Tài liệu Công tác quản lí tài chính bhxh việt nam- thực trạng và giải pháp

Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 1 LỜI MỞ ĐẦU Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nƣớc đối với ngƣời lao động, nhằm đảm bảo cuốc sống vật chất, ổn định đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ trong các trƣờng hợp bị ốm đau, thai sản, suy giảm khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động hoặc chết. Chính sách BHXH ở nƣớc ta đƣợc thực hiện ngay từ những ngày đầu mới thành lập nƣớc, 60 năm qua, trong quá trình tổ chức thực hiện, chính sách BHXH ngày càng đƣợc hoàn thiện và không ngừng đổi mới, bổ xung cho phù hợp với điều kiện hiện tại của đất nƣớc. Cùng với quá trình đổi mới của nền kinh tế từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12/1986), chính sách BHXH và tổ chức quản lí hoạt động cũng có nhiều đổi mới tích cực. Từ việc nghiên cứu quá trình đổi mới của BHXH tôi nhận thấy BHXH thực sự là một chính sách quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển của đất nƣớc. BHXH không những góp phần ổn định đời sống của ngƣời lao động mà còn khuyến khích họ tích cực lao động sản xuất tạo ra của cải cho xã hội, xây dựng đất nƣớc. Trong quá trình thực hiện BHXH đã không ngừng phát triển cả về chất lƣợng lẫn số lƣợng. Số ngƣời tham gia ngày càng tăng lên, mở rộng cho các đối tƣợng tham gia, hoàn thiện dần hệ thống chính sách BHXH tiến tới thực hiện đủ các chế độ của Tổ chức lao động quốc tế (ILO). Đặc biệt là sự đổi mới về cơ chế quản lí từ cơ chế quản lí kế hoạch hoá, tập chung, bao cấp, hoàn toàn do NSNN đảm bảo đã chuyển sang cơ chế thực hiện có thu và quỹ hoạt động trên nguyên tắc cân bằng thu chi. Cách thực hiện nhƣ vậy không những giảm đƣợc gánh nặng cho NSNN mà còn thể hiện trách nhiệm của cả ngƣời sử dụng lao động đối với ngƣời lao động. Nhà nƣớc nƣớc đóng vai trò tổ chức thực hiện và quản lí thông qua http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 2 BHXH Việt Nam, là hệ thống ngành dọc đƣợc tổ chức từ Trung ƣơng đến địa phƣơng. Bên cạnh những mặt đạt đƣợc, BHXH Việt Nam cũng còn rất nhiều tồn tại cần sớm đƣợc khắc phục cả về nội dung chính sách, tổ chức quản lí hoạt động. Đây là những đòi hỏi cấp thiết cần đƣợc nghiên cứu để góp phần hoàn thiện chính sách và tổ chức quản lí hoạt động của BHXH Việt Nam. Trong đó quản lí tài chính BHXH Việt Nam là một mảng lớn, cần đƣợc chú trọng và quan tâm vì tài chính BHXH có vững thì các chế độ trợ cấp mới đƣợc đảm bảo thực hiện tốt mà không dẫn đến tình trạng thâm hụt NSNN. Chính vì vậy với ngành học đƣợc đào tạo, sau khi về thực tập tại BHXH Việt Nam, tôi đã chọn đề tài: “Công tác quản lí tài chính BHXH Việt Nam- Thực trạng và giải pháp” để nghiên cứu công tác quản lí tài chính BHXH Việt Nam, với mục đích là rút ra những kết quả đạt đƣợc để phát huy, những tồn tại cần khắc phục. Hơn nữa thông qua đó có thể đƣa ra những đóng góp, góp phần hoàn thiện hệ thống BHXH Việt Nam, phát huy tối đa chức năng của BHXH trong thời đại mới. Kết cấu của đề tài gồm ba chƣơng: Chƣơng I: Lí luận chung về BHXH và quản lí tài chính BHXH. Chƣơng II: Thực trạng công tác quản lí tài chính BHXH tại Việt Nam hiện nay. Chƣơng III: Một số giải pháp đối với công tác quản lí tài chính BHXH Việt Nam trong thời kì tới. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 3 CHƢƠNG I: LÍ LUẬN CHUNG VỀ BHXH VÀ QUẢN LÍ TÀI CHÍNH BHXH I. Những vấn đề cơ bản về BHXH. Tính tất yếu khách quan của BHXH. Sự ra đời của BHXH cũng giống nhƣ các chính sách xã hội khác luôn bắt nguồn từ yêu cầu thực tiễn của cuộc sống đặt ra.Từ thời xa xƣa, con ngƣời để chống lại những rủi ro, thiên tai của cuộc sống đã biết đoàn kết tƣơng trợ lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau. Nhƣng sự giúp đỡ này chỉ mang tính tự phát và với quy mô nhỏ, thƣờng là trong một nhóm ngƣời chung quan hệ huyết thống. Khi xã hội càng ngày càng tiến bộ, đặc biệt là khi chuyển sang giai đoạn có sự phân công lao động xã hội, nền sản xuất xã hội lúc này đã phát http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 4 triển. Cùng với nó là quan hệ xã hội giữa các cá nhân, giữa các cộng đồng cũng phát triển hơn. Khi đó tôn giáo bắt đầu xuất hiện, nó không chỉ với ý nghĩa giáo dục con ngƣời hƣớng thiện mà còn có các trại bảo dƣỡng, hội cứu tế với mục đích từ thiện, trợ giúp nhau trong cuộc sống. Nhƣ vậy xét về bản chất thì hình thức tƣơng trợ trong thời kì này đã mang tính có tổ chức và quy mô rộng rãi hơn. Từ thế kỉ thứ XVI ở Châu Âu đã xuất hiện ngành công nghiệp, những ngƣời nông dân không có đất phải di cƣ ra thành phố làm thuê cho các nhà máy ngày càng nhiều và dần trở thành công nhân. Đặc biệt đến thời kì cách mạng công nghiệp thì lực lƣợng ngày càng đông đảo và trở thành giai cấp công nhân. Nhìn chung họ sống không ổn định, cuộc sống chỉ dựa vào công việc với đồng lƣơng ít ỏi, mất việc làm, ốm đau, tai nạn lao động ... đều có thể đe doạ cuộc sống của họ. Tình đoàn kết tƣơng thân tƣơng ái giữa họ đã nảy nở, cùng với đó là sự ra đời của các nghiệp đoàn, các hiệp hội giúp đỡ các thành viên khi bị ốm đau bệnh tật trong quá trình sản xuất. Bên cạnh Hội tƣơng tế còn có Quỹ tiết kiệm đƣợc Nhà nƣớc khuyến khích thành lập. Tiếp đó những quy định bắt buộc ngƣời sử dụng lao động phải chu cấp cho ngƣời lao động thuộc quyền quản lí khi họ gặp phải ốm đau, tai nạn lao động, mất việc... Giai cấp công nhân càng đông đảo thì sức ép đối với những đòi hỏi đảm bảo cuộc sống cho họ ngày càng ảnh hƣởng đến đời sống chính trị của mỗi nƣớc. Trƣớc tình cảnh đó Chính Phủ mỗi nƣớc không thể không quan tâm đến tình cảnh của ngƣời lao động. Những yêu cầu giảm giờ làm, cải thiện điều kiện lao động, đảm bảo cuộc sống của ngƣời lao động dần đƣợc quy định thành các chính sách bắt buộc đối với mỗi nƣớc. Điển hình là vào năm 1850, dƣới thời Thủ tƣớng Bismark của Đức đã giúp các địa phƣơng thành lập quỹ do ngƣời công nhân đóng góp để đƣợc trợ cấp lúc rủi ro. Nguyên tắc bảo hiểm bắt buộc bắt nguồn từ đây, ngƣời đƣợc bảo hiểm phải tham gia đóng phí. Sau đó sáng kiến này đƣợc áp dụng http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 5 rộng rãi trên khắp thế giới. BHXH ngày càng đƣợc hoàn thiện, thực hiện rộng khắp các nƣớc và đƣợc Tổ chức Lao động Quốc tế ( ILO) thông qua trong Công ƣớc số 102 vào tháng 4 năm 1952. BHXH ở nƣớc ta đã manh nha hình thành từ thời thực dân Pháp thống trị. Sau cách mạng tháng Tám, Chính phủ nƣớc Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà đã ban hành sắc lệnh 29/ SL ngày 12/3/1947 về việc thực hiện bảo hiểm ốm đau, tai nạn lao động, hƣu trí. Đây là những viên gạch đầu tiên xây dựng nên hệ thống BHXH Việt Nam nhƣ hiện nay. 2. Khái niệm BHXH. Qua quá trình hình thành chúng ta có thể nhận thấy, lúc khởi đầu, BHXH chỉ mang tính chất tự phát, phạm vi hoạt động nhỏ hẹp, trƣớc nhu cầu của thực tiễn thì chính sách BHXH đã nhanh chóng ra đời và từng bƣớc phát triển rộng khắp. BHXH đã đƣợc từ điển bách khoa Việt Nam định nghĩa nhƣ sau: “ BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nƣớc theo pháp luật, nhằm bảo đảm an toàn đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội.” Qua khái niệm trên, có thể rút ra một số điểm cơ bản sau: - Đối tƣợng của BHXH chính là phần thu nhập của ngƣời lao động bị biến động, giảm hoặc mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động do các biến cố nhƣ đã nêu trên từ đó để giúp ổ định cuộc sống của bản thân ngƣời lao động và gia đình họ. Chính vì yếu tố này mà BHXH đƣợc coi là một chính sách lớn của mỗi quốc gia và đƣợc Nhà nƣớc quan tâm quản http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 6 lí chặt chẽ. Cũng tùy vào điều kiện kinh tế của mỗi nƣớc mà các quy định về đối tƣợng này là có sự khác nhau nhƣng cùng bảo đảm ổn đình đời sống của ngƣời lao động. - Đối tƣợng tham gia BHXH là gồm ngƣời lao động và cả ngƣời sử dụng lao động. Sở dĩ ngƣời lao động phải đóng phí vì chính họ là đối tƣợng đƣợc hƣởng BHXH khi gặp rủi ro. Ngƣời sử dụng lao động đóng phí là thể hiện sự quan tâm, trách nhiệm của họ đối với ngƣời lao động. Và sự đóng góp trên là bắt buộc, ngoài ra còn có sự hỗ trợ của Nhà nƣớc. - Để điều hoà mâu thuẫn giữa ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động, để gắn bó lợi ích giữa họ, Nhà nƣớc đã đứng ra yêu cầu cả hai bên cùng đóng góp và đây cũng là chính sách xã hội đƣợc thực hiện góp phần ổn định cuộc sống một cách hiệu quả nhất. Dựa vào bản chất và chức năng của BHXH mà Tổ chức Lao động Quốc tế ( ILO) cũng đã đƣa ra một định nghĩa khác nhƣ sau: “ BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng (bằng pháp luật, trách nhiệm của Chính phủ) để chống lại tình trạng khó khăn về kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm mất thu nhập gây ra bởi ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già, tàn tật và chết. Hơn nữa, BHXH còn phải bảo vệ cho việc chăm sóc y tế, sức khoẻ và trợ cấp cho các gia đình khi cần thiết.” Từ định nghĩa trên chúng ta thấy mục tiêu của BHXH là hƣớng tới sự phát triển của mỗi cá nhân và toàn xã hội. BHXH thể hiện sự đảm bảo lợi ích của xã hội đối với mỗi thành viên từ đó gắn kết mỗi cá nhân với xã hội đó. 3. Bản chất và chức năng của BHXH. 3.1. Bản chất của BHXH. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 7 Có thể hiểu BHXH là sự bù đắp một phần thu nhập bị mất của ngƣời lao động khi gặp phải những biến cố nhƣ ốm đau, tai nan lao động, bệnh nghề nghiệp hoặc tuổi già làm mất, giảm khả năng lao động, từ đó giúp ổn định cuộc sống của bản thân ngƣời lao động và gia đình họ. BHXH hiện nay đƣợc coi là một chính sách xã hội lớn của mỗi quốc gia, đƣợc nhà nƣớc quan tâm và quản lí chặt chẽ. BHXH xét về bản chất bao gồm những nội dung sau đây: BHXH là sự cần thiết tất yếu khách quan gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế. Đặc biệt đối với nền kinh tế hàng hoá hoạt động theo cơ chế thị trƣờng, mối quan hệ giữa ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động ngày càng phát triển. Do vậy trình độ phát triển của nền kinh tế quyết định đến sự đa dạng và tính hoàn thiện của BHXH. Vì vậy có thể nói kinh tế là yếu tố quan trọng quyết định tới hệ thống BHXH của mỗi nƣớc. BHXH, bên tham gia BHXH, bên đƣợc BHXH là ba chủ thể trong mối quan hệ của BHXH. Bên tham gia BHXH gồm ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động (bên đóng góp), bên BHXH là bên nhận nhiệm vụ BHXH, thông thƣờng thì do cơ quan chuyên trách do Nhà nƣớc lập ra và bảo trợ, bên đƣợc BHXH chính là ngƣời lao động và gia đình họ khi có đủ điều kiện cần thiết. Từ đó họ đƣợc đảm bảo những nhu cầu thiết yếu, giúp họ ổn định cuộc sống, góp phần ổn đình xã hội. Những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động của ngƣời lao động có thể là những rủi ro ngẫu nhiên( tai nạn, ốm đau, bệnh nghề nghiệp...), cũng có thể là các rủi ro không hoàn toàn ngẫu nhiên( tuổi già, thai sản, ...). Đồng thời các biến cố này có thể xảy ra trong quá trình lao động hoặc ngoài lao động. Phần thu nhập của ngƣời lao động bị giảm hay mất đi từ các rủi ro trên sẽ đƣợc thay thế hoặc bù đắp từ nguồn quỹ tập trung http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 8 đƣợc tồn tích lại do bên tham gia BHXH đóng góp và có thêm sự hỗ trợ của NSNN. 3.2. Chức năng của BHXH. Chức năng cơ bản nhất của BHXH là thay thế, bù đắp phần thu nhập của ngƣời lao động khi họ gặp những rủi ro làm mất thu nhập do mất khả năng lao động hay mất việc làm. Rủi ro này có thể làm mất khả năng lao động tam thời hay dài hạn thì mức trợ cấp sẽ đƣợc quy định cho từng trƣờng hợp. Chức năng này quyết định nhiệm vụ, tính chất và cả cơ chế tổ chức hoạt động của BHXH. Đối tƣợng tham gia BHXH có cả ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động và cùng phải đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này dùng để trợ cấp cho ngƣời lao động khi gặp phải rủi ro, số ngƣời này thƣờng chiếm số ít. BHXH thực hiện cả phân phối lại thu nhập theo chiều dọc và chiều ngang, giữa ngƣời lao động khoẻ mạnh với ngƣời lao động ốm đau, già yếu..., giữa những ngƣời có thu nhập cao phải đóng nhiều với ngƣời có thu nhập thấp phải đóng ít. Nhƣ vậy thực hiện chức năng này BHXH còn có ý nghĩa góp phần thực hiện công bằng xã hội, một mục tiêu quan trọng trong chính sách kinh tế -xã hội của mỗi quốc gia. Nhờ có BHXH mà ngƣời lao động luôn yên tâm lao động, gắn bó với công việc, nâng cao năng suất lao động. Từ đó góp phần nâng cao năng suất lao động xã hội, tạo ra của cải vật chất ngày càng nhiều hơn, nâng cao đời sống toàn xã hội. Nếu trƣớc đây, sự trợ giúp là mang tính tự phát, thì hiện nay khi xã hội đã phát triển, việc trợ giúp đã đƣợc cụ thể hoá bằng các chính sách, quy định của Nhà nƣớc. Sự bảo đảm này giúp gắn bó mối quan hệ giữa ngƣời lao động và xã hội và càng thúc đẩy hơn nghĩa vụ của họ đối với xã hội. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 9 Trong thực tế giữa ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động có những mâu thuẫn nội tại, khách quan về tiền lƣơng, tiền công, thời gian lao động... BHXH đã gắn bó lợi ích giữa họ, đã điều hoà đƣợc những mâu thuẫn giữa họ, làm cho họ hiểu nhau hơn. Đây cũng là mối quan hệ biện chứng hai bên đều có lợi, ngƣời lao động thì đƣợc đảm bảo cuộc sống, ngƣời sử dụng thì sẽ có một đội ngũ công nhân hăng hái, tích cực trong sản xuất. Đối với Nhà nƣớc thì BHXH là cách chi ít nhất song hiệu quả nhất vì đã giải quyết những khó khăn về đời sống của ngƣời lao động và góp phần ổn định sản suất, ổn định kinh tế - xã hội. 4. Nguyên tắc hoạt động của BHXH. Nhìn chung hệ thống BHXH đƣợc thực hiện dựa trên các nguyên tắc sau: Thứ nhất là nguyên tắc đóng hƣởng chia sẻ rủi ro; lấy số đông bù số ít, lấy của ngƣời đang làm việc bù đắp cho ngƣời nghỉ hƣởng chế độ BHXH. Đây là nguyên tắc hoạt động chung của ngành bảo hiểm là quỹ góp chung của số đông bù cho số ít là những ngƣời thiếu may mắn gặp phải những rủi ro trong cuộc sống, trong lao động sản xuất. Phần thể hiện tính chính sách của Nhà nƣớc là việc rủi ro trong BHXH không chỉ là những rủi ro thuần tuý nhƣ trong bảo hiểm thƣơng mại mà còn có cả những rủi ro không mang tính ngẫu nhiên nhƣ: tuổi già, thai sản,... Thứ hai là mức hƣởng phải thấp hơn tiền lƣơng làm căn cứ đóng BHXH, nhƣng phải đảm bảo đƣợc mức sống tối thiểu cho ngƣời hƣởng khoản trợ cấp đó. Việc quy định trên là hoàn toàn hợp lí và cũng là quy định chung cho tất cả các nƣớc, song thấp bao nhiêu còn tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của mỗi nƣớc trong mỗi thời kì khác nhau. Thứ ba là phải tự chủ về tài chính, đây là nguyên tắc quan trọng trong chính sách BHXH của các nƣớc. Nếu chỉ hoàn toàn phụ thuộc vào Ngân http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 10 sách Nhà nƣớc (NSNN) giống nhƣ giai đoạn trƣớc cải cách năm 1995 của nƣớc ta thì đây thực sự là một gánh nặng lớn của đất nƣớc. Việc thành lập quỹ BHXH do các bên tham gia BHXH đóng góp và có sự hỗ trợ của Nhà nƣớc là hoàn toàn phù hợp. Quỹ này có thể quản lí theo các cách thức khác nhau song độc lập với NSNN , NSNN chỉ bù thiếu hoặc tài trợ một phần tuỳ thuộc vào quy định của mỗi nƣớc khác nhau. 5. Các chế độ của BHXH. Đối với mỗi nƣớc có những hoàn cảnh kinh tế, chính trị, xã hội khác nhau nên BHXH đƣợc tổ chức thực hiện theo những quy định riêng khác nhau. BHXH đƣợc xây dựng dựa vào các nguyên tắc trên một cách thống nhất trên toàn thế giới và phải tuân thủ các quy định sau của tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về hệ thống chính sách BHXH. Trong Công ƣớc 102 đƣợc ILO thông qua ngày 4/6/1952 có quy định những quy phạm tối thiểu về an toàn xã hội đã đƣa ra 9 chế độ sau: - Chăm sóc y tế. - Trợ cấp ốm đau. - Trợ cấp thất nghiệp. - Trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. - Trợ cấp tuổi già. - Trợ cấp thai sản. - Trợ cấp tàn tật. - Trợ cấp vì mất ngƣời trụ cột gia đình. Các thành viên tham gia Công ƣớc phải thực hiện ít nhất là 3 trong 9 chế độ nói trên, trong đó phải có nhất thiết 1 trong năm chế độ sau đây: http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 11 - Trợ cấp tuổi già. - Trợ cấp thất nghiệp. - Trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. - Trợ cấp tàn tật. - Trợ cấp vì mất ngƣời trụ cột gia đình. Mỗi chế độ trong hệ thống BHXH khi xây dựng phải dựa trên các cơ sở điều kiện kinh tế, thu nhập, tiền lƣơng, ... Đồng thời, tuỳ từng chế độ mà còn phải tính đến các yếu tố sinh học, tuổi thọ bình quân, nhu cầu dinh dƣỡng, ... để quy định các mức đóng, mức hƣởng, thời gian hƣởng và đối tƣợng hƣởng cho hợp lí. Các chế độ BHXH có những đặc điểm chủ yếu sau đây: + Các chế độ đƣợc xây dựng theo luật pháp của mỗi nƣớc. + Hệ thống các chế độ mang tính chất chia sẻ rủi ro, chia sẻ tài chính. + Mỗi chế độ đƣợc chi trả đều căn cứ chủ yếu vào mức đóng góp của các bên tham gia BHXH. + Phần lớn các chế độ là chi trả định kì. + Đồng tiền đƣợc sử dụng làm phƣơng tiện chi trả và thanh quyết toán. + Chi trả BHXH nhƣ là quyền lợi của mỗi chế độ BHXH. + Mức chi trả còn phụ thuộc vào quỹ dự trữ. Nếu quỹ dự trữ đƣợc đầu tƣ có hiệu quả và an toàn thì mức chi trả sẽ cao và ổn định. + Các chế độ BHXH cần phải đƣợc điều chỉnh định kì để phản ánh hết sự thay đổi của điều kiện kinh tế -xã hội. 6. Quỹ BHXH và phân loại quỹ BHXH. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 12 6.1. Quỹ BHXH. Nhƣ chúng ta đã tìm hiểu trong phần 1 ở trên thì sự ra đời của quỹ BHXH là một bƣớc ngoặt lớn đối với ngành BHXH trên toàn thế giới. Quỹ BHXH là một quỹ tài chính độc lập, tập chung nằm ngoài NSNN và đƣợc hình thành từ các nguồn sau đây: - Ngƣời sử dụng lao động đóng góp, - Ngƣời lao động đóng góp, - Nhà nƣớc đóng và hỗ trợ thêm, - Các nguồn khác (nhƣ cá nhân và tổ chức từ thiện ủng hộ, lãi từ các hoạt động đầu tƣ quỹ nhàn rỗi). Trách nhiệm tham gia đóng góp BHXH cho ngƣời lao động đƣợc phân chia cho cả ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động trên cơ sở quan hệ lao động. Điều này không phải sự chia sẻ rủi ro, mà là lợi ích giữa hai bên. Sự đóng góp một phần quỹ của ngƣời sử dụng lao động cho ngƣời lao động sẽ tránh đƣợc những thiệt hại kinh tế do phải chi ra một khoản tiền lớn khi có rủi ro xảy ra đối với ngƣời lao động mà mình thuê mƣớn. Đồng thời, nó còn góp phần giảm bớt mâu thuẫn, kiến tạo mối quan hệ tốt đẹp giữa chủthợ. Về phía ngƣời lao động, sự đóng góp của họ vừa thể hiện sự tự gánh chịu chính những rủi ro của chính mình, vừa có ý nghĩa ràng buộc nghĩa vụ và quyền lợi một cách chặt chẽ. Phần lớn các nƣớc trên thế giới, quỹ BHXH đều đƣợc hình thành từ các nguồn nêu trên. Tuy nhiên, phƣơng thức đóng góp và mức đóng góp của các bên tham gia BHXH có khác nhau tuỳ thuộc quy định của mỗi nƣớc. Hiện nay mức đóng góp BHXH của ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động hiện vẫn còn hai quan điểm. Quan điểm thứ nhất cho rằng, phải căn cứ vào mức lƣơng cá nhân và quỹ lƣơng cơ quan, doanh nghiệp. Quan điểm thứ http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 13 hai lại cho rằng, phải căn cứ vào mức thu nhập cơ bản của ngƣời lao động đƣợc cân đối chung trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân để xác định mức đóng góp. Về mức đóng góp BHXH, mỗi nƣớc lại có những quy định khác nhau. Một số nƣớc quy định ngƣời sử dụng lao động phải chịu toàn bộ chi phí cho chế độ tai nạn lao động, Chính phủ trả chi phí y tế và trợ cấp gia đình, các chế độ còn lại cả ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động cùng đóng góp mỗi bên một phần bằng nhau. Trong đó, một số nƣớc khác lại quy định, Chính phủ bù thiếu cho quỹ BHXH hoặc chịu toàn bộ chi quản lí BHXH .... Quỹ BHXH đƣợc sử dụng để chi trả chủ yếu cho hai mục đích sau: thứ nhất là chi trả và trợ cấp cho các chế độ BHXH nhƣ đã nêu ở mục 5, còn lại là chi trả cho chi phí sự nghiệp quản lí BHXH. Trong hai khoản chi đó thì khoản chi thứ nhất là quan trọng và chiếm phần lớn trong quỹ BHXH. Các khoản trợ cấp này cũng đƣợc quy định về mức trợ cấp và thời gian hƣởng một cách cụ thể và có sự khác biệt đối với từng chế độ. Tại những nƣớc khác nhau thì các khoản trợ cấp này cũng đƣợc quy định khác nhau. 6.2. Phân loại quỹ BHXH: Tuỳ theo mục đích và cách tổ chức của những hệ thống BHXH trên thế giới mà quỹ BHXH đƣợc phân loại khác nhau: - Phân loại theo các chế độ bao gồm: Quỹ hƣu trí, tử tuất; Quỹ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp; Quỹ thất nghiệp; Quỹ ốm đau thai sản. - Phân loại theo tính chất sử dụng bao gồm: Quỹ ngắn hạn để chi trả cho các chế độ ngắn hạn nhƣ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động làm mất khả năng lao động tạm thời; Quỹ dài hạn để chi trả trợ cấp cho các chế độ nhƣ hƣu trí, tử tuất. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 14 - Phân loại theo đối tƣợng tham gia bao gồm: Quỹ cho công chức Nhà nƣớc, quỹ cho lực lƣợng vũ trang, quỹ cho lao động trong các doanh nghiệp, quỹ cho các đối tƣợng còn lại. Việc phân loại quỹ nhƣ trên cần đƣợc thực hiện và cân nhắc tránh những tình trạng phân nhỏ quỹ dễ gây ra tình trạng mất tập trung, không có sự bổ xung và hỗ trợ lẫn nhau. Việc phân chia quỹ không hợp lí sẽ dẫn tới những ảnh hƣởng xấu đến việc chi trả cho các đối tƣợng, đặc biệt là vấn đề quản lí quỹ một cách hợp lí. Dựa trên các cách tổ chức thực hiện các chế độ mà mỗi nƣớc lại có những quy định khác nhau về các quỹ thành phần. Các quỹ thành phần phải thực sự phù hợp với hệ thống BHXH đó. II. Quản lí tài chính BHXH. 1. Khái niệm chung về quản lí tài chính BHXH. Trƣớc tiên chúng ta cần hiểu khái niệm về quản lí. Quản lí là những hoạt động nhằm tác động một cách có tổ chức, có định hƣớng của chủ thể quản lí vào một đối tƣợng quản lí nhất định để điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi của con ngƣời từ đó có thể duy trì đƣợc tính ổn định của đối tƣợng. Đối tƣợng của quản lí ở đây là tài chính BHXH, tài chính BHXH là một thuật ngữ thuộc phạm trù tài chính chỉ một mắt khâu tài chính tồn tại độc lập trong hệ thống tài chính quốc gia. Tài chính BHXH tham gia vào quá trình phân phối và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo cuộc sống cho ngƣời lao động và gia đình họ khi gặp rủi ro từ đó đảm bảo sự ổn định và phát triển kinh tế xã hội. Nhƣ vậy, nhìn rộng ra thì quản lí tài chính BHXH là việc sử dụng tài chính BHXH nhƣ một công cụ quản lí xã hội của Nhà nƣớc. Nhà nƣớc thông qua hoạt động tài chính BHXH để thực hiện mục tiêu quản lí xã hội đó là đảm bảo ổn định cuộc sống cho nhân dân trƣớc những rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hay khi về già, giúp http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 15 ngƣời lao động yên tâm lao động sản xuất, góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển. BHXH thể hiện tính ƣu việt của mỗi quốc gia, mỗi thể chế xã hội . Còn hiểu theo nghĩa hẹp thì quản lí tài chính BHXH là quản lí thu chi BHXH. Nhƣ vậy quản lí tài chính BHXH chủ yếu liên quan tới việc làm thế nào để hoạt động thu chi quỹ BHXH đƣợc thực hiện một cách bình thƣờng trƣớc những biến động của môi trƣờng. Biến động ở đây là những biến động về đối tƣợng tham gia, đối tƣợng hƣởng, biến động của môi trƣờng sống, môi trƣờng kinh tế ..., những biến động tác động trực tiếp đến đời sống của ngƣời lao động, đến việc thu chi quỹ BHXH, ảnh hƣởng tới sự đầu tƣ tăng trƣởng quỹ BHXH. Nội dung của quản lí tài chính BHXH chủ yếu là sự lựa chọn và xác định các chính sách, chế độ, quy chế về tài chính BHXH một cách hợp lí và lấy đó làm căn cứ để ra quyết định cụ thể của thu chi BHXH thực hiện mục tiêu của Nhà nƣớc đặt ra. Khi thực hiện quản lí tài chính BHXH cần chú ý hai nguyên tắc chủ yếu sau: - Quá trình quản lí tài chính BHXH phải luôn được tính toán, so sánh và cân đối trong trạng thái động: Bởi vì lƣợng tiền mặt của quỹ biến động theo từng chế độ trợ cấp BHXH khác nhau, lƣợng lao động biến động một cách thƣờng xuyên nên trong quản lí, đặc biệt là khâu lập kế hoạch phải chú trọng tới vấn đề này. Đây cũng là một đặc thù trong ngành Bảo hiểm nói chung và BHXH nói riêng vì tính đảo ngƣợc chu kì kinh doanh tức là thu phí trƣớc chi trả cho các chế độ sau. Tuy có sự hỗ trợ của NSNN, song quản lí tài chính BHXH phải góp phần giảm gánh nặng cho NSNN và vẫn thực hiện chính sách xã hội này một cách tốt nhất. - Quỹ BHXH phải được bảo tồn và phát triển: Nhƣ trên đã đề cập thì ngành Bảo hiểm có đặc thù thu phí trƣớc, chi trả sau, thời gian đóng và thời gian hƣởng có thể kéo dài, đồng tiền có giá trị về mặt thời gian. Do vậy cần http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 16 đầu tƣ để bảo tồn và tăng trƣởng quỹ một cách hợp lí. Để đảm bảo nguyên tắc này cơ quan BHXH phải tăng cƣờng kiểm tra, giám sát hoạt động thu chi và quản lí quỹ thực hiện đầu tƣ phần quỹ nhàn rỗi một cách có hiệu quả và tuân thủ các nguyên tắc sau: +An toàn: Mục đích của quỹ là bảo đảm chi trả lƣơng hƣu và các trợ cấp BHXH cho ngƣời lao động. Vì vậy, quỹ dù có đầu tƣ vào lĩnh vực nào cũng phải đảm bảo an toàn cho khoản đầu tƣ đó. Đảm bảo an toàn là không chỉ bảo toàn vốn đầu tƣ về danh nghĩa, mà còn là bảo toàn về cả giá trị thực tế, điều này càng có ý nghĩa quan trọng trong thời kì lạm phát. Nói cách khác thì đầu tƣ quỹ phải lựa chọn lĩnh vực để giảm thiểu rủi ro. + Hiệu quả: Đây là mục tiêu của việc đầu tƣ tăng trƣởng quỹ do vậy nguyên tắc này rất quan trọng và phải đƣợc đi liền với nguyên tắc thứ nhất. Lãi đầu tƣ không chỉ góp phần đảm bảo khả năng thanh toán cho các khoản chi mà còn góp phần cho phép hạ tỉ lệ đóng góp của ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. + Khả năng thanh toán (tính lƣu chuyển của vốn): Đây cũng là yêu cầu đặc thù của nghành do các khoản chi trả là phát sinh sau và kéo dài nên các khoản đầu tƣ phải đảm bảo tính thanh khoản để dễ dàng chi trả cho các đối tƣợng kịp thời. Đặc biệt tránh những khoản đầu tƣ dễ vƣớng vào những vấn đề tồn khoản. Các hình thức đầu tƣ dễ thanh khoản và an toàn thƣờng đƣợc ƣu tiên thực hiện trƣớc. + Có lợi ích kinh tế, xã hội: Là một quỹ tài chính để thực hiện chính sách xã hội, do đó trong quá trình đầu tƣ phải lƣu ý đến việc nâng cao phúc lợi cho ngƣời dân, phải ra sức cải thiện chất lƣợng chung cho đời sống dân cƣ của đất nƣớc. Các hình thức, hạng mục đầu tƣ phải đặt vấn đề hiệu quả kinh tế xã hội lên hàng đầu. Hoạt động đầu tƣ tăng trƣởng quỹ BHXH khác với http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 17 các hoạt động đầu tƣ khác với mục tiêu lợi nhuận làm đầu vì BHXH chính là một chính sách quan trọng trong hệ thống An sinh xã hội của mỗi nƣớc. 2. Nội dung quản lí tài chính BHXH. Nhìn chung, quản lí tài chính BHXH bao gồm bốn nội dung cơ bản sau: - Quản lí thu BHXH. - Quản lí chi BHXH. - Quản lí hoạt động đầu tƣ tăng trƣởng quỹ. - Quản lí cân đối quỹ BHXH. 2.1. Quản lí thu BHXH. Quản lí thu giữ vai trò quan trọng và quyết định đến sự thành công của quá trình thu BHXH, từ đó quyết định đến sức mạnh quỹ BHXH để đảm bảo cho việc chi trả cho các chế độ trợ cấp. Trƣớc tiên chúng ta phải nắm đƣợc nội dung thu gồm hai khoản thu từ ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. Đây là khoản thu lớn nhất và đóng vai trò quan trọng, quyết định. Các khoản thu khác nhƣ: thu từ các quỹ của các tổ chức, cá nhân từ thiện hay sự hỗ trợ của NSNN là nhỏ, NSNN chỉ bù đắp cho những trƣờng hợp cần thiết. Hơn nữa đây là khoản thu mà tổ chức BHXH cũng không thể tự điều chỉnh đƣợc vì nó mang tính thụ động. Do vậy mà công tác quản lí thu chỉ tập chung vào nguồn thu từ hai đối tƣợng chính ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. Nội dung của quản lí thu lại tập chung vào ba đối tƣợng chính sau đây: Quản lí đối tượng tham gia BHXH: Đây là việc đầu tiên mà mỗi tổ chức BHXH khi thực hiện quan tâm đến, thƣờng các đối tƣợng này đƣợc quy định rõ trong các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nƣớc. Hơn thế http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 18 nữa BHXH cũng hoạt động trên nguyên tắc san sẻ rủi ro và tuân theo quy luật số đông bù số ít nên việc tham gia đầy đủ của các đối tƣợng tham gia BHXH là việc rất quan trọng. Quản lí đối tƣợng tham gia cần thực hiện các công việc sau: + Quản lí số lƣợng đăng kí tham gia BHXH. + Quản lí đối tƣợng bắt buộc tham gia BHXH theo quy định. + Quản lí công tác cấp sổ BHXH: Vì đây là căn cứ xác định quá trình đóng góp, ngành nghề lao động, thời gian lao động, tên ngƣời lao động và một số thông tin khác. Quản lí quỹ lương của các doanh nghiệp: Theo những quy định hiện hành nhƣ ngày nay thì phí thu BHXH thƣờng đƣợc tính theo phần trăm tổng quỹ lƣơng của doanh nghiệp và tiền lƣơng tháng của ngƣời lao động nên quỹ lƣơng còn là cơ sở để quản lí thu một cách thuận lợi. Dựa trên quỹ lƣơng của doanh nghiệp BHXH có thể đảm bảo thu đúng, thu đủ và hạn chế đƣợc tình trạng gian lận trốn đóng BHXH. Bên cạnh đó chính các doanh nghiệp trở thành những “đại lí” thực hiện thu và chi trả trực tiếp cho một vài chế độ là thực sự thuận lợi cho công tác thu phí nói riêng và công tác thực hiện các chế độ BHXH nói chung. Quản lí tiền thu BHXH: Các đơn vị, doanh nghiệp sẽ thực hiện nộp phí thông qua tài khoản của BHXH. Do vậy, BHXH khó nắm bắt đƣợc tình hình thu. Để đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời cần có những quy định rõ ràng về thời gian nộp, hệ thống tài khoản thu nộp phải thuận lợi và an toàn cho việc nộp. Việc nắm bắt tình hình thu BHXH giúp quản lí quỹ dễ dàng, kịp thời điều chỉnh và đảm bảo cho công tác chi trả đƣợc thực hiện một cách tốt nhất. Trong nội dung quản lí thu BHXH, tất cả các đóng góp BHXH sẽ đƣợc quản lí chung một cách thống nhất, dân chủ, công khai trong toàn hệ thống. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 19 2.2. Quản lí chi BHXH. Các khoản chi BHXH bao gồm các khoản chi cho các chế độ, chi quản lí và chi khác. Trong đó có thể nói hai khoản chi đầu là rất lớn đặc biệt là chi cho các chế độ, hơn nữa khoản chi này chính là thể hiện sự bảo đảm cuộc sống của chính sách BHXH. Vì vậy nhắc đến quản lí chi là nhắc đến hai nội dung chính sau: Quản lí hoạt động chi trả cho các chế độ: Mục tiêu của hoạt động quản lí chi không với mục đích giảm khoản chi này một cách lớn nhất có thể mà quản lí để tránh tình trạng chi sai chế độ hoặc chi không đúng đối tƣợng vừa tránh lãng phí lại đảm bảo công bằng cho các đối tƣợng tham gia BHXH. Do vậy, để đảm bảo chi trả trợ cấp đúng chế độ, đúng đối tƣợng, kịp thời cần có phƣơng thức chi hợp lí, tổ chức thực hiện chi trả cho các chế độ thuận lợi, dễ dàng. Cũng nhƣ quản lí hoạt động thu trƣớc tiên chúng ta phải quản lí những đối tƣợng đƣợc hƣởng các chế độ BHXH. Đối tƣợng có thể hƣởng các chế độ chính là bản thân ngƣời lao động hoặc ngƣời thân trong gia đình họ. Đối tƣợng đƣợc hƣởng các chế độ trợ cấp là những ngƣời lao động tham gia đóng phí BHXH và gặp phải những rủi ro làm mất hoặc giảm khả năng lao động dẫn đến mất hoặc giảm thu nhập của họ. Các điều kiện hƣởng đƣợc quy định cụ thể trong các văn bản, thƣờng thì mức trợ cấp, loại trợ cấp và thời gian trợ cấp thì phụ thuộc vào mức đóng góp, thời gian đóng góp, mức độ hay tỉ lệ thƣơng tật,...và chính biến cố mà ngƣời lao động gặp phải. BHXH Việt Nam muốn quản lí tốt cần có những văn bản quy định rõ ràng và hợp lí về các điều kiện hƣởng của các loại chế độ, dựa trên cơ sở đó để xử lí các trƣờng hợp cho công bằng. Đối tƣợng hƣởng cần đƣợc xem xét và kiểm tra nhằm tránh tình trạng chi sai hoặc chi không hợp lí. Quản lí chi cho các chế độ cũng cần đƣợc phân loại và phân cấp quản lí để dễ quản lí và thực hiện chi trả cho thuận tiện. http://tailieutonghop.com Tài liệu được sưu tầm từ nguồn internet và chính tác giả chia sẻ TaiLieuTongHop.Com - Kho tài liệu trực tuyến miễn phí 20 Quản lí chi hoạt động bộ máy: Sau chi cho các chế độ thì đây là khoản chi lớn thứ hai cần đƣợc quản lí. Chi quản lí có thể hiểu đơn giản là khoản chi cho bộ máy tức là trả lƣơng cho cán bộ, chi cho đầu tƣ xây dựng cơ bản, chi mua sắm thiết bị và những tài sản cố định nhằm duy trì hoạt động của tổ chức BHXH. Mức chi này có thể đƣợc quy định trong điều lệ BHXH hoặc cũng có thể đƣợc lập trong NSNN. Khoản chi này cần đƣợc quản lí tránh những lãng phí không cần thiết. Một số nƣớc khoản chi này đƣợc NSNN chi trả, một số nƣớc lại do quỹ BHXH đảm bảo. Song nhìn chung thì chi phí quản lí là phải phù hợp tránh những lãng phí không cần thiết, song chi phí quản lí cũng phải đủ lớn để đảm bảo cơ sở cho hoạt động quản lí của BHXH đƣợc thực hiện dễ dạng. Hơn nữa lƣơng cho cán bộ nhân viên của ngành BHXH phải cân bằng với các ngành khác. 2.3. Quản lí hoạt động đầu tư nhằm bảo toàn và tăng trưởng quỹ. Quỹ BHXH tại một thời điểm thƣờng có số tiền kết dƣ rất lớn, đây là cơ sở của những yêu cầu cần bảo toàn và phát triển quỹ. Nhƣ chúng ta đã biết thì quỹ thu trƣớc, chi sau, đặc biệt trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng với những cơ hội cũng nhƣ những rủi ro có thể xảy ra bất cứ lúc nào nên việc bảo toàn và phát triển quỹ lại trở thành nhu cầu bức thiết. Nếu quỹ không chú trọng đến vấn đề đầu tƣ có thể sẽ đứng trƣớc tình trạng bội chi hay nói cách khác là chi vƣợt quá thu. Nếu đầu tƣ tăng trƣởng quỹ có hiệu quả thì đây là một nguồn thu bổ sung rất lớn cho quỹ để đảm bảo cân đối thu chi từ đó giảm gánh nặng cho NSNN. Để hoạt động đầu tƣ thực hiện đúng vai trò của nó thì phải đảm bảo những nguyên tắc nhƣ an toàn, tránh rủi ro, có lãi và trên hết là thực hiện đƣợc lợi ích xã hội. 2.4. Quản lí hoạt động cân đối quỹ. BHXH là chính sách xã hội nên khác với các loại hình bảo hiểm thƣơng mại, BHXH hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà mục đích lớn http://tailieutonghop.com