Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi më ®Çu
Bíc sang thÕ kû XX, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ trë thµnh vÊn ®Ò thêi
®¹i mang tÝnh sèng cßn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. §ã lµ mét
xu thÕ míi cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr êng, ph¶n ¸nh tr×nh ®é
ph¸t triÓn cao cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi mµ ë ®ã, ph©n c«ng lao ®éng
quèc tÕ vµ quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt trë thµnh phæ biÕn. Vµ cã thÓ nãi r»ng Tæ
chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ra ®êi lµ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh
nµy. WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ biÓu hiÖn gÇn nh ®Çy ®ñ vµ tiªu biÓu
nhÊt cho xu híng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng th ¬ng m¹i quèc tÕ ®· mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ thÕ
giíi nãi chung vµ tõng quèc gia nãi riªng. Do vËy, gia nhËp WTO kh«ng
chØ ®¬n thuÇn lµ chÞu søc Ðp cña xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i mµ nã cßn
mang tÝnh chñ ®éng, lµ môc tiªu cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi v× lîi Ých ph¸t
triÓn kinh tÕ quèc gia m×nh.
§èi víi ViÖt Nam, mét níc mµ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
míi chØ diÔn ra trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y th× tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia
nhËp WTO cµng trë nªn khã kh¨n phøc t¹p. MÆc dï hiÖn nay ViÖt Nam ®·
cã thªm nhiÒu thuËn lîi trong quan hÖ quèc tÕ nh: lµ thµnh viªn cña HiÖp
héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) vµ khu vùc mËu dÞch tù do
ASEAN (AFTA), lµ thµnh viªn cña DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng (APEC), vµ gÇn ®©y nhÊt lµ ®· ký kÕt ®îc HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng víi Hoa Kú... Nhng kh«ng thÓ phñ nhËn mét thùc tÕ
lµ ViÖt Nam vÉn cßn rÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n c¶ song ph ¬ng, khu
vùc vµ ®a ph¬ng. ViÖt Nam vÉn cßn thiÕu c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ kinh
nghiÖm thùc tiÔn ®èi víi c¸c cuéc ®µm ph¸n quèc tÕ. Trong khi ®ã tiÕn
tr×nh ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp WTO l¹i ®Æt ra rÊt nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p.
Tríc mét thùc tÕ bøc b¸ch ®ã, em ®· chän ®Ò tµi: "TiÕn tr×nh ®µm
ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ triÓn väng" ®Ó cã thÓ
nghiªn cøu s©u h¬n vÒ t×nh h×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO hiÖn nay cña
ViÖt Nam, cè g¾ng t×m ra nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng mÆt yÕu kÐm tån t¹i...
®Ó tõ ®ã cã nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy nhanh tiÕn
tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam.
Ngoµi lêi më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò ¸n gåm 3 ch¬ng:
- Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ WTO
1
- Ch¬ng II: Thùc tr¹ng tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt
Nam.
- Ch¬ng III: Mét sè ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®µm
ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam.
Do mét sè nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, ®ång thêi ®Ó thuËn
tiÖn cho viÖc nghiªn cøu, ®Ò ¸n nµy chØ quan t©m ®Õn tiÕn tr×nh ®µm ph¸n
gia nhËp WTO cña ViÖt Nam kÓ tõ sau khi ®îc c«ng nhËn lµ quan s¸t viªn
cña WTO n¨m 1994.
§©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn cña em nªn ch¾c ch¾n kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. V× vËy rÊt mong ®îc sù quan t©m gãp ý cña c¸c
thÇy c«, c¸c b¹n ®äc ®Ó bµi viÕt ngµy cµng hoµn thiÖn.
Qua ®©y em còng xin göi lêi c¶m ¬n tr©n träng ®Õn ThS. Ng« ThÞ
TuyÕt Mai v× ®· tËn t×nh gióp ®ì, ®ãng gãp ý kiÕn, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho em hoµn thµnh tèt bµi nghiªn cøu nµy.
Ch¬ng I
Lý luËn chung vÒ tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi
I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ WTO.
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña WTO.
Th¸ng 2 n¨m 1946, Héi ®ång kinh tÕ vµ x· héi Liªn HiÖp Quèc ®·
triÖu tËp mét héi nghÞ bµn vÒ th¬ng m¹i vµ viÖc lµm. V¨n kiÖn cuèi cïng
cña héi nghÞ nµy lµ HiÕn ch¬ng Lahabana. §©y lµ c¬ së ®Ó 23 níc th¬ng lîng ký NghÞ ®Þnh th t¹m thêi vÒ viÖc thi hµnh "HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ
quan vµ mËu dÞch (GATT) vµo ngµy 23 th¸ng 10 n¨m 1947, chÝnh thøc cã
hiÖu lùc tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1948.
2
Vµ thÕ lµ GATT, c«ng íc mang tÝnh chÊt l©m thêi, trë thµnh tho¶
thuËn ®a ph¬ng then chèt vÒ mËu dÞch toµn cÇu. HiÖp ®Þnh GATT trë thµnh
v¨n kiÖn c«ng ph¸p quèc tÕ ®Çu tiªn ®iÒu chØnh quan hÖ th ¬ng m¹i gi÷a
c¸c quèc gia mang tÝnh chÊt ®a ph¬ng. NhiÖm vô chÝnh cña GATT lµ tù do
ho¸ th¬ng m¹i, c¾t gi¶m thuÕ quan, b·i bá c¸c h¹n chÕ vÒ nhËp khÈu vµ
chÊm døt mäi ph©n biÖt ®èi xö vÒ kinh tÕ vµ bu«n b¸n gi÷a c¸c n íc. BÊt cø
sù thay ®æi nµo trong hiÖp ®Þnh còng ®ßi hái ph¶i ® îc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn
®ång ý. NÕu cã sù tranh chÊp, mäi thµnh viªn ph¶i ®ång thuËn vÒ gi¶i
ph¸p.
Khi GATT ra ®êi, c¸c quèc gia chØ xem ®©y lµ mét gi¶i ph¸p dung
hoµ t¹m thêi nhng trªn thùc tÕ nã tån t¹i trong mét thêi gian dµi. GATT ®·
tr¶i qua b¶y vßng ®µm ph¸n, kh«ng kÓ vßng khai sinh ra nã gåm: 1949
(vßng Annecy), 1951 (vßng Torquay), 1956 (vßng Geneva), 1960 - 1961
(vßng Dillon), 1964 - 1967 (vßng Kennedy), 1973 - 1979 (vßng Tokyo) vµ
1986 - 1994 (vßng Uruguay).
Sau h¬n 40 n¨m tån t¹i cña m×nh, GATT ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo
t¨ng trëng kinh tÕ thÕ giíi. Nhng do c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng
hiÖu qu¶ vµ ngêi ®îc lîi chñ yÕu lµ Mü nªn c¸c quèc gia kh¸c ®ßi ph¶i cã
mét tæ chøc thay thÕ GATT cã hiÖu qu¶ h¬n. Trong vßng Uruguay (vßng
®µm ph¸n cuèi cïng cña GATT) c¸c quèc gia thµnh viªn ®· ®ång thuËn
thµnh lËp Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Ó kÕ vÞ GATT tõ ngµy 1
th¸ng 1 n¨m 1995.
Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ tæ chøc quèc tÕ, lµ thiÕt chÕ
ph¸p lý cña hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi quy ®Þnh c¸c nghÜa vô chñ yÕu
mang tÝnh cam kÕt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chÝnh phñ x©y dùng vµ thùc thi luËt
ph¸p vµ c¸c quy chÕ th¬ng m¹i trong níc nh thÕ nµo.
HiÖn nay WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ cã quy m« lín nhÊt thÕ giíi
(trõ Liªn HiÖp Quèc) víi 135 thµnh viªn chÝnh thøc, 33 n íc lµ quan s¸t
viªn. Thªm vµo ®ã, tho¶ thuËn WTO còng cã quy m« kh¸ ®å sé víi 29 v¨n
b¶n ph¸p quy riªng rÏ, bao qu¸t mäi thø tõ n«ng nghiÖp ®Õn v¶i vãc vµ
may mÆc, tõ dÞch vô ®Õn mua s¾m cña chÝnh phñ, tõ nguån gèc hµng ho¸
®Õn së h÷u trÝ tuÖ. Ngoµi ra cßn cã 25 v¨n b¶n bæ sung lµ tuyªn bè, quyÕt
®Þnh vµ ghi nhí cÊp bé trëng gi¶i thÝch râ c¸c nghÜa vô vµ cam kÕt cña c¸c
thµnh viªn WTO. Nh vËy râ rµng WTO cã nhiÒu kh¸c biÖt so víi GATT vµ
chñ yÕu ë n¨m ®iÓm c¬ b¶n sau:
3
- GATT chØ lµ mét lo¹t quy ®Þnh, mét tho¶ thuËn ®a ph ¬ng kh«ng
mang tÝnh chÊt thiÕt chÕ vµ chØ cã mét ban th ký ®iÒu phèi nhá. WTO lµ
mét thiÕt chÕ thêng trùc, cã c¶ mét bé phËn v¨n phßng ®iÒu hµnh lín.
- C¸c quy ®Þnh cña GATT ®îc ¸p dông trªn c¬ së "l©m thêi". C¸c
cam kÕt cña WTO lµ toµn bé vµ thêng trùc.
- C¸c quy ®Þnh cña GATT chØ ¸p dông ®èi víi bu«n b¸n hµng ho¸.
WTO th× ngoµi hµng ho¸ cßn bao qu¸t c¶ th¬ng m¹i trong dÞch vô vµ th¬ng m¹i vÒ ph¬ng diÖn liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
- GATT lµ c«ng cô ®a ph¬ng, vµ tõ nh÷ng n¨m 1980, cã thªm nhiÒu
hiÖp ®Þnh cña mét sè bªn nªn mang tÝnh chÊt chän lùa. HÇu hÕt c¸c hiÖp
®Þnh cña WTO lµ ®a ph¬ng vµ nh vËy ®ßi hái sù c¶m kÕt b¾t buéc cña tÊt
c¶ c¸c thµnh viªn.
- HÖ thèng xö lý tranh chÊp cña WTO nhanh h¬n, linh ®éng h¬n, vµ
nh vËy gi¶m nguy c¬ bÕ t¾c so víi hÖ thèng cña GATT. ViÖc thùc thi còng
®îc b¶o ®¶m h¬n.
"GATT 1947" tån t¹i cho ®Õn cuèi n¨m 1995. Nhng "GATT 1994",
bæ sung vµ cËp nhËt nã, lµ bé phËn tæng thµnh cña WTO vµ vÉn tiÕp tôc
ph¸t huy chøc n¨ng t¸c dông vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸ quèc tÕ trong tæ chøc
míi nµy.
2. Môc tiªu vµ chøc n¨ng chñ yÕu cña WTO.
2.1. Môc tiªu cña WTO.
Môc tiªu cña WTO lµ khuyÕn khÝch t¨ng dÇn tù do ho¸ th ¬ng m¹i
th«ng qua ho¹t ®éng ®µm ph¸n vµ thùc thi hµng lo¹t c¸c tho¶ thuËn th ¬ng
m¹i ®a ph¬ng. §©y lµ môc tiªu to lín cña WTO vµ nã ®îc thÓ hiÖn xuyªn
suèt, thèng nhÊt trong tÊt c¶ c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO. Ch¼ng h¹n, HiÖp
®Þnh ®a ph¬ng ®Çu tiªn vÒ th¬ng m¹i trong dÞch vô ®· gi¶i thÝch râ nghÜa
vô cña c¸c thµnh viªn nh ph¹m vi thi hµnh, ®èi xö quèc gia, tiÕp cËn thÞ tr êng vµ ®a ra mét khu«n khæ cho tiÕn tr×nh tù do ho¸ trong th¬ng m¹i dÞch
vô. Râ rµng tÊt c¶ c¸c ®iÒu trªn ®Òu nh»m phôc vô cho môc tiªu tù do ho¸
th¬ng m¹i.
Cã thÓ thÊy râ nhÊt môc tiªu nµy lµ ë chç WTO ®· cÊm ph©n biÖt
®èi xö gi÷a c¸c thµnh viªn, gi÷a hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n íc. Ch¼ng h¹n, theo §iÒu I vÒ ®·i ngé tèi huÖ quèc - MFN, c¸c thµnh viªn
ph¶i ®èi xö víi s¶n phÈm cña c¸c thµnh viªn kh¸c kh«ng kÐm h¬n sù ®èi
xö bÊt cø quèc gia nµo kh¸c. Mét h×nh thøc thø hai vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi
4
xö gäi lµ "®èi xö quèc gia", yªu cÇu mét khi hµng ngo¹i ®· vµo mét thÞ tr êng ph¶i ®îc ®èi xö kh«ng kÐm thuËn lîi so víi hµng néi.
BiÓu hiÖn râ rµng h¬n c¶ trong môc tiªu nµy chÝnh lµ vÊn ®Ò c¾t
gi¶m thuÕ quan. Tõ n¨m 1948, sau khi GATT thµnh lËp, tr¶i qua c¸c vßng
th¬ng lîng ®· tiÕn hµnh gi¶m thuÕ tõng bíc, ®Õn vßng cuèi cïng, vßng
Uruguay thuÕ ®· ®îc gi¶m m¹nh h¬n, ®ång thêi t¨ng ®¸ng kÓ sè lîng c¸c
mÆt hµng cÇn ®îc gi¶m thuÕ. TÝnh ra, theo WTO, trong vßng 5 n¨m ®· c¾t
gi¶m ®îc 40% thuÕ quan ®¸nh vµo c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp nhËp vµo c¸c
níc ph¸t triÓn, tõ møc thuÕ b×nh qu©n 6,3% gi¶m xuèng cßn 3,8%, ® a gi¸
trÞ hµng c«ng nghiÖp nhËp khÈu ®îc miÔn thuÕ ë c¸c níc ph¸t triÓn tõ 20%
lªn 44%.
Ngoµi ra, trong lêi më ®Çu v¨n b¶n khai sinh WTO cßn bao gåm
mét sè môc tiªu phi th¬ng m¹i nh: møc sèng cao h¬n vµ toµn dông lao
®éng, cßn c¸c tho¶ thuËn cña nã ¶nh hëng tíi nhiÒu chÝnh s¸ch quèc gia
vÒ kinh tÕ vµ x· héi, ch¼ng h¹n nh ®Çu t, an ninh l¬ng thùc vµ c¶ y tÕ.
Trong thùc tÕ c¸c cuéc th¬ng thuyÕt nµy ®Òu bÞ chi phèi bëi c¸c lîi Ých th¬ng m¹i cña c¸c níc thµnh viªn nªn qu¸ tr×nh ®µm ph¸n thêng rÊt khã
kh¨n vµ quyÕt liÖt.
2.2. Chøc n¨ng chñ yÕu cña WTO.
Tríc hÕt, víi b¶n chÊt ph¸p lý cña m×nh, WTO cã chøc n¨ng ®iÒu
hµnh vµ thùc thi c¸c hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ®a ph¬ng vµ hiÖp ®Þnh gi÷a mét
sè bªn cÊu thµnh WTO. §©y lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng quan träng
nhÊt cña WTO v× nã thÓ hiÖn ®îc quyÒn h¹n vµ søc m¹nh cña WTO còng
nh lµ mét sè c¬ së ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý cho c¸c hiÖp ®Þnh ®îc ký kÕt.
Thø hai lµ ®èi víi c¸c cuéc th¬ng lîng, ®µm ph¸n mËu dÞch, WTO
ho¹t ®éng víi tÝnh chÊt diÔn ®µn cho c¸c cuéc th¬ng lîng mËu dÞch ®a ph¬ng ®ã.
Thø ba lµ víi t c¸ch nh mét träng tµi, WTO lu«n t×m kiÕm c¸c gi¶i
ph¸p xö lý tranh chÊp th¬ng m¹i cã hiÖu qu¶. Bëi v× ®èi víi WTO th× c¸c
quèc gia thµnh viªn ®Òu lµ "ngêi trong mét nhµ" vµ c¸c quèc gia kh«ng
ph¶i lµ thµnh viªn th× dÇn dÇn còng sÏ ®îc gia nhËp vµ còng lµ "ngêi trong
mét nhµ". Do ®ã c¸c gi¶i ph¸p xö lý tranh chÊp thêng lµ vÊn ®Ò rÊt nan
gi¶i cho WTO.
Thø t lµ chøc n¨ng gi¸m s¸t c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc gia. §©y
lµ chøc n¨ng kh¸ quan träng cña WTO v× nã võa gi¸m s¸t c¸c quèc gia
thµnh viªn xem cã thùc hiÖn ®óng c¸c hiÖp ®Þnh ®· ký kÕt kh«ng, võa
5
gi¸m s¸t c¸c quèc gia cha ph¶i lµ thµnh viªn nhng ®ang trong tiÕn tr×nh
®µm ph¸n gia nhËp. Cã thÓ thÊy ®©y lµ mét chøc n¨ng kh¸ nÆng nÒ cña
WTO.
Cuèi cïng lµ sù hîp t¸c víi c¸c thiÕt chÕ quèc tÕ kh¸c liªn quan tíi
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ toµn cÇu. §iÒu nµy lµ rÊt cÇn thiÕt v× trong
®iÒu kiÖn hiÖn nay thêng th× mét quèc gia lµ thµnh viªn cña kh¸ nhiÒu c¸c
tæ chøc, c¸c thiÕt chÕ quèc tÕ. Do vËy sù hîp t¸c lµ rÊt cÇn thiÕt cho viÖc
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña WTO.
3. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO.
3.1. Nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
Theo ®iÒu kho¶n vÒ "®·i ngé tèi huÖ quèc - MFN", mçi níc thµnh
viªn sÏ dµnh sù u ®·i cña m×nh ®èi víi s¶n phÈm cña c¸c thµnh viªn kh¸c,
kh«ng cã níc nµo dµnh lîi thÕ th¬ng m¹i ®Æc biÖt cho bÊt kú mét níc nµo
kh¸c hay ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i níc ®ã. TÊt c¶ ®Òu trªn c¬ së b×nh
®¼ng vµ chia sÎ lîi Ých vÒ mËu dÞch trong mäi lÜnh vùc. Mét lo¹i h×nh
chèng ph©n biÖt ®èi xö kh¸c lµ "®èi xö quèc gia". Lo¹i h×nh nµy ®ßi hái
khi hµng ho¸ th©m nhËp vµo mét thÞ trêng th× nã ph¶i ®îc ®èi xö kh«ng
kÐm u ®·i so víi hµng ho¸ t¬ng tù s¶n xuÊt trong níc. Ngoµi ra, WTO cßn
®a ra c¸c ®iÒu kho¶n kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö kh¸c bao gåm c¸c hiÖp
®Þnh, c¸c quy t¾c vÒ xuÊt xø, kiÓm nghiÖm hµng ho¸ tríc khi giao hµng, vÒ
biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i vµ vÒ ¸p dông c¸c tiªu chuÈn vÖ
sinh vµ kiÓm dÞch.
3.2. Sù th©m nhËp thÞ trêng ngµy cµng t¨ng vµ cã thÓ dù ®o¸n tríc.
HÖ thèng th¬ng m¹i ®a ph¬ng lµ mét sù cè g¾ng cña c¸c quèc gia
nh»m cung cÊp cho c¸c nhµ ®Çu t, ngêi chñ, ngêi lao ®éng vµ ngêi tiªu
dïng mét m«i trêng kinh doanh thuËn lîi ®Ó cã thÓ khuyÕn khÝch th ¬ng
m¹i, ®Çu t vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, còng nh c¸c c¬ héi vµ gi¸ c¶ thÊp trªn
thÞ trêng. M«i trêng ®ã cÇn ®îc æn ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n tríc, ®Æc
biÖt lµ víi nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õn ®Çu t vµ ph¸t triÓn.
VÊn ®Ò mÊu chèt cña nh÷ng ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i cã thÓ dù b¸o tríc
lµ sù râ rµng cña luËt ph¸p trong níc, c¸c quy ®Þnh vµ thùc tiÔn. NhiÒu
hiÖp ®Þnh cña WTO chøa ®ùng nh÷ng ®iÒu kho¶n râ rµng ®ßi hái ph¶i
c«ng bè trong toµn quèc, vÝ dô th«ng qua c¸c b¸o chÝ, c¸c ph ¬ng tiÖn
th«ng tin ®¹i chóng hay th«ng b¸o chÝnh thøc víi WTO. PhÇn lín c«ng
viÖc cña c¸c quan chøc WTO cã liªn quan lµ xem xÐt l¹i nh÷ng th«ng b¸o
nµy. ViÖc gi¸m s¸t nµy sÏ cung cÊp thªm c¸c biÖn ph¸p nh»m khuyÕn
6
khÝch sù râ rµng cña c¸c ®iÒu luËt vµ c¸c quy ®Þnh ë c¶ ph¹m vi trong n íc
vµ quèc tÕ.
3.3. T¨ng cêng c¹nh tranh lµnh m¹nh.
WTO lµ mét tæ chøc híng tíi tù do ho¸ th¬ng m¹i trªn toµn cÇu nhng hiÖn t¹i nã vÉn chÊp nhËn mét sè d¹ng b¶o hé (thuÕ...) mµ WTO cho
phÐp c¸c níc thµnh viªn sö dông ®Ó chèng tr¶ l¹i mäi biÖn ph¸p cã thÓ g©y
mÐo mã vÒ gi¸ c¶ trong níc hoÆc g©y tæn h¹i cho chÝnh níc b¹n hµng nh
viÖc b¸n ph¸ gi¸, trî cÊp ®Çu vµo, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phô thu ®èi víi
hµng nhËp khÈu ®Ó b¶o hé néi ®Þa, sö dông c¸c hµng rµo thuÕ ®Ó h¹n chÕ
hoÆc h¹n chÕ bu«n b¸n... Theo nguyªn t¾c nµy buéc c¸c thµnh viªn ph¶i ® a
ra nh÷ng øng xö c«ng b»ng víi c¸c níc b¹n hµng nh gi¶m bít c¸c b¶o hé,
râ rµng c¸c luËt lÖ th¬ng m¹i, ®a ra c¸c biÖn ph¸p b¶o hé trÝ tuÖ...
C¸c quy t¾c vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö ®îc ®a ra ®¶m b¶o ho¹t ®éng
th¬ng m¹i b×nh ®¼ng; t¬ng tù c¸c quy t¾c vÒ chèng ph¸ gi¸ vµ trî cÊp
nh»m môc ®Ých ®ã. HiÖp ®Þnh vÒ n«ng s¶n cña WTO ® a ra nh»m gia t¨ng
sù c«ng b»ng trong th¬ng m¹i n«ng s¶n. HiÖp ®Þnh ®a biªn vÒ mua s¾m
cña c¸c chÝnh phñ sÏ quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c c¹nh tranh cho c¸c vô mua
s¾m cña hµng ngh×n c¬ quan kh¸c nhau cña chÝnh phñ ë nhiÒu quèc gia.
Cßn nhiÒu vÝ dô kh¸c vÒ ®iÒu kho¶n cña WTO ®îc ®a ra ®Ó ®Èy m¹nh sù
c¹nh tranh c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ bãp mÐo.
3.4. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch kinh tÕ.
H¬n 3/4 sè thµnh viªn cña WTO lµ c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc
®ang ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ theo
híng thÞ trêng. C¸c níc nµy ®ang ë trong thêi kú chuyÓn ®æi ®Ó ®iÒu chØnh
theo c¸c ®iÒu kho¶n phøc t¹p vµ phi thuÕ quan cña WTO, ®Æc biÖt lµ ®èi
víi c¸c níc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn nhÊt. Trong phÇn IV cña GATT 1994, bao gåm 3 ®iÒu kho¶n ®· ®îc ®a ra n¨m 1965, lµ nh»m khuyÕn
khÝch c¸c níc c«ng nghiÖp gióp ®ì c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thµnh viªn
"nh mét sù cè g¾ng cã ý thøc vµ kiªn quyÕt" trong c¸c ®iÒu kiÖn th ¬ng m¹i
cña hä vµ kh«ng ®ßi hái mét sù ®¸p l¹i nµo vÒ sù nhîng bé cña c¸c níc
®ang ph¸t triÓn trong th¬ng lîng. BiÖn ph¸p tiÕp theo ®îc tho¶ thuËn t¹i
thêi ®iÓm cuèi cña vßng ®µm ph¸n Tokyo n¨m 1979 vµ ®îc ®Ò cËp mét
c¸ch th«ng thêng nh lµ "®iÒu kho¶n cã thÓ", ®a ra mét c¬ së ph¸p lý vÜnh
viÔn cho sù nhîng bé th©m nhËp thÞ trêng cña c¸c níc ph¸t triÓn ®èi víi
c¸c níc ®ang ph¸t triÓn theo hÖ thèng u ®·i phæ cËp (GSP).
7
3.5. T¨ng cêng më cöa th¬ng m¹i.
NhiÒu lý thuyÕt kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®· chØ ra r»ng "lîi thÕ so s¸nh"
lµ c¨n nguyªn cña th¬ng m¹i quèc tÕ. Tuy vËy lÞch sö vµ kinh nghiÖm cho
thÊy, tÊt c¶ c¸c níc cã lîi thÕ, ch¼ng h¹n lîi thÕ vÒ chi phÝ lao ®éng hay
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, còng cã thÓ trë thµnh kh«ng thÓ c¹nh tranh
®îc trong mét vµi s¶n phÈm hay dÞch vô khi nÒn kinh tÕ cña hä ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn, víi nh÷ng u thÕ cña nÒn kinh tÕ më, chóng cã kh¶ n¨ng c¹nh
tranh ë mét n¬i kh¸c. §©y lµ mét qu¸ tr×nh dÇn dÇn. MÆt kh¸c b¶o hé qu¸
møc sÏ lµm nÒn kinh tÕ tr× trÖ, kh«ng hiÖu qu¶. ChÝnh v× nh÷ng lîi Ých trªn
mµ mét trong nh÷ng môc tiªu mang tÝnh nguyªn t¾c cña WTO lµ ng¨n c¶n
xu thÕ b¶o hé vµ tiÕn tíi xo¸ bá chñ nghÜa b¶o hé.
3.6. Gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång th¬ng m¹i.
ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong WTO ®îc coi lµ mét yÕu tè trung
t©m b¶o ®¶m cho viÖc vËn hµnh th¬ng m¹i mét c¸ch an toµn vµ n»m trong
dù kiÕn. C¸c thµnh viªn ph¶i dùa vµo cam kÕt kh«ng hµnh ®éng ®¬n ph ¬ng
chèng l¹i nh÷ng ®iÒu mµ hä coi lµ vi ph¹m luËt lÖ th¬ng m¹i, mµ ph¶i dùa
vµo hÖ thèng gi¶i quyÕt tranh chÊp ®a ph¬ng vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh
vµ ph¸n quyÕt cña hÖ thèng nµy.
Trong vßng 30 ngµy sau khi nhËn ®îc khiÕu kiÖn hoÆc kh¸ng ¸n, c¬
quan xö lý tranh chÊp (DSB) ph¶i häp ®Ó ph¸n quyÕt. Bªn bÞ kiÖn ph¶i
tuyªn bè râ ý ®Þnh chÊp hµnh khuyÕn nghÞ. NÕu cã khã kh¨n trong viÖc
tu©n thñ ngay lËp tøc th× cã thÓ ®îc DSB cho kÐo dµi "mét thêi gian hîp
lý" ®Ó chÊp hµnh. Trong trêng hîp vÉn kh«ng chÊp hµnh ®îc th× thµnh viªn
bÞ kiÖn ph¶i th¬ng lîng víi bªn nguyªn ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn båi
thêng cã thÓ chÊp nhËn ®îc cho c¶ hai phÝa - ch¼ng h¹n, gi¶m thuÕ suÊt vÒ
mét sè lÜnh vùc nµo ®ã cã lîi cho bªn nguyªn.
NÕu sau 21 ngµy mµ yªu cÇu båi thêng vÉn cha ®îc tho¶ m·n th×
bªn nguyªn cã thÓ ®Ò nghÞ DSB cho phÐp m×nh thùc hiÖn viÖc ®×nh chØ
tho¶ nhîng hoÆc nghÜa vô víi phÝa bªn kia. DSB sÏ ®ång ý víi ®Ò nghÞ nµy
sau khi m·n h¹n 30 ngµy nãi trªn. Vô viÖc sÏ n»m trong nghÞ tr×nh cña
DSB cho ®Õn khi ®· ®îc hoµn toµn gi¶i quyÕt. Nh vËy, DSB cã thÈm quyÒn
duy nhÊt thµnh lËp c¸c héi ®ång xÐt xö, thô lý c¸c b¸o c¸o cña héi ®ång
xÐt xö vµ kh¸ng c¸o, duy tr× gi¸m s¸t viÖc thùc thi c¸c ph¸n quyÕt vµ
khuyÕn nghÞ, cho phÐp vËn dông c¸c biÖn ph¸p tr¶ ®òa trong nh÷ng tr êng
hîp kh«ng chÞu chÊp hµnh khuyÕn nghÞ.
8
4. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña WTO.
4.1. C¬ cÊu tæ chøc cña WTO.
Héi nghÞ cÊp bé trëng lµ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao cña WTO, gåm
®¹i diÖn cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn, Ýt nhÊt hai n¨m häp mét lÇn vµ cã thÓ ra
quyÕt ®Þnh vÒ mäi vÊn ®Ò thuéc bÊt kú hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ®a ph¬ng nµo.
C«ng viÖc thêng ngµy do mét sè c¬ quan sau ®©y chÞu tr¸ch nhiÖm:
§¹i héi ®ång, còng bao gåm c¸c thµnh viªn, cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o cho
Héi nghÞ cÊp Bé trëng. §¹i héi ®ång ®iÒu hµnh c«ng viÖc thêng xuyªn
nh©n danh Héi nghÞ cÊp bé trëng, thµnh lËp hai bé phËn chuyªn tr¸ch lµ
C¬ quan xö lý tranh chÊp (DSB) vµ Ban kiÓm ®iÓm chÝnh s¸ch th ¬ng m¹i
(TPRB).
§¹i héi ®ång giao tr¸ch nhiÖm cho 3 c¬ quan chøc n¨ng sau:
- Héi ®ång mËu dÞch vÒ hµng ho¸.
- Héi ®ång mËu dÞch vÒ dÞch vô.
- Héi ®ång mËu dÞch vÒ c¸c ph¬ng diÖn liªn quan ®Õn së h÷u trÝ tuÖ.
C¸c héi ®ång nµy ho¹t ®éng theo chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®îc giao,
cã c¸c tiÓu ban gióp viÖc. Biªn chÕ cña Ban th ký cã 500 ngêi, ®øng ®Çu lµ
Tæng gi¸m ®èc vµ bèn Phã tæng gi¸m ®èc. Ng©n s¸ch cña WTO do ®ãng
gãp cña c¸c thµnh viªn tÝnh theo tû phÇn cña mçi n íc trong tæng kim
ng¹ch th¬ng m¹i thÕ giíi.
4.2. Ho¹t ®éng cña WTO.
Quy tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña WTO tiÕp tôc truyÒn thèng cña GATT lµ
®ång thuËn chø kh«ng ph¶i b»ng bá phiÕu. Ph¬ng ph¸p nµy theo WTO, lµ
nh»m ®¶m b¶o cho quyÒn lîi cña c¸c thµnh viªn ®îc coi träng, "mÆc dï cã
khi hä cã thÓ ®ång thuËn v× lîi Ých chung cña hÖ thèng th ¬ng m¹i ®a ph¬ng". Nhng nÕu kh«ng ®¹t ®îc ®ång thuËn th× tho¶ thuËn WTO cho phÐp
®Çu phiÕu theo nguyªn t¾c thiÓu sè phôc tïng ®a sè vµ mçi níc mét phiÕu.
Nh vËy, cã thÓ coi, Ýt ra vÒ h×nh thøc, WTO h×nh nh rÊt d©n chñ.
Tho¶ thuËn WTO quy ®Þnh bèn trêng hîp bá phiÕu:
- Mét ®a sè phiÕu ba phÇn t cã thÓ th«ng qua mét diÔn dÞch cña bÊt
kú hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ®a ph¬ng nµo.
- Còng b»ng ®a sè ®ã, Héi nghÞ bé trëng cã thÓ quyÕt ®Þnh cho mét
thµnh viªn nµo ®ã lïi thêi gian thi hµnh mét hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng nµo ®ã.
9
- Nh÷ng quyÕt ®Þnh bæ sung mét sè ®iÒu kho¶n cña c¸c hiÖp ®Þnh th ¬ng m¹i cã thÓ ®îc th«ng qua nÕu ®îc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn hoÆc ®îc mét
sè hai phÇn ba chÊp thuËn, tuú theo tÝnh chÊt cña vÊn ®Ò. Tuy nhiªn, c¸c
®iÒu kho¶n bæ sung ®ã chØ cã hiÖu lùc ®èi víi c¸c thµnh viªn ®· chÊp nhËn
chóng.
- ViÖc kÕt n¹p thµnh viªn míi ph¶i ®îc ®a sè hai phÇn ba cña Héi
nghÞ cÊp bé trëng t¸n thµnh.
5. C¸c ®iÒu kiÖn gia nhËp WTO.
§Ó trë thµnh thµnh viªn cña WTO, mét quèc gia ph¶i ®¸p øng ®Çy
®ñ mét sè ®iÒu kiÖn cô thÓ.
1. Ph¶i lµ quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
2. Ph¶i s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c nghÜa vô lµ thµnh viªn
WTO.
3. Ph¶i ®îc sù t¸n thµnh cña hai phÇn ba sè thµnh viªn trë lªn t¹i
Héi nghÞ bé trëng WTO.
Trªn thùc tÕ, khi xem xÐt cho mét níc gia nhËp WTO th× viÖc ®¸nh
gi¸ xem c¸c níc ®ã ®· héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn gia nhËp cha th× c¸c quan chøc
WTO còng nh c¸c níc thµnh viªn c¨n cø vµo 5 ®iÒu kiÖn mang tÝnh
nguyªn t¾c sau:
- Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö: Kh«ng mét níc nµo cã thÓ ph©n biÖt ®èi
xö víi c¸c níc b¹n hµng cña m×nh cïng cã ch©n trong WTO hoÆc víi c¸c
s¶n phÈm, dÞch vô cïng c¸c c«ng d©n c¸c níc nµy.
- Tù do h¬n: C¸c rµo c¶n sÏ lÇn lît ®îc dì bá th«ng qua th¬ng
thuyÕt.
- Cã thÓ tiªn liÖu ®îc: C¸c c«ng ty, c¸c nhµ ®Çu t, c¸c chÝnh phñ c¸c
níc sÏ ®îc ®¶m b¶o r»ng sÏ kh«ng cã nh÷ng rµo c¶n ®ét xuÊt mäc lªn mét
c¸ch tuú tiÖn, nay b»ng nghÞ ®Þnh nµy, mai b»ng th«ng t nä...
- C¹nh tranh h¬n: Trong ý nghÜa kh«ng cßn nh÷ng hµnh ®éng ph¸
gi¸, trî cÊp xuÊt khÈu... mang tÝnh chÊt "kh«ng sßng ph¼ng".
- ChiÕu cè ®Õn c¸c níc kÐm ph¸t triÓn: C¸c níc nµy ®îc ®Þnh nghÜa
lµ cã GDP/®Çu ngêi díi 1.000 USD/n¨m, sÏ ®îc nh÷ng thêi gian ©n h¹n,
mét sù linh ®éng du di h¬n trong nh÷ng t×nh huèng cÇn b¶o vÖ mét lÜnh
10
vùc s¶n xuÊt vµ dÞch vô nµo ®ã cã nguy c¬ bÞ ph¸ s¶n tr íc lµn sãng níc
ngoµi.
Vµ mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu lµ quèc gia ®ã ph¶i tu©n thñ ®óng thñ
tôc gia nhËp cña WTO. §©y chÝnh lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó gia nhËp
WTO.
Mét níc gia nhËp WTO kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tr¶i qua thêi kú lµ
quan s¸t viªn. Tuy nhiªn c¸c níc xin gia nhËp thêng xin chÊp nhËn quy
chÕ quan s¸t viªn tríc khi b¾t ®Çu ®µm ph¸n víi môc ®Ých cã thêi kú trung
chuyÓn ®Ó tiÕp cËn vµ hiÓu râ h¬n vÒ nguyªn t¾c, quy chÕ ho¹t ®éng cña
WTO; th«ng qua ®ã thiÕt lËp mèi quan hÖ gÇn gòi vµ g¾n bã h¬n víi c¸c
thµnh viªn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho tiÕn tr×nh vËn ®éng gia nhËp
WTO.
Sau khi quèc gia ®· nép ®¬n xin gia nhËp WTO (®¬n xin gia nhËp
WTO ®îc so¹n th¶o c¨n cø vµo thñ tôc vµ tr×nh tù ®îc híng dÉn chung,
theo tµi liÖu WT/ACC1 do Ban th ký so¹n th¶o) th× quy tr×nh ®µm ph¸n sÏ
theo hai bíc sau:
- Giai ®o¹n 1: Minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch.
Trong giai ®o¹n nµy cã nh÷ng vÊn ®Ò sau:
a. Quèc gia xin gia nhËp nép b¶ng tæng hîp (bÞ vong lôc) vÒ chÝnh
s¸ch th¬ng m¹i cña m×nh.
b. §¹i héi ®ång (General Council) lËp ra mét ban c«ng t¸c cho tõng
quèc gia.
c. C¸c níc thµnh viªn ®Æt c©u hái mµ hä quan t©m vÒ néi dung,
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ®· ®îc tr×nh bµy trong bÞ vong lôc cña quèc gia xin
gia nhËp WTO.
d. Quèc gia xin gia nhËp tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn.
e. Sau khi Ban th ký WTO nhËn ®îc sè lîng c¸c c©u hái x¸c ®Þnh tõ
quèc gia xin gia nhËp WTO, th× phiªn ®Çu tiªn sÏ diÔn ra (thêi gian 8 - 10
tuÇn sau khi Ban th ký nhËn ®îc c¸c c©u hái).
f. Nh÷ng phiªn ®µm ph¸n thuéc giai ®o¹n ®Çu (thêng tõ 2 - 5 phiªn)
tËp trung ®Ó minh b¹ch chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cu¶ quèc gia xin gia nhËp
WTO. H×nh thøc ®µm ph¸n lµ ®µm ph¸n ®a biªn.
11
- Giai ®o¹n 2: Lµ giai ®o¹n bao gåm nh÷ng phiªn ®µm ph¸n song
biªn gi÷a quèc gia xin gia nhËp víi tõng ®èi t¸c cô thÓ. §an xen lµ nh÷ng
phiªn ®µm ph¸n ®a biªn ®Ó ®a chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña níc ®µn xin gia
nhËp tiÕp cËn víi c¸c nguyªn t¾c vµ ®Þnh chÕ chung cña WTO.
Khi c¸c ®iÒu kiÖn ®· chÝn muåi tøc lµ quèc gia ®ang gia nhËp tho¶
m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c¸c níc tham gia ®µm ph¸n chÊp thuËn th× Chñ
tÞch Ban c«ng t¸c tham vÊn víi Ban th ký WTO vµ ®¹i diÖn c¸c níc ®ang
tham gia ®µm ph¸n th«ng qua c¸c v¨n b¶n chÊp nhËn lµ thµnh viªn chÝnh
thøc ®èi víi quèc gia ®ang gia nhËp WTO.
6. TriÓn väng cña WTO.
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu ý kiÕn tá ra nghi ngê vÒ triÓn väng t ¬ng lai
cña WTO v× Héi nghÞ Bé trëng th¬ng m¹i WTO diÔn ra t¹i Siat¬n, Mü
ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 1999 võa qua ®· kh«ng ®¹t ® îc kÕt qu¶ nh mong
muèn ban ®Çu cña níc chñ nhµ. Dêng nh WTO ®· r¬i vµo tay nh÷ng tËp
®oµn t b¶n lín, nh÷ng quèc gia t b¶n lín. ChÝnh v× vËy mµ t¬ng lai cña
WTO phô thuéc rÊt nhiÒu ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng níc ®ang bÞ
xem lµ thua thiÖt trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. ThÊt b¹i cña Héi nghÞ
Siat¬n ®· cho thÊy r»ng WTO ®ang cÇn mét sù c¶i tæ lín. Tuy nhiªn muèn
lµm ®îc ®iÒu ®ã th× c¸c níc thÕ giíi thø ba ph¶i ®oµn kÕt víi nhau, ®oµn
kÕt víi c¸c lùc lîng kh«ng ngõng lín m¹nh cña c¸c tæ chøc nh©n d©n, cña
nh÷ng ngêi cã l¬ng tri vµ cã hiÓu biÕt th× ch¾c ch¾n c¸c tËp ®oµn t b¶n
kh«ng dÔ dµng thao tóng bé m¸y th¬ng m¹i thÕ giíi. Vµ nh vËy WTO sÏ
kh«ng ngõng thay ®æi vµ ph¸t triÓn, ®a thÕ giíi ngµy cµng ph¸t triÓn vµ
thÞnh vîng.
II. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc gia nhËp WTO.
1. VÒ thÓ chÕ.
Trung Quèc lµ níc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi tõ m« h×nh c«ng h÷u
x· héi chñ nghÜa, thêi gian thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr êng cßn rÊt ng¾n,
thiÕu kinh nghiÖm, c¬ cÊu tæ chøc cha hoµn thiÖn. §Ó thÝch øng víi
nguyªn t¾c vËn hµnh cña WTO, tríc hÕt cÇn cã sù thay ®æi vÒ nhËn thøc vµ
quan niÖm, cÇn nghiªn cøu, t×m hiÓu nh÷ng mÆt cã lîi vµ bÊt lîi khi gia
nhËp WTO nh»m ®i ®Õn nhËn thøc chung, t¹o thuËn lîi cho c¸c b íc c¶i
c¸ch tõ nay vÒ sau. Trung Quèc ®· rÊt thµnh c«ng trong c¸c viÖc nµy. TiÕp
®Õn, Trung Quèc ®· kh«ng ngõng hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng, hÖ thèng
luËt vµ v¨n b¶n ®ång bé t¬ng øng. §ång thêi tiÕn hµnh ®iÒu chØnh, n©ng
cÊp vµ ®æi míi c¬ cÊu ngµnh nghÒ. Bªn c¹nh ®ã, Trung Quèc ®· ®µo t¹o,
båi dìng ®éi ngò c¸n bé kü thuËt giái, ®i s©u nghiªn cøu vÒ WTO.
12
2. VÒ ®iÒu chØnh c¬ cÊu ngµnh nghÒ.
§èi víi n«ng nghiÖp: Trung Quèc lµ mét níc cã nÒn n«ng nghiÖp
chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Ó gia nhËp WTO, Trung
Quèc ®· tiÕn hµnh rÊt nhiÒu c¸c ®iÒu chØnh cÇn thiÕt vµ cã thÓ nãi ph¶i tr¶
kh¸ ®¾t cho c¸i gi¸ cña n«ng nghiÖp. Trung Quèc võa ph¶i ®Çu t vèn ®Ó c¬
giíi ho¸ n«ng nghiÖp, cÊp vèn tÝn dông u ®·i ®Ó ph¸t triÓn trang tr¹i, cam
kÕt ®¶m b¶o ®Çu ra cho n«ng s¶n vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé hÕt søc
linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ ®Ó cã ®îc sù ®ång ý cña c¸c thµnh viªn WTO.
§èi víi c«ng nghiÖp: Do cÇn xo¸ bá dÇn h¹n ng¹ch nªn viÖc gia
nhËp WTO sÏ ®a l¹i cho Trung Quèc nhiÒu c¬ héi xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm
dÖt, hµng c«ng nghiÖp c¬ ®iÖn, nhng l¹i g©y nh÷ng t¸c ®éng lín ®èi víi
ngµnh xe h¬i cña Trung Quèc. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt
vµ ®æi míi, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm tÊt sÏ cã hµng lo¹t xÝ nghiÖp ph¶i
®ãng cöa. Tuy nhiªn gia nhËp WTO sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho Trung Quèc du
nhËp kü thuËt hiÖn ®¹i, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.
§èi víi ngµnh dÞch vô: C¸c lÜnh vùc bu chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm
vµ tµi chÝnh tiÒn tÖ cña Trung Quèc c¬ b¶n n»m díi sù khèng chÕ ®éc
quyÒn cña nhµ níc. Nhng sau khi gia nhËp WTO, nh÷ng ngµnh nµy tÊt
ph¶i më cöa, chÝnh phñ sÏ tõng bíc gi¶m can thiÖp hµnh chÝnh, l·i suÊt vµ
hèi suÊt tõng bíc ®îc thÞ trêng ho¸, v× thÕ mµ thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ sÏ
chÞu nhiÒu rñi ro h¬n. Ng©n hµng níc ngoµi cã chÊt lîng cao h¬n sÏ thu
hót hÕt kh¸ch hµng cña ng©n hµng trong níc. V× vËy Trung Quèc ®· kh«ng
ngõng c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng cña m×nh, båi d ìng thªm cho c¸n bé
ng©n hµng trong níc, hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng ng©n hµng...
Trªn ®©y lµ vµi kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vÒ thÓ chÕ
vµ c¬ cÊu kinh tÕ cña Trung Quèc nh»m môc ®Ých nhanh chãng gia nhËp
WTO. §©y lµ bµi häc quý gi¸ cho nh÷ng níc cã c¬ cÊu vµ thÓ chÕ kinh tÕ
t¬ng ®ång víi Trung Quèc ®ang trong qu¸ tr×nh gia nhËp WTO.
13
Ch¬ng II
Thùc tr¹ng tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia
nhËp WTO cña ViÖt Nam
I. Sù cÇn thiÕt gia nhËp WTO cña ViÖt Nam.
1. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ph¸t triÓn.
Toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. Tríc xu thÕ
nh vò b·o cña toµn cÇu ho¸, mét quèc gia muèn ph¸t triÓn ®îc ph¶i tham
gia vµo qu¸ tr×nh ®ã. Bëi v× toµn cÇu ho¸ mang l¹i nhiÒu lîi Ých to lín cho
c¸c quèc gia. Nã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho th¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t quèc
tÕ, hîp t¸c c¸c lÜnh vùc kh¸c gi÷a c¸c quèc gia. §¹i diÖn tiªu biÓu nhÊt vµ
®Çy ®ñ nhÊt cho xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay chÝnh lµ Tæ chøc th ¬ng m¹i
thÕ giíi. ViÖt Nam còng lµ mét quèc gia ®ang ®øng tríc thö th¸ch toµn
cÇu ho¸ vµ mét ®iÒu tÊt yÕu lµ ViÖt Nam sÏ tham gia vµo Tæ chøc th ¬ng
m¹i thÕ giíi ®Ó tËn dông nh÷ng thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n íc.
Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng kÓ tõ khi hoµ nhËp vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu
ho¸, ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thµnh c«ng to lín vÒ kinh tÕ x· héi.
2. Thµnh c«ng cña ViÖt Nam trong c¶i c¸ch kinh tÕ.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam trong 10 n¨m gÇn ®©y chØ
ra r»ng, sù thµnh c«ng kinh tÕ cña ViÖt Nam phô thuéc rÊt nhiÒu ë møc ®é
tham gia cña ®Êt níc vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. ChÝnh phñ ViÖt
Nam còng nhËn thÊy sù cÇn thiÕt vµ lîi Ých khi tham gia vµo hÖ thèng th ¬ng m¹i thÕ giíi mµ WTO lµ tæ chøc lín nhÊt hiÖn nay. §Æc biÖt sau khi
®· nghiªn cøu c¸c kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Uruguay th¸ng 1/1995,
ChØnh phñ ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh nép ®¬n gia nhËp WTO. QuyÕt ®Þnh
nµy sÏ gióp ®Êt níc ®æi míi kinh tÕ cã hiÖu qu¶ h¬n, ®ång thêi gãp phÇn
më réng h¬n n÷a c¸c quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc kh¸c.
Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ t¨ng trëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong nh÷ng
n¨m qua chÝnh lµ c¬ së cho viÖc tham gia cña ViÖt Nam vµo hÖ thèng th 14
¬ng m¹i thÕ giíi. ViÖt Nam ®ang ®îc xem lµ mét níc cã nÒn kinh tÕ t¨ng
trëng nhanh, møc t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n giai ®o¹n 1991 - 2000 lµ
7,4%, theo ®ã tæng gi¸ trÞ GDP ®¹t gÊp ®«i n¨m 1990, GDP theo ®Çu ng êi
t¨ng 1,8 lÇn. Còng trong thêi kú nµy xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng b×nh
qu©n hµng n¨m 18,2%, t¨ng gÊp 5,3 lÇn so víi n¨m 1990. Tèc ®é t¨ng tr ëng gi¸ trÞ nhËp khÈu b×nh qu©n hµng n¨m trong 10 n¨m qua lµ 17,5%.
Tæng gi¸ xuÊt nhËp khÈu n¨m 2000 ®· t¬ng ®¬ng tæng GDP. Víi ®êng lèi
ph¸t triÓn kinh tÕ híng ngo¹i ®óng ®¾n, ViÖt Nam ®· tranh thñ ®îc sù ñng
hé vµ hîp t¸c cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi. TÝnh ®Õn quý I n¨m 1999 tæng
sè vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) ®¨ng ký lµ 35,8 tû USD nÕu tÝnh c¶
vèn bæ sung lµ 40,3 tû USD.
Thµnh c«ng kinh tÕ cña ViÖt Nam gÇn ®©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr êng.
Qu¸ tr×nh nµy ®· kÐo theo mét lo¹t nh÷ng c¶i c¸ch, lµm thay ®æi nÒn kinh
tÕ ViÖt Nam. LÜnh vùc n«ng nghiÖp ®· ®îc gi¶i phãng, gi¸ c¶ ®îc tù do,
trî cÊp tõ ng©n s¸ch ®· bÞ c¾t gi¶m nhiÒu. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø
IX th¸ng 4 n¨m 2001 ®· ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh tiÕp tôc ®æi míi nÒn kinh tÕ
vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Mét sù kiÖn cã ý nghÜa lín trong viÖc tham gia WTO cña ViÖt Nam
lµ ngµy 28 - 7 - 1995, ViÖt Nam chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña
HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) vµ ®· ký hiÖp ®Þnh ®Ó gia
nhËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA). Theo HiÖp ®Þnh nµy, ViÖt
Nam sÏ c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi c¸c níc thµnh viªn ASEAN xuèng cßn
0 - 5% trong vßng 10 n¨m, b¾t ®Çu tõ nµy 1 - 1 - 1996. ViÖc gia nhËp
ASEAN cña ViÖt Nam ®· cñng cè thªm vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong viÖc
tham gia WTO.
H¬n n÷a võa qua ViÖt Nam ®· ký ®îc HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi Mü
lµ mét bíc ®Öm quan träng nhÊt cho qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO
sau nµy. Bëi v× mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ Mü trong qu¸ khø lµ rÊt
c¨ng th¼ng. Trong khi ®ã Mü l¹i lµ l·nh ®¹o WTO cho nªn viÖc b×nh th êng
ho¸ quan hÖ víi Mü ®Æc biÖt lµ ký ®îc mét hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng víi Mü lµ mét c¬ héi lÞch sö cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia
WTO vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Cuèi cïng, viÖc gia nhËp WTO sÏ gióp ViÖt Nam ph¸t triÓn th ¬ng
m¹i mét c¸ch toµn diÖn h¬n. So víi tríc ®©y nh÷ng vÊn ®Ò th¬ng m¹i quan
träng cña GATT ®· ®îc tù do ho¸ rÊt nhiÒu bëi c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO
(ch¼ng h¹n nh ngµnh dÖt vµ n«ng nghiÖp), mµ ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò ®ã
ViÖt Nam cã nhiÒu tiÒm n¨ng vµ cã c¸c thÞ trêng xuÊt khÈu lín.
15
3. Nh÷ng lîi Ých khi gia nhËp WTO cña ViÖt Nam.
Mét khi trë thµnh thµnh viªn WTO, c¸c HiÖp ®Þnh cña vßng
Uruguay cã thÓ ®em l¹i cho ViÖt Nam c¸c lîi Ých sau:
- HiÖn t¹i th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc thµnh viªn WTO chiÕm 90% khèi
lîng th¬ng m¹i thÕ giíi, viÖc ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn WTO sÏ ®Èy
m¹nh th¬ng m¹i vµ c¸c quan hÖ cña ViÖt Nam víi c¸c thµnh viªn kh¸c
trong WTO vµ ®¶m b¶o n©ng dÇn vai trß quan träng cña ViÖt Nam trong
hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ toµn cÇu.
- ViÖc b·i bá HiÖp ®Þnh ®a sîi (MFA) sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc xuÊt
khÈu hµng dÖt vµ s¶n phÈm may mÆc cña ViÖt Nam. Nh÷ng nhµ xuÊt khÈu
hµng dÖt may ViÖt Nam sÏ ®îc ®¶m b¶o trong vßng 10 n¨m sau khi trë
thµnh thµnh viªn cña WTO, c¸c níc nhËp khÈu sÏ kh«ng cã c¸c h¹n chÕ
MFA ®èi víi hµng dÖt may vµ hµng may mÆc cña ViÖt Nam.
- Lµ mét níc xuÊt khÈu g¹o ®øng thø hai trªn thÕ giíi, ViÖt Nam sÏ
cã nhiÒu thÞ trêng xuÊt khÈu h¬n v× c¸c h¹n chÕ vÒ sè lîng sÏ chuyÓn
thµnh thuÕ.
- ViÖt Nam sÏ cã lîi do viÖc c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm cÇn
nhiÒu nh©n c«ng, mµ vÒ mÆt nµy ViÖt Nam l¹i cã lîi thÕ h¬n.
- ViÖt Nam sÏ cã lîi tõ viÖc c¶i thiÖn hÖ thèng gi¶i quyÕt tranh chÊp
khi cã quan hÖ víi c¸c cêng quèc th¬ng m¹i chÝnh. ViÖc tham gia WTO sÏ
cho phÐp ViÖt Nam c¶i thiÖn vÞ trÝ cña m×nh trong c¸c cuéc ®µm ph¸n th¬ng m¹i, cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn tíi c¸c nguyªn t¾c c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶
h¬n cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th¬ng m¹i.
- Nh÷ng nguyªn t¾c cña WTO ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thu
nhËp thÊp, trong ®ã cã ViÖt Nam còng sÏ cã lîi v× nhËn ®îc mét sè u ®·i
®Æc biÖt. VÝ dô, ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, nghÌo nh ViÖt Nam (thu
nhËp díi 1.000 USD/ngêi/n¨m) ®îc miÔn trõ khái sù ng¨n cÊm trî cÊp
xuÊt khÈu. Tuy nhiªn nÕu lµ hµng ho¸ c¹nh tranh sù miÔn trõ nµy sÏ bÞ lo¹i
bá trong thêi gian 8 n¨m.
- ViÖt Nam sÏ cã lîi kh«ng trùc tiÕp tõ yªu cÇu cña WTO vÒ viÖc c¶i
c¸ch hÖ thèng ngo¹i th¬ng, b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt cña c¸c chÝnh s¸ch
th¬ng m¹i vµ c¸c bé luËt cña ViÖt Nam cho phï hîp víi hÖ thèng th ¬ng
m¹i quèc tÕ. C¸c quy ®Þnh cña WTO sÏ lo¹i bá dÇn dÇn nh÷ng bÊt hîp lý
trong th¬ng m¹i, thóc ®Èy c¶i thiÖn hÖ thèng kinh tÕ, vµ ®Èy nhanh qu¸
tr×nh chuyÓn ®æi tõ hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr êng.
16
- Cuèi cïng, so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ViÖt Nam sÏ cã lîi
h¬n tõ c¸c HiÖp ®Þnh cña vßng Uruguay, v× theo quy ®Þnh cña WTO hµng
xuÊt khÈu díi d¹ng s¬ chÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sang c¸c níc ph¸t
triÓn thêng kh«ng ph¶i chÞu thuÕ hoÆc thuÕ thÊp. ViÖt Nam lµ mét níc
xuÊt khÈu nhiÒu hµng s¬ chÕ sÏ rÊt cã lîi tõ quy ®Þnh nµy.
Nh vËy, xÐt mét c¸ch tæng thÓ th× ViÖt Nam vÉn ph¶i nhÊt ®Þnh gia
nhËp WTO. Bëi v× vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ e sî nh÷ng th¸ch thøc mµ kh«ng
gia nhËp mµ cèt lâi lµ ph¶i biÕt t×m c¸ch vît qua nh÷ng th¸ch thøc ®ã. Tríc xu thÕ thêi ®¹i lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ th× mét quèc gia muèn ph¸t
triÓn cÇn ph¶i hoµ m×nh vµo xu thÕ ®ã. ViÖt Nam gia nhËp WTO còng
kh«ng n»m ngoµi môc ®Ých ®ã. ViÖt Nam vÉn cßn ®ang lµ mét n íc nghÌo
nªn vÊn ®Òn ph¸t triÓn kinh tÕ lµ vÊn ®Ò sèng cßn, vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lîi
Ých quèc gia, d©n téc. ChÝnh v× vËy, viÖc tham gia WTO cÇn ph¶i lµ mét
®iÒu tÊt yÕu ph¶i ®îc thùc hiÖn. ViÖt Nam cÇn ph¶i tËn dông tèi ®a nh÷ng
c¬ héi, nh÷ng lîi Ých do viÖc gia nhËp WTO ®em l¹i ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n íc.
4. Nh÷ng th¸ch thøc khi ViÖt Nam gia nhËp WTO.
Tríc hÕt, ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö vµ ¸p dông
quy chÕ tèi huÖ quèc ®èi víi nhau, ViÖt Nam ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ
quan vµ phi thuÕ quan ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, thùc hiÖn ®èi xö
b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong níc vµ ngoµi níc. §iÒu nµy ®ßi
hái ph¶i lo¹i bá nh÷ng u ®·i cho doanh nghiÖp Nhµ níc vÒ quyÒn kinh
doanh trong mét sè lÜnh vùc, ®Êt ®ai, tÝn dông vÒ xuÊt nhËp khÈu vµ ®èi xö
b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. §©y chÝnh lµ mét khã kh¨n
cho ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ cña ViÖt Nam tríc sù ®èi ®Çu víi c¸c
doanh nghiÖp cña c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc cã lîi thÕ so s¸nh cao h¬n.
ViÖc ®ãng cöa c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã n¨ng lùc c¹nh tranh vµ mét sè
ngµnh vèn ®îc b¶o hé tríc ®©y sÏ dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña nhiÒu doanh
nghiÖp, g©y ra nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ trêng tµi chÝnh, thÊt nghiÖp gia
t¨ng... Nh÷ng hÖ qu¶ vÒ x· héi vµ t©m lý cã thÓ dÉn tíi nh÷ng hiÖu qu¶ vÒ
chÝnh trÞ kh«ng thÓ xem nhÑ.
Thø hai lµ t¸c ®éng cña viÖc tù do ho¸ th¬ng m¹i. ViÖc tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ c¾t gi¶m thuÕ quan kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn c«ng cô truyÒn
thèng nh»m b¶o hé thÞ trêng trong níc cña ViÖt Nam mµ cßn gi¶m thu
ng©n s¸ch quèc gia. NÕu kh«ng chñ ®éng ph©n tÝch t×nh h×nh vµ chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong níc theo híng gi¶m tû träng nh÷ng ngµnh ®¸p
øng nhu cÇu thÞ trêng néi phÈm th× chóng ta sÏ mÊt dÇn thÞ trêng néi ®Þa
vµ gi¶m sót kim ng¹ch xuÊt khÈu dÉn tíi hËu qu¶ th©m hôt c¸n c©n th ¬ng
m¹i, th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ mÊt æn ®Þnh trªn tÇm vÜ m«.
17
Thø ba lµ nguyªn t¾c c«ng khai minh b¹ch ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn
mäi biÖn ph¸p b¶o hé th«ng qua thuÕ quan, tõ bá rµo c¶n phi thuÕ quan vµ
c¸c h¹n chÕ ®Þnh lîng, c«ng bè c«ng khai vµ ®¬n gi¶n thñ tôc nhËp khÈu,
h¶i quan, vÖ sinh kiÓm dÞch, c¸c chuÈn mùc phï hîp víi tiªu chuÈn quèc
tÕ. §Æc biÖt trong lÜnh vùc chuyªn m«n cã hµm lîng trÝ tuÖ cao nh: bu
chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i, du lÞch, b¶o hiÓm, ng©n hµng, kiÓm to¸n, t vÊn,
qu¶n lý vµ ph¸p luËt... th× viÖc tham gia WTO sÏ lµ mét th¸ch thøc ®èi víi
ViÖt Nam. Bëi v× n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong nh÷ng ngµnh
nµy cßn thÊp so víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh
tranh trong nh÷ng ngµnh nµy ®ßi hái chóng ta kh«ng chØ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
c«ng nghÖ mµ tríc hÕt lµ ®µo t¹o, n©ng cao tr×nh ®é cña ®éi ngò c¸n bé
trong níc. §iÒu nµy kh«ng dÔ mét sím mét chiÒu cã thÓ ®¸p øng ®îc.
Cuèi cïng lµ sù h¹n chÕ lùa chän chÝnh s¸ch. Bëi v× khi gia nhËp
WTO c¸c quèc gia thµnh viªn sÏ ph¶i lµm theo nh÷ng nguyªn t¾c cña
WTO vµ c¸c cam kÕt cè ®Þnh trong NghÞ ®Þnh th gia nhËp. C¸c quèc gia
kh«ng thÓ chñ ®éng tuú tiÖn trong ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch mµ
ph¶i xÐt ®Õn nhiÒu nh©n tè h¬n theo quy ®Þnh vÒ nghÜa vô cña mçi thµnh
viªn WTO.
II. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia
nhËp WTO cña ViÖt Nam.
1. C¸c quy t¾c th¬ng m¹i vµ viÖc ¸p dông chóng.
ViÖt Nam sÏ ph¶i tu©n thñ toµn bé c¸c quy ®Þnh th¬ng m¹i cña WTO
vµ sÏ ph¶i chuÈn bÞ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh kh«ng ph©n biÖt ®èi xö,
thuÕ cao, cÊm nhËp khÈu vµ h¹n ng¹ch, sù kh«ng râ rµng cña c¬ chÕ th ¬ng
m¹i, th¬ng m¹i nhµ níc, c¸c h¹n chÕ dÞch vô, c¸c yªu cÇu vÒ ®Çu t vµ sù vi
ph¹m c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. ThËm chÝ tríc khi trë thµnh thµnh viªn cña
WTO, c¸c níc xin gia nhËp WTO cÇn ph¶i ®¸p øng hµng lo¹t c¸c yªu cÇu
nµy trong luËt vµ c¸c quy ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o r»ng, ViÖt Nam hoµn toµn ¸p
dông c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO.
Tuy qu¸ tr×nh ®æi míi cña ViÖt Nam míi diÔn ra ®îc mét thêi gian
ng¾n nhng ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc bíc tiÕn ®¸ng kÓ trong viÖc tiÕn tíi sù tù
do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp quèc tÕ. Trong mét thêi gian ng¾n, ChÝnh
phñ ViÖt Nam ®· t¹o ra mét nÒn t¶ng nh»m thiÕt lËp mét hÖ thèng ngo¹i
th¬ng míi ®ã lµ viÖc t¨ng sè lîng c¸c c«ng ty th¬ng m¹i trªn toµn ®Êt níc,
c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng phï hîp víi c¬ chÕ ngo¹i th ¬ng, thiÕt lËp mét
c¬ chÕ ®Çu t níc ngoµi tù do, vµ mét c¬ cÊu thuÕ nhËp khÈu. ViÖt Nam
18
còng ®· thµnh c«ng trong viÖc tù do ho¸ c¬ chÕ ngo¹i hèi - mét kh©u khã
kh¨n nhÊt cña c¶i c¸ch th¬ng m¹i.
Tuy nhiªn, ®Ó trë thµnh thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam vÉn cÇn cã
nh÷ng c¶i c¸ch tiÕp theo nh»m ¸p dông hoµn toµn c¸c quy t¾c cña WTO vµ
®Ó gi÷ v÷ng ®îc qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Êt níc sang kinh tÕ thÞ
trêng.
2. C¬ chÕ ngo¹i th¬ng cña ViÖt Nam.
Mét trong c¸c yªu cÇu quan träng ®èi víi t c¸ch héi viªn WTO lµ sù
râ rµng cña c¸c c¬ chÕ ngo¹i th¬ng. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy, WTO yªu
cÇu c¸c thµnh viªn cung cÊp c¸c lo¹i th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thùc tiÔn vµ
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña m×nh nh ®Þnh chÕ h¶i quan, c¸c thñ tôc hµnh
chÝnh h¶i quan, c¸c tiªu chuÈn nh·n hiÖu vµ xuÊt xø. Tõng thµnh viªn cña
WTO ®îc yªu cÇu th«ng b¸o kÞp thêi cho WTO vÒ bÊt kú sù thay ®æi nµo
cña luËt vµ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña m×nh. Nh»m t¨ng tÝnh râ rµng cña
c¸c c¬ chÕ ngo¹i th¬ng cña c¸c thµnh viªn, WTO thiÕt lËp thêng xuyªn
mét c¬ chÕ ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Ó lµm ®îc viÖc ®ã ®ßi hái
tõng thµnh viªn cña WTO ph¶i ®Ö tr×nh c¸c b¸o c¸o th êng kú vÒ c¸c chÝnh
s¸ch vµ thùc tiÔn th¬ng m¹i ®Ó WTO xem xÐt.
Yªu cÇu vÒ sù râ rµng cña c¬ chÕ ngo¹i th¬ng lµ mét ®iÒu cÇn ph¶i
bµn liªn quan ®Õn sù gia nhËp WTO cña ViÖt Nam. §iÒu nµy ViÖt Nam
míi ®¸p øng ®îc mét phÇn, bëi v× nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ®a ra gÇn ®©y vÒ c¸c
c¶i c¸ch kinh tÕ vµ më cöa thÞ trêng, ViÖt Nam vÉn thiÕu mét lo¹t c¸c luËt
vµ quy ®Þnh ®iÒu chØnh ®Çu t vµ ngo¹i th¬ng. §iÒu nµy yªu cÇu ViÖt Nam
cÇn ph¶i cã sù râ rµng vÒ c¬ chÕ ngo¹i th¬ng. ë ViÖt Nam, c¸c vÊn ®Ò
thËm chÝ cßn cã khã kh¨n ngay c¶ ë trong c¸c lÜnh vùc ®· cã c¸c luËt vµ
quy ®Þnh còng thêng kh«ng ®îc tu©n thñ hoÆc kh«ng tu©n theo v× cßn cã
sù can thiÖp hµnh chÝnh, n¹n hèi lé. Do ®ã cÇn cã sù cè g¾ng nh»m tu©n
thñ c¸c yªu cÇu th«ng tin vÒ thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch th ¬ng m¹i cña ViÖt
Nam.
3. Th©m nhËp thÞ trêng vµ c¸c hµng rµo th¬ng m¹i.
C¸c cam kÕt thÞ trêng sÏ yªu cÇu ViÖt Nam h¹n chÕ ®¸nh vµo hµng
nhËp khÈu tõ c¸c níc thµnh viªn WTO kh¸c. C¸c nh©n nhîng thuÕ nµy sÏ
c¨n cø vµo møc thuÕ cao nhÊt cã thÓ ®¸nh vµo c¸c mÆt hµng cô thÓ. Sau
thuÕ, c¸c nh©n nhîng ®îc th¬ng lîng bëi Nhãm lµm viÖc, ®îc WTO th«ng
qua, vµ ®îc ®a vµo NghÞ ®Þnh th gia nhËp cña ViÖt Nam vµ ViÖt Nam sÏ cã
nghÜa vô thùc hiÖn chóng.
19
ViÖt Nam còng sÏ ®îc yªu cÇu thùc hiÖn vÊn ®Ò hµng rµo phi thuÕ
quan nh h¹n chÕ sè lîng, c¸c yªu cÇu giÊy phÐp nhËp khÈu, cÊm vµ h¹n
ng¹ch nhËp khÈu, vµ x©y dùng c¸c yªu cÇu vÒ chøng chØ vµ tiªu chuÈn kü
thuËt. ViÖt Nam còng sÏ ph¶i c¶i thiÖn sù th©m nhËp thÞ tr êng trong lÜnh
vùc dÞch vô.
HiÖn t¹i, møc thuÕ trung b×nh cña ViÖt Nam lµ kho¶ng 30%, cao h¬n
møc trung b×nh cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn (møc 23%), cao h¬n nhiÒu so
víi møc cña c¸c níc ph¸t triÓn (4 - 5%). Vµ ViÖt Nam vÉn cßn sö dông
h¹n ng¹ch. Nh vËy trong thêi gian tíi ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn
ph¸p tÝch cùc h¬n n÷a ®Ó gi¶m thiÓu c¸c hµng rµo th ¬ng m¹i, t¹o ra sù
th©m nhËp tèt h¬n cho c¸c c«ng ty ë c¶ trong vµ ngoµi níc theo yªu cÇu
cña WTO.
4. Tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô.
Sau vßng Uruguay, sù tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· lan sang c¶ lÜnh vùc
dÞch vô. HiÖn t¹i, thÞ trêng dÞch vô níc ngoµi cña ViÖt Nam cßn nhiÒu h¹n
chÕ nh c«ng ty dÞch vô níc ngoµi chØ ®îc phÐp ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam
trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®· chän vµ ë mét møc ®é giíi h¹n, ph¶i ®èi
mÆt víi nh÷ng h¹n chÕ hµnh chÝnh ®¸ng kÓ trong khi ho¹t ®éng t¹i ViÖt
Nam.
Trong khi th¬ng lîng gia nhËp WTO, ViÖt Nam sÏ ph¶i ®a ra biÖn
ph¸p cho sù x©m nhËp thÞ trêng dÞch vô cña m×nh. ChÝnh phñ ViÖt Nam sÏ
ph¶i nghiªn cøu nh÷ng ¶nh hëng cña tù do ho¸ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp
dÞch vô tíi nÒn kinh tÕ vµ quyÕt ®Þnh ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô nµo sÏ
ph¶i më cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh níc ngoµi vµ møc ®é b¶o vÖ cÇn thiÕt
cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. MÆt kh¸c do tr¸ch nhiÖm quèc gia vµ
th©m nhËp thÞ trêng chØ rµng buéc nh÷ng bªn ký hiÖp íc, tù cam kÕt trong
c¸c ch¬ng tr×nh cña c¸c cam kÕt ban ®Çu cña m×nh, ViÖt Nam ph¶i chän
nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¬n. Trªn thùc tÕ ViÖt Nam
cã lùc lîng lao ®éng dåi dµo vµ rÎ, nªn cã thÓ xem xÐt ®Ó më cöa nh÷ng
thÞ trêng cÇn nhiÒu lao ®éng nh c¸c dÞch vô nghÒ nghiÖp, x©y dùng, vËn
t¶i, du lÞch, trong khi më cöa dÇn dÇn c¸c lÜnh vùc kh¸c nh tµi chÝnh, b¶o
hiÓm, viÔn th«ng, m«i trêng, søc khoÎ vµ gi¸o dôc.
5. B¶o vÒ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
B¶o vÖ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ lµ mét kh¸i niÖm t ¬ng ®èi míi ®èi
víi hÇu hÕt ngêi ViÖt Nam víi nghÜa hiÖn ®¹i cña nã. C¸c quyÒn së h÷u trÝ
tuÖ thêng lµ vÒ nh·n hiÖu th¬ng m¹i, b¶n quyÒn t¸c gi¶, thiÕt kÕ c«ng
nghiÖp, ©m thanh, h×nh ¶nh, phÇn mÒm m¸y tÝnh... HiÖn t¹i ë ViÖt Nam
20