©y dùng hoÆc bè trÝ thµnh hÖ thèng phßng ngù v÷ng ch¾c lµm bµn ®¹p tÊn c«ng rÊt c¬ ®éng nèi th«ng víi c¸c híng. Cã thÓ nãi r»ng, so víi c¸c tØnh thµnh trong c¶ níc, NghÖ An thuéc vµo tØnh cã tµi nguyªn phong phó vÒ n«ng, l©m, thuû s¶n vµ kho¸ng s¶n.Tõ NghÖ An cã thÓ ®i ra c¸c tØnh xung quanh, sang níc l¸ng giÒng (Lµo) hay ra BiÓn §«ng. Víi vÞ trÝ thuËn lîi ®ã, tõ rÊt sím, NghÖ An ®· trë thµnh ®èi tîng nhßm ngã vµ x©m chiÕm cña nhiÒu kÎ thï. Ngay khi ®Æt ch©n lªn níc ta, thùc d©n Ph¸p còng nh ph¸t xÝt NhËt ®· hÕt søc chó ý ®Õn NghÖ An . Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi nãi trªn, NghÖ An cßn cã nh÷ng khã kh¨n riªng, kh«ng gièng víi bÊt cø tØnh thµnh nµo trong c¶ níc. KhÝ hËu NghÖ An kh¸ kh¾c nhiÖt, mïa nãng th× qu¸ nãng, mïa rÐt th× qu¸ rÐt. Ngoµi ra, NghÖ An lu«n bÞ ma lò vµ giã b·o ®e do¹. §iÒu ®ã g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ cho s¶n xuÊt ®êi sèng cña nh©n d©n ë ®©y. NhËn xÐt vÒ vÞ trÝ cña NghÖ An , nhµ b¸c häc Phan Huy Chó trong LÞch triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ ®· viÕt : “NghÖ An 9 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú nói cao, s«ng s©u, phong tôc träng hËu, c¶nh t¬i s¸ng, gäi lµ ®Êt cã dang tiÕng h¬n c¶ Nam Ch©u … thùc lµ n¬i hiÓm yÕu nh thµnh ®ång, ao nãng cña níc vµ lµ then kho¸ cña c¸c triÒu ®¹i”. 1.1.2.TruyÒn thèng Tõ rÊt sím con ngêi ®· c tró trªn ®Êt NghÖ An. DÊu vÕt ngêi nguyªn thuû c¸ch ®©y 20 v¹n n¨m ®· t×m thÊy ë ThÈm åm (Quú Ch©u) Trong qu¸ tr×nh sinh sèng ph¶i ®èi phã víi thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt, ®ång thêi ph¶i ®¬ng ®Çu víi nhiÒu kÎ thï x©m lîc nªn ®· h×nh thµnh ë con ngêi xø nghÖ ®øc tÝnh cÇn cï, chÞu ®ùng gian khæ, hiÕu häc, ®oµn kÕt céng ®ång cao. Tõ thÕ kû I tríc c«ng nguyªn ®Õn thÕ kû IX, d©n téc ta nãi chung, NghÖ An nãi riªng ch×m ®¾m díi ¸ch thèng thèng trÞ cña c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph¬ng B¾c x©m lîc. Nh©n d©n NghÖ An cïng nh©n d©n ®Þa ph¬ng trong c¶ níc ®· liªn tiÕp vïng dËy ®Êu tranh chèng kÎ thï. N¨m 722 trªn ®Êt Sa Nam (Nam §µn) næi lªn cuéc khëi nghÜa cã tiÕng vang lín do Mai Thóc Loan l·nh ®¹o chèng l¹i ¸ch ®« hé cña qu©n x©m lîc nhµ §êng. Cuéc khëi nghÜa tuy giµnh ®îc th¾ng lîi song triÒu ®¹i Mai H¾c §Õ kh«ng tån t¹i ®îc l©u. Tuy v©y cuéc khëi nghÜa ®· ®Ó l¹i tÊm g¬ng bÊt khuÊt cña mét d©n téc nu«i dìng ý chÝ quyÕt kh«ng chÞu lµm n« lÖ. 10 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú TiÕp theo ®ã, con em c¸c téc ngêi ë NghÖ An ®· tham gia nhiÒu cuéc khëi nghÜa vµ giµnh ®îc nhiÒu th¾ng lîi.Tiªu biÓu lµ ®· cïng nh©n d©n c¶ níc díi sù l·nh ®¹o cña Ng« QuyÒn ®¸nh ®uæi ®îc qu©n x©m lîc nhµ H¸n ra khái bê câi(938) giµnh l¹i nÒn ®éc l©p cho ®Êt níc sau mét ngµn n¨m B¾c thuéc. ë thÕ kû XIII, trong ba lÇn chèng qu©n l©m lîc M«ngNguyªn, nh©n d©n NghÖ An ®· trùc tiÕp chiÕn ®Êu trªn c¸c chiÕn trêng ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cho c¶ d©n t«c.Tiªu biÓu cho líp ngêi ®ã lµ Hoµng T¸ Thèn, Hµ Anh… §Çu thÕ kû XV, mîn cí “ phï TrÇn diÖt Hå”, qu©n Minh sang x©m lîc níc ta.Vua t«i nhµ Hå kh«ng chèng cù næi, ®Êt níc bÞ chiÕm ®ãng, nh©n d©n chÞu ¸ch thèng trÞ kÎ thï. Tríc t×nh h×nh ®ã trªn ®Êt NghÖ An c¸c cuéc khëi nghÜa l¹i næi lªn sau khëi nghÜa cña TrÇn Ngçi, TrÇn Quý Kho¸ng bÞ dËp t¾t.Tiªu biÓu lµ cuéc khìi nghÜa cña NguyÔn VÜnh Léc ë Trang Niªn (DiÓn Ch©u). NghÜa qu©n ®· lîi dông ®Þa thÕ hiÓm yÕu ë ®Þa ph¬ng võa cµy cÊy võa ®¸nh giÆc. Khëi nghÜa Trang Niªn cïng c¸c cuéc khëi nghÜa cña NguyÔn BiÖn, Ph¹m LiÓu(Hµ TÜnh) thêi gian nµy ®· khiÕn kÎ thï lu«n bÞ quÊy ph¸ tiªu hao, thêng xuyªn thøc tØnh tinh thÇn d©n téc vµ t«i luyÖn cho nh©n d©n ý chÝ bÊt khuÊt quyÕt ®Ëp tan ¸ch thèng trÞ cña ngo¹i bang. 11 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú NghÖ An lµ ®Þa bµn chiÕn lîc, gãp phÇn lµm nªn th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh x©m lîc. Lª Lîi vµ NguyÔn Tr·i ®· chÊp nhËn lêi ®Ò nghÞ cña tíng NguyÔn ChÝch vÒ mét quyÕt s¸ch chiÕn lîc rÊt s¸ng suèt lóc bÊy giê :” NghÖ An lµ n¬i hiÓm yÕu, ®Êt réng ngêi ®«ng…nay ta tríc h·y ®¸nh lÊy Trµ Long, chiÕm gi÷ cho ®îc NghÖ An , ®Ó lµm chç ®øng ch©n råi dùa vµo nh©n lùc, tµi lùc n¬i Êy mµ quay ra ®¸nh lÊy ®«ng §« th× cã thÓ tÝnh xong viÖc dÑp yªn thiªn h¹” (36,45) Vµ trªn ®êng tiÕn qu©n, nghÜa qu©n Lª Lîi ®· nhËn ®îc sù hëng øng cña nh©n d©n NghÖ An nhanh chãng gi¶i phãng vïng nµy. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ cßn më réng vïng gi¶i phãng ra c¶ Thanh Ho¸ vµ vµo ®Êt ThuËn Ho¸, h×nh thµnh mét hËu ph¬ng võa lµm bµn ®¹p réng lín tõ Thanh Ho¸, NghÖ An , Hµ TÜnh vµo tËn ThuËn Ho¸, ®Ó tõ ®ã tiÕn ra B¾c quÐt s¹ch qu©n thï ra khái bê câi kh«i phôc giang s¬n gÊm vãc. Trong sù nghiÖp cøu níc cña ngêi anh hïng “¸o v¶i” NguyÔn HuÖ, NghÖ An kh«ng ph¶i lµ n¬i ph¸t sinh hay lµ mét chiÕn trêng quan träng, nhng lµ n¬i ®ãng gãp søc ngêi søc cña ®Ó nghÜa qu©n lµm nªn chiÕn th¾ng. Gi÷a thÕ kû XIX, chñ nghÜa thùc d©n bµnh tríng x©m chiÕm thuéc ®Þa. Thùc d©n Ph¸p ®· dßm ngã níc ta tõ l©u vµ ngµy 01 th¸ng 09 n¨m 1858 chóng næ sóng x©m lîc ViÖt Nam. Phong trµo yªu níc cña nh©n d©n ta liÒn diÔn ra kh¾p n¬i. 12 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú NghÖ An ®îc coi lµ n¬i cã phong trµo chèng Ph¸p næ ra sím nhÊt vµ quyÕt liÖt. §ã lµ cuéc khëi nghÜa díi sù l¹nh ®¹o cña TrÇn TÊn næi lªn ë Thanh Ch¬ng, cña §Æng Nh Mai ë Nam §µn, cña §inh V¨n ChÊt ë Nghi Léc. Tiªu biÓu nhÊt lµ cuéc khëi nghÜa do tiÕn sü NguyÔn Xu©n ¤n vµ phã b¶ng Lª Do·n Nh· l·nh ®¹o ñng hé chiÕu CÇn V¬ng do vua Hµm Nghi ban ra. Sau khi phong trµo CÇn V¬ng bÞ dËp t¾t ®Çu thÕ kû XX nh©n d©n NghÖ An l¹i s«i næi tham ra phong trµo yªu níc do Phan Béi Ch©u khëi xíng. Phan Béi Ch©u kh«ng chØ lµ nhµ yªu níc tiªu biÓu cña NghÖ An mµ cßn lµ linh hån cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc theo khuyng híng míi - khuyng híng c¸ch m¹ng d©n chñ t s¶n trong mÊy thËp kû ®Çu thÕ kû XX. Sau Phan Béi Ch©u líp ngêi Céng s¶n ®Çu tiªn ®· trëng thµnh tõ vïng ®Êt xø NghÖ nh : Lª Hång Phong, Lª Hång S¬n, Hå Tïng MËu, Ph¹m Hång Th¸i … Trong sè nh÷ng ngêi con xø NghÖ ra ®i t×m ®êng cøu níc, ngêi tiªu biÓu nhÊt vµ lµ ngêi ®Çu tiªn b¾t gÆp chñ nghia M¸c - Lª Nin, ngêi duy nhÊt t×m ra con ®êng cøu níc ®óng ®¾n cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam lµ NguyÔn ¸i Quèc. Sau khi cã §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi, nhê cã sù l·nh ®¹o tµi t×nh, ®êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng, truyÒn thèng yªu níc vµ ý chÝ kiªn cêng bÊt khuÊt cña nh©n d©n NghÖ An l¹i cµng ®îc ph¸t huy cao ®é. 13 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú Ngän löa c¸ch m¹ng ë NghÖ An ®· ®îc §¶ng tiÕp søc bïng ch¸y thµnh mét cao trµo ®Êu tranh s«i næi, m·nh mÏ nhÊt tõ tríc tíi nay, ®ã lµ X« ViÕt NghÖ -TÜnh. MÆc dï phong trµo bÞ thÊt b¹i nhng ®· ®Ó l¹i dÊu son chãi läi trong lÞch sö c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nh Chñ tich Hå ChÝ Minh ®· ®¸nh gi¸ “Tuy ®Õ quèc Ph¸p ®· dËp t¾t phong trµo ®ã trong biÓn m¸u, nhng X« ViÕt - NghÖ-TÜnh ®· chøng tá tinh thÇn oanh liÖt vµ n¨ng lùc c¸ch m¹ng cña nh©n lao ®éng ViÖt Nam. Phong trµo tuy thÊt b¹i nhng nã rÌn luyÖn cho lùc lîng c¸ch m¹ng th¸ng t¸m th¾ng lîi sau nµy”. (12;213). Sau ®ã Ýt n¨m, ë NghÖ An phong trµo d©n chñ 1936 l¹i tiÕp tôc bïng lªn. Tuy thÊt b¹i nhng nã lµ bíc chuÈn bÞ cho mét phong trµo c¸ch m¹ng míi m¹nh mÏ h¬n, quyÕt liÖt h¬n. Nh vËy, qua t×m hiÓu c¸c néi dung trªn, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng, mÆc dï cã nh÷ng khã kh¨n riªng nhng nh×n chung cã thÓ nãi c¸c yÕu tè:VÞ trÝ dÞa lý-®iÒu kiÖn tù nhiªn, con ngêi vµ bÒ dµy truyÒn thèng cña m×nh hoµ quyÖn vµo nhau ®· t¹o cho NghÖ An mét s¾c th¸i ®éc ®¸o, mét vÞ trÝ chiÕn lîc c¶ kinh tÕ chÝnh trÞ, quèc phßng, an ninh… NhÊn m¹nh vÞ trÝ truyÒn thèng cña NghÖ An , ®ång chÝ Lª DuÈn, bÝ th Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng(1961) ®· nãi: “Trong níc ta hµng ngh×n n¨m nay, NghÖ An lµ n¬i x©y dùng c¬ së ®Ó chèng ngo¹i x©m, gi÷ v÷ng níc nhµ, khi nµo phÝa 14 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú B¾c mÊt, ngêi ta l¹i vµo ®©y ®Ó x©y dùng lùc lîng, x©y dùng søc m¹nh ®Ó gi¶i phãng c¶ níc. Do c¬ së vÞ trÝ, truyÒn thèng ®ã mµ chóng ta kh«ng lÊy lµm ng¹c nhiªn ë NghÖ An ®· sinh trëng nh÷ng vÞ l·nh tô vÜ ®¹i cña d©n téc. C¸i ®ã kh«ng ph¶i lµ t×nh cê mµ lµ lÞch sö tù nhiªn, lÞch sö l©u ®êi, lÞch sö x©y dùng, kiÕn thiÕt ®Êt níc ®· un ®óc l¹i NghÖ An , nh©n d©n anh dòng cÇn cï lao ®éng vµ cã nhiÒu n¨ng lùc phi thêng”.(30; 58). 1.2. Phong trµo c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NghÖ An trong thêi kú 11/1939-3/1945 1.2.1. ChÝnh s¸ch cai trÞ cña Ph¸p - NhËt Ngµy 1 th¸ng 9 n¨m 1939, chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai bïng næ, Ph¸p tham chiÕn ngay tõ ®Çu nªn xø thuéc ®Þa §«ng D¬ng, trong ®ã cã ViÖt Nam còng bÞ l«i vµo cuéc chiÕn tranh vµ NghÖ An kh«ng thÓ kh«ng n»m trong tinh tr¹ng ®ã. §Ó ng¨n ngõa nh©n d©n §«ng D¬ng næi dËy nh©n lóc chiÕn tranh x¶y ra vµ ®Ó r¶nh tay v¬ vÐt ngêi søc cña nh©n d©n phôc vô cho nhu cÇu chiÕn tranh, ®Õ quèc, thùc d©n Ph¸p ®· dïng thñ ®o¹n ph¸t xÝt ®Ó ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng §«ng D¬ng.ChiÕn tranh b¾t ®Çu bïng næ, ngµy 29/9/1939, C¬ t¬ ru( Ca Troux), toµn quyÒn §«ng D¬ng liÒn ra nghÞ ®Þnh gi¶i t¸n c¸c tæ chøc nghiªp ®oµn vµ t¬ng tÕ ¸i h÷u §«ng D¬ng.TiÕp ®ã, ngµy 5/10/1939 chÝnh phñ Nam 15 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú triÒu ra ®¹o dô cÊm héi häp, cÊm tuyªn truyÒn Céng s¶n vµ tÞch thu c¸c s¸ch b¸o tiÕn bé ë ViÖt Nam. NghÞ ®Þnh cña toµn quyÒn §«ng D¬ng vµ ®¹o dô cña chÝnh phñ Nam triÒu ban hµnh tuÇn tríc th× tuÇn sau phong thµo quÇn chóng c¶ níc nãi chung vµ phong trµo NghÖ An nãi riªng bÞ bän cÇm quyÒn khñng bè d÷ déi. Hµng tr¨m tæ chøc nghiÖp ®oµn t¬ng tÕ, ¸i h÷u bÞ ph¸ vì vµ tÞch thu tµi s¶n. Hµng lo¹t c¸n bé, ®¶ng viªn vµ quÇn chóng tÝch cùc tham gia phong trµo MÆt trËn d©n chñ bÞ b¾t giam.ChØ tÝnh tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 12 n¨m 1939 chóng ®· b¾t giam t¹i NghÖ An trªn 258 ngêi. Nh÷ng ngêi kh«ng bÞ b¾t th× chóng ra lÖnh qu¶n thóc : Ban ®ªm ph¶i n»m ë ®iÕm canh, hµng th¸ng ph¶i ®Õn tr×nh diÖn hµo lý, ®i ®©u ph¶i xin phÐp vµ lý trëng ®ãng triÖn lÖnh vµo phiÕu chØ ( tøc thÎ thuÕ th©n ) ®Ó lµm mËt hiÖu cho hµo lý c¸c ®Þa ph¬ng kiÓm so¸t vµ theo dâi. C¸c cùu chÝnh trÞ ph¹m ®· ®îc tha tríc ®©y chóng b¾t giam l¹i. §èi víi c¸c tï chÝnh trÞ ë c¸c nhµ lao, ngêi s¾p m·n h¹n chóng gi÷ l¹i, cßn ngêi träng yÕu chóng gi÷ l¹i lËp toµ ¸n hµnh h×nh bÝ mËt t¹i chç, hoÆc ®i an trÝ ë c¸c tr¹i tËp trung ®Æc biÖt.MÆt kh¸c, chóng t¨ng cêng bé m¸y ®µn ¸p ®Ó k×m chÕ phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng. Nh÷ng tæ chøc chóng lËp lªn ®Ó ®µn ¸p phong trµo X« ViÕt – NghÖ - TÜnh. 1930 – 1931 nh hÖ thèng ®ån binh, tæ chøc ®oµn phu, héi ®ång téc biÓu …. Lóc nµy ®Òu ®îc phôc håi vµ 16 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú cñng cè l¹i c¸c chßi canh, ®iÕm g¸c mäc lªn chi chÝt kh¾p n¬i, nhÊt lµ däc ®êng nh©n d©n thêng qua l¹i.Tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n chóng bè trÝ mét m¹ng líi mËt th¸m giµy ®Æc. ¥ thµnh phè Vinh, ngoµi lùc lîng c¶nh s¸t, mçi phè trëng ®îc cö mét ®éi lÝnh “§oµn phßng” gåm 30 ngêi ®Ó lµm nhiÖm vô tuÇn phßng trong tõng khu phè. Cßn ë n«ng th«n chóng söa l¹i h¬ng íc,®Æt thªm chøc ch¸nh h¬ng héi, th¨ng chøc tíc vµ thªm quyÒn hµnh cho bän tæng lý h¬ng chøc… Trong lóc th¼ng tay ®µn ¸p c¸ch m¹ng,thøc d©n Ph¸p, ®ång thêi tiÕn hµnh bãc lét nh©n d©n mét c¸ch tµn b¹o cha tõng thÊy. §Ó kÞp ®¸p øng cho nhu cÇu chiÕn tranh, thi hµnh cña toµn quyÒn §«ng D¬ng, ngµy 14/9/1939,ë NghÖ An chóng t¨ng giê lµm viÖc tõ 8 lªn 9 giê trong mét ngµy.Trong c¸c nhµ m¸y, c«ng nh©n ph¶i s¶n xuÊt kÝp ®«i vµ lµm viÖc c¶ tra lÉn tèi.Viªn chøc bÞ ®éng viªn ®i phôc vô chiÕn tranh. Hµng tr¨m thanh niªn bÞ b¾t ®i lÝnh ONS (tøc lÝnh thî) ®a sang Ph¸p lµm bia ®ì ®¹n . C¸c thø thuÕ còng ngµy mét t¨ng. NhiÒu thø thuÕ nh thuÕ quèc phßng, thuÕ ai tró, thuÕ sóc vËt, thuÕ c©y ¨n qu¶, thuÕ b¸n hµng rong …®îc ban hµnh. Míi bíc vµo chiÕn tranh, tæng sè thuÕ NghÖ An tõ 760.000®ång n¨m 1938 nh¶y lªn 802.000 ®ång n¨m 1939. Chóng b¾t c¸c lµng, x· lËp quü “NghÜa th¬ng trî chiÕn” vµ tËp trung c«ng ®iÒn, c«ng thæ b¸n ®Êu gi¸ ®Ó lÊy tiÒn gãp vµo quü chiÕn tranh. §i 17 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú ®«i víi viÖc t¨ng su thuÕ, chóng thi hµnh “ChÝnh s¸ch kinh tÕ thêi chiÕn”, ®éc ®o¸n lËp ra gi¸ c¶ vµ kiÓm so¸t g¾t gao viÖc s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ lu th«ng hµng ho¸ trong nh©n d©n, dï ë trong ®Þa ph¬ng chóng ph¸t hµnh b¹c kÒn thay thÕ cho b¹c thËt bÞ chóng thu vÐt ®Ó dµnh vµo chiÕn tranh lµm cho ®ång b¹c §«ng D¬ng bÞ ph¸ gi¸. ChÝnh s¸ch ®éc quyÒn thu mua cña thùc d©n Ph¸p vµ n¹n ®Çu c¬ tÝch tr÷ trong chiÕn tranh lµm cho nhiÒu mÆt hµng trªn thÞ trêng bÞ khan hiÕm vµ vËt gi¸ cao vät. §êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n NghÖ An do ®ã bÞ uy hiÕp vµ sa sót nghiªm träng. Th¸ng 9 n¨m 1940, bän cÇm quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D¬ng nhîng bé vµ më cöa cho Ph¸t xÝt NhËt vµo x©m chiÕm §«ng D¬ng. Ngay khi ®Æt ch©n lªn §«ng D¬ng, Ph¸t xÝt NhËt ®· x¸c ®Þnh NghÖ An lµ mét trong nh÷ng vÞ trÝ chiÕn lîc sè mét rÊt quan träng cÇn ph¶i chiÕm ®îc. ChiÕm gi÷ NghÖ An , ph¸t xÝt NhËt mét mÆt n¾m ®îc trung t©m ®êng giao th«ng vïng trung §«ng D¬ng, mÆt kh¸c chiÕm gi÷ ®îc bê biÓn Cöa Lß, Cöa Héi ®Ó gi÷ c¸i cÇu nèi gi÷a qu©n ®éi chóng ë vïng trung §«ng D¬ng víi mÆt trËn MiÕn §iÖn, Th¸i Lan. Cóng gièng nh thùc d©n Ph¸p, ngay khi cã mÆt t¹i NghÖ An , ph¸t xÝt NhËt ®· thi hµnh chÝnh s¸ch bãc lét hÕt søc tµn khèc. Nh©n d©n NghÖ An ph¶i chÞu c¶nh mét cæ hai trßng. Bªn c¹nh chÝnh s¸ch cíp bãc cña Ph¸p l¹i thªm chÝnh s¸ch ¸p 18 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú bøc cña NhËt. §êi sèng nh©n d©n do ®ã cµng bÞ bÇn cïng vµ khèn ®èn. ChÝnh s¸ch thèng trÞ cÊu kÕt lÉn nhau gi÷a Ph¸p víi NhËt ®· g©y nªn hËu qu¶ nghiªm träng ®èi víi nh©n d©n ta nãi chung vµ nh©n d©n NghÖ An nãi riªng. C«ng nh©n NghÖ An phÇn lín nhËn ®ång l¬ng rÎ m¹t ( tõ 0®15 ®Õn 0®45 mçi ngµy), ®êi sèng g¾n liÒn víi gia ®×nh ë n«ng th«n. Díi ¸ch ¸p bøc bãc lét Ph¸p – NhËt phÇn ph¶i lµm viÖc thªm giê vµ ®ång l¬ng thùc tÕ gi¶m sót, phÇn gia ®×nh ë n«ng th«n bÞ bÇn cïng vµ ph¸ s¶n nªn ®êi sèng cña c«ng nh©n vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt hÕt søc khã kh¨n vµ chËt vËt. N«ng d©n NghÖ An vèn ®· nghÌo ®ãi, nay Ph¸p - NhËt t¨ng cêng v¬ vÐt, bãc lét nÆng nÒ vÒ tæ chøc, thuÕ kho¸ vµ chÝnh s¸ch thu mua n«ng s¶n phÈm víi gi¸ ¨n cíp nªn nhanh chãng bÞ bÇn cïng. Tri thøc viªn chøc ph¶i lµm viÖc thªm giê, l¬ng bæng kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng mµ ngµy mét gi¶m sót. TiÓu th¬ng, tiÓu chñ bÞ ®¸nh thuÕ m«n bµi nÆng, bÞ k×m chÕ vÒ mÆt s¶n xuÊt vµ lu th«ng nªn bu«n b¸n thua lç, kinh doanh ngµy mét thu hÑp. Cßn ®êi sèng d©n nghÌo th× hÕt søc bÊp bªnh. §íi víi giai cÊp t s¶n NghÖ An th× trªn 80% lµ t s¶n th¬ng nghiÖp, cßn t s¶n n«ng nghiÖp rÊt Ýt ái( 12 hé trong tæng sè 68 hé t s¶n ViÖt Nam ë thµnh phè Vinh). §· vËy s¶n xuÊt bÞ 19 LuËn v¨n tèt nghiÖp §inh ThÞ V©n Thuú ®×nh ®èn v× thiÕu nguyªn liÖu, thiÕu thÞ trêng. T s¶n n«ng nghiÖp còng nh t s¶n th¬ng nghiÖp ®Òu bÞ chÝnh s¸ch thuÕ kho¸, chÝnh s¸ch trng thu vµ trng mua cña Ph¸p – NhËt lµm cho quyÒn lîi bÞ ®e do¹ vµ ph¸ s¶n. Giai cÊp ®Þa chñ NghÖ An bÞ ph©n ho¸ thµnh hai tÇng líp kh¸c nhau. TÇng líp ®Þa chñ cã thÕ lùc( phÇn lín lµ gia ®×nh quan l¹i vµ hµo lý) mét mÆt sèng dùa vµo bé m¸y thèng trÞ bï nh×n lµm tay sai cho Ph¸p – NhËt, mÆt kh¸c t¨ng cêng bãc lét n«ng d©n lµm giµu cho m×nh; cßn tÇng líp ®Þa chñ kh«ng cã thÕ lùc ( chñ yÕu lµ trung vµ tiÓu ®Þa chñ) phÇn bÞ bän hµo lý nhòng nhiÔu vµ bøc b¸ch, phÇn bÞ thiÖt h¹i v× chÝnh s¸ch ¨n cíp cña thùc d©n Ph¸t, ph¸t xÝt NhËt nªn quyÒn lîi thêng xuyªn bÞ uy hiÕp. Nh×n chung, chÝnh s¸ch cai trÞ cña thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt ®· lµm cho ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n NghÖ An bÞ sa sót vµ khèn ®èn. Do ®ã m©u thuÉn gi÷a nh©n d©n NghÖ An víi Ph¸p – NhËt ngµy cµng s©u s¾c vµ gay g¾t. Mét yªu cÇu cÊp thiÕt ®îc ®Æt ra lµ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cho nh©n d©n. Còng chÝnh trong thêi gian bÞ ®Ì nÐn vµ ¸p bøc nh©n d©n NghÖ An tõng bíc trëng thµnh vÒ mÆt ý thøc, ®· nhËn thøc ®îc r»ng: ph¸t xÝt NhËt vµ thùc d©n Ph¸p ®Òu lµ bän cíp níc, ®Òu lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung, muèn cëi ¸ch xiÒng 20