0
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
NGUYỄN THỊ YẾN
c«ng cuéc c¶i tæ cña liªn x« (1985 1991) vµ bµi häc lÞch sö sau 20
n¨m nh×n l¹i
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ
1
Vinh - 2010
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
NGUYỄN THỊ YẾN
c«ng cuéc c¶i tæ cña liªn x« (1985 1991) vµ bµi häc lÞch sö sau 20
n¨m nh×n l¹i
Chuyªn ngµnh: lÞch sö thÕ giíi
M· sè: 60. 22. 50
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ
Ngêi híng dÉn khoa häc:
PGS. TS. nguyÔn c«ng khanh
1
Vinh - 2010
LỜI CẢM ƠN
Luâ ân văn được thực hiện và hoàn thành tại trường Đại học Vinh, dưới
sự hướng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Công Khanh, khoa Lịch sử - Trường
Đại học Vinh.
Trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn, tác giả đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình chu đáo của PGS. TS. Nguyễn Công
Khanh. Nhân dịp này, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS.
Nguyễn Công Khanh, người đã trực tiếp dành nhiều thời gian, công sức,
hướng dẫn tận tình, giúp tác giả trong thời gian qua.
Qua đây, tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn tới các thầy, cô giáo khoa Lịch
sử, khoa Sau Đại học - Trường Đại học Vinh, Viện Nghiên cứu châu Âu, Viện
Nghiên cứu Trung Quốc, Thông tấn xã Việt Nam, Thư viện Quốc gia, Thư
viện Quân đội, Thư viện Trường Đại học Vinh, khoa Lịch sử Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn... Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc
tới những người thân trong gia đình, bạn bè đã động viên, tạo mọi điều kiện
thuận lợi giúp đỡ tác giả trong quá trình làm luận văn.
Với thời gian và kiến thức có hạn nên quá trình hoàn thành luận văn
của tác giả còn nhiều thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý của các thầy,
cô giáo cùng bạn đọc để luận văn của tác giả được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn !
Vinh, tháng 12 năm 2010
Tác giả
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1.
Lý do chọn đề tài.................................................................................. 1
2.
Lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................... 3
3.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài.............................................. 8
4.
Mục đích và nhiệm vụ của đề tài.......................................................... 9
5.
Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu......................................... 9
6.
Đóng góp của luận văn.........................................................................11
7.
Bố cục của luận văn..............................................................................11
B. NỘI DUNG.................................................................................................12
Chương 1. HOÀN CẢNH RA ĐỜI CỦA CÔNG CUỘC CẢI TỔ..................12
1.1.
Tình hình thế giới.................................................................................12
1.1.1. Cuộc khủng hoảng năng lượng 1973....................................................12
1.1.2. Sự phát triển mạnh mẽ của các nước tư bản.........................................13
1.1.3 Cuộc cải cách mở cửa ở Trung Quốc...................................................14
1.2.
Tình hình Liên Xô vào đầu những năm 80 của TK XX.......................16
1.2.1. Về kinh tế.............................................................................................16
1.2.2 Về chính trị - xã hội..............................................................................22
1.3
Quá trình hình thành chủ trương cải tổ................................................26
1.3.1. Chủ trương chung.................................................................................26
1.3.2. Đường lối cụ thể: Về kinh tế, về chính trị - xã hội, về đối ngoại.
..............................................................................................................30
Tiểu kết chương...............................................................................................42
Chương 2. QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN VÀ KẾT QUẢ CỦA CÔNG
CUỘC CẢI TỔ Ở LIÊN XÔ (1985 - 1991)...................................43
2.1.
Nội dung của công cuộc cải tổ (1985 - 1991)......................................43
2.1.1. Giai đoạn 1 (4/1985 - 1987).................................................................43
2.1.2. Giai đoạn 2 (6/1987 - 1989).................................................................56
2.1.3. Giai đoạn 3 (1990 - 12/1991)...............................................................67
2.2.
Kết quả của công cuộc cải tổ................................................................81
2.2.1. Về kinh tế ............................................................................................81
2.2.2. Về chính trị - xã hội..............................................................................87
2.2.3. Về ngoại giao.......................................................................................90
Tiểu kết chương...............................................................................................92
Chương 3. ĐÁNH GIÁ VỀ CÔNG CUỘC CẢI TỔ VÀ BÀI HỌC ĐỐI
VỚI VIỆT NAM...........................................................................94
3.1.
Một số đánh giá....................................................................................94
3.1.1. Cải tổ là tất yếu, song quá trình thực hiện đã đi chệch định
hướng XHCN.......................................................................................94
3.1.2. Công cuộc cải tổ của Liên Xô gắn liền với vai trò của Goocbachốp
............................................................................................................103
3.1.3. Cải tổ đặt nền móng cho việc xoá bỏ những sai lầm, hạn chế tích
tụ trong quá trình xây dựng CNXH ở Liên Xô...................................115
3.1.4. Cải tổ và sự thất bại của nó có tác động sâu sắc đến lịch sử thế
giới......................................................................................................119
3.2.
Một số bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam..................................125
3.2.1. Sự cần thiết phải giữ vững vai trò lãnh đạo chính trị và sự thống
nhất, đoàn kết trong Đảng... ..............................................................125
3.2.2. Phải tôn trọng lịch sử khách quan......................................................127
3.2.3. Phải giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa cải tổ chính trị và cải
cách kinh tế.........................................................................................129
3.2.4. Coi trọng giải quyết vấn đề dân tộc....................................................132
C. KẾT LUẬN..............................................................................................134
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................138
1
E. PHỤ LỤC
QUY ƯỚC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Nô ôi dung
BCH TW
Ban chấp hành Trung ương
CNTB
Chủ nghĩa tư bản
CNXH
Chủ nghĩa xã hô âi
CT HĐBT
Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng
ĐCS
Đảng Cô nâ g sản
G7
Nhóm 7 nước công nghiệp phát triển
GS, VS
Giáo sư, Viện sĩ
INF
Hiệp ước phòng thủ tên lửa tầm trung
KGB
Ủy ban An ninh quốc gia Liên Xô
NATO
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương
NXB
Nhà xuất bản
PGS, PTS
Phó Giáo sư, Phó Tiến sĩ (Liên Xô cũ)
TBCN
Tư bản chủ nghĩa
TS, TSKH
Tiến sĩ, Tiến sĩ khoa học
TTXVN
Thông tấn xã Việt Nam
USD
Đô la My
XHCN
Xã hô âi chủ nghĩa
1
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sau Cách mạng tháng Mười Nga thành công, nước Nga tiến hành xây
dựng đất nước theo con đường XHCN. Đến tháng 12 năm 1922, tại Đại hội
Xô viêt toàn Nga quyết định thành lập Liên bang Cộng hoà XHCN Xô Viết
(Liên Xô). Công cuộc xây dựng CNXH ở Liên Xô đã đạt được nhiều thành
tựu trên tất cả các lĩnh vực và đã để lại dấu ấn sâu sắc cho lịch sử nhân loại.
Tuy nhiên, từ đầu những năm 90, cuộc khủng hoảng toàn diện ở các
nước Đông Âu và Liên Xô đã dẫn tới sự sụp đổ của CNXH ở khu vực này.
Nhiều nhà khoa học chính trị Châu Âu đã cho rằng sự thất bại hoàn toàn của
CNXH trên phạm vi thế giới là không thể tránh khỏi, vì nguyên nhân của sự
sụp đổ này nằm trong bản chất của CNXH, mà về bản chất CNXH là không
thể đổi mới được. Nhưng từ thực tế, chúng ta thấy rằng nhìn phạm vi toàn
thế giới, những nhận xét trên là hoàn toàn không có căn cứ xác đáng bởi ở
những nước lựa chọn con đường XHCN như Trung Quốc, Việt Nam hiện
nay vẫn còn tồn tại và phát triển. Sau quá trình đổi mới, các nước này không
những đã thoát khỏi tình trạng khủng hoảng mà chế độ XHCN còn được
cũng cố, kinh tế, chính trị ổn định và có bước tiến rõ rệt. Đời sống nhân dân
đựơc cải thiện đáng kể. Rõ ràng chúng ta không thể nhận định rằng CNXH
là vô vọng, không thể đổi mới được như nhiều nhà nghiên cứu phương Tây
đã khẳng định.
Như vậy ta thấy ở đây toát lên vấn đề: Cái gì chi phối thành công hay
thất bại của chế độ XHCN trong điều kiện của cuộc khủng hoảng chung của
CNXH vào những năm 80 của thế kỷ XX? Theo dõi diễn biến các sự kiện
diễn ra tại các nước XHCN ở châu Á lẫn châu Âu trong những năm 80 cho ta
thấy: Để thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, trì trệ, hội nhập với thế giới thì
hầu hết tất cả các nước này đều bắt tay vào công cuộc cải cách, mở cửa, đổi
2
mới, cải tổ... đất nước. Song đường lối cải cách, cải tổ, đổi mới... ở các nước
này đều có sự khác biệt. Trung Quốc, Việt Nam ưu tiên hàng đầu cải cách
kinh tế và coi đó là trọng tâm của cuộc cải cách còn đổi mới cải cách chính trị
về thực chất chỉ tạo điều kiện, thúc đẩy cải cách kinh tế mà thôi. Ở Liên Xô
và Đông Âu tình hình lại khác hẳn. Sau một vài năm tiến hành cải cách kinh
tế không mấy thắng lợi, các nước này đã quay sang tiến hành cải cách chính
trị và coi đó là khâu then chốt, quyết định cho công cuộc cải cách. Kết quả đạt
được đó là Trung Quốc, Việt Nam đã thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, trì trệ
và đi lên phát triển còn Đông Âu và Liên Xô thì rơi vào trì trệ khủng hoảng và
sụp đổ. Từ luận điểm này chúng ta thấy rằng nguyên nhân thất bại của chế độ
XHCN ở Liên Xô và Đông Âu nằm chính trong đường lối, bước đi của công
cuộc cải tổ.
Chính vì vậy, nghiên cứu công cuộc cải tổ ở Liên Xô để có những cách
nhìn khách quan về sự thực lịch sử từ đó thấy những sai lầm và có thể rút ra
những kinh ngiệm cho các nước vẫn kiên định con đường CNXH. Mặt khác
cả Liên Xô và Việt Nam đều lựa chọn con đường đi lên CNXH. Ở Liên Xô
CNXH thường đạt được những thành tựu to lớn, điển hình nhưng cuối cùng
lại đi đến sụp đổ. Còn ở Việt Nam chúng ta đang trên đường quá độ lên
CNXH, Đảng và nhân dân ta học tập rút ra được kinh nghiệm gì từ thất bại
của công cuộc cải tổ ở Liên Xô và các nước Đông Âu? Nghiên cứu và tìm
hiểu về công cuộc cải tổ ở Liên Xô phần nào giúp chúng ta tránh khỏi những
bước đi sai lầm và vững tin hơn trên con đường đi lên CNXH mà Đảng và
nhân dân ta đã lựa chọn.
Là một giáo viên giảng dạy môn lịch sử ở trường trung học phổ thông
khi nghiên cứu đề tài này sẽ giúp tôi tự tin hơn trong giảng dạy, trong việc
đánh giá, nhận xét một cách khách quan hơn về sự sụp đổ của CNXH ở Liên
Xô và các nước Đông Âu tránh bóp méo, xuyên tạc sự thật lịch sử để chúng ta
3
luôn có niềm tin vào CNXH và vững bước đi lên con đường XHCN mà Đảng
và nhân dân ta đã lựa chọn. Đó cũng là những lý do khi tôi chọn vấn đề công
cuộc cải tổ ở Liên Xô từ 1985 - 1991 và bài học lịch sử sau 20 năm nhìn lại”
làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Cho đến nay, công cuộc cải tổ đã diễn ra trên 20 năm, nhưng cho đến
nay vẫn có rất nhiều ý kiến tranh luận xung quanh vấn đề về công cuộc cải tổ
ở Liên Xô (1985-1991). Tuy nhiên mỗi nhà nghiên cứu đều có cách nhìn,
cách đánh giá riêng trong đó tiêu biểu nhất là các bài viết của các học giả như:
2.1. Các học giả Nga
Có rất nhiều tác giả đã từng là nhân chứng sống của công cuộc cải tổ
này. Họ đã hồi tưởng lại và viết thành các tác phẩm, những tác phẩm này là
nguồn tài liệu khá chân thực về công cuộc cải tổ.
1. V.I Bô din, sự sụp đổ của thần tượng - những nét chấm phá chân
dung M.X.Goocbachốp, NXB chính trị quốc gia, Hà Nội - 2002. Tác giả là
người thân cận của Goocbachốp nên ông được chứng kiên trực tiếp những sự
kiện diễn ra ở thời điểm đó. Cuốn sách là những suy nghĩ của ông về
Goocbachốp. Lúc đầu ông có ấn tượng rất tốt về Goocbachốp thế nhưng dần
dần thần tượng đó đã bị sụp đổ.
2. V.A Métvêđép (1996), Êkíp Goobachốp nhìn từ bên trong, NXB
Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Métvêđép là một nhân vật chủ chốt trong ê kíp
Goocbachốp trong thời kỳ những năm cải tổ. Thông qua các cuộc tranh luận
trong giới thân cận Goocbachốp qua các cuộc luận chiến với các lực lượng
chính trị khác nhau, tác giả đã đánh giá, xem xét, lý giải những mốc chính
trong thời kỳ cải tổ.
3. Vichto Aphaniep - Quyền lực thứ tư và bốn đời tổng thống, NXB
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995. Trong cuốn sách tác giả giành một phần
4
viết về “Goocbachốp và công cuộc cải tổ”. Tác giả trình bày quan điểm của
mình về công cuộc cải tổ, về con người và phẩm chất của Goocbachốp.
4. Rưscốp Nhicôlai Ivanôvich, cải tổ: Lịch sự của những sự phản bội,
Tổng cục 2, Bộ quốc phòng, 1992. Là một người được cử làm chủ tịch hội
đồng bộ trưởng Liên Xô trong 6 năm “cải tổ chính thức”, Ông có điều kiện
tiếp xúc trực tiếp với những gì đang diễn ra trong thời điểm cải tổ. Chủ đề
xuyên suốt tác phẩm là: Cải tổ, các sự kiện diễn ra trong thời kì cải tổ, sự
phản bội của Goocbachốp, qua đó tác giả đưa ra một loạt hệ thống quan điểm
của mình.
5. Trong cuốn, Sự phản bội của Goobachốp, NXB Công an nhân dân,
Hà Nội năm 1978. Do tập thể các tác giả biên soạn trong đó có phần “Sự phản
bội của Goocbachốp” ở đây tác giả dường như lần theo các sự kiện bắt đầu từ
tháng 3 năm 1985 khi Goocbachốp chính thức làm tổng bí thư tiến hành cải tổ
và đến tháng 8 năm 1991 hì cải tổ bị sụp đổ, qua quá trình đó cuối cùng di
đến kết luận về sự phản bội của Goocbachốp.
6. V.Paplốp, A.lakianốp,V.Criuscốp: Goocbachốp - Bạo loạn, sự kiện
tháng Tám nhìn từ bên trong, NXB Chính trị Quốc gia, 1994. Ba tác giả là
những thành viên của uỷ ban nhà nước về tình trạng khẩn cấp, trực tiếp tham
gia công cuộc cải tổ, cuốn sách cung cấp cho chúng ta những tư liệu về
nguyên nhân dẫn đến công cuộc cải tổ đi chệch quy đạo XHCN, các tư liệu
văn bản, chứng cứ, lập luận có tính phản biện xung quanh sự kiện 19/8/ 1991.
7. A.Đôbrunhin - Đặc biệt tin cậy, vị đại sứ ở Oasingtơn qua 6 đời tổng
thống Mỹ, NXB chính trị Quốc gia 2001. Tác giả cuốn sách nguyên là bí thư
Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, nhà ngoại giao chuyên nghiệp kỳ cựu,
cựu đại sứ Liên Xô tại My qua 6 đời Tổng thống My. Cuốn sách chứa đựng
những thông tin tư liệu chưa hề công bố, trình bày lịch sử quan hệ ngoại giao
giữa Liên Xô và My trong những năm 1960 đến năm 1990, thông qua đó trình
bày đầy đủ mối quan hệ Xô - My đầy phức tạp.
5
8. Osepov.G.V - Những huyền thoại của cuộc cải tổ và hiện thực sau
cải tổ đăng trên tài liêu phục vụ nghiên cứu, số TN 93 - 13, Hà Nội 1993. Tác
giả là viện sĩ, viện trưởng viện nghiên cứu chính trị thuộc Viện hàn lâm khoa
học Nga. Bài viết là sự mổ xẻ thực tiễn, đó là sự suy ngẫm về những sự kiện
có tầm quan trọng trong xã hội về công cuộc cải tổ và sau cải tổ.
Ngoài những tư liệu trên đây còn có một số tư liệu khác của các nhà
nghiên cứu Liên Xô như Iu.N.A phanaxiep- (1989), Không có con đường nào
khác, NXB Sự Thật, Hà Nội; X.X.Satalin - Chương trình 500 ngày chuyển
sang kinh tế thị trường, Viện kinh tế, Viện thông tin khoa học xã hội, 1991...
2.2. Các học giả phương Tây
1. Suman Son có tác phẩm “Những ông chủ Kremlin, quyền lực và số
phận” trong đó giành một phần viết về Goocbachốp với cái nhìn mới mẽ về
con người này.
2. Peter J.Boettke, Wy perestroika failed? - NXB london and New York
1993. Tác giả lý giải tại sao công cuộc cải tổ của Goocbachốp lại bị thất bại
3. Các nhà khoa học Phương Tây vơí công cuộc cải tổ ở các nước
XHCN và Đảng cộng sản Pháp với công cuộc cải tổ ở các nước XHCN là
hai bài được đăng trên tạp chí “Thông tin khoa học xã hội”, số 1, số 2 1991. Bài thứ nhất chủ yếu phản ánh ý kiến của các nhà khoa học phương
Tây thuộc nhiều khuynh hướng khác nhau về công cuộc cải tổ ở Liên Xô và
các nước XHCN. Bài thứ hai phản ánh thái độ của Đảng Cộng sản Pháp với
công cuộc cải tổ
4. Geard Duchene - Một số ý kiến đánh giá đường lối cải tổ ở Liên Xô
- Bản tin tham khảo nội bộ số 20 - 1990. Tác giả là nhà kinh tế học người
Pháp đã điểm lại trên nhiều khía cạnh tình hình phát triển kinh tế của Liên
Xô từ khi phát động công cuộc cải tổ và cũng từ đó đưa ra những kết luận,
đánh giá về nó.
6
5. A.I. Idum mob - Nền kinh tế Liên Xô dưới con mắt phương Tây đăng
trên bản tin chọn lọc, số 6, 1989. Tác phẩm này trình bày tổng quát cách nhìn
nhận về cải tổ kinh tế ở Liên Xô của các nhà Xô Viết phương Tây. Trong bài
này có sử dụng tư liệu được nghe ở Quốc hội My, các thông tin đánh giá của
các chuyên gia chính phủ, các sách chuyên đề và các bài viết của các nhà
nghiên cứu nổi tiếng ở phương Tây, thông tin của các báo, tạp chí, các tư liệu
qua các cuộc thảo luận của tác giả với chuyên gia phương Tây.
2.3. Các học giả Trung Quốc
1. Đào Lộc Bình - Nói chuyện về công cuộc cải tổ ở Liên Xô, NXB Sự
thật, 1998. Trong cuốn sách này tác giả đề cập đến các vấn đề về cải tổ như
vấn đề khao học ky thuật quản lý kinh tế, cải tổ nông nghiệp, dân chủ hóa xã
hội, chăm lo đời sống nhân dân. Đây là một tác phẩm viết vào thời điểm công
cuộc cải tổ đang diễn ra, được dịch năm 1987 nên chỉ dừng lại nghiên cứu ở
giai đoạn một của công cuộc cải tổ này.
2. Du Thuý - Mùa đông và mùa xuân Matxcơva, chấm dứt một thời đại,
NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995. Đây là công trình chuyên khảo đi sâu
vào những chủ trương, biện pháp trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội...
gây nên tình trạng rối loạn trong xã hội, kinh tế suy sụp, đời sống nhân dân
khó khăn... là người ngoài viết về một sự kiện đang diễn ra ở nước khác, nên
trong cách nhìn nhận đánh giá của tác giả không thể tránh khỏi những hạn chế
nhất định. Tuy nhiên cuốn sách này nó cung cho chúng ta những tư liệu hết
sức quý báu để tìm hiểu đề tài này.
3. Tiêu Phong - Hai chủ nghĩa một trăm năm, NXB Chính trị Quốc gia
2004, được dịch nguyên bản từ tiếng Trung Quốc. Cuốn sách này được nhận
giải thưởng sách hay toàn Trung Quốc năm 2002. Tác giả là một nhà nghiên
cứu nổi tiếng ở Trung Quốc, là cố vấn uỷ ban chuyên ngành CNXH thế giới
thuộc học hội chủ nghĩa khoa học Trung Quốc. Trong cuốn sách tác giả dành
7
một phần đề cập đến sự tồn tại và phát triển của CNXH và CNTB nguyên
nhân dẫn đến sự thay đổi của CNXH ở Liên Xô và Đông Âu... Trong sách tác
giả đã dẫn một số tư liệu và sự kiện khác với tư liệu và sự kiện chúng ta hiện
có. Song đó cũng là nguồn tài liệu hết sức quý báu để tìm hiểu đề tài này.
4. Lương Văn Đồng (1993), Chiến lược diễn biến hoà bình của Mỹ,
Tổng cục II - Bộ Quốc phòng. Thông qua cuốn sách này tác giả trình bày hết
sức cô đọng về ý đồ bá quyền thế giới của My qua chiến lược ngăn chặn,
chiến lược diễn biến hoà bình. Cuốn sách này giúp ta hiểu về sự chống phá
của chủ nghĩa Đế quốc với công cuộc cải tổ ở Liên Xô.
2.5. Các học giả Việt Nam
1. Nguyễn Khắc Viện - “Liên Xô 70 năm trên con đường khai phá”
1987 và “Liên Xô mô hình mới của CNXH” - 1988. Hai cuốn sách này đề cập
đến tính tất yếu của công cuộc cải tổ. Cải tổ là cách mạng và không có con
đường nào khác ngoài công cuộc cải tổ.
2. Năm 1988, Viện kinh tế thế giới có xuất bản thông tin chuyên đề
“Cải tổ ở Liên Xô”. Cuốn sách giới thiệu một số bài viết và trả lời phỏng vấn
của các viện sĩ, viện trưởng về công cuộc cải tổ đang diễn ra.
3. Sóng Tùng, Vì sao chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Đông Âu và Liên Xô
sụp đổ, đăng trên Tạp chí Cộng sản số 2, 1992. Bài viết có đề cập đến sự sụp
đổ của CNXH ở Liên Xô trong đó nguyên nhân trực tiếp của nó là công cuộc
cải tổ (1985-1991) gây ra.
4. Nguyễn Thị Hoa, Nhìn lại công cuộc cải tổ ở Liên Xô trước đây đăng
trên tạp chí cộng sản số 114, 2006. Bài viết tổng hợp nguyên nhân thất bại của
cải tổ và từ đó rút ra bài học kinh nghiệm từ sự thất bại của công cuộc cải tổ.
5. Quang Lợi, tác giả của bài bút kí “Cải tổ - vùng mắt bão”. Bài viết
được ghi lại từ những cảm nhận của tác giả khi ông trực tiếp sang thăm Liên
Xô vào thời gian cuối của cuộc cải tổ, khi đất nước Liên Xô lâm vào tình
8
trạng khủng hoảng. Bài viết cung cấp cho ta số liệu về cuộc khủng hoảng kinh
tế ở Liên Xô.
Nhìn chung, các tác giả nghiên cứu công cuộc cải tổ ở Liên Xô từ
1985-1991 với nhiều góc độ khác nhau. Hầu hết trước đây các quan điểm đều
nhằm chỉ trích Goocbachốp và cho rằng nguyên nhân dẫn đến sự khủng
hoảng và sụp đổ của CNXH ở Liên Xô là do Ông. Ngày nay, sau 20 năm nhìn
lại có lẽ mỗi chúng ta cần có một cách nhìn, cách suy nghĩ, đánh giá khách
quan hơn về tổng thể của cuộc cải tổ này và đồng thời qua đó cũng rút ra
được những bài học kinh nghiệm hết sức quý báu để đất nước ta vững bước
trên con đường CNXH mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn. Tuy nhiên hầu
hết các công trình nghiên cứu chỉ mới chú ý đề cập đến từng hiện tượng, từng
khía cạnh mà chưa có sự đánh giá một cách tổng quát. Chính vì vậy chúng tôi
mong muốn được đi sâu nghiên cứu hơn nữa trong luận văn này.
Mặc dù trên đây tôi mới chỉ nêu ra được một số nguồn tài liệu song
những công trình tôi đề cập đó là những nguồn tài liệu hết sức quý báu cho tôi
tham khảo để hoàn thành luận văn của mình
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài.
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Công cuộc cải tổ của Liên Xô diễn ra từ năm 1985-1991 và bài học lịch
sử sau 20 năm nhìn lại.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về thời gian: Đề tài nghiên cứu từ năm 1985-1991 (mốc diễn ra công
cuộc cải tổ) và năm 2010 là mốc nhìn lại của công cuộc cải tổ sau 20 năm.
- Về nội dung:
Đề tài nghiên cứu công cuộc cải tổ của Liên Xô qua 3 giai đoạn trên
các lĩnh vực kinh tế, chính trị - xã hội, đối ngoại và kết quả của nó từ đó rút ra
những nhận xét, đánh giá và bài học kinh nghiệm.
9
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Mục tiêu
Đề tài nhằm tìm hiểu công cuộc cải tổ của Liên Xô từ năm 1985 đến
năm 1991 và bài học lịch sử sau 20 năm nhìn lại. Chính vì vậy cần làm rõ
hoàn cảnh ra đời của cuộc cải tổ, quá trình thực hiện và kết quả của công cuộc
cải tổ từ đó đánh giá, nhận xét và từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho quá
trình xây dựng CNXH ở Việt Nam.
4.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện được mục tiêu trên nhiệm vụ của đề tài là cần làm rõ
những nội dung sau:
4.2.1 Hoàn cảnh lịch sử và đường lối của cuộc cải tổ
- Tình hình trong nước và thế giới của công cuộc cải tổ ở Liên Xô từ
năm 1985 đến năm 1991
- Mục tiêu, nhiệm vụ, đường lối của công cuộc cải tổ
4.2.2. Quá trình thực hiện và kết quả của công cuộc cải tổ ở Liên Xô
(1985-1991)
- Quá trình cải tổ diễn ra qua 3 giai đoạn
- Kết quả của công cuộc cải tổ.
4.2.3. Đánh giá, nhận xét về công cuộc cải tổ và từ đó rút ra bài học
kinh nghiệm
- Đánh giá, nhận xét về công cuộc cải tổ.
- Những bài học kinh nghiệm.
5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu
5.1. Nguồn tài liệu
Trong quá trình sưu tầm tài liệu phục vụ cho đề tài, ngoài những tài liệu
như sách, báo, tạp chí, văn bản, tư liệu... chúng tôi còn cố gắng tìm kiếm và
sưu tầm các tài liệu trên Internet. Những nguồn tài liệu sưu tầm được phân
loại như sau:
10
5.1.1. Nguồn tư liệu gốc
1. Một số văn kiện chính thức: Nghị quyết của các hội nghị Trung ương
và Đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô trong thời kìdiễn ra công cuộc cải tổ. Báo
cáo chính trị Đại hội XXVII và XXVIII của Đảng.
2. Một số bài phát biểu của những nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản.
3. Các hồi kí, ghi chép của những nhân chứng lịch sử Liên Xô đã được
công bố như Bôdin, Rưscốp, Páplốp, Lukianốp, Aphanaxép, Métvêđép, Bôrits
Enxin...
5.1.2. Các nguồn tài liệu tham khảo khác
1. Những bài nghiên cứu của các tác giả đăng trên các tạp chí như tạp chí
Quốc phòng Châu Á, Lịch sử Đảng, Tạp chí Cộng sản, Nghiên cứu lịch sử, Tạp
chí Công tác tư tưởng văn hoá, Tạp chí Thông tin những vấn đề lý luận...
2. Các bài viết đăng trên các báo như Báo Quân đội nhân dân, Quân đội
nhân dân thứ bảy, Văn nghệ, đại đoàn kết...
3. Các bài nghiên cứu, tổng thuật liên quan đến đề tài của các tác giả
Liên Xô, Trung Quốc, Phương Tây, Việt Nam được đăng trên tài liệu tham
khảo đặc biệt, Tài liệu phục vụ nghiên cứu, Phụ trương bản tin Liên Xô ngày
nay, Liên Xô ngày nay, Liên Xô: Báo và ảnh xã hội chính trị...
Ngoài những nguồn tài liệu cần thiết trên đây còn có các tin tức được
đưa trên cuốn “Liên Xô ngày nay và phụ trương bản tin Liên Xô ngày nay”,
các tài liệu của Ban đối ngoại Trung ương, Viện Mác - LêNin và một số bài
luận văn, luận án... đề cập đến công cuộc cải tổ ở Liên Xô và những nhận xét
đánh giá và các bài học kinh nghiệm được rút ra từ công cuộc cải tổ này.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện dựa trên quan điểm duy vật lịch sử, phản ánh
một cách trung thực quá trình cải tổ ở Liên Xô, nhìn nhận, đánh giá một cách
khách quan và rút ra những bài học kinh nghiệm sau 20 năm nhìn lại.
11
Nội dung của đề tài liên quan đến lịch sử chính trị chính vì vậy luận
văn được thể hiện theo tình tự thời gian, kết hợp phương pháp lịch sử với
phương pháp lôgic để trình bày và giải thích rõ quá trình cải tổ
Ngoài ra, đề tài còn được nghiên cứu dựa trên những phương pháp
phân tích, đối chiếu, so sánh nhằm làm nổi bật những sự kiện quan trọng và
đánh giá nhận xét một cách khách quan về công cuộc cải tổ.
6. Đóng góp của luận văn
Luận văn trình bày những nét chính về hoàn cảnh lịch sử để hình thành
đường lối cải tổ, nội dung, kết quả và những đánh giá của công cuộc cải tổ
giúp người đọc có những suy nghĩ nhìn nhận khách quan hơn về một giai
đoạn lịch sử quan trọng ở Liên Xô.
Từ công cuộc cải tổ ở Liên Xô để so sánh, đối chiếu với các nước
XHCN khác. Từ đó giúp chúng ta rút ra được những bài học bổ ích, tránh được
những sai lầm đáng tiếc xẩy ra trên con đường xây dựng CNXH ở Việt Nam.
Toàn bộ luận văn với những nguồn tài liệu thu thập được nó đã góp phần
làm phong phú thêm kho tàng tư liệu đặc biệt nó phục vụ tốt hơn cho công tác
giảng dạy và nghiên cứu về Lịch sử thế giới ở trường trung học phổ thông.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo phụ lục, luận văn gồm
3 chương:
Chương 1. Hoàn cảnh ra đời của công cuộc cải tổ ở Liên Xô.
Chương 2. Quá trình thực hiện và kết quả của công cuộc cải tổ ở Liên
Xô (1985- 1991).
Chương 3. Một số đánh giá, nhận xét về công cuộc cải tổ và bài học
kinh nghiệm đối với Việt Nam.
- Xem thêm -