Tài liệu Cơ sở khoa học và kinh nghiệm cổ phần hoá dnnn

Lêi nãi ®Çu Cæ phÇn ho¸(CPH) mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc(DNNN) lµ chñ tr¬ng lín cña ®¶ng vµ nhµ níc nh»m huy ®éng vèn nhµn ræi trong x· héi ®Ó tiÕp søc thªm nguån lùc cho doanh nghiÖp (DN) gãp phÇn c¬ cÊu l¹i DN trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi yªu cÇu ®ã, hÖ thèng DN ®îc s¾p xÕp l¹i theo nghÞ ®Þnh 388/H§BT vµ nghÞ ®Þnh 500/TTG cña thñ tíng chÝnh phñ. Sè lîng DNNN gi¶m tõ trªn 12.000 DN (1991) xuèng cßn trªn 6.000 DN (1997). Cã kho¶ng trªn 70 c«ng ty nhµ níc nguån vèn t¹i doanh trªn 70.000 tû ®ång. Hµng n¨m sè vèn nµy tiÕp tôc t¨ng trëng vµ ®îc ®Çu t më réng s¶n xuÊt. Cæ phÇn ho¸ lµ mét gi¶i ph¸p kinh tÕ lín ®uîc lùa chon nh»m thùc hiÖn chiÕn lîc chung lµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng cã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn cho ®Õn nay CPH diÔn ra cha thùc sù nhanh chãng vµ ®ång bé, bëi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Ó gi¶i thÝch t×nh tr¹ng nµy mét sè nguyªn nh©n ®· ®îc chØ ra nh : Môc tiªu CHP cha ®îc rá rµng, ca ®îc sù hëng øng nhiÖt t×nh cña c¸n bé, c«ng nh©n viªn chøc c¸c c«ng ty thuéc diÖn CPH. ThÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh cha l©u nªn cßn kh¸ míi l¹ víi ngêi ViÖt nam. ChiÕm ®éi ngñ c¸n bé kinh doanh giái, hÖ thèng ph¸p luËt cha ®¸p øng kÞp sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ níc nhµ, cßn cã nhiÒu kÎ hë trong ph¸p luËt. §Õn n¨m 1992 b»ng quyÕt ®Þnh 202/CT ngµy 8/6/1992 cña thñ tíng chÝnh phñ cho thÝ ®iÓm mét bé phËn DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. Lóc ®ã c«ng t¸c CPH míi thùc sù ®i vµo cuéc sèng vµ nã trë thµnh mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó c¬ c©ó l¹i khu vùc DNNN vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DN cæ phÇn. Tuy nhiªn tõ khi b¾t ®Çu khëi xíng cho ®Õn khi thÝ ®iÓm ®· gÇn 10 n¨m nay nhng chØ míi chuyÓn ®îc kh«ng nhiÒu DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn theo nghÞ ®Þnh 28/CP. Trog ®ã Bé Giao Th«ng VËn T¶i cã mét c«ng ty ®ã lµ c«ng ty cæ phÇn ®¹i lý liªn hiÖp vËn t¶i (GEMADEP). Sau 4 n¨m lµm thÝ ®iÓm b»ng nghÞ ®Þnh 28/CP ngµy 7/5/1996 vµ quyÕt ®Þnh 548/TTG ngµy 13/8/1996 cña thñ tíng chÝnh phñ ®· chÝnh thøc ho¸ tõ thêi k× lµm thö sang thêi k× lµm thËt. ViÖc chuyÓn mét DNNN sang c«ng ty cæ phÇn mµ ta gäi quen lµ cæ phÇn ho¸. T¹i ®¹i héi ®¶ng VIII, chñ tr¬ng kinh tÕ lín nµy l¹i ®îc kh¼ng ®Þnh mét lÇn n÷a víi yªu cÇu tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn chØnh khu«n khæ ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn triÓn khai mét c¸ch tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c víi môc tiªu nhÊt qu¸n lµ t¹o thªm ®éng lùc míi trong qu¶n lý, huy ®éng thªm vèn cho yªu cÇu ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu khu vùc DNNN. Tõ thùc tiÓn tiÕn hµnh c«ng cuéc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN vµ kinh nghiÖm thu ®îc qua qu¸ tr×nh chØ ®¹o, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh. Chóng ta x¸c ®Þnh ®îc r»ng c¶i c¸ch DNNN mét c¸ch triÖt ®Ó lµ yªu 1 cÇu cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó t¨ng cêng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy DNNN ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n. trong nhiÒu n¨m qua ®¶ng vµ nhµ níc ta ®· kiªn tr× tiÕn hµnh c«ng t¸c s¾p xÕp, ®æi míi c¸c DNNN vµ ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh gi¶m m¹nh sè lîng DNNN, n¨ng cao quy m« b×nh d©n, gi¶m bít ®îc sù tµi trî cña ng©n s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Môc tiªu nhÊt qu¸n cña CPH mét bé phËn DNNN lµ ®Ó huy ®éng vèn, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng lµm chñ thùc sù trong DN, t¹o ®éng lùc bªn trong thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý nh»m n¨ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cu¶ DN, ®ång thêi lµm t¨ng tµi s¶n vµ c¬ cÊu DN. 2 Néi dung 1. C¬ së khoa häc vµ kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ DNNN. 1.1 S¬ lîc vµi nÐt vÒ thùc chÊt cña cæ phÇn ho¸ Thùc chÊt cña cæ phÇn ho¸ lµ g×? VÊn ®Ò nµy hiÖn nay cã ba ý kiÕn kh¸c nhau; lo¹i ý kiÕn thø nhÊt th× cho r»ng thùc chÊt cña CPH lµ t nh©n ho¸. Lo¹i ý kiÕn thø hai cho r»ng CPH nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh chñ së hu cô thÓ ®èi víi DN. Cßn lo¹i ý kiÕn thø ba cho r»ng thùc chÊt cña CPH lµ x· héi ho¸ DNNN. Theo t«i th× c¸c quan ®iÓn trªn ®©y chØ ®óng mét phÇn. Tríc hÕt t nh©n ho¸ vµ CPH lµ hai khai niÖm kh¸c nhau. T nh©n ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn së h÷u nhµ níc sang së h÷u t nh©n. ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh nµy cã thÓ sö dông rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p: b¸n cho t nh©n , cho kh«ng CNVC hoÆc toµn d©n, gi¶i thÓ vµ b¸n ®Êu gi¸ s¶n phÈm, CPH… tãm l¹i CPH chØ lµ mét trong nhiÒu c¸ch ®Ó t nh©n ho¸ mét phÇn tµi s¶n cña DNNN. VËy kh¸i niÖm t nh©n ho¸ réng h¬n, khã kh¨n h¬n qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Qu¸ tr×nh CPH ph¶i nh»m gi¶i quyÕt ®îc 4 vÊn ®Ò : VÒ së h÷u: nh»m ®a d¹ng ho¸ quyÒn së h÷u vµ cô thÓ ho¸ chñ së h÷u. VÒ ho¹t ®éng : nh»m th¬ng m¹i ho¸ mäi ho¹t ®éng cña DN. VÒ qu¶n lý: luËt ph¸p ho¸ tæ chøc qu¶n lý( theo luËt c«ng ty ®· ban hµnh vµ c¸c luËt kh¸c) VÒ hiÖu qu¶: nh»m n©ng coa hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña DN. Ba vÊn ®Ò ®Çu sÎ lµ tiªn ®Ò cho vÊn ®Ò thø t. H×nh thøc CPH cã thÓ kh¸c nhau tuú theo ®iÒu kiÖn: Cã thÓ b¸n DNNN cho c¸c cæ ®«ng lµ t nh©n, c¸ thÓ trong trêng hîp nhµ níc kh«ng cÇn gi÷ DN ®ã tríc h×nh thøc quèc doanh. Cã thÓ b¸n DNNN cho c¸c cæ ®«ng cã tõ hai ®Õn bèn thµnh phÇn: quèc doanh vµ tËp thÓ , quèc doanh vµ t nh©n, tËp thÓ vµ t nh©n… Trong thùc tÕ cã thÓ b¸n DNNN cho c¸c DN vµ c¸c DNNN kh¸c. trêng hîp nµy vÈn cã lîi h¬n lµ giö DNNN nh cñ v× nã kh«ng thÓ ®¹t yªu cÇu thø nhÊt lµ CPH DNNN nhng ®¹t ba yªu cÇu tiÕp theo. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn Q§ 202/CT cña chñ tÞch héi ®ång bé trëng vÒ CPH, nhµ níc cÇn ph¶i kÕt hîp hai biÖn ph¸p kinh tÕ vµ hµnh chÝnh. Néi dung chÝnh cña biÖn ph¸p hµnh chÝnh lµ nhµ níc ra lÖnh b¾t buéc DN ph¶i thùc hiÖn CPH, nÕ thÊy ®ñ ®iÒu kiÖn mµ l¶nh ®¹o DN kh«ng chÞu lµm. chóng ta kh«ng cã con dêng nµo kh¸c tiÕn lªn ngoµi con ®¬ng CPH phÇn lín c¸c DNNN. Nhng ®©y lµ con ®êng ch«ng gai lµ côc c¸ch m¹ng thùc sù. Cuéc c¸ch m¹ng nµy cã khi cßn ¸c liÖt h¬n c¸ch m¹ng cã hai chiÕn tuyÕn: ®Þch ta rá rÖt v× vÒ h×nh thøc 3 “ qu©n ta ” ®¸nh “ qu©n m×nh” . §iÒu ®ã nh¾c nhë chóng ta r»ng, mÆc dï ta cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi, cñng kh«ng nªn ®¬n gi¶n ho¸ vµ nãng véi trong viÖc CPH c¸c DNNN. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Néi dung thÝ ®iÓm CPH mét sè DNNN ë ViÖt nam. Nh mäi ngêi ®Òu biÕt, tõ 1986 ViÖt Nam chñ tr¬ng ®Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi vÒ mäi mÆt. §Õn th¸ng 11/1987, chÝn phñ ®· nhËn thÊy cÇn ph¶i CPH mét sè DNNN vµ muèn thÕ tríc hÕt ph¶i lµm thÝ ®iÓm. QuyÕt ®Þnh ®ã lµ míi nhng qu¸ sím víi ®iÒu kiÖn lóc ®ã. Bao cÊp cña nhµ níc cho c¸c DNNN cßn rÊt lín cha lµm béc lé hÕt nh÷ng yÕu kÐm khu vùc nµy. v× thÕ tuy cã chñ tr¬ng nhng nhµ níc cñng cha thÊy hÕt sù bøc b¸ch, sèng cßn cña viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN. Do ®ã chñ tr¬ng CPH c¸c DNNN cha thµnh hiÖn thùc. ho¸. Kinh tÕ thÞ trêng cha ph¸t triÓn mäi ho¹t ®éng cña DNNN cha ®îc th¬ng m¹i Cha cã sù thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm quyÕt t©m trong toµn ®¶ng, toµn d©n nªn kh«ng thÓ lµm ®îc. Tãm l¹i mét chñ tr¬ng ®óng cña ®¶ng nhng do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan nªn bÞ l¶ng quªn. §Õn 10/5/1990, tøc lµ h¬n hai n¨m sau, chÝnh phñ l¹i cã quyÕt ®Þnh 143/H§BT trong ®ã ®· nh¾c l¹i chñ tr¬ng CPH mét sè DNNN. Trªn thùc tÕ ®· cã n¬i thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn hoÆc CPH mét ph¹m vi nµo ®ã cña DNNN. Nhng nh×n chung kh«ng theo mét bµi b¶n nµo c¶ nªn rÊt khã xö lý. Mét sè nguyªn nh©n dÈn ®Õn chñ tr¬ng CPH mét phÇn DNNN n¨m1990 kh«ng thµnh c«ng. Sù thèng nhÊt cña ®¶ng vµ c¸c cÊp cha cao. Sù chuÈn bÞ cña c¸c cÊp c¸c ngµnh thiÕu chu ®¸o. Mét sè bé, nghµnh, ®Þa ph¬ng vµ DNNN cßn cã t tëng û l¹i, chê ®îi hoÆc kh«ng muèn lµm. Môc tiªu CPH mét sè DNNN. CPH c¸c DNNN lÇn nµy nh»m ®¹t ba môc tiªu theo thø tù cña u tiªn nh sau: Môc tiªu thø nhÊt lµ, ph¶i chuyÓn mét phÇn quyÒn së h÷u vÒ tµi s¶n cña nhµ níc thµnh së h÷u cña cæ ®«ng nh»m n©ng coa hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña DNNN. Tuy nhiªn vÈn cã hai trêng hîp ®Æc biÖt kh«ng chuyÓn quyÒn sæ h÷u mµ chØ chuyÓn quyÒn sö dông ®ã lµ: ®Êt. §Êt cña DN, v× cho ®Õn th¸ng 8 n¨m 92 luËt ph¸p viÖt nam vÈn cha cho b¸n 4 Trêng hîp c¸c cæ ®«ng lµ c¸c DN tæ chøc kinh tÕ quèc doanh th× chØ chuyÓn uyÒn sö dông cña tµi s¶n nhµ níc mµ th«i. Môc tiªu thø hai lµ: ph¶i huy ®éng ®îc mét lîng vèn nhÊt ®Þnh ë trong vµ ngoµi níc ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c DNNN thiÕu vèn nghiªm träng nhng lÊy ë ®©u ? nhµ níc khoong thÓ vµ kh«ng nªn tiÕp tôc cung cÊp vèn cho mét khu vùc lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. VËy ®Ó cã vèn DNchØ cã thÓ huy ®éng dîc qua h×nh thøc cæ phÇn ho¸. ViÖc b¸n cæ phÇn cho ngêi níc ngoµi lµ cÇn thiÕt vµ cã thÓ lµm ®îc v×: Ta ®ang thiÕu vèn mµ hä ®ang thõa vèn, ®ang cÇn thÞ trêng ®Çu t. Ta thiÕu kØ thuËt mµ hä ®· ph¸t triÓn. Ta thiªó kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm qu¶n lýkinh tÕ thÞ trêng trong khi hä dµy dÆn vµ s¼n sµng truyÒn ®¹t cho ta. Song b¸n cæ phÇn cho ngêi níc ngoµi trong khi lµm thÝ ®iÓm lµ kh«ng nªn v×: Mét lµ, thÝ ®iÓm th× cã thÓ thanh c«ng hoÆc thÊt b¹i v× thÕ kh«ng thÓ ®Ó ngêi níc ngoµi chÞu rñi ro ®ã. Hai lµ, c¸c luËt lÖ ®Ó chi phèi ngêi níc ngoµi trong lØnh vùc nµy cßn cha ®ñ, chóng ta ®· cã luËt c«ng ty vµ luËt ®Çu t cña níc ngoµi ë ViÖt Nam nhng vÈn cha ®ñ. Môc tiªu thø ba cña CPH c¸c DNNN lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngßi lao ®éng thùc sù lµm chñ DN. Chóng ta ®· loay hoay m·i mµ cha ®a l¹i cho ngêi lao ®éng mét sù lµm chñ thùc sù. Ngoµi ra ngêi lao ®éng ®· gi¸c ngé ra r»ng, nÕu kh«ng lµm chñ ®îc vÒ kinh tÕ th× mäi sù lµm chñ kh¸c ®Òu v« nghÜa, h×nh thøc. §èi tîng lµm thÝ ®iÓm CPH c¸c DNNN cã ®ñ ba ®iÒu kiÖn : Thø nhÊt lµ, chØ nh÷ng DN cã quy m« võa ( kh«ng qu¸ lín cñng kh«ng qua nhá). Thø hai, ph¶i lµ c¸c DN kh«ng thuéc diÖn nhµ níc cÇn ®Çu t 100% vèn (nh anh ninh quèc phßng hoÆc mét sè ngµnh then chèt) vµ ph¶i ®îc chÝnh phñ x¸c ®Þnh lµ mét DN cô thÓ. Thø ba, ph¶i lµ c¸c DN ®ang lµm ¨n cã l·i ho¨c tuy tríc m¨t gÆp khã kh¨n nhng t¬ng lai ho¹t ®éng tèt. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ triÓn väng cña DN tríc vµ sau khi cæ phÇn ho¸. VÊn ®Ò ®Çu tiªn trong ®å ¸n CPH lµ ph¶i ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ triÓn väng cña DN. ViÖc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ triÓn väng cña DN nªn tËp trung vµo ba vÊn ®Ò lín nh»m chøng minh qu¸ khø cña DN lµ rá rµng vµ t¬ng lai s¸ng sña. Thùc tr¹ng vÒ c«ng nghÖ (tiªn tiÕn trung b×nh, l¹c hËu) vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña DN (gi¸ c¶ , chÊt lîng… ). 5 Thùc tr¹ng vµ triÓn väng cña DN vÒ thÞ trêng, thÞ trêng truyÒn thèng vµ thÞ trêng míi.thùc trang vµ kh¶ n¨ng vÒ liªn doanh, liªn kÕt víi níc ngoµi, trong níc. Thùc tr¹ng vµ triÓn väng vÒ tµi chÝnh cña DN gåm : Thùc tr¹ng vµ triÓn väng vÒ vè cña DN Thùc tr¹ng vÒ lç l·i. Thùc trang vÒ vèn liªn doanh liªn kÕt, nî nÇn Thùc tr¹ng vÒ thu nhËp ph©n phèi. Mét sè vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ M«i trêng ph¸p lý cÇn thiÕt cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c«ng ty cæ phÇn. Trong nÒn kinh tÕ thi trêng hiÖn ®¹i, tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng kinh doanh ®Òu chÞu sù ®Þnh chÕ cña nhµ níc b»ng hÖ thèng luËt ph¸p. ®ã lµ bé luËt vµ c¸c v¨n b¶n dãi luËt cã ý nghÜa nh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c lËp vµ æn ®Þnh c¸c mèi quan hÖ kih tÕ ë tÇm vÜ m«. nãi chung, ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng hoÆc ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ thÞ trêng ®Òu cã mét sè bä luËt c¬ b¶n nh: luËt c«ng ty, luËt ®Çu t trong vµ ngoµi níc, luËt th¬ng m¹i, luËt ph¸ s¶n, luËt lao ®«ng, luËt b¶o hiÓm, luËt vÒ giao dÞch chøng kho¸n, luËt thèng kª, kiÓm to¸n , kÕ to¸n… Trong vÊn ®Ò nµy theo t«i nhµ níc nªn cã sù nghiªn cøu vµ ban hµnh mét luËt ®Æc biÖt ®Ó lµm c¬ së c¨n b¶n cho qu¸ tr×nh CPH c¸c DNNN, ®ã lµ luËt chuyÓn ®æi së h÷u nhµ níc. LuËt chuyÓn ®æi nhµ níc ban hµnh sÎ kh¼ng ®Þnh sù cam kÕt cña nhµ níc ®i theo con ®êng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho c¸c nµh ®Çu t trong vµ ngoµi níc cñng nh d©n chóng thùc hiÖn mét c¸ch yªn t©m c«ng viÖc CPH DNNN trªn ph¹m vi réng lín. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp. §©y lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong nh÷ng vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh CPH – bëi v× nÕu x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña DN cao h¬n thùc tÕ th× sÎ lµm cho gi¸ cæ phiÕu t¨ng lªn, ngêi mua cæ phiÕu sÎ gi¶m ®i. Nhng ngîc l¹i nÕu x¸c ®Þnh gi¸ trÞ DN thÊp h¬n thùc tÕ th× gi¸ cæ phiÕu sÎ gi¶m ngêi mua cæ phiÕu sÎ t¨ng lªn nhµ níc sÎ mÊt vèn. Gi¸ trÞ cña DN khi CPH (®em b¸n) gåm ba bé phËn: Mét lµ, gi¸ trÞ tµi s¶n cña DN. Hai lµ, gi¸ ®Êt mµ DN ®· sö dông vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Ba lµ, gi¸ trÞ c¸c yÕu tè lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña DN nh: Gi¸m ®èc, tiÕng t¨m cña DN, ®éi ngñ kØ s giái vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ. C¬ cÊu cæ phÇn, chÕ ®é cæ phÇn §èi víi DNNN ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ nhµ níc cã thÓ cho c¸n bé c«ng nh©n 100% gi¸ trÞ cæ phÇn tµi s¶n cè ®Þnh thuéc nguån vèn ng©n s¸ch mµ c¸n bé c«ng nh©n ®îc hëng tuú theo n¨m c«ng t¸c. §èi víi tµi s¶n cè ®Þnh thuéc nguån 6 vèn vay vµ vèn lu ®éng nhµ níc gi¶i quyÕt nh DN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. ViÖu chia cho giai cÊp c«ng nh©n mét sè cæ phÇn trªn tæng sè tµi s¶n cè ®Þnh cña nhµ níc mµ ®· bao n¨m hä gi÷ g×n th× cñng kh«ng cã g× lµ kh«ng hîp lý. ViÖc chia nµy hoµn toµn kh¸c víi viÖc chia ruéng cho n«ng d©n, hä chØ ®îc chia cæ phÇn cßn tµi s¶n vÈn ®Ó chung míi s¶n xuÊt ®îc. Ph©n phèi lîi nhuËn, lîi tøc cæ phÇn. C¸c cæ ®«ng tuú theo sè lîng cæ phÇn cña m×nh trong c«ng ty vµ kÕt qu¶ kinh doanh mµ ®îc hëng lîi nhuËn, lîi tøc. NÕu cæ ®«ng cïng gãp phÇn vµo kinh doanh víi c«ng ty th× ®îc hëng lîi nhuËn b×nh ®¼ng nh nhau sau khi ®· trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ, quÜ thuÕ nÕu cæ ®«ng cho c«ng ty vay th× ®îc hëng lîi tøc tuú thuéc vµo l¶i suÊt hiÖn t¹i cña ng©n hµng. VÊn ®Ò ngêi lao ®éng. CPH c¸c DN, cã u tiªn b¸n cæ phiÕu cho c¸c c«ng nh©n viªn chøc trong DN, lµm cho ngêi lao ®éng trë thµnh chñ nh©n thùc sù cña DN. MÆt kh¸c lµm cho ngêi lao ®éng v× lîi Ých thùc sù cña m×nh v× ®ång vèn bá ra mµ hÕt lßng víi c«ng viÖc. ®©y lµ chñ tr¬ng ®óng ®¾n hîp lßng ngêi, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng. Nhng 4 n¨m qua nh× l¹i toµn bé nghµnh c«ng nghiÖp nhÑ míi cã c«ng ty giµy HiÖp An thùc hiÖn CPH ngêi lao ®éng mau ®îc 30% cæ phiÕu. Trong ®ã mét phÇn kh«ng nhá ®îc vay tr¶ dÇn kh«ng ph¶i tr¶ l¶i. Trong qu¸ tr×nh giao vèn theo Q§ 32 H§BT vµ ®¨ng kÝ l¹i doanh nghiÖp theo N§ 388/H§BT hÇu hÕt c¸c DN ®Òu cã vèn tù cã: nguån vèn vèn nµy phÇn lín do c«ng søc cña tËp thÓ lao ®éng trong DN tao ra. nhng ®îc coi nh vèn cña nhµ níc mµ DN chØ ®îc miÓn thuÕ vèn 0,4% th¸ng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c DN ph¶i ®i vay vèn ®Ó tr¶ l·i, ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt ph¶i dµnh dôm, gi¶m bít thu nhËp ®Ó tr¶ nî. Sau khi tr¶ hÕt nî phÇn tµi s¶n ®i vay,nÕu nãi mét c¸ch sßng ph¼ng ph¶i chia ®«i, ngêi lao ®«ng 50% nµh níc 50%. Nhng theo chÕ ®é hiÖn hµnh th× 100% lµ cña nhµ níc. NÕu nh vËy th× bao giê ngêi lao ®éng míi cã vèn ®Ó gãp cæ phÇn. §èi víi DN lµm ¨n cã hiÖu qu¶ th× phÇn lîi nhuËn ®Ó l¹i sau khi trÝch quû ken thëng phóc lîi vÈn vît qu¸ quy ®Þnh nhµ níc cho dïng phÇn vît qu¸ ®ã ®Ó gãp phÇn mua cæ phiÕu. Ngêi lao ®éng cã h¨ng h¸i mua míi thu hót ®îc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong d©n mua. ViÖc CPH c¸c DN nh÷ng n¨m tíi míi t¹o thanh hiÖn thùc. Nhµ níc nªn xem l¹i phÇn vèn tù cã vµ chÝnh s¸ch hîp lý ®èi víi c¸c DN ®i vay vèn mµ ®· hoµn tr¶ ® îc, trong ®ã cã sù ®ãng gãp cña tËp thÓ lao ®éng , cho tËp thÓ lao ®éng ®îc hëng mét phÇn tµi s¶n ®Ó gãp vèn. §èi víi ngµnh may phÇn tiÕt kiÖm nguyªn liÖu (cña kh¸ch hµng ®a) cho phÐp DN ®îc dïng ®Ó bï ®¾p thªm tiÒn l¬ng vµ gãp vèn cæ phÇn . Mét chñ tr¬ng ®óng, nhng nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p cô thÓ h÷u hiÖu th× kh«ng thÓ trë thµnh hiÖn thùc ®îc. Mong r»ng c¸c c¬ quan chøc n¨ng nhÊt lµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh sím ®Ò xuÊt víi chÝnh phñ ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch míi hîp t×nh hîp lý t¹o ®iÒu kiÖn 7 cho ngêi lao ®éng cã vèn ®Ó mua cæ phÇn. Giai cÊp c«ng nh©n giai cÊp v« s¶n tríc ®©y theo ®¶ng bao nhiªu n¨m lµm c¸ch m¹ng ®øng mòi chÞu sµo trong nh÷ng n¨m gay go nhÊt cña cuéc c¸ch m¹ng, nay chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng, tuy ®Êt níc cã ph¸t triÓn nhng cuéc sèng cña hä kh«ng mÊy thay ®æi. Hä ®ang bÞ ph©n ho¸ theo híng vÒ “cùc nghÌo” ngµy cµng lín. Hµng ngµy vÈn ph¶i b¸n søc lao ®éng ®Ó kiÕm sèng, mét giê kh«ng cã viÖc lµ kh«ng cã l¬ng. §èi víi ngêi n«ng d©n chÝnh nhê nghÞ quyÕt 10 vÒ n«ng nghiÖp, ngêi n«ng d©n ®îc chia ruéng ®Êt, hä lµm chñ m¶nh ®Êt cña hä, hä h¨ng say lao ®éng nªn ®êi sèng ®îc c¶i thiÖn. Nªn viÖc chia cho c«ng nh©n Ýt cæ phÇn cña c«ng ty lµ rÊt hîp lý 1.2 CPH DNNN lµ sù lùa chän tÊt yÕu. CPH mét yªu cÇu bøc thiÕt cña c¸c DNNN. Tõ thùc tiÓn tiÕn hµnh ph¶t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN vµ nhöng kinh nghiÖm thu ®îc qua qu¸ tr×nh chØ ®¹o, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh chóng ta ®· x¸c ®Þnh ®îc r»ng c¶i c¸ch DNNN mét c¸ch triÖt ®Ó lµ yªu cÇu cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó t¨ng cêng ®éng lùc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy DN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Trong nhiÒu n¨m qua ®¶ng vµ nhµ níc ta ®· tËp trung tiÕn hµnh c«ng t¸c s¾p xÕp ®æi míi c¸ DNNN vµ ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh gi¶m m¹nh sè lîng DNNN, n©ng cao quy m« vèn b×nh qu©n, gi¶m bít ®îc sù tµi trî cña ng©n s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c DN, bíc ®Çu ®· ph¸t huy quyÒn chñ ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, gi¶m m¹nh sù can thiÖp hµnh chÝnh vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy nhiªn do ®Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng DNNN vÈn cßn ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch thËn träng, l©u dµi v× ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé nhiÒu vÊn ®Ò phóc t¹p trong c¸c lØnh vùc kinh tÕ vµ lØnh vùc ®êi sèng x· héi míi ®¹t ®îc kÕt qu¶ mong muèn. HiÖn nay tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n xuÊt ph¸t tõ néi bé nÒn kinh tÕ, th× biÕn ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc ®ang tiÕp tôc lan réng vµ theo chiÒu s©u cña ¶nh hëng theo chiÒu híng xÊu ®Õn nÌen kinh tÕ níc ta. ®iÒu nµy cho thÊy tÝnh cÊp b¸ch ph¶i khÈn tr¬ng n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc m¹nh cña nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn ®Êt níc mét c¸ch æn ®Þnh, v÷ng ch¾ kh«ng nh÷ng cho n¨m tríc mµ cßn t¬ng lai l©u dµi. NghÞ quyÕt héi nghÞ trung ¬ng 4 (kho¸ VIII) ®· dµnh mét phÇn quan träng cho môc tiªu ®æi míi m¹nh mÏ c¸c DNNN, phÊn ®Êu ®a chóng trë thµnh lùc lîng thùc sù chñ ®¹o, dÈn d¾t c¸c DN thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm nßng cèt ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng tiÕn tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc vµ héi nhËp vµo thÕ giíi cã hiÖu qu¶. TiÕp theo chÝnh phñ ®· cã chØ thÞ sè 20/TTG ngµy 21/8/1998 trong ®ã ®· ®Ò ra ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó triÓn khai thc hiÖn vµ quyÕt t©m th«ng qua ®ît s¾p xÕp nµy ®Ó h×nh thµnh mét c¬ cÊu DNNN hîp lý, m¹nh, ®îc qu¶n lý tèt. CPH lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp DNNN, 8 sau ®©y t«i xin tËp trung ®i s©u vµo vÊn ®Ò nµy. chñ tr¬ng CPH DNNN lÇn ®Çu tiªn ®îc nªu t¹i nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø hai BCHT¦ kho¸ VII (th¸ng 111991) vµ tiÕp tôc ®îc cô thÓ ho¸ t¹i nghÞ quyÕt héi nghÞ gi÷a nhiÖm k× kho¸ VII (th¸ng 1- 1991). NghÞ quyÕt héi nghÞ trung ¬ng lÇn thø 4 (kho¸ VIII). Môc tiªu nhÊt qu¸n cña CPH mét bé phËn DNNN lµ ®Ó huy ®éng vèn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng ®îc lµm chñ thùc sù trong DN. T¹o ®éng lùc bªn trong , thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña DN, ®ång thêi lµm t¨ng tµi s¶n vµ ®æi míi c¬ cÊu cña DN. Qu¸ tr×nh CPH h×nh thøc së hu cña DN ®· chuyÓn tõ së h÷u nhµ níc duy nhÊt sang së h÷u hçn hîp vµ chÝnh tõ ®©y dÈn ®Õn nh÷ng thay ®æi quan träng vÒ h×nh thøc tæ chóc qu¶n lý cñng nh ph¬ng hpøng ho¹t ®éng cña c«ng ty. DNNN sau khi CPH sÎ trë thµnh c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®«ng theo luËt c«ng ty. ViÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u cho phÐp thùc hiÖn triÖt ®Ó nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý kinh tÕ n©ng cao quyÒn tù chñ tµi chÝnh cñng nh ãc s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng cñng nh ngêi qu¶n lý DN. CPH chÝnh lµ biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó sö dông ®ång vèn t«t nhÊt. DN CPH sÎ thu hót ®îc ngµy cµng nhiÒu vèn nÕu ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶, nhÊt lµ khi ®· h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n. qua thùc tiÓn tiÕn hµnh CPH ë níc ta vµ qua kinh nghiÖm cña mét sè níc xung quanh chóng ta thÊy viÖc CPH ®¸p øng ®îc yªu cÇu bøc thiÕt cña c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN trong viÖc gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò gay cÊn nh : Kh¾c phôc viÖc bu«ng láng qu¶n lý tµi s¶n cña DN. Cßn vÒ nhËn thøc, tµi s¶n nhµ níc vÉn lµ tµi s¶n chung nªn t×nh tr¹ng v« tr¸ch nhiÖm, l¶ng phÝ cña c«ng vÈn cha ®îc kh¾c phôc. Khi DNNN trë thµnh c«ng ty cæ phÇn th× mÆc nhiªn ®iÒu nµy sÎ kh«ng cßn tån t¹i. Huy ®éng ®îc nguån vèn trong x· héi, cung cÊp cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, mét mÆt võa gãp phÇn th¸o gë ®îc khã kh¨n cho ng©n s¸ch nhµ níc. MÆt kh¸c vèn vµ tµi s¶n cña DNNN nhê cæ phÇn ho¸ thu håi l¹i sÎ ®îc ®Çu t, më réng s¶n xuÊt, t¨ng thªm tµi s¶n cè ®Þnh, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. T¹o ®«ng lùc míi trong qu¶n lý DN. ë c«ng ty cæ phÇn ngêi chñ míi cña DN g¾n chÆt víi sù thµnh b¹i cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, v× thÕ hä rÊt ®oµn kÕt g¾n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. T×m kiÕm vµ ®a ra ph¬ng híng ho¹t ®éng phï hîp nh»m t¨ng sù c¹nh tranh cña s¶n phÈm hä s¶n xuÊt ra, quan t©m tíi c«ng ty, lao ®éng víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. MÆt kh¸c ®©y lµ c«ng viÖc rÊt nh¹y c¶m, song ta l¹i cha cã kinh nghiÖm ®Ó khi triÓn khai CPH võa mang l¹i t¨ng trëng kinh tÕ võa gi÷ vngr híng XHCN v× vËy ph¶i tiÕn hµnh thËn träng ph¶i dÇn dÇn qua thùc tÕ ®Ó hoµn thiÖn. VÒ nhËn thøc: Mét sè bé vµ ®Þa ph¬ng, tæng c«ng ty nhµ níc cha nhËn thøc ®Çy ®ñ ý nghÜa chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ mét bé phËn DNNN, do ®ã thiÕu tÝnh chñ ®éng vµ ca kiªn quyÕt trong viÖc tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn. C«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng tõ trong §¶ng, trong bé m¸y nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng cha ®îc ®Èy m¹nh. 9 Tån t¹i trong bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸: Nãi chung c¸c DNNN ®Òu cã c¸c kho¶n nî, trong ®ã nhiÒu DNNN cã nhöng kho¶n nî rÊt lín ho¹c lµ do thua lç trong ho¹t ®äng kinh doanh hoÆc lµ do ®Çu t ph¸t triÓn. Do vËy khi lËp ph¬ng ¸n CPH, viÖc da ra c¸ch gi¶i quyÕt phï hîp nhÊt ®Ó xö lý c¸c mãn nî cho c¸c DN thêng gÆp ph¶i vÊn ®Ò nan gi¶i lµ ph¶i lµm trong s¹ch t×nh h×nh tµi chÝnh, nghÜa lµ ph¶i ®Þnh ®îc híng thanh to¸n c«ng nî. Bªn c¹nh ®ã viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ DNNN chuyÓn sang cæ phÇn ho¸ cñng g©y tranh c¶i kÐo dµi. ®Ó ®Èy m¹nh viÖc CPH DNNN cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau : Kh¾c phôc t×nh tr¹ng chËm trÓ trong viÖc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸, chÝnh phñ võa ra quyÕt ®Þnh sè 41/TTG ngµy 29/6/1998, trong ®ã ®· x¸c ®Þnh cô thÓ h¬n ph¹m vi CPH. C«ng viÖc tríc hÕt lµ ph¶i tæ chøc tuyªn truyÒn s©u réng vµ gi¶i thÝch cho ngêi lao ®éng trong c¸c DN vµ toµn x· héi hiÓu vµ nhËn thøc ®óng vÇ néi dung cña nghÞ ®Þnh ®Ó hä quan t©m vµ tÝch cùc hëng øng. Tríc hÕt cÇn lµm cho c¸n bé c«ng nh©n viªn trong c¸c DN c¸c cÊp, c¸c nghµnh qu¸n triÖt s©u s¾c nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña ®¶ng nhµ níc vÒ CPH mét bé phËn DNNN. KiÖn toµn bé m¸y tæ chøc, ®æi míi doanh nghiÖp c¸n bé, ngµnh, UBND c¸c tØnh thµnh phè, ®¶m b¶o huy ®éng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn, lùc lîng c¸n bé ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c s¾p xÕp CPH. Chóng ta ph¶i kiªn quyÕt thùc hiªn b»ng ®îc kÕ ho¹ch môc tiªu CPH n¨m 1998 trªn c¬ së thËn träng v÷ng ch¾c. t¹o tiÒn ®Ò quan träng ®Ó thùc hiÖn vöng ch¾c qu¸ tr×nh thùc hiÖn CPH mét sè lîng lín DNNN mµ chóng ta dù kiÕn ph¶i hoµn thµnh cho nh÷ng n¨m tíi. TËp trung chØ ®¹o c¸c bé nghµnh träng ®iÓm nh bé c«ng nghiÖp, bé x©y dùng, c¸c tæng c«ng ty nhµ níc cã nhiÒu tæng c«ng ty nhµ níc thuéc diÖn CPH. C«ng t¸c chØ ®¹o ph¶i thèng nhÊt tõ trªn xuèng díi. C¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong trong qu¸ tr×nh CPH ph¶i ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó theo tr¸ch nhiÖm quyÒn h¹n ®îc ph©n c«ng. CPH cã tÝnh chÊt toµn cÇu, ®îc b¾t ®Çu m¹n mÏ tõ nh÷ng n¨m 80 ®Õn nay. Chøng tá hÇu hÕt c¸c chÝnh phñ ®Òu thÊy cÇn x¸c lËp l¹i mèi quan hÖ gi÷a khu vùc kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ t nh©n. CPH c¸c DNNN lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam. ®èi víi c¸c DN ngo¹i quèc doanh th× qu¸ tr×nh CPH diÓn ra tuú thuéc vµo quy m« cña DN (DN nhá hay lín). Quan niÖm vÒ DNNN vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. DNNN lµ DN mµ sè vèn cña nã chñ yÕu thuéc së h÷u cña nhµ níc. Tuy nhiªn cñng cã mét sè trêng hîp ®Æc biÖt DNNN mµ chØ mét phÇn Ýt vèn cña nhµ níc. C¸c DN nµy ho¹t ®éng ®îc sù hç trî lín cña nhµ níc c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ, ®Æc biÖt lµ viÖc bï lç. Nªn DNNN thua lç vÈn tån t¹i kinh doanh, ®Æc biÖt lµ c«ng ty s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng cho quèc phßng an ninh 10 Nã chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, tuy nhiªn thuÕ nép vµo ng©n s¸ch cho nhµ níc l¹i chiÕm tû träng kh«ng lín t¬ng øng. Thùc tr¹ng c¸c DN lµm ¨n thua lç, kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng. CÇn ph¶i ®æi míi cp«ng nghÖ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. CPH lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu kh¾c phôc khã kh¨n trªn nh»m t¹o ra søc bËt trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ®Êt níc. C¶i c¸ch vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng DNNN lµ vÊn ®Ò nhøc nhèi ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ ë n¬cs ta. Bøc tranh toµn c¶nh vÒ khu vùc DNNN hiÖn ®ang cßn nhiÒu m¶ng tèi, thÓ hiÖn tÝnh kÐm hiÖu qu¶ cña khu vùc nµy. sù yÕu kÐm cña khu vùc DNNN ph¶m ¸nh rá nÐt qua hai chØ tiªu sau ®©y: Sè DN thua lç cã chiÒu híng t¨ng lªn: n¨m 1995 cã 16% DNNN lµm ¨n thua lç, n¨m 1996 cã 22% vµ n¨m 1997 con sè nµy t¨ng lªn 32%, nÕu tÝnh ®óng , tÝnh ®ñ th× sè DNNN thua lç lªn tíi 50%. Tû lÖ l·i bá ra trªn mçi ®ång vèn gi¶m sót: n¨m 1995, tû lÖ nµy lµ 14%; n¨m 1996 12%, n¨m 1997 chØ cßn 8%. C¸c nguyªn nh©n dÈn ®Õn thua lç kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN kÓ ra rÊt nhiÒu song theo t«i cã thÓ nªu ra hai nguyªn nh©n c¬ b¶n sau: Thø nhÊt DN thiÕu vèn ®Ó ho¹t ®éng. ®Ó s¶n phÈm cã chÊt lîng cao, yªu cÇu hµng ®Çu lµ DN ph¶i ®æi míi c«ng nghÖ. HiÖn nay kho¶ng 90% thiÕt bÞ c«ng nghÖ trong c¸c doanh nghiÖp ®· bÞ l¹c hËu tõ 2 ®Õn 3 thÕ hÖ so víi c«ng nghÖ thÕ giíi, cã lo¹i cßn l¹c hËu tõ 4-5 thÕ hÖ. Vèn lu ®éng chiÕm kho¶ng 20% tæng sè vèn nhµ níc t¹i DN, nhng mét n÷a lµ vËt t ø ®äng, mÊt phÈm chÊt, nî khã ®ßi… vèn ®i vay kh«ng cßn lµ nguån vèm bæ sung t¹m thêi mµ trë thµnh nguån vèn cã (tû lÖ vèn tù cã trªn vèn vay b»ng 20/80 thËm chÝ 10/90). Trong ®iÒu kiÖn ®ã DN tr¶ l·i ®· khã cha nãi ®Õn tr¶ gèc. Tæng sè nî cña DNNN t¬ng ®¬ng víi sè vèn ho¹t ®éng cña DN. sè tiÒn l·i vay gia t¨ng th× chi phÝ s¶n xuÊt cñng gia t¨ng, phÇn tµi chÝnh tÝch luü trë nªn nhá bÐ. Thø hai, ph¬ng thøc qu¶n lý DNNN vÈn cßn mang nÆng dÊu Ên cña c¸ch lµm cñ, kh«ng thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng. C¸c DNNN vÈn ®îc nhµ níc b¶o trî vÒ nhiÒu mÆt ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ tÝn dông víi ng©n hµng (møc vay vµ l·i u ®¶i h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c, ®îc miÓn thÕ chÊp, ®îc khoanh nî vµ xo¸ nî…) cha ph¶i nép tiÒn thuª ®Êt, ®îc xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp, nhiÒu DNNN thua lç nhng vÈn tån t¹i dùa vµo c¸i “phao nhµ níc”. V× vËy c¸c DNNN vÈn lµm ¨n theo c¬ chÕ cñ,kh«ng ®æi míi cung c¸ch qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Cung c¸ch qu¶n lý ®ã duy tr× sù û l¹i vµo nhµ níc, ®ång thêi t¹o kÎ hë cho tham nhñng tµi s¶n nhµ níc v× lîi Ých c¸ nh©n. nh×n chung, c¸c DNNN - tõ Gi¸m §èc cho ®Õn nh÷ng ngêi lao ®éng- ®Òu muèn gi÷ DN m×nh lµ DNNN v× nhiÒu lý do. 11 CPH lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕp tôc c¶i c¸ch DNNN trong giai ®o¹n hiÖn nay ë níc ta. Thùc ra, chóng ta cha cã kÕ ho¹ch tæng thÓ, mét gi¶i ph¸p toµn bé cho cuéc c¶i c¸ch DNNN. V× thÕ cñng cha x¸c ®Þnh ngay c¸i ®Ých cuèi cïng nh thêi gian vµ néi dung cô thÓ cña c¸c bíc tiÕn hµnh c¶i c¸ch. Nhng nÕu ph¶i x¸c ®Þnh kÕ ho¹ch tæng thÓ ®ã lóc nµy th× cñng rÊt khã, do ®Êt níc ta ®ang biÕn ®æi tõng ngµy do ®ã sù hiÓu biÕt, quan niÖm cña chóng ta cñng nhanh chãng thay ®æi. Ph¶i ch¨ng chóng ta cñng ®ang ph¶i võa häc võa lµm, võa ®óc rót kinh nghiÖm nh»m t×m ra mét gi¶i ph¸p hîp lý vµ kh¶ thi nhÊt ®Ó tiÕn lªn. tõ n¨m 1986 ®Õn nay (1992), nhµ níc ta ®· tèn rÊt nhiÒu c«ng søc víi th¸i ®é tÝch cùc nªn ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng (tuy cßn chËm) trong viÖc c¶i c¸ch DNNN. Thµnh c«ng quan träng nhÊt trong giai ®o¹n 1986- 1991 lµ ®· th¬ng m¹i ®îc vµ më réng m¹nh mÏ quyÒn tù chñ s¶n xuÊt – kinh doanh cho c¸c DNNN ®ång thêi víi viÖc h¹n chÕ møc tèi ®a sù can thiÖp trùc tiÕp kh«ng cÇn thiÕt cña nhµ níc vµ c¸c cÊp hµnh chÝnh vµ ho¹t ®éng cña DN díi nhiÒu h×nh thøc. Nhng ®Õn n¨m 1992 cuéc c¶i c¸ch DNNN nh cã phÇn chöng l¹i, lóng tóng. Sù lóng tóng ®ã cã thÓ do nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh sau: Nguyªn nh©n thø nhÊt lµ cho ®Õn nay chung ta vÈn cha x¸c ®Þnh ®îc chñ së h÷u ®Ých thùc vµ cô thÓ cña DNNN lµ ai? Kh«ng x¸c ®Þnh ®îc «ng chñ th× cñng kh«ng x¸c ®Þnh ®îc mét lo¹t vÊn ®Ò k¸c nh: + Ai sÎ chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ viÖc quyÕt ®Þng ph¬ng híngph¸t triÓn vµ c¸c gi¶i ph¸p kinh doanh cô thÓ. + Ai chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn (tµi s¶n ) cña nhµ níc? + Ai b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng t¹i DN ( viÖc lµm thu nhËp, BHXH ) Chóng ta kh¼ng ®Þnh ®îc r»ng «ng chñ cña DN kh«ng ai ngoµi nhµ níc nhng cô thÓ lµ ai? VÊn ®Ò nµy cã ba ý kiÕn kh¸c nhau: ¤ng chñ cña DNNN ph¶i lµ bé trëng bé tµi chÝnh. ¤ng chñ DNNN lµ bé trëng chñ qu¶n (bé chuyªn ngµnh kinh tÕ kØ thuËt) ¤ng chñ cña DNNN ph¶i lµ Bé tr¬ng bé qu¶n lý c¸c DNNN(ë ViÖt nam cha cã bé nµy). Trong ba ph¬ng ¸n ®ã t«i cho r»ng ph¬ng ¸n mét lµ hîp lý h¬n c¶. Bëi v× bé trëng Bé tµi chÝnh ®îc chÝnh phñ giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vèn, tµi s¶n cña DNNN. Bé tµi chÝnh cã kh¶ n¨ng lµm ®îc viÖc nµy do ®ã c¸c hÖ thèng qu¶n lý vµ ®éi ngñ c¸n bé ®«ng ®¶o liªn quan trùc tiÕp tíi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c DNNN nh: hÖ thèng thuÕ, hÖ th«ng kho b¹c nhµ níc, hÖ thèng c¸c tµi vô… chóng t«i cñng thÊy râ r»ng: NÕu nhµ níc uû quyÒn cho Bé tµi chÝnh lµm «ng chñ cña c¸c DNNN th× b¶n th©n bé tµi chÝnh cñng ph¶i cã nh÷ng ®æi míi vÒ c¶ hai mÆt bé m¸y vµ ®éi ngò c¸n bé míi ®Ó cã kh¶ n¨ng hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®îc giao. 12 Cßn viÖc thµnh lËp bé m¸y míi trong t×nh tr¹ng nµy e r»ng kh«ng mét ai chÊp nhËn v¶ l¹i bé ®ã sÎ cã bé m¸y t¬ng tù bé tµi chÝnh hay sö dông bé m¸y nµy cña bé tµi chÝnh vµ c¸c bé liªn quan ®Ó qu¶n lý. Tãm l¹i khi cha x¸c ®Þnh ®îc «ng chñ ®Ých thùc cña DNNN th× nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ bÞ vi ph¹m ngay: TËp trung cho ai vµ më réng d©n chñ víi ai? Sù l¹m dông vµ lîi dông viÖc më réng d©n chñ ®Ó thao tóng DN, tham nhñng, vô lîi ®· ®Õn lóc nghiªm träng, kh«ng ai chÞu næi ! KÕt qu¶ lµ DN th× mÊt ph¬ng híng, cßn ngêi lao ®éng th× mÊt ®éng lùc lao ®éng. ®ã lµ nguy c¬ thùc sù! Nguyªn nh©n thø hai, trong khi më réng quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh (lµ ®óng vµ cßn ph¶i më réng h¬n n÷a ®èi víi khu vùc s¶n xuÊt) th× cha x¸c ®Þnh giíi h¹n cho phÐp, nghÜa lµ cha cã mét khu«n khæ ph¸p luËt ®Çy®ñ vµ cã hiÖu lùc ®Ó d¶m b¶o cho c¸c DN kh«ng ®i qu¸ ®µ hoÆc e dÌ, lo sî. B»ng chøng lµ, cho ®Õn nay (8/1992) níc ta vÈn cha cã luËt ng©n s¸ch, luËt DN, luËt lao ®éng, lµ nhöng luËt tèi cÇn cÇn thiÕt ®Ó DNNN ho¹t ®éng ®óng ph¸p luËt. Cã thÓ thÊy rÊt râ lµ quyÒn tù chñ ®èi víi c¸c DNNN ë níc ta hiÖn nay võa cha ®ñ võa qu¸ t¶i (nhÊt lµ c¸c lØnh vùc yÕu tè gi¸o dôc …) Nguyªn nh©n chÝnh lµ cha cã khu«n khæ ph¸p luËt ®îc x¸c ®Þnh râ rµng. HËu qu¶ lµ ngêi l¬ng thiÖn th× rÊt khã kh¨n trong lµm ¨n, cßn c¸c c¬ héi lµm bËy th× khã trõng ph¹t, nh thÕ th× c¸c DNNN lµm sao mµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®îc ? Nguyªn nh©n thø ba lµ, vai trß cña DNNN ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n ®èi víi ng©n s¸ch nhµ níc lµ rÊt m©u thuÉn. Mét mÆt KTQD víi vai trß chñ ®¹o ®ang n¾m gi÷ kho¶ng 80% tµi s¶n quèc gia, 90% lao ®éng lµnh nghÒ vµ c¸c c¸n bé khoa häc, 95% tÝn dông nhµ níc, cã trªn 12.000 DNNN nhng cã ®Õn 38- 40% DN lµm ¨n thua lç vµ chØ s¶n xuÊt ®îc 30% cña c¶i hµng n¨m cña c¶ níc (TNQD), ngoµi ra ®©y cñng lµ khu vùc chøa nhiÒu tiªu cùc nhÊt: Tham nhòng, l¶ng phÝ, quan liªu, bao cÊp… MÆt kh¸c mét thùc tiÓn lµ hiÖn nay nÒn tµi chÝnh quèc gia cña chóng ta vÒ c¬ b¶n lµ dùa vµo KTQD, gÇn 2/3 nguån thu cña NSNN lµ tõ DNNN. Nh vËy nÕu chóng ta t nh©n ho¸ toµn bé DNNN th× sÎ xÈy ra chuyÖn g×? Thø nhÊt lµ qui ®Þnh tr¸i víi quy luËt phæ biÕn lµ níc nµo cñng ph¶i duy tr× mét sè lîng DNNN nhÊt ®Þnh (lý do sÎ nãi sau). Thø hai lµ, nÒn tµi chÝnh quèc gia sÎ sôp ®æ vµ chÕ ®é chÝnh trÞ mµ ta ®· kh¼ng ®Þnh khã mµ ®øng v÷ng ®îc: cã ngêi nãi t nh©n ho¸ c¸c DNNN th× nhµ níc kh«ng hÒ mÊt nguån thu v× ®· cã c¸c DN t nh©n thay thÕ ®ãng thuÕ. VÒ nguyªn lý nguyªn t¾c th× ®iÒu ®ã ®óng (nÕu mäi ®iÒu liªn quan lµ ®óng vµ hîp lý). Nhng thùc tiÓn níc ta l¹i cho thÊy: Khu vùc kinh tÕ ngo¹i quèc doanh sÎ m¾c sai lÇm nghiªm träng h¬n. HiÖn x¶n cuÊt 70% thu nhËp quèc d©n nhng chØ ®ãng gãp kho¶ng 28 – 20% NSNN (trong khi quèc doanh chØ s¶n xuÊt 30% thu nhËp quèc d©n nhng ®ãng gãp trªn 60% NSNN). Tõ thùc tÕ ®ã, chóng t«i cho r»ng nÕu cã nãng véi hoÆc chñ quan trong viÖc xö lý khu vùc kinh tÕ quèc doanh sÎ m¾c sai 13 lÇm h¬n nh mét sè níc ®«ng ©u ®· gÆp ph¶i. Ph¶i ch¨ng liÖu ph¸p “sèc” ë Ba lan, Nga ®· chøng tá kh«ng thµnh c«ng b»ng “gi¶i ph¸p tõ tõ ” ë trung quèc Belutria, ViÖt Nam nh÷ng tån t¹i m©u thuÈn nãi trªn lµm chóng ta day døt, khã chÞu nhng kh«ng hÒ lµm chóng ta bi quan dao ®éng. VËy chóng ta ph¶i nhËn thøc nh thÕ nµo tríc t×nh h×nh ®ã vµ lèi tho¸t cña chóng ta lµ ë ®©u? T«i cho r»ng kh«ng thÎ cã mét gi¶i ph¸p chung cho toµn DN, mµ cÇn ph©n lo¹i chóng, mçi lo¹i sÎ cã mét gi¶i ph¸p riªng biÖt thÝch hîp. Theo t«i toµn bé c¸c DNNN cÇn ph¶i ph©n ra ba lo¹i vµ ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n cho ba lo¹i sau: Lo¹i 1: Lµ c¸c DN mµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cÇn ph¶i gi÷ l¹i h×nh thøc quèc doanh bao gåm c¸c lo¹i DN ho¹t ®éng trong 4 lØnh vùc sau ®©y. C¸c DN ho¹t ®éng phôc vô c«ng t¸c an ninh quèc phßng: + s¶n xuÊt vò khÝ ®¹n dîc. + S¶n xuÊt thuèc næ, thuèc ®éc. + S¶n xuÊt ph¬ng tiÖn ph¸t sãng truyÒn tin. Tãm l¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng , ë bÊt cø níc nµo sù tån t¹i cña DNNN nh mét yÕu tè kh¸ch quan nhng do vai trß cña DNNN trong c¸c níc kh«ng gièng nhau (v× cã chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau), nªn sè lîng DNNN ë mçi níc cñng kh¸c nhau, cha cã c¬ së lý luËn vµ thùc tÕ ®Ó quy ®Þnh ph¶i ®Ó l¹i bao nhiªu % DNNN. Lo¹i 2: lµ c¸c DN kh«ng cÇn gi÷ h×nh thøc quèc doanh ®ang lµm ¨n cã l·i, kh«ng cã l·i hoÆc thua lç nhng cha ®Õn níc ph¶i s¸t nhËp cho thuª hoÆc gi¶i thÓ. Trong h¬n 12.000 DNNN hiÖn nay th× lo¹i nµy chiÕn ®a sè kho¶ng 60-70%. Lo¹i 3: lµ c¸c DN thua lç kÐo dµi, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, ®· dïng nhiÒu biÖn ph¸p hç trî nhng kh«ng vùc dËy ®îc, lo¹i nµy hiÖn nay kho¶ng 20 – 25%. C¸c gi¶i ph¸p cho tõng lo¹i ph¶i phï hîp víi t×nh tr¹ng, ®Æc ®iÓm vai trß cña mçi lo¹i. Cã thÓ sö dông nh÷ng gi¶i ph¸p sau ®©y ®èi víi lo¹i mét: Thùc hiÖn quy chÕ héi ®ång qu¶n trÞ. Thùc hiÖn quy chÕ giao vèn, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Thùc hiÖn chÕ ®é thuÕ, tÝn dông. Bá chÕ ®é ba gi÷ nh hiÖn nay, chØ cÇn khèng chÕ quû tÝch luû tõ 35% trë lªn, lËp quû dù phßng rñi ro kho¶ng 5% cßn phÇn lîi nhuËn cßn l¹i sau khi DN ®· lµm ®Çy ®ñ nghÜa vô víi NSNN do héi ®ång qu¶n trÞ quyÕt ®ÞnhviÖc ph©n phèi vµ sö dông. Thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l¬ng theo chøc danh tiªu chuÈn vµ c¸c ®Þnh møc thèng nhÊt. Bµn vÒ con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë c¸c níc t b¶n vµ vËn dông vµo ViÖt Nam. 14 C«ng ty cæ phÇn lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ bíc ®Çu ®· xuÊt hiÖn ë níc ta. Nghiªn cøu logic vµ lÞch sö con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn trªn thÕ giíi sÎ gãp phÇn lµm s¸ng tá con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë níc ta. Con ®êng h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ë c¸c níc t b¶n C«ng ty cæ phÇn lµ nh÷ng “c«ng ty ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së liªn hiÖp nhiÒu t b¶n c¸ nh©n b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n cæ phiÕu. Lîi nhuËn cña c«ng ty ®îc ph©n phèi gi÷a c¸c cæ ®«ng theo sè lîng cæ phiÕu tuú theo ph¸p luËt cña tõng níc mµ c«ng ty cæ phÇn ®îc tæ chøc díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau”. ë níc Anh c«ng ty cæ phÇn cã hai lo¹i: C«ng ty c«ng céng vµ c«ng ty riªng c«ng ty c«ng céng lµ c«ng ty cæ phÇn mµ cã cæ phiÕu ®îc ph¸t hµnh réng r·i trong c«ng chóng. C¸c cæ phiÕu cã thÓ tù do chuyÓn nhîng hay mua b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n, sè cæ ®«ng s¸ng lËp Ýt nhÊt lµ b¶y ngêi. C«ng ty riªng lµ c«ng ty mµ sè cæ ®«ng bÞ h¹n chÕ (kh«ng qu¸ 50 ngêi) vµ cæ ®ong s¸ng lËp kh«ng qu¸ hai ngêi, sè cæ phiÕu kh«ng ®îc b¸n cho c«ng chóng vµ kh«ng ®îc chuyÓn nhîng. ë ph¸p t¬ng ®¬ng víi c«ng ty c«ng céng ë Anh lµ “c«ng ty v« danh”, trong ®ã ban qu¶n trÞ cã quyÒn h¹n rÊt lín. T¬ng ®¬ng víi c«ng ty riªng lµ “c«ng ty tr¸c nhiÖm h÷i h¹n”. mÆc dï tªn gäi mçi níc, mçi thêi k× k¸c nhau song c«ng ty cæ phÇn ®Òu cã ®iÓm chung lµ mét DN cã t c¸ch ph¸p nh©n tríc nhµ níc vµ cã ®èi t¸c quan hÖ lµ mét kiÓu tæ chøc chÆt chÎ huy ®éng vèn b»ng ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, mçi chñ së h÷u chØ hëng quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong phÇn ®ãng gãp. C«ng ty cæ phÇn ®îc ra ®êi trªn c¬ së nÒn s¶n xuÊt ®îc x· héi ho¸ cao, ®Æc biÖt lµ x· héi ho¸ vÒ vèn, quan hÖ tÝn dông ph¸t triÓn, quan hÖ thÞ trêng h×nh thµnh ®Çy ®ñ, thi trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng søc lao ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n… c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn ®Çu tiªn trªn thÕ giíi lµ c«ng ty ®«ng Ên cña Anh (n¨m 16001858). Tr¶i qua vµi tr¨m n¨m.c«ng ty cæ phÇn ®· ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c níc t b¶n theo xu híng tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín, tõ mét lØnh vùc ®Õn nhiÒu lØnh vùc, tõ mét ngµnh ®Õn ®a ngµnh, tõ mét quèc gia ®Õn nhiÒu quèc gia qua c¸c c«ng ty siªu quèc gia. Nhöng n¨m 20-30 cña thÕ kØ XX víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ph¶i x©y dùng c¬ së h¹ tÇng: §êng s¾t,®iÖn lùc, khai th¸c má cÇn nhiÒu vèn do ®ã c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn rÊt nhanh. VÝ dô: ë níc Anh n¨m 1862 cã 165 c«ng ty cæ phÇn, n¨m 1890 cã 21006 c«ng ty cæ phÇn, ®Õn n¨m 1962 cã 428.000 c«ng ty cæ phÇn ; ë Mü n¨m 1904 c«ng ty cæ phÇn míi chiÕm 23,6% c«ng ty c¶ níc, n¨m 1947 c«ng ty cæ phÇn chiÕm 69% c«ng ty c¶ níc, ®Õn n¨m 1962 chiÕm 78% tæng c«ng ty c¶ níc. 15 Nh vËy ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn h×nh thøc kinh tÕ phæ biÕn hiÖn nay lµ c«ng ty cæ phÇn. Nghiªn cøu logic vµ lÞch sö h×nh thµnh ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn ë c¸c níc TBCN vÒ c¬ b¶n ®îc thùc hiÖn theo ba con ®êng sau: Thø nhÊt con ®êng tryuÒn thèng sù liªn kÕt t b¶n trong níc vµ h×nh thanh c«ng ty cæ phÇn. Trong giai ®o¹n ®Çu cña ph¬ng thø s¶n xuÊt TBCN, c¸c nhµ t b¶n chñ yÕu xuÊt th©n tõ thî c¶, ngêi chñ phêng héi, th¬ng nh©n ngêi cho vay nÆng l·i vµ ngêi Fec-mi-ª TBCN. Lóc ®Çu hä lËp ra c¸c xÝ nghiÖp TBCN riªng rÎ kinh doanh ®éc lËp, thuª mín c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª. DÇn dÇn víi sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt vµ chÕ ®é tÝn dông, hä ®· liªn kÕt víi nhau dùa trªn quan hÖ nh©n th©n vµ ch÷ tÝn, ®ã lµ c¸c c«ng ty chung vèn. V× vËy nã tån t¹i trong kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n nhÊt ®Þnh víi rÊt nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng: hîp t¸c x·, c«ng ty d©n sù c«ng ty hîp doanh, c«ng ty dù phÇn sau nµy nã nhêng chç cho c«ng ty chung vèn ë møc cao h¬n ®ã lµ c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty cæ phÇn lµ c«ng ty ®èi vèn, tr¸ch nhiÖm hu h¹n tæ chøc chÆt chÎ, cã t c¸ch ph¸p nh©n. C«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn ra ®êi trong lØnh vùc th¬ng nghiÖp, n¨m1600 c«ng ty ®«ng Ên cña Anh ®îc thµnh lËp víi sù tham gia cña 1000 th¬ng nh©n. ho¹t ®éng cña c«ng ty theo liªn kÕt láng lÎo. Ngêi ®Çu t gãp vèn theo chuyÕn ®i biÓn. Sau míi chuyÓn ®i tiÕn hµnh quyÕt to¸n cho tõng ngêi tham gia nhËn l¹i vèn cæ phiÕu vµ tiÒn l·i. ®Õn giai ®o¹n c«ng nghiÖp c¬ khÝ sù ph¸t triÓn míi vÒ kØ thuËt ®Æt ra nhu cÇu vÒ vèn rÊt lín mµ mçi nhµ t b¶n kh«ng ®¸p øng nçi. ®iÒu ®ã ®ßi hái c¸c nhµ t b¶n ph¶i liªn kÕt nhau l¹i ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt. H¬n n÷a ®Õn gia ®o¹n nµy thÞ trêng më réng c¶ trong níc vµ quèc tÕ ®ßi hái c¸c nhµ t b¶n ph¶i liªn kÕt nhau l¹i míi cã thÓ ®øng vöng vµ chiÕn th¾ng trong th¬ng thÞ trêng ®Çy kh¾c nghiÖt. s¶n xuÊt ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn nh tËp trung t b¶n vay tÝn dông vÈn kh«ng tho¶ m¶n nh cÇu, do ®ã xuÊt hiÖn h×nh thøc huy ®éng vèn b»ng c¸ch oh¸t hµnh cæ phiÕu, thÞ trêng¸i phiÕu. H×nh thøc nµy ®· thu hót nhanh chãng tiÒn nhµn rçi cña tÊt c¶ tÇng líp d©n c trong toµn x· héi, biÕn nã thµnh t b¶n sinh lêi. ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu lµm cho c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi nÒn s¶n xuÊt t b¶n hiÖn ®¹i vµ ngµy cµng chiÕm u thÕ so víi c¸c lo¹i h×nh DN kh¸c. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c c«ng ty cæ phÇn cã thÓ liªn kÕt däc (theo ngµnh kinh tÕ , kû thuËt) hoÆc liªn kÕt ngang (hæ trî cho nhau) ®Ó h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn t b¶n (®øng ®Çu lµ c«ng ty mÑ, vµ sau lµ c¸c c«ng ty phô thuéc con ch¸u... ) ®Ó c¹nh tranh hoÆc liªn kÕt víi c¸c tËp ®oµn t b¶n kh¸c trªn thÕ giíi. Tãm l¹i h¹t nh©n c¬ b¶n h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn theo con ®êng truyÒn thèng lµ sù liªn kÕt c¸c t b¶n riªng rÎ, c¸c nguån vèn nhµn rçi trong x· héi ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. C«ng ty cæ phÇn ®îc h×nh thµnh ph¸t triÓn dùa trªn vèn cña nhiªu chñ së h÷u, ngµy cµng n¾m nhiÒu ngµnh then chèt cña quèc gia. 16 Thø hai lµ, con ®êng liªn kÕt t b¶n trong níc víi t b¶n níc ngoµi. LÞch sö ®· ghi nhËn con ®êng liªn kÕt t b¶n trong níc víi t b¶n níc ngoµi ®Ó x©y dùng ®êng s¾t liªn quèc gia Anh – Ph¸p (n¨m 1960- 1980) lµ mét trong nh÷ng sù liªn kÕt t b¶n ®Çu tiªn. sù c¹nh tranh gi÷a c¸c tËp ®oµn t b¶n lín cña c¸c quèc gia ®Ó t×m thÞ trêng n¬i tiªu thô cã lîi... dÈn ®Õn sù ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c tËp ®oµn t b¶n. KÕt qu¶ lµ dÈn ®Õn sù th«n tÝnh cña c¸c tËp ®oµn t b¶n m¹nh h¬n hoÆc sù tho¶ hiÖp gi÷a chóng ®Ó h×nh thµnh tËp ®oµn t b¶n míi. ®ång thêi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc hiÖn ®¹i míi ®ßi hái cã sù tËp trung vèn lín cña nhiÒu quèc gia. VÝ dô m¸y bay Boing s¶n xuÊt ë Mü ph¶i liªn kÕt víi 650 c«ng ty ®Æt trªn 30 níc trªn thÕ giíi, hoÆc s¶n xuÊt «t« FORU ph¶i liªn kÕt víi 165 c«ng ty ë 20 níc kh¸c nhau. Ngµy nay sù c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t ®Æc biÖt lµ gi÷a ba trung t©m kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c níc c«ng nghiÖp míi. Sù liªn kÕt t b¶n quèc tÕ thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc: xÝ nghiÖp liªn doanh gåm c«ng ty cæ phÇn vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, xÝ nghiÖp 100% vÊn níc ngoµi, cho thuª ®Æc khu kinh tÕ, hîp ®ång hîp t¸c kinh tÕ... sù xuÊt hiÖnngµy cµng nhiÒu c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn trªn thÕ giíi ®· t¹o nªn c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh kiÓm so¸t nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Theo sè liÖu cha ®Çy ®ñ, hiÖn nay cã kho¶ng 2000 c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ víi h¬n 33 triÖu lao ®éng lµm thuª. Sù liªn kÕt t b¶n quèc tÕ cã rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau trong ®ã cã c«ng ty cæ phÇn. V× vËy, con ®êng thø hai h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ liªn kÕt t b¶n quèc tÕ. Thø ba, qu¸ tr×nh CPH DNNN ®Ó h×nh thanh c«ng ty cæ phÇn. ThÕ kû XX cïng víi nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc kû thuËt vµ x· héi ho¸ cao cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· xuÊt hiÖn DNNN nh mét c«ng cô ®Ó nhµ níc ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, chèng l¹i nh÷ng c¨n bÖnh cña CNTB. Trong c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn, tû lÖ së h÷u nhµ níc kh¸c nhau. Cã níc Ýt nh Mü lµ 2%, Anh lµ 8% NhËt 11%, cã níc cao nh Italia 39-40%, cã thÓ cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, song tÊt c¶ c¸c DNNN ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ kÐm hiÖu qu¶. V× vËy ®Çu thËp kû 80 ®Õn nay, ë tÊt c¶ c¸c níc TBCN ®Òu diÔn ra qu¸ tr×nh t nh©n ho¸ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh trªn quy m« lín víi nhiÒu h×nh thøc phong phó b»ng nhiÒu biÖn ph¸p vµ bíc ®i kh¸c nhau, phæ biÕn nhÊt lµ b¸n ®Êu gi¸ c¸c cæ phiÕu cña xÝ nghiÖp cho tÊt c¶ nh÷ng ai muèn mua th«ng qua sè giao dÞch chøng kho¸n. ë Anh ®Çu nh÷ng n¨m 1988 ®· b¸n 40% tµi s¶n khu vùc quèc doanh trÞ gi¸ h¬n 20 tû b¶ng Anh, ë ph¸p cha ®Çy n¨m rìi ®· b¸n ra 1/3 ch¬ng tr×nh t nh©n ho¸ thu 7 tû Fr¨ng. T©y §øc, n¨m 1984 – 1987 b¸n hoµn toµn hay mét phÇn cæ phiÕu khèng chÕ cña nhµ níc trong h¬n 50 c«ng ty víi tæng gi¸ trÞ h¬n 5 tû M¸c. VÝ dô: ë Anh ®Ó gi÷ ¶nh hëng cña m×nh trong mét ho¹t ®éng c¸c c«ng ty ®îc t nh©n ho¸ mét phÇn. Nhµ níc vÈn gi÷ quyÒn bæ nhiÖm c¸c quan chøc lµm nhiÖm vô theo dâi sao cho trong c¸c ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp kh«ng cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n. Tãm l¹i ch¬ng tr×nh t nh©n ho¸ ë c¸c níc t b¶n cã thÓ ph©n lµm ba phÇn sau: 17 Tríc hÕt ®èi víi DN cã tÇm quan träng an ninh quèc phßng g¾n víi chÕ ®é chÝnh trÞ, nghiªn cøu khoa häc... nhµ níc kh«ng t nh©n ho¸. §èi víi c¸c DN quan träng nhµ níc chuyÓn sang h×nh thøc së hu t nh©n ho¸ hoµn toµn hoÆc biÕn thµnh c«ng ty cæ phÇn, song nhµ níc vÈn gi÷ quyÒn khèng chÕ, chi phèi. ®©y lµ xu híng phæ biÕn trong c«ng viÖc c¶i tæ DNNN trong giai ®o¹n hiªn nay. Cuèi cïng DN kh«ng quan träng, nhµ níc b¸n ®Ó chuyÓn h×nh thøc së h÷u, t nh©n ho¸ hoµn toµn hoÆc biÕn thµnh c«ng ty cæ phÇn. §iÓm míi trong c¸c c«ng ty cæ phÇn cña c¸c níc t b¶n lµ tû lÖ c«ng nh©n cã cæ phÇn ngµy cµng t¨ng. ë c¸c níc t b¶n ®ang thùc hiªn ch¬ng tr×nh biÕn c«ng nh©n thµnh ngêi cïng së h÷u cña c«ng ty b»ng c¸ch hµnh n¨m trÝch kho¶ng 2025% tæng quü l¬ng ®Ó ®a vµi tµi kho¶n cña c«ng nh©n dïng ®Ó mua cæ phiÕu cña c«ng ty. Ngoµi ra trong qu¸ tr×nh CPH, nhµ níc cho kh«ng vµ cho qu¸ tr×nh sè cæ phiÕu (trung b×nh lµ 40 cæ phiÕu cho mçi c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp vµ cho mua thªm cæ phiÕu tiÒn tr¶ sau...). V× vËy, ë Thuþ ®iÓm 21% d©n c cã cæ phÇn,Ph¸p cã 6 triÖu ngêi cã cæ phÇn, Anh cã 8 triÖu cæ ®«ng, Mü cã kho¶ng 30-40 triÖu ngêi trong ®ã cã kho¶ng 10-12 triÖu ngêi lao ®éng, ë Mü cuèi n¨m 80 cã kho¶ng 10.000 c«ng ty trong ®ã c«ng nh©n n¾m tõ 1-100% t b¶n cæ phÇn. ®©y lµ ®iÓm míi ®¸ng lu ý trong qu¸ tr×nh CPH DNNN ë níc ta hiÖn nay. Bíc ®Çu vËn dông c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam. Nghiªn cøu l«gic vµ lÞch sö h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam. Níc ta hiÖn nay cã thÓ tõng bíc h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn theo ba con ®êng, bëi trªn thùc tÕ ta cã nh÷ng tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ph¸p luËt … cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. Thùc tÕ ®· chøng minh hiÖn nay trªn c¶ níc ®· cã h¬n148 c«ng ty cæ phÇn trong ®ã c«ng nghiÖp lµ 38, n«ng nghiÖp lµ 8 vµ x©y dùng lµ 10. Trong 3 con ®êng th× CPH DNNN lµ ph¸t triÓn nhiÒu nhÊt, bëi v× hiÖn nay DNNN chiÕm 80% tæng sè vèn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, song chØ gãp 44% GDP, do vËy hiÖu qu¶ rÊt thÊp, v× vËy cÇn ph¶i c¶i tæ l¹i DNNN b»ng c¸ch b¸n ®øt, cho thuª, gi¶i thÓ s¸t nhËp hoÆc biÕn thµnh c«ng ty cæ phÇn, trong ®ã nhµ níc cã mét phÇn vèn. ®©y lµ xu híng phï hîp víi ViÖt Nam vµ thÕ giíi. TÝnh ®Õn th¸ng 6- 1995 nhµ níc míi tiÕn hµnh CPH ®îc 3 DN. ®ã lµ c«ng ty ®¹i lý liªn hîp vËn chuyÓn (bé giao th«ng vËn t¶i), c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh (së c«ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh), nhµ m¸y giÊy HiÖp An, (Bé c«ng nghiÖp). Cßn c«ng ty Legamex (së c«ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh) vµ xÝ nghiÖp nhùa B×nh Minh. (Bé c«ng nghiÖp) ®ang cßn víng m¾c cha chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. Qu¸ tr×nh CPH DNNN ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n c¶ tõ phÝa c¬ quan cÊp trªn nh: NÕu ®ång nhÊt CPH víi t nh©n ho¸, sÎ mÊt CNXH; MÆt kh¸c vÈn cha cã v¨n b¶n ph¸p lý cña quèc héi nªn khã xö lý; ®ång thêi bªn díi cñng vÊp ph¶i nh÷ng trë ng¹i nh: Khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ DN, lùc c¶n trë tõ phÝa c¸n bé c«ng nh©n viªn xÝ nghiÖp, do cha cã thÞ trêng ®Çu ra cæ phiÕu. Muèn thóc ®Èy qu¸ tr×nh CPH DNNN cÇn sö dông nhiÒu h×nh thøc CPH. 18 DNNN b¸n cæ phÇn cho c«ng chóng (cña trªn b¸n cho c«ng nh©n viªn trong xÝ nghiÖp) ®Ó gi¶m bít phÇn vèn nhµ níc trong DN tr¬ thµnh së h÷u hæn hîp cã phÇn vèn cña c«ng nh©n. DNNN vÈn gi÷ nguyªn vµ gäi thªm vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu trong c«ng chóng vµ níc ngoµi. DNNN lËp c«ng ty cæ phÇn míi vµ giäi vèn c«ng chóng c¶ trong vµ ngoµi níc trong vÊn ®Ò CPH DNNN cÇn lu ý ba ®iÓm: Thø nhÊt, nªn cã h×nh thøc khuyÕn khÝch c«ng nh©n viªn mua cæ phiÕu trong c«ng ty m×nh b»ng c¸ch cho kh«ng cæ phiÕu, b¸n vµ cho tr¶ dÇn. ViÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lµm c«ng tham gia së h÷u nh»m nhiÒu môc ®Ých, trong ®ã cã viÖc ng¨n c¶n ngêi lµm c«ng chèng ®èi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Thø hai, dï díi h×nh thøc nµo th× nhµ níc vÈn ph¶i n¾m gi÷ mét sè vèn ®ñ søc ®iÒu tiÕt, khèng chÕ nÒn kinh tÕ cñng nh chÝnh trÞ vµ môc tiªu kh¸c. kinh nghiÖm trªn thÕ giíi cha cã mét níc nµo t nh©n ho¸ hoµn toµn mÆc dï chÕ ®é chÝnh trÞ phôc vô t b¶n t nh©n. níc ta, nhµ níc cÇn ph¶i n¾m gi÷ tû lÖ khèng chÕ ®Þnh híng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo quû ®¹o XHCN. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c xÝ nghiÖpliªn doanh víi níc ngoµi díi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn. ®Ó khuyÕn khÝch níc ngoµi ®Çu t vµo ViÖt Nam, cÇn gi¶m bít thñ tôc phiÒn hµ tropng viÖc xÐt duyÖt, thÈm ®Þnh dù ¸n vµ triÓn khai dù ¸n liªn doanh. tr×nh ®é x· héi ho¸ thÊp do ®ã viÖc biÕn c¸c c«ng ty võa vµ nhá thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ qu¸ tr×nh tõ tõ, thËn träng tr¸nh sù chñ quan nãng véi nh phong trµo hîp t¸c ho¸ tríc kia. Bëi v× thùc tr¹ng DN võa vµ nhá ë níc ta hiÖn nay cßn nhiÒu h¹n chÕ. C¸c DN nhá thiÕu vèn 47,9%, thiÕu thÞ trêng tiªu thô 44,4% t¬ng tù víi c¸c DN võa lµ 69,5% vµ 27,1%. Tr×nh ®é kû thuËt c«ng nghÖ rÊt thÊp gÇn 50% sè DN nhá ë n«ng th«n chØ sö dông c«ng cô cÇm tay, 15,5% sö dông c«ng cô nöa c¬ khÝ, h¬n 35,5% sö dông c«ng cô vÒ ®iÖn. Tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý DN nhá cã b»ng cÊp cha nhiÒu. ë H¶i Hng cã tíi 69,5%chñ DN cã kiÕn thøc qu¶n lý b»ng kinh nghiÖm, 13,9% chñ DN kh«ng biÕt vÒ luËt c«ng ty vµ luËt DN t nh©n, 61,1% chñ DN kh«ng biÕt vÒ luËt ®Çu t, 11,1% chñ DN kh«ng biÕt vÒ luËt thuÕ, 50% kh«ng biÕt vÒ luËt m«i trêng… HÇu hÕt c¸c DN nhá Ýt ® îc nhµ níc hæ trî ®µo t¹o tay nghÒ vµ kØ n¨ng qu¶n lý DN. do vËy tr×nh ®é vµ kû thuËt tay nghÒ thÊp so víi mÆt b»ng x· héi. Thùc tÕ nªu trªn cho phÐp ta kh¼ng ®Þnh, con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn b»ng c¸ch liªn kÕt c¸c DN võa vµ nhá ph¶i cã thêi gian, ph¶i dùa trªn sù ph¸t triÓn chÝn muåi cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi, ph¸p luËt kh¸c…Tríc m¾t c¸c DN võa vµ nhá cã thÓ lµm vÖ tinh cho c¸c DN lín díi c¸c h×nh thøc cung cÊp nguyªn liÖu gia c«ng chi tiÕt… ®Ó dÇn h×nh 19 thµnh c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ chÆt chÎ h¬n t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. Trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng më cöa víi níc ngoµi trong mèi quan hÖ b×nh ®¼ng víi c¸c nãc trªn thÕ giíi, nªn ch¨ng tõng bíc chóng ta thµnh lËp c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹ng xuyªn quèc gia mµ nßng cèt lµ c¸c c«ng ty cæ phÇn lín cã chi nh¸nh trªn toµn l¶nh thæ, võa s¶n xuÊt võa xuÊt khÈu ®Ó c¹nh tranh víi c¸c tËp ®oµn bªn ngoµi vµ dÇn dÇn më réng ph¹m vi s¶n xuÊt kinh doanh ra níc ngoµi. ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy cÇn cã sù gióp ®ì tÝch cùc cña nhµ níc vÒ vèn kû thuËt c¸n bé, m«i trêng ph¸p lý, th«ng tin. ChuyÓn nÒn kinh tÕ së h÷u thuÇn tuý ®¬n nhÊt sang nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn së h÷u hçn hîp th× c«ng ty cæ phÇn lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc t¬ng ®ãi phï hîpvíi xu thÕ ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ cña níc ta trong t¬ng lai. CPH con ®êng tÊt yÕu nhng kh«ng ªm ¶. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn b¶n chÊt ®· chøa nhiÒu yÕu tè c¹nh tranh, mµ trong cuéc c¹nh tranh nµy DNNN lu«n ë vµo thÕ bÊt lîi ®ã lµ bé m¸y cång kÒnh c¬ chÕ qu¶n lý l¾m tÇng nÊc xung quanh, tuy nhiªn vÈn cßn nhiÒu lîi thÕ, vèn nhµ níc ®Ó l¹i thÊp, mèi quan hÖ gi÷a con ngêi con ngêi cßn ®Ó l¹i b¶n chÊt cña chÕ ®é XHCN, kh«ng cã bãc lét, kh«ng cã ®¸nh ®Ëp cóp l¬ng. Nh chóng ta ®· thÊy trong c¸c liªn doanh víi níc ngoµi b×nh ®¼ng trong lao ®éng . C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc ph¸t huy, tÊt yÕu dÉn ®Õn h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ së h÷u; NÕu ®Ó cho nã tù ph¸t ®iÒu tiÕt th× ®Õn mét lóc nµo ®ã c¸c DN XHCN sÎ tù “®µo th¶i” bëi sù v¬n lªn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ chiÕn lØnh thÞ trêng nh lµ quy luËt tÊt yÕu cña nÒn s¶n xuÊt hµnh ho¸. Cho ®Õn nay gÇn 6.000 DNNN phÇn lín ho¹t ®éng trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn, thiÕu thÞ trêng cha t×m ®îc lèi tho¸t. sù nhËn biÕt nh÷ng chuyÓn ®æi kh¸ch quancña c¸c DN ngay tõ n¨m 1992 chÝnh phñ ®· CPH thÝ ®iÓm ë 10 DN vµ n¨m 1996 chÝnh phñ ®· cã nghÞ ®Þnh 28/cp vÒ chuyÓn mét sè DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. ®©y lµ chiÕn lîc lín ®Ó huy ®éng vèn, chuyÓn dÇn quyÒn së h÷u cho ngêi lao ®éng gãp phÇn chèng tham nhñng l¶ng phÝ, t¹o nªn ph¬ng thøc qu¶n lý s¸ng t¹o nhanh nh¹y vµ hiÖu qu¶ trong c¬ chÕ thÞ trêng. Nã kh«ng ph¶i lµ t nh©n ho¸ nh ®ang tiÕn hµnh ë c¸c níc ®«ng ©u mµ lµ ®¶m b¶o quyÒn lµm chñ thùc sù cña ngêi lao ®éng díi h×nh thøc gãp cæ phÇn mua cæ phiÕu vµ ®îc nhµ níc ®Ó l¹i mét phÇn trong c¸c quû lµm vèn cæ phÇn. §Õn nay míi cã 10 DN chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. VÒ hiÖu qu¶ kh«ng ai nghi ngê, thu nhËp cña ngêi lao ®éng t¨ng lªn râ rÖt, tµi s¶n ®îc bæ sung, ai cñng quan t©m ®Õn s¶n xuÊt. ë kh¸ch s¹n Sµi Gßn tõ sau ngµy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®êi sèng cña ngêi lao ®éng t¨ng gÊp 3-4 lÇn tríc ®©y, b×nh qu©n l¬ng t 1,7-3,5 triÖu ®ång/th¸ng; cña Gemadep b×nh qu©n 2,4 triÖu ®ång/th¸ng, cæ phiÕu gi¸ trÞ thùc gÊp 2,3 lÇn so víi gi¸ trÞ ban ®Çu. C¸i lîi cña CPH ai cñng thÊy song bíc tiÕn 20