Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
Tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ níc lu«n
x¸c ®Þnh "Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta theo híng nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa". Trong ®ã §¶ng x¸c
®Þnh "kinh tÕ nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ". C«ng
cuéc ®æi míi ®· ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ níc ta thay ®æi vÒ mäi mÆt. NÒn
kinh tÕ ®· cã sù t¨ng trëng liªn tôc trong nhiÒu n¨m, chóng ta ®· kh¾c
phô ®îc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ x· héi, c¬ chÕ kinh tÕ míi ®·
®îc x¸c lËp. Tuy nhiªn, c¬ chÕ míi còng ®· vµ ®ang t¹ ra cho chóng ta
nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®ßi hái ddßi hái chóng ta ph¶i ®æi míi ®Ó
khai th¸c nh÷ng thuËn lîi vµ kh¾c phôc khã kh¨n. Cïng víi ®iÒu ®ã, c¬
chÕ míi còng ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp níc ta nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch
thøc lín, buéc c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ph¶i biÕt tËn dông nh÷ng
c¬ héi ®Ó tiÕn lªn. Thùc tiÔn tõ sau c«ng cuéc ®æi míi , hµng lo¹t c¸c
doanh nghiÖp níc ta kh«ng thÝch øng ®îc víi c¬ chÕ míi ho¹t ®éng
kh«ng hiÖu qu¶ buéc ph¶i ph¸ s¶n. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng doanh nghiÖp
v¬n lªn lµm ¨n cã l·i vµ cã hiÖu qu¶ mét c¸ch thÝch øng v÷ng ch¾c víi c¬
chÕ míi. HiÖn nay trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®Ó thùc hiÖn ®îc
môc tiªu kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o th× mét vÊn ®Ò rÊt quan
träng ®ã lµ ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Mét trong c¸c biÖn ph¸p
®îc chÝnh phñ tiÕn hµnh trong thêi gian qua ®ã lµ thµnh lËp c¸c Tæng
c«ng ty nhµ níc (TCTNN) víi hai quyÕt ®Þng ®îc chÝnh phñ ban hµnh.
§ã lµ quyÕt ®Þnh 91/TTG vµ quyÕt ®Þnh 90/TTG cña thñ tíng ban hµnh
ngµy 7/3/1994. Trong ®ã quyÕt ®Þnh 91/TTG víi viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp
TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh (T§KD) gäi chung lµ TCT 91,
quyÕt ®Þnh 90/TTg vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
vµ thµnh lËp c«ng ty theo m« h×nh cña quyÕt ®Þnh nµy gäi chung lµ TCT
90.
Tuy míi thµnh lËp, c¸c TCT ®· vµ ®ang thÓ hiÖn ®îc vai trß cña
m×nh trong nÒn kinh tÕ vµ ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn. Nhng
trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c TCTNN còng n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ
víng m¾c ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn m« h×nh nµy. §Ó
lµm râ h¬n vÊn ®Ò ®ã trong ph¹m vi ®Ò ¸n m«n häc nµy em mét sè néi
dung vÒ thùc tr¹ng vµ h¬ng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN.
Tªn ®Ò tµi: "Mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tr¹ng vµ híng n©ng cao
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty nhµ níc".
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Néi dung cña ®Ò tµi gåm 2 phÇn:
- PhÇn I: Tæng quan vÒ Tæng c«ng ty nhµ níc
- PhÇn II: Thùc tr¹ng vµ híng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng
cña TCTNN
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o ®· gióp ®ì em hoµn
thµnh ®Ò tµi nµy.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
I. Tæng quan vÒ m« h×nh tæng c«ng ty nhµ níc
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
a. Sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp c¸c TCT ë níc ta
§Ó ®æi míi nÒn kinh tÕ, víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta ho¹t
®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, më cöa nÒn kinh tÕ, cïng víi qu¸ tr×nh toµn
cÇu ho¸ ®ang diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh
nghiÖp trong viÖc më réng thÞ trêng, khai th¸c nh÷ng c¬ héi kinh doanh
vµ g©y ra nh÷ng th¸ch thøc vÒ c¹nh tranh, héi nhËp. Trong t×nh h×nh ®ã,
viÖc thµnh lËp c¸c TCTNN lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tho¶ m·n mét sè ®ßi hái cña
m«i trêng kimh doanh míi.
Tríc hÕt, ®ã lµ vÊn ®Ò ngµnh kinh tÕ quèc d©n, mét sè ngµnh ®·
®¹t ®îc tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung nhÊt ®Þnh, trong ®ã cã nh÷ng ngµnh
träng yÕu, then chèt ®ang cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó nh»m thóc
®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ®Ó cã thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ h¬n vai trß
lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung
s¶n xuÊt trùc tiÕp ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m«i trêng ngµnh, mçi
doanh nghiÖp th«ng qua ®ã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ngµnh vµ vÞ trÝ cña chóng
trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n.
ë níc ta, nÒn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vµ
cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín trong c¬ cÊu kinh tÕ, mét sè ngµnh ®· ®¹t ®îc
mét sè tr×nh ®ä tÝch tô vµ tËp chung ho¸ s¶n xuÊt cao nh §iÖn lùc, Bu
chÝnh viÔn th«ng, DÇu khÝ, xi m¨ng, cµ phª, cao su...Nh÷ng ngµnh nµy
®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu nµy cã ý
nghÜa lín ®èi víi m« h×nh TCT theo h×nh thøc T§KD bëi v× nã ra ®êi khi
mµ sù tÝch tô vµ tËp trung ®¹t tíi mét møc ®é nµo ®ã.
Thø hai, vÊn ®Ò nguån vèn ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. MÆc dï
nhiÒu ngµnh ®· ®¹t ®îc møc t¨ng trëng cao, møc ®é tËp chung vèn lín
nhng nhu cÇu vÒ vèn ngµy cµng t¨ng ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn v× thÕ mµ hÇu hÕt
c¸c c«ng ty ë mét sè ngµnh then chèt l¹i ®ang thiÕu vèn. VÝ dô, ®Ó thùc
hiÖn môc tiªu chiÕn lîc ®Õn n¨m 2010 TCT Bu chÝnh viÔn th«ng cÇn
kho¶ng 28695 tû ®ång, Tæng c«ng ty hµng kh«ng d©n dông cã nhu cÇu
®Çu t trong 10 n¨m (1996-2005) kho¶ng 5690 triÖu USD, TCT dÇu khÝ
cÇn kho¶ng 14.165 triÖu USD, TCT thÐp cÇn 6.382 triÖu USD tõ 19942010. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn lín nh vËy th× mét sù riªng lÎ rÊt
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
khã kh¨n trong qu¸ tr×nh t¹o nguån vèn. §iÒu nµy chØ thùc hiÖn ®äc khi
m« h×nh TCT ra ®êi.
Thø ba, xÐt vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp
nhµ níc trong thêi lµ ®æi míi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, do c¸ sù manh
món, ph©n t¸n vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong
thÞ trêng néi ®Þa vµ quèc tÕ lµ rÊt yÕu, trõ mét sè ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh
tranh nhng kh«ng ph¶i do n¨ng lùc c«ng nghÖ mµ do c¸c yÕu tè kh¸c nh
®éc quyÒn vÒ nguyªn liÖu (vÝ dô than) hoÆc mét sè mÆt hµng truyÒn
thèng. NÕu xÐt trªn tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× tr×nh ®é tÝch tô vµ
tËp trung ®· ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nhng xÐt riªng c¸c doanh
nghiÖp th× trõ mét vµi doanh nghiÖp cã quy m« lín trang bÞ t¬ng ®èi hiÖn
®¹i cßn l¹i lµ hÇu hÕt cã quy m« nhá bÐ. NÕu c¨n cø vµo 2 tiªu thøc: vèn
vµ lao ®éng ®Ó xem xÐt th× trªn 2/3 sè DNNN cã hiÖu sè lao ®éng díi
200 ngêi, chØ cã kho¶ng 4% sè lao ®éng trªn 100 ngêi. GÇn 1/2 sè doanh
nghiÖp cã vèn díi 1 tû ®ång, cha ®Çy 20% cã vèn 5 tû ®ång, chØ cã 1%
sè doanh nghiÖp cã, vèn trªn 20 tû ®ång. Quy m« h¹n chÕ do ®ã tr×nh ®é
c«ng nghÖ còng thÊp kÐm, xÐt trong ph¹m vi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
chØ cã 18% ®îc ®Çu t míi. Sau n¨m 1996 b×nh qu©n 14-15 n¨m míi ®æi
míi trang bÞ. Tµi s¶n cè ®Þnh hao mßn gÇn hÕt vµ cò kü l¹c hËu.
MÆt kh¸c, tõ khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña nhµ níc, c¸c doanh nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Òu ph¶i ®èi
®Çu víi sù c¹nh tramh ngµy cµng gay g¾t. VÒ nguyªn t¾c, trong c¬ chÕ thÞ
trêng c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i trêng liªn kÕt vµ
c¹nh tranh víi nhau. Thùc tÕ c¸c quan hÖ kinh tÕ tuy ®· ®îc thiÕt lËp vµ
trong mét sè tr¬ng hîp ®· gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho nhiÒu doanh
nghiÖp, nhng nh×n chung, t×nh tr¹ng c¹nh tranh cã xu híng lÊn lít c¸c
quan hÖ kinh tÕ kh«ng chØ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi,
doanh nghiÖp trong níc thËm chÝ c¸c doanh nghiÖp c¸c doanh nghiÖp
trong cïng mét ngµnh còng c¹nh tramh víi nhau g©y ra nh÷ng bÊt lîi vµ
thua thiÖt trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i, vÊn ®Ò ®æi míi c«ng
nghÖ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ rÊt cÇn thiÕt, nhng cïng víi ®iÒu
®ã lµ vÊn ®Ò liªn kÕt kinh tÕ vµ c¹nh tranh cã trËt tù còng ph¶i ®îc quan
t©m nh»m t¨ng søc m¹nh chung cña c¸c TCT, trong ®ã thµnh lËp c¸c TCT
theo m« h×nh T§KD lµ mét trong nh÷ng c«ng viÖc cña qu¸ tr×nh ®ã vµ lµ
mét yªu cÇu cÊp thiÕt.
Thø t, xÐt vÒ n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ cña c¬ quan nhµ níc, sù
ra ®êi cña TCTNN theo m« h×nh T§KD ®· cã tõ l©u. C¸c TCT ®îc thµnh
lËp theo m« h×nh T§KD ®îc coi lµ biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
lý nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ lµ mét trong nh÷ng néi dung cña c¶i c¸ch
DNNN trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý míi. HiÖn nay vÉn cßn t×nh tr¹ng
ph©n t¸n trong qu¶n lý c¸c DNNN. C¸c DNNN do nhiÒu c¬ quan kh¸c
nhau qu¶n lý. Trong sè c¸c DNNN dîc ®ng ký thµnh lËp l¹i cã tíi 4573
doanh nghiÖp do ®Þa ph¬ng qu¶n lývµ cã t¬i 1971 doanh nghiÖp do c¸c
bé vµ c¬ quan trung ¬ng qu¶n lý. Trªn cïng mét ®Þa bµn l·nh thæ, c¸c
doanh nghiÖp trung ¬ng vµ doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng chång chÐo, trïng
l¾p nhau vÒ ph¬ng hêng s¶n xuÊt kinh doanh. Ch¼ng h¹n trªn ®Þa bµn Hµ
Néi cã 355 DNNN th× 235 doanh nghiÖp do nhµ níc qu¶n lý vµ 120 do
chÝnh quyÒn thµnh phè qu¶n lý. Nhng c¸c doanh nghiÖp trung ¬ng l¹i cã
22 c¬ quan chñ qu¶n vµ doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng l¹i cã tíi 13 c¬ quan
chñ qu¶n kh¸c nhau. Sù ph©n t¸n chång chÐo ®ã kh«ng thÓ lµ ®iÒu kiÖ tèt
®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ, còng kh«ng
thÓ b¶o ®¶m ph¸t huy søc m¹nh cña toµn bé hÖ th«ng DNNN vµ hÖ thèng
kinh tÕ quèc d©n. Sù tån t¹i c¸c c¬ quan hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp ®· g©y nªn nh÷ng c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng
"ngêi nh¹c trëng" trong ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña hÖ thèng kinh tÕ quèc
d©n cña nhµ níc, c¶n trë sù phÊt huy vµ tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña
doanh nghiÖp. Thùc tiÔn ®· cho thÊy m« h×nh liªn hiÖp xÝ nghiÖp vµ TCT
kiÓu cò ®· ph¸t huy ®îc thÕ m¹nh trong thêi kú bao cÊp nhng trong thêi
kú nÒn kinh tÕ thÞ trêng nã béc lé rÊt nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu liªn hiÖp xÝ
nghiÖp biÕn thµnh mét cÊp trung gian Ýt cã t¸c dông gióp ®ì c¸c doanh
nghiÖp cã khi g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh
nghiÖp. V× thÕ thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD lµ cÇn thiÕt ®Ó
n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ. Cs thÓ thÊy râ ®iÒu nµy
qua viÖc c¸c TCT ra ®êi, cho ®Õn nay víi viÖc xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n c¬
quan hµnh chÝnh ®· t¹o cho c¸c doanh nghiÖp quyÒn tù chñ trong ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn t¨ng cêng qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ
trªn c¬ së ®¶m b¶o c¸c c¬ quan nhÇ níc thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng,
quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nµy.
Thø n¨m, vÒ mÆt quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ngµy nay xu híng
toµn cÇu ho¸, héi nhËp, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp níc ta ph¶i tËn dông
nh÷ng c¬ héi kinh doanh thuËn lîi. NÒn kinh tÕ më cöa c¸c quan hÖ kinh
tÕ ®èi ngo¹i ®îc ph¸t triÓn m¹nh ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ liªn doanh liªn
kÕt. VÒ c¬ b¶n ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt nh»m ®Ó häc hái kinh
nghiÖm qu¶n lý, chuyÓn giao c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c
doanh nghiÖp níc ta. Nhng nÐu c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ thùc hiÖn liªn
doanh liªn kÕt sÏ g©y nhiÒu bÊt lîi. Tû lÖ vèn gãp Ýt, kh¶ n¨ng tµi chÝnh
nhá bÐ vµ kinh nghiÖm non kÐm sÏ bÞ bªn ®èi t¸c níc ngoµi chÌn Ðp vÇ
ph¶i b¸n phÇn vèn gãp cho níc ngoµi khi liªn doanh bÞ thua lç, ®ã lµ mét
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
thùc tÕ diÔn ra trong thêi gian qua. ViÖc ra ®êi c¸c TCTNN theo m« h×nh
T§KD lµ cÇn thiÕt nh»m t¨ng cêng tiÒm lùc tµi chÝnh ®¶m b¶o cho c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cã hiÖu qu¶.
b. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ nhµ níc vÒ viÖc thµnh lËp TCTNN ë níc ta
Víi môc ®Ých ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc, v×
thÕ mµ trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, th× vÊn ®Ò ®æi míi
khu vùc kinh tÕ nhµ níc, mµ träng t©m lµ c¸c doang nghiÖp nhµ níc
(DNNN), ®îc coi lµ mét trong c¸c nhiÖm vô quan träng vµ yªu cÇu ph¶i
®îc xóc tiÕn víi nhÞp ®é nhanh, v÷ng ch¾c vµ cã hiÖu qu¶. ViÖc øng dông
c¸c m« h×nh qu¶n lý míi nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN lµ rÊt
cÇn thiÕt khi mµ m« h×nh cò ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ, xuÊt phat¸ tõ hoµn
c¶nh ®ã, §¶ng vµ nhµ níc ®· x¸c ®Þnh chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c T§KD
th«ng qua viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh
doanh. Ngµy 7/3/1994 Thñ tíng chÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh 91/TTG vÒ
"thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c T§KD" víi môc ®Ých t¹o ®iÒu kiªn thóc ®Èy tËp
trung, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. §«ng thêi chÝnh phñ ®a ra quyÕt
®Þnh 90/TTG vÒ viÖc s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, xo¸ bá nh÷ng ho¹t ®éng cã
tÝnh chÊt trung gian, tr¶ l¹i nh÷ng nhiÖm vô cã tÝnh qu¶n lý nhµ níc cho
c¬ quan qu¶n lý ngµnh. Trong chñ tr¬ng xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n, cÊp
hµnh chÝnh chñ qu¶n, t¨ng cêng vai trß qu¶n lý nhµ níc ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn
kinh tÕ.
Theo quyÕt ®Þnh 91/TTG c¸c ®¬n vÞ ®îc lùa chän lµm thÝ ®iÓm
lµ mét sè c«ng ty lín cã mèi liªn hÖ theo ngµnh vµ theo l·nh thæ, kh«ng
ph©n biÖt doanh nghiÖp trung ¬ng hay do ®Þa ph¬ng qu¶n lý cã vÞ trÝ quan
träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu cho thÞ trêng
trong níc cã triÓn väng më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi.
Chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo híng T§KD ®· ®îc nhµ
níc ®Ò cËp trong v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII n¨m
1991 vÒ viÖc "s¾p xÕp l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty phï hîp
víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña c¬ chÕ thÞ trêng. X©y dùng mét sè
TCT hoÆc liªn hiÖp xÝ nghiÖp cã quy m« lín, cã uy tÝn lín vµ kh¶ n¨ng
c¹nh tranh trong quam hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi". Héi nghÞ ban chÊp hµnh
trung ¬ng lÇn thø VII (kho¸ IV) cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: "H×nh thµnh mét
sè tæ chøc kinh tÕ lín víi môc ®Ých tÝch tô vµ tËp trung cao vÒ vèn, ®ñ
søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi, tõng bíc xo¸ bá chÕ ®é bé chñ
qu¶n cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi nhµ níc.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
M« h×nh T§KD ®· tån t¹i ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi tõ kh¸ l©u
vµ ®· ph¸t huy ®îc søc m¹nh cña nã trong viÖc më räng thÞ trêng níc
ngoµi nh c¸c tËp ®oµn lín víi c¸c c«ng ty ®a quèc gia nh: TËp ®oµn
Misubishi cña NhËt, Genera Motor (Mü) vµ c¸c ??? ë Hµn Quèc. Chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo híng T§KD lµ mét chñ tr¬ng lín vµ cÇn
thiÕt nh»m cñng cè vai trß cña nÒn kinh tÕ nhµ níc trong ®iÒu kiÖn hiÖn
nay.
c. Vai trß cña c¸c TCTNN.
Qua c¸c TCTNN ®îc thµnh lËp cã thÓ thÊy râ mét sè vai trß sau:
Thø nhÊt, t¨ng søc m¹nh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¶
TCT vµ cña tõng doanh nghiÖp thµnh viªn. TCT cã thÓ tËp hîp ®îc c¸c
nguån lùc vËt chÊt, ®Æc biÖt lµ nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn, ®æi míi c«ng
nghÖ, c¶i tiÕn c¬ cÊu s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt tõ ®ã n©ng cao
søc c¹nh tranh trªn tt, cã ®iÒu kiÖn më réng tt ®Æc biÖt lµ tt níc ngoµi.
Thø hai, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc tËp trung vµ ®iÒu hoµ
c¸c nguån vèn. C¸c TCT cã thÓ huy ®éng vèn tõ c¸c thµnh viªn, hoÆc tõ
bªn ngoµi vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn ®Ó thùc hiªn c¸c ch¬ng tr×nh ®Çu t
theo chiÒu s©u, ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh cã triÓn väng ph¸t triÓn cao cÇn
nguån vèn lín vµ cã thÓ hç trî c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn khi gÆp khã
kh¨n vÒ nguån vèn. ViÖc ®Çu t theo chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ cÇn lîng vèn lín do ®ã ph¶i cã sù tËp trung vèn lín míi thùc hiÖn ®îc. ViÖc
tËp trung vèn vµo ®Çu t cã träng ®iÓm sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng vèn bÞ
ph©n t¸n.
MÆt kh¸c, vèn cã thÓ huy ®éng tõ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn
do ®ã c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi TCT vµ
víi c¸c thµnh viªn kh¸c. Nhê mèi liªn hÖ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho viÖc thèng nhÊt c¸c ph¬ng híng chiÕn lîc cña c¸c doanh nghiÖp
trong TCT ph¸t triÓn kinh doanh chèng l¹i sù c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty
níc ngoµi.
Thø ba, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc triÓn khai øng dông c«ng
nghÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi viÖc tËp trung c¸c nguån vèn, c¸c
TCT cßn cã vai trß trong viÖc tËp trung c¸c nguåc lùc vÒ con ngêi trong
triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc kü thuËt. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy
®ßi hái mét khèi lîng vËt chÊt lín mµ mçi c«ng ty riªng rÏ gÆp rÊt nhiÒu
khã kh¨n. ViÖc tËp trung c¸c nguån vèn sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc trong
viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng
nghÖ ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu, c¸c
phßng thÝ nghiÖm, c¸c thiÕt bÞ nghiªn cøu cÇn thiÕt. ChØ cã trªn c¬ së liªn
kÕt c¸c c«ng ty míi t¹o ®îc tiÒm n¨ng to lín ®ã vÒ nghiªn cøu khoa häc
c«ng nghÖ. MÆt kh¸c, nhê sù liªn kÕt cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn
trong TCT cã thÓ thùc hiÖn trao ®æi th«ng tin vµ trao ®æi nh÷ng kinh
nghiªm trong viÖc thùc hiÖn nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ.
Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã thÓ øng dông
nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vµo s¶n xuÊt, sö dông nh÷ng th«ng tin vµ kinh
nghiÖm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c cho doanh nghiÖp cña m×nh.
Thø t, TCT cã vai trß trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ ®Þnh
híng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong quan hÖ kinh tÕ víi níc
ngoµi nh trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ. Ngoµi viÖc trao ®æi th«ng
tin trong lÜnh vùc nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ th× trong vÊn
®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ c¸c c«ng ty sÏ thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n do c¸c
c«ng ty cã thÓ trao ®æi th«ng tin trong lÜnh vùc nµy, ®iÒu ®ã sÏ tr¸nh cho
vÊn ®Ò trïng l¾p c«ng nghÖ chuyÓn giao hoÆc cã thªm kinh nghiÖm
chuyÓn giao c«ng nghÖ cã hiÖu qu¶.
Cuèi cïng, ®èi víi c¸c TCTNN hiÖn nay, ngoµi c¸c vai trß
quan träng nªu trªn th× TCTNN cßn cã vai trß lµ c«ng cô vËt chÊt cña nhµ
níc trong viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó
thùc hiÖn ®îc môc tiªu ®ã th× bé phËn doanh nghiÖp quèc doanh ph¶i
n¾m vai trß chñ ®¹o vµ th«ng qua c¸c DNNN, nhµ níc cã thÓ t¸c ®éng tíi
®Þnh híng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c. C¸c TCTNN cã vai trß trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña
bé phËn kinh tÕ quèc doanh ®Ó kinh tÕ quèc doanh thùc sù ph¸t huy vai
trß chñ ®¹o cña m×nh. Trªn thùc tÕ, c¸c TCT ë níc ta ®· vµ ®ang n¾m gi÷
nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ níc ta nh ®iÖn lùc, bu
chÝnh viÔn th«ng, thÐp, xi m¨ng.v.v... vµ nh÷ng ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t
triÓn vµ ®îc u tiªn ph¸t triÓn cao ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn toµn bé nÒn
kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c TCT ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ cã vai
trß trong viÖc gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng nguån thu ng©n
s¸ch, gãp phÇn lµm æn ®Þnh chÝnh chÞ x· héi trong níc.
2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña TCTNN ë níc ta hiÖn nay.
HiÖn nay, ë níc ta ®ang tån t¹i 2 lo¹i h×nh TCTNN. §ã lµ TCT
91 (thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 91 TTg) vµ TCT 90 (thµnh lËp theo quyÕt
®Þnh 90 TTg). Gi÷a hai lo¹i TCT nµy cã sù ph©n biÖt dùa trªn mét sè vÊn
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®Ò: Quy m« vèn ph¸p ®Þnh, sè lîng doanh nghiÖp thµnh viªn, cÊp cã
thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp, phª chuÈn ®iÒu lÖ vµ bæ nhiÖm nh©n sù
cña bé m¸y cña TCT. TÝnh ®Õn nay, c¶ níc cã 18 TCT 91 vµ 77 TCT 90
qua nh÷ng doanh nghiÖp ®ang tån t¹i hiÖn nay ta cã thÓ rót ra mét sè vÊn
®Ò sau:
§èi víi TCT 91 thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD cã mét sè ®Æc ®iÓm
®¸ng chó ý sau:
Thø nhÊt, xÐt vÒ quy m«, c¸c TCT ë níc ta ®Òu cã qui m« t¬ng
®èi lín xÐt trªn c¸c mÆt: vèn, doanh thu vµ sè lîng thµnh viªn tham gia.
§iÒu nµy mét phÇn lµ do quy ®Þnh cña chÝnh phñ (Theo quyÕt ®Þnh 91
TTg cña thñ tíng chÝnh phñ th× c¸c TCT ph¶i cã vèn ph¸p ®Þnh tõ 1000 tû
®ång trë lªn vµ ph¶i cã Ýt nhÊt 7 thµnh viªn tham gia). Theo tÝnh to¸n ®Õn
ngµy 31-12-1993, tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cña TCT dÇu khÝ lµ 180,5 tû
®ång vµ 948 triÖu USD t¬ng ®¬ng 10428 tû ®ång. Doanh thu cña c¸c ®¬n
vÞ ®Òu ë møc cao. VÝ dô TCT Bu chÝnh viÔn th«ng ®¹t doanh thu 1920,31
tû ®ång, TCT thÐp lµ 2693 tû ®ång, TCT hµng kh«ng lµ 2320 tû ®ång. VÒ
sè lîng thµnh viªn, TCT Bu chÝnh viÔn th«ng cã 17 doanh nghiÖp nhµ níc
h¹ch to¸n ®éc lËp, 59 ®¬n vÞ thanh to¸n phô thuéc, 12 ®¬n vÞ sù nghiÖp.
TCT GiÊy ViÖt Nam cã 15 doanh nghiÖp nhµ níc h¹ch to¸n ®éc lËp, mét
®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc vµ 2 ®¬n vÞ sù nghiÖp.
Thø hai, c¸c TCT ®Òu n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ trong mçi ngµnh vµ
trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. VÞ trÝ träng yÕu nµy thÓ hiÖn râ trªn
hai mÆt:
- S¶n lîng sp cña TCT chiÕm ®¹i bé phËn s¶n lîng trong toµn
ngµnh. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña TCT cã ¶nh hëng to lín ®Õn sù ph¸t
triÓn cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c kh«ng n»m trong thµnh phµnh cña TCT.
Ch¼ng h¹n TCT thÐp n¨m 1993 chiÕm 99,6% tæng s¶n lîng thÐp c¶ níc,
TCT xi m¨ng chiÕm 97,9%.
- Sù ph¸t triÓn cña ngµnh vµ cña TCT cã ¶nh hëng to lín tíi
toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Do vËy, c¸c TCT
®îc thµnh lËp ®Òu thuéc nh÷ng ngµnh träng yÕu, ®îc nhµ níc u tiªn pr vµ
cã triÓn väng ph¸t triÓn cao.
Thø ba, thµnh phÇn cña c¸c TCT rÊt ®a d¹ng nhng cã nÐt
chung. C¸c TCT ë níc ta hiÖn nay vÒ c¬ b¶n lµ thuéc së h÷u nhµ níc, do
®ã gäi lµ TCTNN. Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp. TCT ®· thùc hiÖn viÖc s¾p
xÕp l¹i tæ chøc, tõng bíc xo¸ bá sù ph©n t¸n cña c¸c doanh nghiÖp.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Thµnh phÇn c¸c doanh nghiÖp bao gåm c¶ doanh nghiÖp do trung ¬ng
qu¶n lý vµ doanh nghiÖp do ®Þa ph¬ng qu¶n lý. §iÒu ®ã cã nghÜ lµ t×nh
tr¹ng chia c¾t c¸c doanh nghiÖp thuéc trung ¬ng qu¶n lý vµ chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng qu¶n lý vÒ c¬ b¶n ®· ®îc xo¸ bá t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó
thèng nhÊt vµ ®Çu t ph¸t triÓn. Tuy vËy, còng cã nh÷ng TCT thµnh phÇn
vÒ c¬ b¶n kh«ng cã g× thay ®æi so víi tríc khi thµnh lËp lo¹i h×nh kinh
doanh míi nµy. Ch¼ng h¹n nh TCT ®iÖn lùc, xi m¨ng, thÐp... ë c¸c TCT
nµy, c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT cã quan hÖ víi nhau vÒ cïng tÝnh
chÊt ngµnh. Nãi c¸nh kh¸c tÝnh ®¬n ngµnh cña cña c¸c TCT thÓ hiÖn râ
nÐt. NÐt míi ®¸ng chó ý trong thµnh phÇn c¸c TCT nhµ níc lµ c¸c TCT
®Òu cã c«ng ty tµi chÝnh, mét ®Æc trng cña m« h×nh cña m« h×nh tËp ®oµn
kinh doanh. VÝ dô TCT than thµnh lËp c«ng ty tµi chÝnh than, TCT ®iÖn
lùc cã c«ng ty tµi chÝnh ®iÖn lùc.
Thø t, c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh ®Òu cã
chung nÒn t¶ng tæ chøc ban ®Çu. §ã lµ sù chuyÓn ®æi tõ liªn hiÖp xÝ
nghiÖp, TCT kiÓu cò sang TCT theo m« h×nh T§KD. Nãi c¸ch kh¸c, sù
thµnh lËp chóng lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÕt ®Þnh 91
TTg vÒ thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD vµ quyÕt ®Þnh 90 TTg vÒ viÖc tiÕp tôc
s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. §iÒu nµy cho thÊy viÖc thµnh lËp
c¸c TCT theo m« h×nh T§KD ë níc ta cã thuËn lîi lµ dùa trªn c¬ së ®k
tiÒn ®Ò ®· cã. Song nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ tÝnh chÊt cña lo¹i h×nh kinh
doanh míi nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái viÖc ®i theo lèi mßn cña c¸c tæ chøc
tiÒn th©n ®· m¾c nhiÒu khuyÕt ®iÓm.
Thø n¨m, xÐt vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý. C¸c TCT ë níc ta cã
c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y còng gÇn gièng nh c«ng ty cæ phÇn nhng vÒ së
h÷u l¹i kh¸c. Nh ®· ®Ò cËp, c¸c TCT vÒ c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ níc. C¬
cÊu bé m¸y TCT bao gåm: Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban ®iÒu hµnh vµ Ban
kiÓm so¸t.
Héi ®ång qu¶n trÞ cña tËp ®oµn gåm 7 - 9 thµnh viªn do thñ tíng chÝnh phñ bæ nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®¹i diÖn cho nhµ níc vÒ
phÇn vèn gãp cña nhµ níc trong TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tríc chÝnh phñ vµ
tríc luËt ph¸p. Tæng gi¸m ®èc do thñ tíng chÝnh phñ bæ nhiÖm, khen thëng, kû luËt, miÔn nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña H§QT, TG§ lµ ®¹i diÖn ph¸p
nh©n cña TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tríc H§QT tríc ngêi bæ nhiÖm m×nh vµ
tríc ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng ®iÒu hµnh TCT. Ban kiÓm so¸t cã 5 thµnh
viªn trong ®ã cã thµnh viªn H§QT lµm trëng ban theo sù ph©n c«ng cña
H§QT vµ 4 thµnh viªn kh¸c do H§QT quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn
nhiÖm, khen thëng, kû luËt. Ban kiÓm so¸t thùc hiÖn nhiÖm vô do H§QT
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
giao vÒ viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng diÒu hµnh cña TCT, bé m¸y
gióp viÖc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT trong ho¹t ®éng tµi chÝnh,
chÊp hµnh ph¸p luËt, ®iÒu lÖ TCT, c¸c nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña
H§QT. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña TCT91 theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh.
So víi c¸c TCT 91 c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng mang nh÷ng ®Æc
®iÓm trªn nh cña TCT 91 nhng cã mét vµi kh¸c biÖt ë chç: VÒ quy m«,
TCT 90 cã møc vèn vµ doanh thu nhá h¬n nhiÒu so víi TCT 91. Vèn
b×nh quan cña 1 TCT 90 lµ 280 tû ®ång rÊt nhá so víi møc vèn b×nh quan
3661 tû ®ång cña TCT 91 theo sè liÖu n¨m 98. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña
TCT 90 rÊt nhá bÐ. MÆt kh¸c xÐt vÒ vÞ trÝ trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc
d©n kh«ng ph¶i lµ c¸c ®¬n vÞ ®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ
nhng lµ c¸c doanh nghiÖp cã vai trß quan träng trong ngµnh vµ cã ®ãng
gãp lín cho nÒn kinh tÕ. Mét sè TCT 90 ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh
kh«ng thuéc ®Þnh híng ph¸t triÓn cña chÝnh phñ ch¼ng h¹n TCT thuèc
l¸... Còng nh TCT 91, c¸c TCT 90 ra ®êi trªn c¬ së 250 TCT kiÓu cò ®îc
thµnh lËp tríc n¨m 1991 vµ do ®ã còng cã chung nÒn t¶ng ban ®Çu.
Thµnh phÇn cña c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng nh cña TCT 91 vµ còng
mang tÝnh ®¬n ngµnh râ nÐt. VÒ c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y, còng gièng nh
®èi víi TCT 91 nhng chØ kh¸c ë chç ngêi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp kh«ng
ph¶i lµ thñ tíng chÝnh phñ mµ lµ thñ tíng uû nhiÖm thµnh ???. Ngêi ra
quyÕt ®Þnh thµnh lËp sÏ bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen thëng, kû luËt c¸c
thµnh viªn H§QT, Tæng gi¸m ®èc, c¸c bé phËn kh¸c còng ho¹t ®éng
gièng nh TCT 91.
II. Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶
ho¹t ®éng cña tæng c«ng ty nhµ níc.
1. Thùc tr¹ng:
a. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc:
TÝnh ®Õn n¨m 2000 c¶ níc cã 95 TCT trong ®ã cã 18 TCT ®îc
thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 91TTG cña chÝnh phñ. Trong c¸c TCTNN cã
1392 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp b»ng 24% sè doanh
nghiÖp hiÖn cã. Riªng 17 TCT 91 trong n¨m 1999 cã tíi 460 doanh
nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp chiÕm 9% tæng sè doanh nghiÖp
hiÖn cã. C¸c TCTNN nµy ®Òu n»m trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quèc d©n
quan träng, trong ®ã bé c«ng nghiÖp cã 19 TCTNN (7 TCT 91 vµ 12 TCT
90) bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã 18 TCTNN (4 TCT 91 vµ
14 TCT 90) bé giao th«ng vËn t¶i cã 15 TCT (trong ®ã cã 2 TCT 91 vµ 13
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
TCT 90) bé x©y dùng cã 13 TCTNN (1 TCT 91 vµ 12 TCT 90). NÕu so
víi toµn bé c¸c DNNN th× TCT 91 vµ TCT 90 mÆc dï chiÕm 24% sè lîng
doanh nghiÖp nhng l¹i chiÕm tû lÖ 66% vÒ vèn, 60% vÒ lùc lîng lao
®éng, 69% vÒ nép ng©n s¸ch nhµ níc. C¸c TCT ®· thÓ hiÖn ®îc vÞ trÝ then
chèt trong nÒn kinh tÕ. Cã thÓ ghi nhËn vÞ trÝ quan träng cña 17 TCT 91
qua c¸c con sè nh sau: c¸c TCT 91 chØk chiÕm 9% sè lîng doanh nghiÖp
nhng l¹i chiÕm 54,9% vÒ vèn, 64,2% vÒ lîi nhuËn tríc thuÕ, vµ 54,9% vÒ
nép ng©n s¸ch. Tõ sau khi thµnh lËp ®Õn nay, nhiÒu TCT ®· nhanh chãnh
®i vµo æn ®Þnh, kh¾c phôc khã kh¨n, v¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu TCT ®· ph¸t huy ®îc vai trß chñ
lùc cña m×nh trong ngµnh vµ nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
cã hiÖu qu¶ duy tr× tû lÖ t¨ng trëng t¬ng ®èi cao, hoµn thµnh nghÜa vô nép
ng©n s¸ch nhµ níc, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ
tÝch cùc tham gia c¸c chÝnh s¸ch x· héi. C¸c TCT ®· ®¹t ®îc møc t¨ng trëng ®îc giao vÒ gi¸ trÞ tæng s¶n lîng, tæng doanh thu thu nép ng©n s¸ch
l·i, lç, b×nh qu©n thu nhËp cña c¸n bé c«ng nh©n viªn. Kim ng¹ch xuÊt
khÈu vµ c¸c chØ tiªu kh¸c ®Òu t¨ng qua c¸c n¨m.
Mét sè TCT ngµy cµng lín m¹nh, cã tiÒm lùc ph¸t triÓn, ho¹t
®éng cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh v÷ng ch¾c nh TCT Bu chÝnh viÔn th«ng, TCT
dÇu khÝ, TCT ®iÖn lùc. C¸c c«ng ty nµy kh«ng nh÷ng ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu
t¨ng trëng mµ cßn ph¸t triÓn ®îc thÞ phÇn cña ngµnh.
PhÇn lín c¸c TCT 91 vµ nhiÒu TCT 90 ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
thuéc c¸c ngµnh giao th«ng v©n t¶i, x©y dùng, thuû lîi, th¬ng m¹i, ®·
ho¹t ®éng t¬ng ®èi tèt ë c¸c kh©u: tËp hîp ®îc søc m¹nh cña TCT trong
tham gia ®Êu thÇu, b¶o l·nh tÝn dông, mua s¾m thiÕt bÞ c«ng nghÖ míi
®iÒu hoµ vèn nhµ råi cña c¸c thµnh viªn cho yªu cÇu ®Çu t t¨ng thªm n©ng lùc míi, hç trî c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n theo c¬ chÕ liªn doanh
liªn kÕt, tÝn dông néi bé hoÆc hç trî c¸n bé qu¶ lý cã n¨ng lùc, chÊn
chØnh t×nh tr¹ng c¹nh tranh bõa b·i gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn
trong xuÊt nhËp khÈu, tæ chøc c¸c dÞch vô chung, ph¸t huy trÝ tuÖ tËp thÓ
vµ tr¸ch nhiÖm tËp thÓ trong viÖc xen xÐt c¸c chñ tr¬ng ®Çu t vµ b¶o toµn
vèn cña nhµ níc. Thêi gian qua nÕu kh«ng cã vai trß cña TCT th× kh«ng
thÓ kh¾c phôc ®îc t×nh h×nh cña nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, kh«ng thÓ thùc
hiÖn chñ tr¬ng di chuyÓn c¸c nhµ m¸y lín ra khái thµnh phè nh nhµ may
xi m¨ng H¶i Phßng, xi m¨ng Thñ §øc...
NhiÒu doanh nghiÖp ®Ó huy ®éng ®îc nguån lùc cña toµn bé
TCT kÕt hîp huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó ®iÒu hoµ viÖc thùc hiÖn
chñ tr¬ng ®Çu t chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt, t¨ng kh¶
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
n¨ng c¹nh tranh, khai th¸c thÞ trêng trong níc vµ më réng thÞ trêng níc
ngoµi, lµm nßng cèt trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi chñ yÕu cña nÒn kinh
tÕ vÒ nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu, c©n ®èi ngo¹i tÖ gãp phÇn quan
träng vµo viÖc æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ æn ®Þnh kinh tÕ x· héi.
C¸c TCT ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc thiÕt lËp trËt tù
xuÊt nhËp khÈu ph¸t huy vai trß chñ ®éng cña doanh nghiÖp thµnh viªn
ng¨n chÆn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp cïng c¹nh tranh n©ng gi¸ mua, h¹
gi¸ b¸n, t¨ng chi phÝ giao dÞc quèc tÕ vµ h¹n chÕ s¬ hë trong viÖc ký kÕt
c¸c hîp ®ång th¬ng m¹i. C¸c TCT ®· t¨ng søc m¹nh c¹nh tranh trong s¶n
xuÊt kinh doanh vµ trong thÞ trêng tiªu thô trong níc. Mét sè lo¹i s¶n
phÈm cña mét sè ngµnh kinh tÕ do c¸c TCT s¶n xuÊt ®· vµ ®ang cã vÞ trÝ
®øng ë thÞ trêng níc ngoµi, t¹o kh¶ n¨ng tù c©n ®èi ®îc kim ng¹ch xuÊt
nhËp khÈu, nh c¸c ngµnh rîu bia, níc gi¶i kh¸t, thuèc l¸, than may mÆc
vµ dÇu khÝ. Nh×n chung c¸c TCT cã kh¶ n¨ng vµ thùc lùc ®Ó thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô vµ chiÕn lîc ph¸t trriÓn ngµnh do chÝnh phñ giao
b. Nh÷ng tån t¹i vµ víng m¾c
Nh×n vµo nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña c¸c TCT trong thêi gian
qua cho thÊy m« h×nh TCTNN phÇn nµo ®· ph¸t huy ®îc u ®iÓm. Tuy
nhiªn qua thùc tiÔn ho¹t ®éng cña c¸c TCT n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ víng
m¾c cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a m« h×nh nµy. §ã lµ c¸c
tån t¹i trªn c¸c mÆt:
- Tríc hÕt, nh phÇn tríc ®· ®Ò cËp so víi c¸c DNNN kh¸c , c¸c
TCTNN chiÕm tû träng lín vÒ vèn (71,9%) nhng míi t¹o ra ®îc 49,8%
vÒ doanh thu. Trong ®ã c¸c TCT 91 chiÕm 54,9% vÒ sè vèn nhng chØ ®¹t
®îc 26,4% vÒ tæng doanh thu, TCT 90 chiÕm 17% vÒ vèn nhng ®¹t ®îc
23,2% vÒ doanh thu. Nh vËy bªn c¹nh c¸c TCT ho¹t ®éng tèt, t¹o ra
nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi cßn cã nh÷ng TCT chiÕm sè vèn lín nhng
ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶.
Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña ®a sè TCT, mÆc dï
c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ ®Òu t¨ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhng m¾c t¨ng ®Òu
gi¶m qua c¸c n¨m. C¸c chØ tiªu t¨ng trëng vÒ vèn, doanh thu, lîi nhuËn
vµ nép ng©n s¸ch nhµ níc cña c¸c TCT 91 trong n¨m 1998 ®Òu thÊp h¬n
n¨m 1997. Tû lÖ thuÕ lîi tøc trong tæng nép ng©n s¸ch cña c¸c TCT 91
gi¶m dÇn tõ 34,8% n¨m 1996 xuèng 30,5% n¨m 1998. Trong nöa ®Çu
n¨m 1999 so víi cïng kú n¨m 1998 chØ cã 9 trong tæng sè 17 TCT 91
t¨ng vÒ doanh thu 10 trong 17 TCT 91 t¨ng vÒ nép ng©n s¸ch. TCT cµ
phª chØ ®¹t ®îc 61% vÒ doang thu vµ 83,6% vÒ nép ng©n s¸ch so víi
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
cïng lµ n¨m 1998. T¬ng tù TCT l¬ng thùc miÒn nam ®¹t 83,6% vÒ doanh
thu vµ 51,7% vÒ nép ng©n s¸c, TCT xi m¨ng ®¹t 83,28% vÒ doanh thu vµ
74,45% vÒ ng©n s¸ch.
- Thø hai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c TCT 91 gÆp nhiÒu khã
kh¨n, tÝnh ®Õn th¸ng 6/1999 c¸c TCT nµy cã tæng sè nî ph¶i tr¶ lªn tíi
60 ngµn tû ®ång, tæng l¬ng tån kho lªn tíi 4164 tû ®ång. Riªng TCT mÝa
®êng I vµ II ®· tån kho 1000 tû ®ång, TCT xi m¨ng tån kh 500 tû ®ång,
hµng dÖt tån kho 500 tû ®ång. N¨m 1998 TCT than lç 60 tû ®ång.
VÊn ®Ò vèn ®èi víi c¸c TCT còng lµ vÊn ®Ò lín ph¶i quan t©m.
C¸c TCTNN, ®iÓn h×nh lµ TCT 91 cã møc ®é tËp chung vèn cao h¬n
nhiÒu so voi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®éc lËp vµ trong mét chõng mùc
nµo ®ã nã gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ x· héi ®Êt níc. Tuy nhiªn vèn cña
c¸c TCTNN, mµ cô thÓ lµ TCT 90 còng nh toµn bé khu vùc kinh tÕ quèc
doanh cßn nhá bÐ cha t¬ng xøng víi nhu cÇu vµ vÞ trÝ chiÕn lîc cña
chóng.
TCT90 vµ TCT 91 vèn lu ®éng ®îc cÊp cßn nhá bÐ trong khi ®ã
nhiÖm vô ®îc giao lín. V× vËy t×nh tr¹ng thiÕu vèn nghiªm träng trong
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®ang lµ trë ng¹i, khã kh¨n cho c¸c TCT,
mÆc dï c¸c TCT nµy ®· ®îc u tiªn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, nguån lùc ®Ó
ph¸t triÓn. N¨m 1998 vèn b×nh qu©n cña TCT 91 chØ ®¹t 3661 tû ®ång.
Trong sè 17 TCT 91 th× cã tíi 14 TCT (82%) cã møc vèn díi møc vèn
trung b×nh, trong ®ã 6 TCT (35%) cã møc vèn díi 1000 tû ®ång. Ngoµi
mét sè TCT cã tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp chung cao nh TCT ®iÖn lùc ViÖt
Nam, TCT bu chÝnh viÔn th«ng, TCT dÇu khÝ ViÖt Nam, TCT hµng kh«ng
ViÖt Nam cã sè vèn t¬ng ®èi lín vµo cì vµi ngµn tû ®ång, cßn l¹i cã tíi 6
TCTNN cha ®¶m b¶o ®îc sè vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu (1000 tû ®ång).
Vèn cña c¸c TCT 90 cßn thÊp h¬n nhiÒu n¨m 1998 vèn b×nh
qu©n cña TCT 90 lµ 280 tû ®ång trong sè ®ã cã 80% cã sè vèn nhµ níc
thÊp h¬n møc b×nh qu©n, h¬n 35% cã sè vèn díi 100 tû ®ång, sè TCT 90
cã 500 tû ®ång vèn nhµ níc trë lªn chØ chiÕm 13%. Nh vËy, nÕu quy ®æi
sè vèn b×nh qu©n cña c¸c TCT 90 ra USD vµ so víi c¸c tËp ®oµn kinh
doanh trong khu vùc th× cã thÓ thÊy c¸c TCT cña chóng ta cßn cã møc
v«n nhá bÐ. Nhu cÇu thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng kinh doanh cho phÐp më réng
quy m« kinh doanh, nhnh c¸c TCT ®Òu bã tay v× kh«ng cã kh¶ n¨ng huy
®éng vèn hoÆc chØ cã thÓ vay vèn víi sè lîng h¹n chÕ, dÉn tíi kh¶ n¨ng
kh«ng thÓ ®æi míi ®îc c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh yÕu vµ dÔ bÞ c¸c
c«ng ty níc ngoµi chÌn Ðp.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
- Thø ba, vÒ mÆt luËt ph¸p vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ níc
®èi víi TCT. HiÖn nay c¸c quy ®Þnh, quy chÕ ®èi víi TCT cÇn ph¶i söa
®æi vµ hoµn thiªn cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. C¸c h¹n chÕ vÒ mÆt
c¬ chÕ chÝnh s¸ch, luËt ph¸p vµ c¸ch thøc qu¶n lý, do tÝnh chÊt thiÕu
®ång bé hoÆc do triÓn khai thùc hiªn còng g©y ra mét sè t¸c ®éng bÊt lîi
cho c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ. §¸ng chó ý
nhÊt lµ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ c¸c quy ®inh liªn quan tíi tæ chøc bé
m¸y ho¹t ®éng cña TCT.
Mét sè c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi TCT nhµ níc kh«ng cßn phï
hîp ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n
phô thuéc th× bÞ h¹n chÕ vÒ quyÒn chñ ®éng s¸ng t¹o, cßn doanh nghiÖp
thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp th× chØ ch¨n lo tíi lîi Ých riªng cña doanh
nghiÖp m×mh nh÷ng doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi TCT
Theo luËt doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn hµnh, TCT ®îc x¸c ®inh
lµ DNNN, cã quyÒn vµ nghÜa vô nh c¸c doanh nghiÖp kh¸c. TCT gåm
nhiÒu doanh nghiÖp thµnh viªn cã quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ, s¶n
xuÊt tiªu thô s¶n phÈm. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp còng
lµ mét DNNN cã ®Çy ®ñ t c¸ch ph¸p nh©n, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh mét
DNNN kh¸c, tõ viÖc nhËn vèn, nhiÖm vô do TCT giao chø kh«ng ph¶i
nhµ níc. C¸c doanh nghiÖp nµy chÞu sù rµng buéc cña TCT theo ®iÒu lÖ
trong c¸c vÊn ®Ò nh kinh doanh ph¶i phï hîp víi ph¬ng ¸n cña TCT, c¸c
dù ¸n ®Çu t ph¶i theo nhiÖm vô cña TCT giao, ph¶i nép kinh phÝ cho TCT.
C¸c quy ®Þnh nh trong luËt hiÖn hµnh rÊt khã thùc hiÖn. Bëi v× tÝnh ®éc
lËp vÒ kinh doanh do ®od TCT kh«ng thÓ chØ ®¹o ®îc c¸c doanh nghiÖp
thµnh viªn nhÊt lµ doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp. Nh÷ng quy ®Þnh nµy
buéc tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp m©u thuÉn víi
quyÒn tù chñ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Trong thùc tÕ hiÖn nay,
chØ cã mét sè Ýt TCT ®îc thµnh lËp trªn c¬ së c¸c doanh nghiÖp thµnh
viªn g¾n bã víi nhau vµe c«ng nghÖ, s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm.
NhiÒu tæng c«ng ty ®îc thµnh lËp theo ý muèn chñ quan cña ngêi s¸ng
lËp do ®ã sù ra nhËp TCT cha h¼n lµ tù nguyÖn. VÊn ®Ì sö lý mèi quan hÖ
cha dùa trªn nÒn t¶ng lîi Ých kinh tÕ dÉn tíi sù dÝnh kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ
thµnh viªn vµ TCT bÞ h¹n chÕ, ®éng lùc x©y dùng TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ
thµnh viªn bÞ th¶ næi. MÆt kh¸c, cïng víi viÖc c¸c TCT cha cã thÕ m¹nh
vÒ vèn ®ñ søc chi phèi còng nh liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn,
kh«ng rµng buéc ®îc c¸c doanh nghiÖp do ®ã vai trß cuÈ TCT mê nh¹t,
chØ lµ h×nh thøc.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
VÊn ®Ò tæ chøc c¬ cÊu bé m¸y vµ viÖc ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng
cña c¸c bé phËn trong TCT cÇn thiÕt gi¶i quyÕt. ThiÕu c¸c quy ®Þnh râ
rµng vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña héi ®ång qu¶n trÞ,
còng nh mèi quan hÖ cña H§QT vµ tæng gi¸m ®èc trong qu¶n lý vµ ®iÒu
hµnh TCT. Theo ®iÒu lÖ mÉu cña TCT c¬ cÊu bé m¸y cña TCT bao gåm:
Héi ®ång qu¶ trÞ, Ban kiÓm so¸t, Tæng gi¸m ®èc, bé m¸y gióp viÖc cho
Tæng gi¸m ®èc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. TCT ®îc qu¶n lý bëi H§QT vµ
®îc ®iÒu hµnh bëi TG§. Nhng thùc tÕ thêi gian qua, vai trß cña H§QT
trong c¸c TCT hÇu nh rÊt mê nh¹t. Cã mét sè TCT ®· ho¹t ®éng ®îc vµi
n¨m råi mµ vÉn cha ®ñ sè thµnh viªn H§QT, c¸ biÖt cã TCT cho tíi n¨m
1999 míi cã chñ tÞch H§QT. Qua t×nh h×nh ho¹t ®éng cho thÊy, mét sè
thµnh viªn H§QT kh«ng cã n¨ng lùc v× thiÕu am hiÓu chuyªn m«n qu¶n
lý, cha g¾n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña TCT. MÆt kh¸c, vÞ trÝ,
chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña H§QT vµ TG§ cha ph©n ®Þnh râ rµng nªn
ngêi ta c¶m thÊy TCT lµ "mét c¬ thÓ cã hai ®Çu" võa H§QT võa TG§,
mµ quyÒn lùc cña H§QT th× cao nhÊt trªn ph¬ng diÖn qu¶n lý cßn TG§
quyÒn lùc cao nhÊt trªn ph¬ng diÖn ®iÒu hµnh. ThËt ra sù t¸ch biÖt gi÷a
qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chØ lµ têng ®èi nhng cÇn quy ®Þnh râ rµng nhiÖm vô
cña mçi bªn. HiÖn nay, phÇn lín c¸c c¸n bé ®Òu cha ph©n cÊp ®Çy ®ñ cho
H§QT vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t, quyÒn ®Ò b¹t bæ nhiÖm c¸n
bé. Mét sè ®Ò nghÞ cña TG§ mÆc dï cha cã ý kiÕn cña H§QT vÉn ®îc
l·nh ®¹o xem xÐt quyÕt ®Þnh. §iÒu ®ã lµm cho vai trß cña H§QT cã phÇn
h¹n chÕ. Trong nhiÒu lÜnh vùc cã sù tham gia quyÕt ®Þnh cña c¶ hai bé
phËn H§QT vµ TG§ sÏ g©y ra sù chång chÐo dÉn tíi khã x¸c ®Þnh tr¸ch
nhiÖm khi g©y ra hËu qu¶ bao che bao biÖn ®èi víi c¸c hµnh ®éng sai tr¸i
cña nhau.
- XÐt vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý cña c¸c c¬ quan nhµ níc. Do sù thiÕu
ph©n c«ng, ph©n cÊp cô thÓ râ rµng vÒ qu¶n lý nhµ níc vµ thùc hiÖn
quyÒn së h÷u nhµ níc ®èi víi DNNN gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c bé qu¶n lý
ngµnh, bé chøc n¨ng vµ UBNN cÊp tØnh, huyÖn do ®ã mèi quan hÖ gi÷a
c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ TCT rÊt phøc t¹p, cã qu¸ nhiÒu ®Çu mèi,
tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt c«ng viÖc kh«ng râ rµng vµ khã tr¸ch nhiÖm khi
x¶y ra hËu qu¶. HiÖn t¹i, ®¹i diÖn së h÷u nhµ níc ®îc dµn tr¶i ë nhiÒu c¬
quan ®¹i diÖn lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phiÒn hµ cho c¸c doanh nghiÖp,
t¹o ra nhiÒu c¬ së trong c¬ chÕ qu¶n lý vèn cña doanh nghiÖp mµ hËu qu¶
khã lêng hÕt cho c¶ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc lÉn cho c¶ doanh nghiÖp.
- VÒ mÆt tÝnh chÊt së h÷u, c¸c TCT nhµ níc vÒ c¬ b¶n thuéc së
h÷u nhµ níc thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®¬n së h÷u. VÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ cßn rÊt
h¹n chÕ. N¨m 1999 míi cã 31 doanh nghiÖp thuéc TCT 91 tiÕn hµnh cæ
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
phÇn ho¸. Tèc ®é cæ phÇn ho¸ chËm ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu hót c¸c
nguån lùc còng nh vai trß XH ho¸ cña c¸c TCT.
Cuèi cïng, ®ã lµ tÝnh chÊt ngµnh kinh doanh. C¸c TCT hiÖn
nay vÒ c¬ b¶n ®· tham gia vµo nhiÒu lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau
nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ nh ®èi víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh trªn thÕ giíi.
Nhng c¸c TCT ë níc ta thêng dùa trªn mét ngµnh mét lÜnh vùc cô thÓ
mang tÝnh chÊt x¬ng sèng. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn l¹i cã
mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vÒ lÜnh vùc kinh doanh nµo ®ã. V× thÕ,
tÝnh chÊt ®¬n ngµnh thÓ hiÖn râ nÐt. Sù ra ®êi cña c¸c TCT lµm cho trËt tù
c¹nh tranh ®îc t¹o lËp song víi tÝnh chÊt ®¬n ngµnh céng víi c¸c u ®·i
ph¸t triÓn ®· g©y ra t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn mét sè ngµnh, lÜnh vùc
kinh doanh, c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §iÒu nµy sÏ
g©y thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ h¹n chÕ viÖc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp
®æi míi c«ng nghÖ, gi¶m chi phÝ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Mét sè
TCT nh TCT ®iÖn lùc, TCT bu chÝnh viÔn th«ng cã hiÖn tîng ®éc quyÒn
trong kinh doanh, T¨ng gi¸ liªn tôc g©y thiÖt h¹i cho c¸c ®¬n vÞ kinh
doanh kh¸c vµ n¶y sinh bÊt b×nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Thùc tÕ, c¸c
TCT nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ kh«ng ph¶i do n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu
hµnh tèt mµ cã lÏ mét phÇn do sù b¶o hé trùc tiÕp cho tÝnh ®éc quyÒn ë
c¸c ®¬n vÞ nµy tõ phÝa chÝnh phñ. Nªn ch¨ng ph¶i cã liÖu ph¸p h¹n chÕ
tÝnh ®éc quyÒn trong mét sè TCT hiÖn nay.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch nªu trªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè tån
t¹i vµ víng m¾c chÝnh cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®a c¸c doanh nghiÖp ho¹t
®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. C¸c víng m¾c chñ yÕu cã thÓ nhËn thÊy tËp
trung vµo vÊn ®Ò; hoµn thiÖn h¬n n÷a c¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¸c luËt vµ hÖ
thèng v¨n b¶n ph¸p quy díi luËt nh»m t¹o cho c¸c doanh nghiÖp m«i trêng kinh doanh lµnh m¹nh. Trong ®ã cÇn t¹o cho TCT quyÒn tù chñ trong
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tr¸nh sù can thiÖp qu¸ s©u cña c¬ quan
nhµ níc. VÊn ®Ò x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp
thµnh viªn. C¸c mÆt h¹n chÕ cña b¶n th©n c¸c TCT lµ vÊn ®Ò n¨ng lùc tµi
chÝnh, vèn, c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña c¸c bé
phËn trong TCT.
2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN.
Tuy ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu song ®Ó n©ng cao hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN th× cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn mét sè vÊn ®Ò cã
tÝnh cÊp b¸ch sau:
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tríc hÕt, cÇn hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh
nghiÖp thµnh viªn. Râ rµng ®èi víi c¸c quy ®Þnh hiÖn nay th× c¸c doanh
nghiÖp h¹ch to¸n ®éc lËp sÏ gièng nh mét doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi
TCT do ®ã kh«ng g¾n kÕt ®îc TCT vµ c¸c thµnh viªn nµy. VÊn ®Ò ®îc ®Æt
ra lµ: nÕu h¹ch to¸n tËp trung toµn TCT th× cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh g¾n
kÕt chung nhng l¹i h¹n chÕ vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸c doanh
nghiÖp thµnh viªn, cßn nÕu h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®iÒu phèi mang tÝnh
hµnh chÝnh hiÖn nay th× quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c thµnh viªn sÏ rêi r¹c.
Do vËy, cÇn thùc hiÖn quy chÕ ph©n cÊp hoÆc uû quyÒn cña TCT ®èi víi
c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn theo híng: Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn ho¹t ®éng cã
hiÖu qu¶ æn ®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp h¹ch to¸n phô thuéc ®îc ph©n
cÊp m¹nh h¬n. Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn cßn yÕu kÐm, ho¹t ®éng cha æn
®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp ®îc ph©n cÊp
dÇn dÇn cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn vµ cÇn ®¶m b¶o chñ ®éng
trong s¶n xuÊt kinh doanh võa tu©n thñ ®iÒu lÖ tæ chøc ho¹t ®éng. Ngoµi
ra cÇn t¨ng cêng h¬n n÷a vai trß cña TCT trong viÖc x©y dùng chiÕn lîc,
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp tæ chøc phèi hîp, kiÓm tra gi¸m s¸t
trªn c¬ së ph¸t huy ®îc søc m¹nh cña toµn TCT kh¾c phôc t×nh tr¹ng rêi
r¹c cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT hiÖn nay.
C¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña TCT cÇn ph¸t huy ®îc søc m¹nh
toµn TCT vµ ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, tù chñ, s¸ng t¹o kh«ng biÕn TCT
thµnh bé m¸y trung gian hµnh chÝnh cÊp trªn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh
viªn. Muèn vËy, bé m¸y TCT, tríc hÕt lµ H§QT, TG§ ph¶i x¸c ®Þnh híng
ho¹t ®éng sao cho g¾n kÕt ®îc l¬i Ých, tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp
thµnh viªn víi TCT vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi nhau b»ng
c¸c biÖ ph¸p kinh tÕ, tµi chÝnh. B¶n th©n TCT ph¶i cã thùc lùc vÒ kinh tÕ,
tµi chÝnh, ph¶i cã c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®ñ m¹nh ®¶m ®¬ng nh÷ng mòi
nhän kü thuËt c«ng nghÖ chñ chèt cña ngµnh, ph¶i n¾m sè lîng lao ®éng
cã tay nghÒ cao vµ cã c¬ chÕ tæ chøc khoa häc ®Ó trë thµnh mét c«ng ty
mÑ, lµm h¹t nh©n quy tô mäi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn
- c¸c c«ng ty con. MÆt kh¸c, TCT ph¶i n¾m nh÷ng mÆt hµng, n¾m c«ng
cô tµi chÝnh cña toµn TCT ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ më réng
thÞ trêng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng.
Thø hai, cÇn x¸c ®Þnh TCT kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp c¸c ®¬n
vÞ thµnh viªn mµ lµ mét tæ chøc kinh tÕ, g¾n kÕt víi nhau, hç trî nhau ®Ó
n©ng cao søc m¹nh cña mçi thµnh viªn vµ nh©n søc m¹nh cña toµn TCT.
Do ®ã, TCT ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶
nhÊt nguån tµi chÝnh cña TCT râ rµng, trong ®ã quy ®Þnh vÒ c¸c nguyªn
t¾c c¨n b¶n vÒ qu¶n lý tµi chÝnh tronh toµn TCT, mèi quan hÖ tµi chÝnh
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
gi÷a TCT víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, quan hÖ vÒ ®Çu tvµ tÝn dông.
§ång thêi cÇn lËp mét sè tæ chøc tµi chÝnh trùc thuéc TCT ®Ó thùc hiÖn
viÖc huy ®éng vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn, tËp trrung vèn cho c¸c môc
tiªu cÇn thiÕt trong ®ã cã môc tiªu chñ yÕu lµ ®Çu t.
Thø ba, cÇn x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ phèi hîp gi÷a H§QT vµ
TG§. Theo quy ®Þnh cña luËt DNNN th× ®¹i diÖn së h÷u nhµ níc trong
TCT ®îc giao cho 2 ngêi lµ chñ tÞch H§QT vµ TG§ nªn tr¸ch nhiÖm
kh«ng râ rµng. Trong m« h×nh tæ chøc míi cña DNNN. tæ chøc H§QT cã
®iÓm rÊt míi vµ rÊt quan träng. H§QT thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý TCT
b»ng c¸c nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh ®îc h×nh thµnh theo c¬ chÕ héi ®ång
chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù ph¸t triÓn cña TCT theo nhiÖm vô nhµ níc giao.
Còng theo luËt, th× TG§ lµ thµnh viªn H§QT lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña
TCT, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc H§QT vµ tríc ngêi bæ nhiÖm m×nh. Nh vËy,
H§QT vµ TG§ lµ hai bé phËn cã chøc n¨ng kh¸c nhau. CÇn ph¶i x¸c
®Þnh mèi quan hÖ gi÷a H§QT vµ TG§ râ rµng ®Ó mçi bªn thùc hiÖn tèt
nhiÖm vô cña m×nh, hç trî cho nhau nhng kh«ng lµm thay lÊn lít quyÒn
cña nhau hoÆc dùa dÉm û l¹i vµo nhau. CÇn kh¾c phôc ngay nh÷ng lÖch
l¹c trong viÖc nhËn thøc vµ vËn dông cña c¸n bé c¸c cÊp ®èi víi m« h×nh
TCT g©y ra sù thiÕu phèi hîp gi÷a TG§ vµ H§QT. Ngoµi ra trong phÇn
nµy cßn næi lªn vÊn ®Ò ®ã lµ viÖc nhËn vèn, theo luËt DNNN th× chñ tÞch
H§QT vµ TG§ cïng ký biªn b¶n nhËn vèn do nhµ níc giao, qua thùc tÕ,
c¬ chÕ nµy g©y trë ng¹i lín cho c¸c TCTNN trong qu¶n lý vµ sö dông tèt
vèn ®îc giao. Theo ý kiÕn cña nhiÒu c¸n bé qu¶n lý vµ c¸c c¸n bé nghiªn
cøu th× nhµ níc - mµ ®¹i diÖn lµ bé tµi chÝnh chØ nªn giao vèn cho chñ
tÞch H§QT, sau ®ã chñ tÞch H§QT sÏ giao l¹i cho TG§. §ång thêi ph¶i
®æi míi c¸ch lµm viÖc cña c¬ quan qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña TCTNN t¹i
c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, kh¾c phôc t×nh trang quan hÖ trùc tiÕp ®èi
víi doanh nghiÖp thµnh viªn, xem nhÑ vai trß cña TCT.
Thø n¨m, vÊn ®Ò vèn vµ sö dông vèn ®èi víi c¸c TCT hiÖn nay
lµ rÊt quan träng, cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch nh»m t¹o nguån vèn vµ
t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vèn, ®Ó t¨ng tiÒm lùc tµi chÝnh cho c¸c
TCT. Ngoµi viÖc t¹o ra mét quy chÕ tµi chÝnh râ rµng cã thÓ tiÕn hµnh
mét sè biÖn ph¸p sau:
- Cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT ®Ó
huy ®éng vèn, t¨ng cêng vai trß x· héi ho¸ cña c¸c TCT. BiÖn ph¸p nµy
cã thÓ huy ®éng ®îc nguån vèn ®Çu t tiÒm tµng mµ vÉn duy tr× ®îc sù
qu¶n lý cña nhµ níc ë mét møc ®é cÇn thiÕt. Tuy nhiªn cÇn nghiªn cøu
®Ó hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ níc ®èi víi TCT sau khi diÔn ra qu¸
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
tr×nh cæ phÇn ho¸ ë mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn. Mét sè TCT ®· thu
®îc kÕt qu¶ bíc ®Çu tõ viÖc thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè ®¬n vÞ trùc
thuéc cÇn tiÕp tôc ph¸t huy vµ rót kinh nghiÖm ®Ó tiÕn hµnh réng h¬n.
Trong vÊn ®Ò nµy nhµ níc cÇn th¸o gì nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ chÕ, chÝnh
s¸ch vµ thñ tôc ®Ó qu¸ tr×nh ®îc tiÕn hµnh ®îc tèt h¬n.
- §a d¹ng ho¸ c¸c kªnh tµi chÝnh vµ gi¶i phãng nguån vèn bªn
trong TCT. VÊn ®Ò vèn ®ang thu hót sù chó ý cña c«ng luËn v× nã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña TCT. CÇn lµm cho c¸c nguån
vèn tÝn dông ng©n hµng ®îc khai th«ng vµ linh ho¹t h¬n, ®¬n gi¶n ho¸
c¸c thñ tôc vµ c¸c quy ®Þnh g©y ¸ch t¾c c¸c nguån vèn tÝn dông. Ngay
trong lÜnh vùc nµy, c¸c ng©n hµng níc ngoµi còng thÓ hiÖn u thÕ trong
c¹nh tranh, thñ tôc thuËn lîi h¬n so víi c¸c bªn ViÖt Nam.
- Thùc hiÖn ®Çu t cã träng ®iÓm mét sè TCT ®Ó cã ®ñ kh¶ n¨ng
c¹nh tranh quèc tÕ. C¸c TCT muèn cã ®ñ søc m¹nh c¹nh tranh víi c¸c
c«ng ty níc ngoµi th× tríc hÕt ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tµi chÝnh víi quy
m« vèn ®ñ lín. Thùc tÕ sau khi thµnh lËp l¹i 74 TCT cã thÓ nhËn thÊy
quy m« vèn cña TCT ViÖt Nam cßn qu¸ nhá bÐ so víi c¸c c«ng ty trung
b×nh cña c¸c níc trong khu vùc. Víi quy m« vèn nhá sÏ mÊt kh¶ n¨ng
c¹nh tranh kh«ng thÓ trang tr¶i c¸c chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn, chi phÝ
Marketing nh c¸c ®èi thñ ®ang lµm.
Ngoµi ra, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh liªn kÕt néi bé còng lµ mét
kh¶ n¨ng ®Ó huy ®éng vèn trong néi bé TCT. Cïng víi ®iÒu ®ã th× viÖc
®µo t¹o vÇ båi dìng c¸n bé qu¶n lý nhÊt lµ c¸c c¸n bé qu¶n lý vÒ tµi
chÝnh lµ rÊt cÇn thiÕt. Quy m« TCT cµng lín th× cµng cÇn c¸c c¸n bé
qu¶n lý tµi chÝnh giái cã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt.
20