Tài liệu Côn trùng ký sinh và mối quan hệ của chúng với sâu bọ cánh vảy hại lạc, ngô, vừng tại huyện nghi lộc nghệ an

1 bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i häc Vinh -----------š œ ----------- bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i häc Vinh -----------š œ ----------- TrÞnh ThÞ Hång TrÞnh ThÞ Hång C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi nghÖhÖ an,cña chóng víi C«n trïng ký sinh vµ Léc mèi-quan n¨m 2006 2007 s©u bé c¸nh v¶y -h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - nghÖ an, n¨m 2006 - 2007 LuËn LuËn v¨n v¨n th¹c th¹c sÜ sÜ sinh sinh häc häc Vinh- 2007 2 bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o TrêngVinh§¹i häc 2007 Vinh -----------š œ ----------- TrÞnh thÞ hång C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi léc – nghÖ an, n¨m 2006 - 2007 luËn v¨n th¹c sÜ sinh häc chuyªn ngµnh: ®éng vËt häc M· sè: 60 42 10 Ngêi híng dÉn: TS. Lêi c¶m ¬n Vinh, 2007 TrÇn Ngäc L©n 3 §Ò tµi “c«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - tØnh NghÖ An, n¨m 2006 - 2007” ®îc thùc hiÖn tõ n¨m 2006 ®Õn n¨m 2007. Trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi t«i ®· nhËn ®îc nhiÒu sù gióp ®ì cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸n bé b¶o vÖ thùc vËt ë ®Þa ph¬ng - n¬i nghiªn cøu ®Ò tµi. Tríc tiªn, t«i xin ®îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn TiÕn Sü TrÇn Ngäc L©n - khoa N«ng L©m - Ng trêng §¹i häc Vinh - ngêi thÇy kÝnh quý ®· hÕt søc tËn t×nh chØ dÉn cho t«i tõ nh÷ng ngµy ®Çu tËp lµm nghiªn cøu khoa häc, thÇy ®· truyÒn ®¹t cho t«i nh÷ng kiÕn thøc vµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®Ó t«i hoµn thµnh luËn v¨n nghiªn cøu khoa häc cña m×nh. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS. TSKH. Vò Quang C«n, PGS. TS. KhuÊt §¨ng Long, Th.s. Ph¹m ThÞ NhÞ - ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt ®· gióp t«i ®Þnh lo¹i thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh vµ cã nh÷ng gãp ý s©u s¾c cho luËn v¨n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ban gi¸m hiÖu trêng §¹i häc Vinh, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa §µo t¹o Sau §¹i häc, khoa N«ng L©m Ng vµ khoa Sinh häc, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c«, c¸n bé trong tæ bé m«n §éng VËt khoa Sinh häc vµ tæ bé m«n N«ng häc - khoa N«ng L©m - Ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì vÒ thêi gian còng nh c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®Ó t«i thùc hiÖn tèt ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c nhµ khoa häc, c¸c thÇy c«, ®Æc biÖt lµ PSG.TS. Hoµng Xu©n Quang tæ ®éng vËt - khoa Sinh häc - §¹i häc Vinh, ®· ®ãng gãp ý kiÕn quý b¸u ®Ó luËn v¨n cña t«i ®îc hoµn 4 chØnh h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ban l·nh ®¹o x· Nghi Liªn, Nghi §øc - HuyÖn Nghi Léc vµ c¸c b¸c n«ng d©n n¬i t«i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu khoa häc. Xin c¶m ¬n s©u s¾c tíi nh÷ng ngêi th©n trong gia ®×nh, b¹n bÌ ®· ®éng viªn khÝch lÖ t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Vinh, th¸ng 12 n¨m 2007 T¸c gi¶ TrÞnh ThÞ Hång 5 Môc lôc Môc Tran g 1 2 3 3.1 3.2 4 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.2 1.2 Lêi c¶m ¬n Môc lôc Danh môc b¶ng Danh môc h×nh Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Më ®Çu TÇm quan träng vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi Môc ®Ých, yªu cÇu §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi tîng Ph¹m vi nghiªn cøu ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi Ch¬ng I. Tæng quan tµi liÖu C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi CÊu tróc vµ tÝnh æn ®Þnh cña quÇn x· sinh vËt Quan hÖ dinh dìng BiÕn ®éng sè lîng c«n trïng C©n b»ng tù nhiªn §a d¹ng sinh häc C¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi T×nh h×nh nghiªn cøu s©u h¹i l¹c, ng«, võng vµ c«n trïng ký sinh cña chóng 1.2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c vµ c«n trïng ký sinh cña chóng 1.2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y .1 h¹i l¹c 1.1.1 T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ c«n trïng ký sinh s©u .2 c¸nh v¶y h¹i l¹c 1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u c¸nh v¶y h¹i ng« vµ 1 5 5 5 5 5 6 6 6 9 11 15 18 19 20 20 20 22 25 6 thiªn ®Þch cña chóng 1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u c¸nh v¶y h¹i Ng« .1 1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu c«n trïng ký sinh s©u .2 c¸nh v¶y h¹i ng« 1.2.3 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y 1.3 h¹i võng vµ c«n trïng ký sinh cña chóng Mét vµi ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ, x· héi NghÖ An 1.3.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn 1.3.2 1.3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi Ch¬ng II. Néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 Néi dung nghiªn cøu 2.2 §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 2.3 VËt liÖu nghiªn cøu 2.4 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1 Bè trÝ thÝ nghiÖm 2.4.1 ThÝ nghiÖm ®ång ruéng .1 2.4.1 ThÝ nghiÖm trong phßng .2 2.4.2 Xö lý vµ b¶o qu¶n mÉu vËt 2.4.3 Ph¬ng ph¸p ®Þnh lo¹i 2.4.4 ChØ tiªu theo dâi s©u h¹i vµ c«n trïng ký sinh 2.4.5 Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc loµi c«n trïng ký sinh 2.4.5 HÖ sè t¬ng quan 2.4.6 TÝnh to¸n vµ sö lý sè liÖu 2.4.7 Ho¸ chÊt, thiÕt bÞ, dông cô Ch¬ng III. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 3.1 S©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006-2007 3.1.1 Thµnh phÇn loµi s©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, 25 26 27 28 28 29 30 30 30 30 31 31 31 32 32 33 33 34 35 36 36 37 37 37 7 ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006-2007 3.1.2 Tû träng c¸c nhãm s©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng ®îc ph©n chia theo ®Æc ®iÓm g©y 3.2 41 h¹i, t¹i Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006-2007 C«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 42 2006 - 2007 3.2.1 Thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - 42 NghÖ An, n¨m 2006 - 2007 3.2.2 Tû träng c¸c nhãm c«n trïng ký sinh ph©n chia theo pha vËt chñ bÞ ký sinh trªn sinh quÇn l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006 47 -2007 3.2.3 ChØ sè ®a d¹ng cña tËp hîp ký sinh trªn sinh quÇn ruéng l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc-NghÖ An, 48 n¨m 2006 - 2007 3.2.4 Vai trß chØ thÞ sinh häc cho tÝnh ®a d¹ng vµ æn ®Þnh cña c¸c loµi c«n trïng ký sinh trªn sinh 50 quÇn ruéng l¹c, ng«, võng 3.2.3 §Æc ®iÓm chÊt lîng cña c¸c loµi ký sinh trong tËp hîp ký sinh s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, 52 võng t¹i Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007 3.2.4 §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng cña c¸c loµi ký sinh trong tËp hîp ký sinh s©u khoang Spodoptera litura Fabr. g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006-2007 3.2.5 VÞ trÝ sè lîng vµ chÊt lîng cña c¸c loµi ký sinh 56 57 8 trong tËp hîp ký sinh s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal. g©y h¹i l¹c t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007 3.2.6 Mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a c¸c tËp hîp ký sinh ë 3.3 c¸c vËt chñ kh¸c nhau BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c, ng«, võng - s©u bé c¸nh v¶y - Tû lÖ c«n trïng ký sinh s©u bé c¸nh v¶y t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ 60 61 An, n¨m 2006 - 2007 3.3.1 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c - s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu, vô ®«ng n¨m 2006 vµ vô 62 xu©n n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - NghÖ An 3.3.2 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y ng« - s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu vµ vô ®«ng n¨m 2006 71 t¹i Nghi Léc - NghÖ An 3.3.3 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y võng - s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - 77 NghÖ An KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ KÕt luËn §Ò nghÞ Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 81 81 83 84 9 10 B¶ng ch÷ c¸i viÕt t¾t trong luËn v¨n BVTV: B¶o vÖ thùc vËt CT: C«ng thøc §DSH: §a d¹ng sinh häc G§ST: Giai ®o¹n sinh trëng IPM: Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (Integrated Pest Management) KS: Ký sinh NSG: Ngµy sau gieo 11 Danh môc c¸c b¶ng B¶ng B¶ng 3.1 B¶ng 3.2 B¶ng 3.3 B¶ng 3.4 Thiªn ®Þch cña s©u khoang h¹i l¹c ë mét sè níc 2 trªn thÕ giíi 3 Thµnh phÇn loµi s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, 3 võng ë nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007 9 Tû träng c¸c nhãm s©u c¸nh v¶y ph©n chia theo 4 ®Æc ®iÓm g©y h¹i 1 Thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y 4 g©y h¹i l¹c, ng«, võng vô hÌ thu 2006 – 2007 3 So s¸nh sù gièng nhau gi÷a tËp hîp ký sinh cña 4 nhãm s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng ë vïng 7 Nghi Léc víi c¸c vïng Yªn Thµnh, DiÔn Ch©u-NghÖ An vµ vïng Hµ Néi. B¶ng Tû träng c¸c nhãm c«n trïng ký sinh ph©n chia 4 theo pha vËt chñ bÞ ký sinh 8 B¶ng ChØ sè ®a d¹ng sinh häc cña tËp hîp ký sinh trªn 4 3.6 sinh ruéng l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc - NghÖ An 9 Mèi liªn hÖ gi÷a sè c¸ thÓ b¾t gÆp vµ sè loµi xuÊt 5 hiÖn trong tËp hîp c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y 1 3.5 B¶ng 3.7 trªn sinh quÇn l¹c, ng«, võng 12 B¶ng VÞ trÝ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh trong tËp hîp ký 5 3.8 sinh c¸c loµi s©u h¹i l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc, 4 n¨m 2006 - 2007 B¶ng §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh s©u 5 non s©u khoang Spodoptera litura Fabr. 6 B¶ng §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh s©u 5 3.10 non s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal. 8 B¶ng §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh 5 3.11 trøng s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal. 9 B¶ng §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh 5 3.12 nhéng s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal. 9 B¶ng Ma trËn vÒ sù gièng nhau c¸c tËp hîp ký sinh cña c¸c 6 3.13 loµi vËt chñ 1 B¶ng Mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c - s©u c¸nh v¶y - c«n 6 3.14 trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu, vô ®«ng 4 3.9 n¨m 2006 vµ vô xu©n n¨m 2007 B¶ng Mèi quan hÖ gi÷a c©y ng« - s©u c¸nh v¶y - c«n 7 3.15 trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu vµ vô ®«ng 2 n¨m 2006 Danh môc c¸c h×nh H×nh 1.1 C¸c kiÓu tæ chøc dinh dìng kh¸c nhau cña sinh quÇn khi 7 cã ba møc trong th¸p dinh dìng. Mçi vßng t¬ng øng víi mét loµi, ®êng nèi hai vßng biÓu thÞ loµi ë møc cao h¬n lµ thøc ¨n cho loµi ë møc thÊp h¬n H×nh 1.2 H×nh 1.3 CÊu tróc cña sinh quÇn hÖ sinh th¸i ®ång ruéng 9 S¬ ®å chung vÒ t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè lªn quÇn 1 thÓ c«n trïng (Theo Victorov, 1976) (DÉn theo Ph¹m 3 13 V¨n LÇm, 1995)[22] H×nh 1.4 H×nh Vïng t¸c ®éng cña c¸c nhãm thiªn ®Þch ®èi víi s©u h¹i 1 S¬ ®å biÓu thÞ diÔn biÕn mËt ®é quÇn thÓ cña 2 loµi 4 1 trong c¸c mèi quan hÖ vËt chñ-ký sinh hoÆc vËt måi- 7 vËt ¨n thÞt. T¬ng quan gi÷a sè loµi xuÊt hiÖn vµ sè c¸ thÓ b¾t gÆp 5 3.1 cña 41 loµi c«n trïng ký sinh trªn sinh quÇn l¹c, ng«, 1 H×nh võng ë Nghi Léc - NghÖ An. T¬ng quan gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c vµ 6 3.2 H×nh mËt ®é s©u c¸nh v¶y trong vô hÌ thu n¨m 2006. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 5 6 3.3 H×nh cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô hÌ thu n¨m 2006. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt 5 6 ®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô hÌ thu 2006 t¹i Nghi 6 Léc - NghÖ An. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c víi mËt 6 ®é s©u c¸nh v¶y, vô ®«ng n¨m 2006 t¹i Nghi Léc - 7 H×nh NghÖ An. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 6 3.6 H×nh cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô ®«ng n¨m 2006. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt 8 6 3.7 ®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô ®«ng 2006 t¹i Nghi 8 H×nh Léc - NghÖ An. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c víi mËt 7 ®é s©u c¸nh v¶y, vô xu©n n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - 0 NghÖ An. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 7 cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô xu©n n¨m 2007. 0 1.5 H×nh 3.4 H×nh 3.5 3.8 H×nh 3.9 14 H×nh Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt 7 3.10 ®é s©u c¸nh v¶y tû lÖ ký sinh vô xu©n n¨m 2007 t¹i 1 H×nh Nghi Léc - NghÖ An. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« víi mËt 7 3.11 ®é s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2006 t¹i Nghi Léc - 3 H×nh NghÖ An. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 7 3.12 H×nh cña chóng trªn sinh quÇn ng«,t¹i vô hÌ thu n¨m 2006. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« - mËt 3 7 3.13 ®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh hÌ thu n¨m 2006 t¹i 4 H×nh Nghi Léc - NghÖ An. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« víi mËt 7 3.14 ®é s©u c¸nh v¶y, vô ®«ng n¨m 2006 t¹i Nghi Léc - 5 H×nh NghÖ An. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 7 3.15 H×nh cña chóng trªn sinh quÇn ng«, t¹i vô ®«ng n¨m 2007. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« - mËt 6 7 3.16 ®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô ®«ng n¨m 2006 t¹i 7 H×nh Nghi Léc - NghÖ An. Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y võng víi 7 3.17 mËt ®é s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc 9 H×nh - NghÖ An. T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh 7 3.18 H×nh cña chóng trªn sinh quÇn võng, t¹i vô hÌ thu n¨m 2007 Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y võng - mËt 9 8 3.19 ®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ 0 thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - NghÖ An. 15 Më ®Çu 1. TÇm quan träng vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi C©y l¹c (Arachis hypogeae L.), c©y ng« (Zea mays L.), c©y võng (Sesamum indicum Lin.) lµ c©y c«ng nghiÖp, c©y l¬ng thùc, c©y thùc phÈm ng¾n ngµy, cung cÊp c¸c mÆt hµng n«ng phÈm xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®îc trång phæ biÕn ë nhiÒu níc. HiÖn nay trªn thÕ giíi, l¹c lµ c©y lÊy dÇu thùc vËt ®øng thø hai vÒ n¨ng suÊt vµ s¶n lîng (sau c©y ®Ëu t¬ng), víi diÖn tÝch 20 - 21 triÖu ha, s¶n lîng tõ 25 - 26 triÖu tÊn/n¨m (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ ctv, 1996) [28]. L¹c lµ thøc ¨n ®îc nhiÒu ngêi a sö dông, trong l¹c chøa 27,5% Protein, 44,5% Lipid, 15% Gluxit, 2,5% Xenlulo, 68mg% Canxi, 420mg% Photpho, cã nhiÒu vitamin nhãm B, ®Æc biÖt lµ nhiÒu vitamin PP [58]. XuÊt khÈu l¹c nh©n lµ mét ngµnh hµng n«ng s¶n kh¸ tiÒm n¨ng do nhu cÇu cña thÞ trêng thÕ giíi lín. HiÖn nay trªn thÞ trêng mçi n¨m cã kho¶ng 1,2 triÖu tÊn l¹c nh©n vµ kho¶ng 250.000 tÊn dÇu l¹c ®îc giao dÞch. EU lµ thÞ trêng nhËp khÈu l¹c lín nhÊt thÕ giíi, chiÕm 60 % tæng lîng nhËp khÈu cña toµn cÇu, víi kho¶ng 460.000 tÊn mçi n¨m [55]. ViÖt Nam ®øng thø 5 vÒ s¶n lîng trång l¹c trªn tæng sè 25 níc trång l¹c ë Ch©u ¸. DiÖn tÝch l¹c cña c¶ 16 níc cã thÓ lªn ®Õn 40 - 50 v¹n ha víi 2 vïng trång l¹c hµng ho¸ lín lµ NghÖ TÜnh vµ §«ng Nam Bé. MÊy n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu 70 - 80 ngµn tÊn l¹c nh©n qua c¸c níc Ph¸p, ý, §øc ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ quan träng (Ph¹m V¨n ThiÒu, 2000) [41]. Theo thèng kª cña côc H¶i Quan, n¨m 2005 c¶ níc ®· xuÊt khÈu ®îc gÇn 60.000 tÊn l¹c nh©n ®¹t 70,3 triÖu USD [55]. Ng« lµ lo¹i ngò cèc quan träng trªn thÕ giíi, ®øng thø 3 sau lóa mú vµ g¹o. S¶n lîng ng« trªn thÕ giíi trung b×nh hµng n¨m tõ 696,2 - 723,3 triÖu tÊn (n¨m 2005 - 2007). Trong ®ã, níc Mü s¶n xuÊt 40,62% tæng s¶n lîng ng« vµ 59,38% do c¸c níc kh¸c s¶n xuÊt [56]. Ng« lµ nguån thøc ¨n giµu n¨ng lîng, n¨ng lîng trao ®æi cña ng« tõ 3100 - 3200 Kcalo. Hµm lîng Protein 8% - 12%; chÊt x¬ 4 - 6%; Canxi 0,45%; Mangan 7,3%/kg. [53] §Æc biÖt c¸c mÇm ph«i cña h¹t ng« rÊt giµu dinh dìng, nã chøa tíi 30% chÊt bÐo vµ axit oleric, cã tÝnh n¨ng lo¹i bá phÇn cholesterol l¾ng ®äng trong m¸u g©y ra l·o ho¸ [53]. §«ng Y gäi thuèc ng« lµ thiªm thôc ngäc, vÞ ngät, tÝnh b×nh, ©m tÝnh cao, nhiÒu c«ng dông trÞ liÖu. Riªng r©u ng«, vÒ thµnh phÇn ho¸ häc cã c¸c chÊt Xitosterol, Stigmasterol, chÊt dÇu, tinh dÇu, Saponin, Glucozit ®¾ng, vitamin C, vitamin K, Kali, Canxi… cã c«ng dông ch÷a viªm tói mËt, viªm gan víi hiÖn tîng trë ng¹i bµi tiÕt mËt vµ ®îc dïng lµm thuèc th«ng tiÓu tiÖn trong c¸c bÖnh vÒ ®au thËn, tª thÊp, sái thËn (§ç TÊt Lîi, 2001) [ 25]. LÞch sö chÕ biÕn ng« tõng ghi nhËn, t¹i c¸c níc Nam 17 Mü, ng« ®îc chÕ ra rîu bia, næi tiÕng nhÊt lµ rîu ng« mang th¬ng hiÖu Chicha. ë ch©u ¢u tõng nhiÒu thêi kú ngêi ta t×m c¸ch Ðp th©n c©y ng« thu ®êng tõ 7 - 9% trong níc Ðp [57]. Cïng víi l¹c, ng« th× võng còng lµ lo¹i thùc phÈm giµu Protein, Lipid vµ Gluxit. Trong thµnh phÇn cña võng cã chøa 20,1% Protein; 46% Lipid; 17,6% Gluxit, 5% chÊt kho¸ng; 1% Canxi; 3% axit; 4% chÊt x¬ vµ nhiÒu vitamin nhãm B. DÇu võng cã nhiÒu axit bÐo cha no chøa nhiÒu nèi ®«i t¬ng tù nh dÇu ®Ëu nµnh rÊt cã lîi cho ngêi thõa c©n bÐo ph× [58] [59] [63] [75]. VÒ mÆt dîc häc, võng cßn lµ vÞ thuèc nhuËn trµng, lîi s÷a, Ých gan, bæ thËn nu«i huyÕt, tù dìng cêng tr¸ng, chñ trÞ phong thÊp, suy nhîc, bæ ngò t¹ng, Ých khÝ lùc, ®Çy tuû n·o, bÒn g©n cèt, s¸ng tai m¾t, lµm cao gi¸n nhät, ch÷a trÞ cao huyÕt ¸p (§ç TÊt Lîi, 2001)[25]. Ngoµi ra, võng cßn ®îc ngêi Ch©u Phi dïng chÕ t¹o níc hoa vµ lo¹i níc hoa næi tiÕng Colonho ®îc s¶n xuÊt tõ hoa võng [70]. Axit myristic cã trong h¹t võng ®îc xem lµ mét thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ngµnh c«ng nghÖ mü phÈm [59]. ë ViÖt Nam, c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng ®îc du nhËp vµ trång trät tõ bao giê cho ®Õn nay vÉn cha cã tµi liÖu nµo x¸c minh cô thÓ. Nhng ®Õn nay c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng cã diÖn tÝch lín ®îc gieo trång kh¾p tõ B¾c ®Õn Nam, nã kh«ng nh÷ng ®îc coi lµ mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng (tõ 14,6 -35 ngh×n tÊn/n¨m) mµ cßn ®îc coi lµ c©y c¶i t¹o 18 ®Êt tèt trong hÖ thèng canh t¸c ®a canh ë níc ta. MÆt kh¸c c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng lµ c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, gi¸ trÞ dinh dìng ®a d¹ng, lµ nguån Protein, Lipit, Gluxit vµ Vitamin quan träng ®èi víi ®a sè nh©n d©n ta, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh«ng cao (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ ctv, 1996)[28]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi chung, NghÖ An nãi riªng kh«ng ngõng t¨ng diÖn tÝch gieo trång c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng víi c¸c gièng míi n¨ng suÊt cao. Song song víi viÖc më réng diÖn tÝch lµ sù xuÊt hiÖn cña c¸c loµi s©u h¹i, trong ®ã cã nh÷ng loµi tríc ®©y cha bïng næ thµnh dÞch. §Ó b¶o vÖ vµ n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, trong hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®a ra ®Ó phßng trõ s©u h¹i c©y trång, cho ®Õn nay chñ yÕu sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt cã ®éc tè cao ®Ó phun phßng trõ ngay trong khi dÞch s©u h¹i x¶y ra míi cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ cao. Thuèc b¶o vÖ thùc vËt dËp t¾t ®îc dÞch h¹i ngay nªn ngêi n«ng d©n quen sö dông v× thÊy hiÖu qu¶ nhanh. Song thuèc b¶o vÖ thùc vËt l¹i lµ con dao hai lìi, viÖc sö dông d thõa c¸c lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt dÉn tíi nhiÒu hËu qu¶ kh«ng mong muèn nh: tho¸i ho¸ ®Êt, ®Ó l¹i d lîng ®éc h¹i trong c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ngÊm vµo níc ngÇm, ch¶y vµo s«ng, x©m nhËp vµo chuçi thøc ¨n g©y ®éc h¹i, giÕt chÕt c¸, chim vµ nhiÒu sinh vËt kh¸c. Con ngêi bÞ tæn h¹i ®Õn søc khoÎ th«ng qua nhiÔm ®éc do hÝt thë vµ do ¨n ph¶i c¸c n«ng s¶n nhiÔm ®éc tõ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (Tr¬ng Xu©n 19 Lam, Vò Quang C«n, 2004)[18]. §Ó duy tr× mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng th× x©y dùng vµ ¸p dông quy tr×nh qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ sinh th¸i lµ mét híng ®i ®óng ®¾n ®Ó b¶o vÖ c©y trång nãi chung vµ c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng nãi riªng (TrÇn Ngäc Chñng, 2007)[4]. QuÇn thÓ s©u non bé c¸nh v¶y trªn ruéng l¹c, ng«, võng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, ®· t×m thÊy trªn 20 loµi (NguyÔn ThÞ Thanh, 2002)[39], (NguyÔn ThÞ HiÕu, 2004) [11], (NguyÔn ThÞ Thu Hêng, 2004)[14], (D¬ng ThÞ V©n Anh, 2006)[1], ®iÒu nµy kÐo theo sù ®a d¹ng vµ phong phó cña c¸c loµi thiªn ®Þch tù nhiªn nãi chung vµ c«n trïng ký sinh nãi riªng, nh÷ng loµi thiªn ®Þch nµy lµ m¾t xÝch v« cïng quan träng trong hÖ thèng d©y chuyÒn dinh dìng. Tõ nh÷ng n¨m cña thËp kû 70 Deback (1974)[62] ®· c«ng bè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh vÒ sù tån t¹i ®a d¹ng cña c¸c loµi c«n trïng cã Ých. Theo «ng, mçi loµi s©u h¹i cã Ýt nhÊt hai thiªn ®Þch trë lªn. QuÇn thÓ thiªn ®Þch cã kh¶ n¨ng øc chÕ s©u h¹i, trong ®ã c«n trïng ký sinh ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong viÖc lµm h¹n chÕ sù gia t¨ng sè lîng s©u h¹i bé c¸nh v¶y. Vai trß cña sù ®a d¹ng vµ øng dông ®a d¹ng sinh häc trong qu¶n lý dÞch h¹i ë hÖ sinh th¸i ®ång ruéng c¸c níc nhiÖt ®íi ®ang ®îc quan t©m (Way, M. J., and K. L. Heong, 1994)[78]. B¶o tån vµ gia t¨ng thiªn ®Þch nãi chung, c«n trïng ký sinh nãi riªng lµ híng ®i c¨n b¶n, bÒn v÷ng trong qu¶n lý s©u h¹i l¹c, ng«, võng. §iÒu tra vµ ph¸t hiÖn c¸c loµi thiªn ®Þch trªn ®ång ruéng 20 cã ý nghÜa thùc tÕ rÊt lín. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra ngêi ta sÏ x©y dùng kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p b¶o vÖ chóng phôc vô cho c«ng t¸c phßng trõ dÞch h¹i c©y trång, nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc ®a d¹ng sinh häc vµ gi÷ v÷ng mèi c©n b»ng sinh th¸i trªn ®ång ruéng (Vò V¨n HiÓn, NguyÔn ThÞ C¸t, 2005)[10]. §Ó gãp phÇn nghiªn cøu, b¶o vÖ c¸c loµi c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, gãp phÇn duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, sù c©n b»ng sinh th¸i, b¶o vÖ m«i trêng vµ tiÕn tíi sö dông chóng trong phßng trõ s©u non c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng nh»m híng tíi mét nÒn n«ng nghiÖp s¹ch chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007” 2. Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò tµi tiÕn hµnh ®iÒu tra, thu thËp nh»m bæ sung thªm cho danh lôc c«n trïng g©y h¹i vµ c«n trïng ký sinh trªn l¹c, ng«, võng, ®ång thêi x¸c ®Þnh sè loµi g©y h¹i chÝnh cho l¹c, ng«, võng vµ sè loµi c«n trïng ký sinh cã vÞ trÝ sè lîng vµ chÊt lîng cao trong tËp hîp c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y. Trªn c¬ së ®ã, nh»m cung cÊp c¸c dÉn liÖu lµm c¬ së khoa häc cho viÖc b¶o tån c¸c loµi c«n trïng ký sinh vµ sö dông chóng trong biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp (IPM) s©u h¹i l¹c, ng«, võng. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu