Tài liệu Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước thực trạng và giải pháp

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lêi nãi ®Çu C«ng cuéc ®æi míi cña n-íc ta ®Õn nay ®· ®-îc 15 n¨m, ®ã kh«ng ph¶i lµ kho¶ng thêi gian dµi nh-ng còng ®ñ cho chóng ta nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®-îc kh«ng ph¶i lµ nhá. Tõ mét n-íc nghÌo hµng ho¸ s¶n xuÊt ra kh«ng ®ñ tiªu dïng, nÒn kinh tÕ dùa nhiÒu vµo viÖn trî bªn ngoµi ®Õn nay ®· phÇn nµo ®-îc æn ®Þnh ®i lªn, cã nhiÒu mÆt hµng ®-îc ng-êi tiªu dïng cña nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi chÊp nhËn. Cã ®-îc ®iÒu ®ã tr-íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña §¶ng vµ Nhµ n-íc trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý thay ®æi, khi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu tè sèng cßn cña mäi doanh nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc l©m vµo t×nh tr¹ng sa sót khñng ho¶ng lµm ¨n thua lç. Gi¶i ph¸p ®Æt ra lµ ph¶i tiÕn hµnh c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ vai trß chñ ®¹o cña nã. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p chiÕn l-îc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc, chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ ®· ®-îc ®Ò ra tõ kh¸ l©u (1991) víi môc tiªu huy ®éng vèn toµn x· héi ®Ó ®Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o thªm viÖc lµm, ph¸t triÓn doanh nghiÖp, n©ng cao søc c¹nh tranh thay ®æi c¬ cÊu doanh nghiÖp Nhµ n-íc. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi lao ®éng ®-îc lµm chñ thùc sù, g¾n chÆt tµi s¶n víi tr¸ch nhiÖm, ph¸t hay tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn cho ®Õn nay tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ vÉn cßn rÊt chËm c¸c chØ tiªu kinh tÕ x· héi ch-a ®¹t ®-îc nh- mong muèn. Trong qu¸ tr×nh häc tËp em ®· ®-îc thÇy gi¸o ThS. Tr-¬ng §øc Lùc chØ b¶o vµ h-íng dÉn nghiªn cøu vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt Nam. ë ®©y trong ph¹m vi ®Ò tµi em xin ®-îc xem xÐt vµ lµm râ thªm vÊn ®Ò "Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p". Ch-¬ng I mét sè néi dung lý luËn cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. 1. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc vµ vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. 1.1. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Cho ®Õn nay cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ doanh nghiÖp ®-îc x©y dùng dùa trªn c¸c gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau. Theo quan ®iÓm hÖ thèng th× doanh nghiÖp lµ mét tæng thÓ, mét hÖ thèng gåm con ng-êi, thiÕt bÞ m¸y mãc nguyªn nhiªn vËt liÖu ®-îc tæ chøc l¹i nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô cung cÊp cho x· héi, b¶o ®¶m sù c©n b»ng trong ng©n quü ®ång thêi t¹o ra kh¶ n¨ng sinh lêi cña vèn ®Çu t-, lµm lîi cho ng-êi chñ së h÷u vµ t¸i s¶n xuÊt më réng kh«ng ngõng. Theo quan ®iÓm vÒ tæ chøc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp th× doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh nh- s¶n xuÊt, mua b¸n hµng ho¸, cung cÊp dÞch vô theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng nh»m môc ®Ých t¹o ra lîi nhuËn tèi ®a. Cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lîi doanh nghiÖp kh¸c nhau vµ khi c¨n cø vµo h×nh thøc së h÷u th× cã: doanh nghiÖp Nhµ n-íc, doanh nghiÖp tËp thÓ, doanh nghiÖp t- nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh. Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Theo quy chÕ vÒ thµnh lËp vµ gi¶i thÓ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh sè 388- H§BT ngµy 20-11-91 quy ®Þnh: doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ mét tæ chøc kinh doanh do Nhµ n-íc thµnh lËp, ®Çu t- vèn víi tc¸ch chñ së h÷u. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ mét ph¸p nh©n kinh tÕ, ho¹t ®éng theo ph¸p luËt vµ b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt. Mét quan niÖm kh¸c cho r»ng, doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ hay Nhµ n-íc cã cæ phÇn khèng chÕ. Nh×n chung cã thÓ ®-a ®Õn mét quan niÖm chung vÒ doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ: Doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ mét tæ chøc kinh doanh do Nhµ n-íc thµnh lËp mét ph¸p nh©n kinh tÕ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi do Nhµ n-íc ®Ò ra. 1.2. Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Cã mét ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng ë hÇu hÕt c¸c n-íc dï cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn ®Òu cã mét bé phËn c¸c doanh nghiÖp do Nhµ n-íc thµnh lËp. Nã ®-îc coi lµ tæ chøc kinh tÕ ®éc lËp cã t- c¸ch ph¸p nh©n, song Nhµ n-íc lµ chñ së h÷u. Khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc ®ãng vai trß lµ lùc l-îng chiÕm lùc n¾m gi÷ nh÷ng kh©u thiÕt yÕu ®¶m b¶o cho sù an toµn vµ æn ®Þnh x· héi vµ lu«n cã s½n lùc l-îng bæ xung vµo c¸c ngµnh nh÷ng lÜnh vùc, dù ¸n mµ nhu cÇu x· héi ®ßi hái nh÷ng yªu cÇu vÒ vèn lín vßng quay vèn chËm, hÖ sè rñi ro cao, tû suÊt lîi nhuËn thÊp mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®ñ søc hoÆc kh«ng muèn ®Çu t-. Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn thÓ hiÖn ë tÝnh chñ ®¹o cña nã tÝnh chñ ®¹o cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ chiÕn l-îc vµ kh¶ n¨ng chi phèi ®Õn m«i tr-êng kinh tÕ x· héi, dÉn d¾t, ®Þnh h-íng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i kinh doanh cã lîi nhuËn cao hay cè g¾ng ®Ó cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn. ChÝnh v× vËy doanh nghiÖp Nhµ n-íc còng lµ c«ng cô kinh tÕ h÷u hiÖu ®Ó Nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña m×nh ®èi víi nÒn kinh tÕ. ë thêi kú tr-íc do nh÷ng nhËn thøc sai lÇm vÒ vai trß doanh nghiÖp Nhµ n-íc mµ dÉn ®Õn sù ra ®êi å ¹t cña hµng lo¹t, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ vµ Nhµ n-íc ph¶i bï nç. §Ó kh¾c phôc t×nh trong trªn §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· ®-a ra chñ tr-¬ng s¾p xÕp ®ã lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i gi÷ 100% vèn ®Çu t-. 2. Kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸, c¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸. Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ cæ phÇn ho¸. Trong t¹p chÝ kinh tÕ thÕ giíi sè 6/1992. Phã tiÕn sÏ kinh tÕ NguyÔn ThiÕt - viÖn kinh tÕ thÕ giíi ®-a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ cæ phÇn ho¸ theo «ng cæ phÇn ho¸ chÝnh lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ n-íc thµnh së h÷u t- nh©n hoÆc së h÷u hçn hîp Nhµ n-íc - t- nh©n. Trong bµi viÕt ''khÝa c¹nh kinh tÕ - chÝnh trÞ cña vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸'' ®¨ng trªn t¹p chÝ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi sè 1 th¸ng 12/1993, «ng Bïi TÊt Th¾ng - viÖn kinh tÕ häc ®· ®-a ra ®Þnh nghÜa nµy dùa trªn quan niÖm cho rµng kinh tÕ Nhµ n-íc lµ mét trong sè nh÷ng h×nh thøc x· héi ho¸ cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Trong bµi viÕt '' cæ phÇn ho¸ ë c¸c n-íc §«ng ¢u - diÔn biÕn, khã kh¨n vµ triÓn väng'' ®-îc ®¨ng lªn tËp chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 4/1992 phã tiÕn sÏ NguyÔn §×nh Tµi - viÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ trung -¬ng viÕt: danh tõ cæ phÇn ho¸ xuÊt ph¸t tõ ch÷ ''cæ phÇn'' muèn hµm ý mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi lo¹i h×nh doanh nghiÖp hiÖn thêi thµnh mét c«ng ty cæ phÇn. Lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã thÓ lµ bao gåm c¸c t- nh©n häp nhau l¹i, nh-ng còng cã thÓ lµ sù kÕt hîp gi÷a c«ng vµ t- theo h-íng tû träng vèn nghiªng vÒ phÝa t- nh©n. Theo ®iÒu 1 th«ng t- sè 50 TC/TCDN ngµy 30-8-96 cña Bé tµi chÝnh h-íng dÉn nh÷ng vÊn ®Ò tµi chÝnh, b¸n cæ phÇn vµ ph¸t hµnh cæ phÇn trong viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp thµnh c«ng ty cæ phÇn trong viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp thµnh c«ng ty cæ phÇn ®· quy ®Þnh: doanh nghiÖp Nhµ n-íc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn (hay cßn gäi lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc) lµ mét biÖn ph¸p chuyÓn doanh nghiÖp tõ së h÷u Nhµ n-íc sang h×nh thøc së h÷u nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã tån t¹i mét phÇn së h÷u Nhµ n-íc . Tõ quy ®Þnh trªn ta cã thÓ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta. - Cæ phÇn ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc ho¹t ®éng tõ doanh nghiÖp Nhµ n-íc sang c«ng ty cæ phÇn. Mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc, sau khi hoµn tÊt quy tr×nh cæ phÇn ho¸ sÏ chuyÓn sang lo¹i h×nh c«ng ty cæ phÇn, nghÜa lµ chÞu sù ®iÒu chØnh cña luËt doanh nghiÖp lµ ®-îc quèc héi th«ng qua vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1-1-2000. Khi chuyÓn ®æi h×nh thøc ho¹t ®éng sang c«ng ty cæ phÇn th× ®Þa vÞ ph¸p lý cña doanh nghiÖp ®ã hoµn toµn tu©n theo toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp tõ b¶n chÊt ph¸p lý, quyÒn vµ nghÜa vô, c¬ chÕ qu¶n lý ®Õn quy chÕ ph¸p lý thµnh lËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n ®Òu ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña luËt doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ c«ng ty cæ phÇn. - Cæ phÇn ho¸ lµ biÖn ph¸p chuyÓn doanh nghiÖp tõ së h÷u Nhµ n-íc sang së h÷u nhiÒu thµnh phÇn. Tr-íc cæ phÇn ho¸, toµn bé tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®Òu thuéc së h÷u Nhµ n-íc. Sau khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸, nh÷ng ng-êi mua cæ phÇn ho¸ sÏ cã quyÒn së h÷u víi phÇn tµi s¶n cña c«ng ty t-¬ng ®-¬ng víi phÇn vèn gãp. Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, mäi c¸ nh©n, tæ chøc thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã quyÒn ®-îc mua cæ phiÕu cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. - Cæ phÇn ho¸ lµ biÖn ph¸p duy tr× së h÷u Nhµ n-íc ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt d-íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn. Khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ Nhµ n-íc kh«ng tiÕn hµnh chuyÓn tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®ang tån t¹i thµnh c«ng ty cæ phÇn mµ Nhµ n-íc chØ chuyÓn mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh«ng gi÷ vÞ trÝ then chèt, träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ cã kh¶ n¨ng kinh doanh cã l·i. Theo nghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 7-2-1996 cña chÝnh phñ vÒ chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ th«ng t- sè 50TC/TCD ngµy 30-8-1996 cña Bé tµi chÝnh, khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc th× tuú thuéc vµo vÞ trÝ vµ vai trß cña nã, Nhµ n-íc x¸c ®Þnh tû lÖ cæ phÇn cÇn n¾m gi÷. Tr-êng hîp doanh nghiÖp Nhµ n-íc cæ phÇn ho¸ mµ Nhµ n-íc cã cæ phÇn d- phèi trong doanh nghiÖp (cæ phÇn cña Nhµ n-íc chiÕm trªn 50% tæng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp hoÆc cæ phÇn cña Nhµ n-íc Ýt nhÊt gÊp hai cæ phÇn cña cæ ®«ng lín nhÊt kh¸c trong doanh nghiÖp) th× thùc chÊt doanh nghiÖp ®ã cÇn n»m trong sù kiÓm so¸t cña Nhµ n-íc th«ng qua c¬ chÕ cæ phÇn. V× vËy xÐt vÒ tÝnh chÊt vµ môc tiªu ho¹t ®éng, doanh nghiÖp trong tr-êng hîp nµy vÉn lµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. * C¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸. ViÖc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta ®-îc tiÕn hµnh dùa trªn 4 h×nh thøc sau ®©y. - Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ thuéc vèn Nhµ n-íc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn ®Ó ph¸t triÓn doanh nghiÖp theo h×nh thøc nµy th× gi¸ trÞ cæ phÇn cña Nhµ n-íc gãp vµo c«ng ty b»ng gi¸ trÞ thùc tÕ phÇn vèn cña Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp trõ ®i chi phÝ cæ phÇn ho¸, gi¸ trÞ -u ®·i cho ng-êi lao ®éng vµ gi¸ trÞ phÇn tr¶ dÇn cña ng-êi lao ®éng nghÌo theo quy ®Þnh cña Nhµ n-íc. H×nh thøc nµy ®ang ®-îc khuyÕn khÝch ¸p dông nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n t-¬ng ®èi hiÖu qu¶. - B¸n mét phÇn gi¸ trÞ thuéc vèn Nhµ n-íc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp. Theo h×nh thøc nµy th× Nhµ n-íc sö dông mét phÇn gi¸ trÞ thùc tÕ vèn cña Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp ®Ó b¸n cho c¸c cæ ®«ng. Ph-¬ng thøc nµy ®-îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc. - T¸ch mét ®o¹n bé phËn, d©y chuyÒn s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp ®Ó tiÐn hµnh cæ phÇn ho¸ tr-íc, råi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ dÇn nh÷ng bé phËn cßn l¹i. Ph-¬ng thøc nµy cã -u ®iÓm lµ c¸c doanh nghiÖp ®-îc tËp d-îc, lµm quen víi c¸c yªu cÇu qu¶n lý cña mét doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ tr-íc khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ toµn bé doanh nghiÖp. - B¸n toµn bé gi¸ trÞ hiÖn cã thuéc vèn cña Nhµ n-íc t¹i doanh ®Ó chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. §©y lµ h×nh thøc míi ®-îc ®-a ra trong nghÞ ®Þnh 44/CP. 3. Ph©n biÖt cæ phÇn ho¸ vµ t- nh©n ho¸. T- nh©n ho¸ (Privatization) cã thÓ ®-îc hiÓu theo nghÜa réng vµ theo nghÜa hÑp. Liªn hîp quèc ®-a ra ®Þnh nghÜa vµ t- nh©n ho¸ theo nghÜa réng ''tnh©n ho¸ lµ viÖc biÕn ®æi t-¬ng quan gi÷a Nhµ n-íc vµ thÞ tr-êng trong ®êi sèng kinh tÕ cña mét n-íc theo h-íng -u tiªn thÞ tr-êng'' theo c¸ch hiÓu nµy th× toµn bé nh÷ng chÝnh s¸ch, luËt lÖ, thÓ chÕ nh»m khuyÕn khÝch, më réng vµ ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t- nh©n hay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh gi¶m bít sù an thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n-íc vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, dµnh cho thÞ tr-êng vai trß ®iÒu tiÕt tho¶ ®¸ng qua tù do gi¸ c¶... ®Òu cã thÓ coi lµ t- nh©n ho¸. T- nh©n ho¸ theo nghÜa hÑp cã thÓ gåm c¸c h×nh thøc t- nh©n ho¸ mét phÇn (Partral privatizalion), t- nh©n ho¸ toµn bé (Pull privatizatian). T- nh©n ho¸ mét phÇn lµ viÖc chÝnh phñ b¸n tû lÖ % cæ phÇn cña c«ng ty ho¹t ®éng cña chÝnh phñ cho c¸c nhµ ®Çu t-, t- nh©n hoÆc n-íc ngoµi nh-ng chÝnh phñ vÊn gi÷ mét phÇn vèn ®«i khi lµ vèn chi phèi trong doanh nghiÖp. VD nh- ë V-¬ng quèc Anh: Trong mét sè tr-êng hîp t- nh©n ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc chÝnh phñ b¸n 49% cæ phÇn cña doanh nghiÖp. Theo sè liÖu cña ng©n hµng thÕ giíi 1945, trong c¸ch thøc tiÕn hµnh t- nh©n ho¸ doanh nghiÖp võa vµ lín ë mét sè n-íc nhµ n-íc ®Òu gi÷ mét sè cæ phµan nhÊt ®Þnh, ë Céng hoµ SÐc lµ 10% ë estonia lµ 4% Hungari 22%, Mongolia lµ 30%, Ba lan lµ 54% liªn bang nga lµ 34%. T- nh©n ho¸ toµn bé lµ viÖc chuyÓn toµn bé tµi s¶n thuéc së h÷u cña Nhµ n-íc trong doanh nghiÖp vµo tay t- nh©n. ViÖc nµy cã thÓ x¶y ra ngay lËp tøc hoÆc lµ b-íc tiÕp theo cña t- nh©n ho¸ mét phÇn. §Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh t- nh©n ho¸, cã thÓ sö dông nhiÒu biÖn ph¸p, b¸n cho t- nh©n, cho kh«ng c«ng nh©n viªn chøc hoÆc toµn d©n (nh- TiÖp Kh¾c, Balan, Liªn Bang Nga ®· lµm) b¸n ®Êu gi¸ tµi s¶n, b¸n mét phÇn tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n-íc cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh- vËy qua viÖc ph©n tÝch trªn chóng ta thÊy vÒ mÆt h×nh thøc th× cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta gièng víi gi¶i ph¸p t- nh©n ho¸ mét phÇn ë c¸c n-íc kh¸c. Nh-ng nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt lµ sau khi thùc hiÖn quy tr×nh cæ phÇn ho¸ b¾t buéc ph¶i chuyÓn ®æi sang c«ng ty cæ phÇn vµ sÏ kh«ng cã mét c¸ nh©n hay mét gia ®×nh nµo chiÕm ®-îc trªn 50% cæ phiÕu do vËy cæ phÇn ho¸ kh«ng ph¶i lµ t- nh©n ho¸. II. Sù cÇn thiÕt cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. 1. Nh÷ng lîi Ých cã thÓ ®¹t ®-îc tõ viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Xu h-íng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë c¸c n-íc diÔn ra ngµy cµng phæ biÕn vµ nh÷ng lîi Ých thùc tÕ thu ®-îc tõ nã lµ ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. Qua nghiªn cøu thùc tÕ, ng-êi ta rót ra r»ng chÝnh phñ c¸c n-íc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã thÓ ®¹t ®-îc c¸c lîi Ých c¬ b¶n sau: Thø nhÊt: Nã t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ cho c¸c nhµ ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch ®a d¹ng ho¸ së h÷u qua cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. ViÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc t¹o ®iÒu kiÖn b¸n cæ phÇn, thu hót vèn ®Çu t- cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, më cöa cho viÖc ®a d¹ng ho¸ së h÷u kh«ng riªng g× cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc cæ phÇn ho¸, mµ cßn gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ së h÷u c¶ nÒn kinh tÕ. Vµ chÝnh viÖc ®a d¹ng ho¸ së h÷u nµy sÏ t¹o ®éng lùc cho ng-êi ®Çu t-, ng-êi cã cæ phÇn, ng-êi lao ®éng vµ cho c¶ nÒn kinh tÕ, tiÕp thªm søc cho yªu cÇu c¹nh tranh thÞ tr-êng v× môc tiªu lîi nhuËn, v× quyÕt t©m tÝnh hiÖu qu¶ tèi -u cho ®ång vèn ®Çu t- cña ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Hai lµ: §¹o ®iÒu kiÖn më cöa cho thÞ tr-êng vèn ra ®êi ®¸p øng vèn phong phó cña c¶ nÒn kinh tÕ. ViÖc thu hót vèn cæ phÇn cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ th«ng qua ph¸t hµnh vµ b¸n cæ phiÕu ®Æt ra yªu cÇu ph¶i x©y dùng mét thÞ tr-êng vèn ®a d¹ng, phong phó vµ còng lµ c¬ së ra ®êi thÞ tr-êng chøng kho¸n. ViÖc thu hót vèn mét c¸ch n¨ng ®éng vµ phong phó qua c¸c thÞ tr-êng vèn ng©n s¸ch Nhµ n-íc. V× vËy viÖc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc sÏ më ra kh¶ n¨ng tÝch cùc cho viÖc h×nh thµnh c¸c ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng chøng kho¸n. Ba lµ: H×nh thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi míi ®Ó c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ ph©n bæ theo nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tõ ®ã còng cã c¬ së ®Ó kÕ ho¹ch l¹i nÒn kinh tÕ dùa trªn hai vÕ hÕt søc quan träng lµ: ®éng lùc së h÷u cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ viÖc ph©n c«ng lao ®éng toµn x· héi theo t¸c ®éng cña thÞ tr-êng c¹nh tranh. §©y còng lµ c¬ së thùc tÕ ®Ó ®iÒu chØnh,®æi míi c¸ch thøc l·nh ®¹o, qu¶n lý cña Nhµ n-íc, cÇn x¸c ®Þnh l¹i vai trß chñ ®¹o cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc trªn nh÷ng mòi nhän chiÕn l-îc, ngµnh chñ lùc ®Ó thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt, ng¨n chÆn khñng ho¶ng kinh tÕ h¬n lµ bao cÊp réng r·i nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ngµnh nghÒ, ®Çu t- vèn qu¸ lín, qu¸ trµn lan kh«ng n¾m ch¾c hiÖu qu¶ ®ång vèn, ®-a ®Õn nguy c¬ bÊp bªnh, thua lç viÖc c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ më cöa thÞ tr-êng søc lao ®éng theo quan ®iÓm kinh tÕ ho¸ søc lao ®éng cña nÒn kinh tÕ, më cöa thÞ tr-êng søc lao ®éng ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn ®a d¹ng nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bèn lµ: t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý cã hiÖu qu¶ h¬n. ViÖc cæ phÇn ho¸, h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn còng cã nghÜa lµ x¸c ®Þnh vai trß chñ nh©n trong tËp thÓ cô thÓ lµ héi ddång qu¶n trÞ, thay mÆt vµ chøc tr¸ch hiÖm vÒ hiÖu qu¶ cña ®ång vèn, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®èi víi tÊt c¶ c¸c cæ ®«ng gãp vèn, héi ®ång qu¶n trÞ thùc hiÖn lµm chñ thùc cña c«ng ty cña c¸c cæ ®«ng thµnh viªn trong ®ã cã c¶ thµnh viªn cña héi ®ång qu¶n trÞ víi ®éng lùc v× hiÖu qu¶. §©y còng lµ gi¶i ph¸p h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt sù can thiÖp th« b¹o, phÝ kinh tÕ cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn h¹n chÕ c¸c chØ ®¹o vèn cã cña mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc. ViÒ vËy chñ thùc sù cña c«ng ty, xÝ nghiÖp lµ héi ®ång qu¶n trÞ thay mÆt c¸c cæ ®«ng vµ ®-îc c¸c cæ ®«ng bÇu lªn, chø kh«ng ph¶i ai kh¸c. §©y còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc t¸ch rêi chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh víi chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ kinh tÕ, t¹o thÕ chñ ®éng cho ng-êi bá vèn ra ®Çu t- trong mäi bµi to¸n hiÖu qu¶ ®èi víi ®ång vèn cña m×nh, cñng cæ ®éng lùc c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ. N¨m lµ: thùc hÖn quyÒn lµm chñ thùc sù cña ng-êi lao ®éng. §èi víi viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc, tÊt c¶ ng-êi lao ®éng trong ho¹t ®éng b»ng sè tiÒn h-ëng tõ quü phóc lîi cña doanh nghiÖp ®-îc ph©n bæ vµ c¶ vèn riªng cña c¸ nh©n ®Òu cã thÓ tham gia mua cæ phÇn cña c«ng ty cæ phÇn ho¸. Víi viÖc gãp vèn nµy, ng-êi lao ®éng tõ c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt ®Õn gi¸m ®èc ®Òu cã thÓ trë thµnh ng-êi chñ thùc sù ®ång vèn cña m×nh ®-îc tha gia trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo ph-¬ng h-íng kÕ ho¹ch vµ trong s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty cæ phÇn víi quyÕt t©m vµ ý chÝ chung lµ gÆt h¸i ®-îc hiÖu qu¶ cao nhÊt, tèt nhÊt. S¸u lµ: T¹o m«i tr-êng võa c¹nh tranh võa hîp t¸c theo xu h-íng h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh víi môc ®Ých lîi nhuËn cao. Víi viÖc ®a d¹ng ho¸ së h÷u cña tõng c«ng ty vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ ngoµi viÖc t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ cho c¹nh tranh theo h-íng lîi nhuËn, hiÖu qu¶ nã cßn t¹o ®-îc ®ßn b¶y kÝch thÝch võa c¹nh tranh võa liªn kÕt ®Ó h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ chuyªn ngµnh, ®a ngµnh, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nµy sÏ cã thÕ m¹nh vÒ thÞ tr-êng vÒ vèn vµ sÏ cã thÓ thu ho¹ch ®-îc hiÖu qu¶ ngµy mét cao. §©y lµ kinh nghiÖm cã thùc cña tÊt c¶ c¸c n-íc NICs ph¸t triÓn vµ ë c¸c n-íc NICs gÇn ®©y. §©y còng lµ tiÒn ®Ò vµ triÓn väng cho viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty, c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia, xuyªn quèc gia trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay. MÆc dï nÒn kinh tÕ mµ chóng ta ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng nh-ng nh÷ng hËu qu¶ cña c¬ chÕ b¹o cÊp vÉn lµ nh÷ng g¸nh nÆng lín ®èi víi toµn x· héi. Sù tån t¹i cña hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶, kÐm hiÖu qu¶ ®ang lµ g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ. Gi¶i ph¸p ®Æt ra lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Víi viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc sÏ huy ®éng ®-îc vèn cña toµn x· héi bao gåm c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x©y dùng trong vµ ngoµi n-íc, ®Ó ®Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ t¹o thªm viÖc lµm, ph¸t triÓn doanh nghiÖp, n©ng cao søc c¹nh tranh, thùc hiÖn c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn vµ nh÷ng ng-êi ®· ®ãng gãp vèn ®-îc lµm chñ thùc sù, thay ®æi ph-¬ng thøc qu¶n lý, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶, t¨ng tµi s¶n Nhµ n-íc n©ng cao thu nhËp thu nhËp cña ng-êi lao ®éng, gãp phÇn t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®Êt n-íc. Cßn mét lîi Ých n÷a cã thÓ nhËn thÊy ®-îc, ®ã lµ viÖc gi¶m bít c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc sÏ gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch v× ®· sè c¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc nµy lµm ¨n kÐo hiÖu qu¶ vµ ph¶i bï lç. §©y còng lµ môc tiªu chÝnh yÕu v× nÕu chØ nh»m nh÷ng môc tiªu trªn th× Nhµ n-íc chØ cÇn khuyÕn khÝch lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn. iii. chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta. Chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cña n-íc ta ®· ®-î ®-a ra tõ rÊt sím. Trong nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇ 2 ban chÊp hµnh trung -¬ng §¶ng kho¸ 7 (th¸ng 11-1991) ''chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã ®iÒu kiÖn thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ thµnh mét sè c«ng ty quèc doanh cæ phÇn míi''. Chñ tr-¬ng ®ã ®-îc tiÕp tôc ph¸t triÓn qua héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÒu kú kho¸ 7-11-1991, héi nghÞ quyÕt ®Þnh ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng lÇn thø 8(7-1996). Thùc hiÖn nghÞ quyÕt §¶ng vµ quèc héi, chÝnh phñ ®· ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n triÓn khai viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc nh-: - QuyÕt ®Þnh 202/CT ngµy 8-6-92 cña chñ tÝch héi ®ång bé tr-ëng nay lµ thñ t-íng chÝnh phñ vÒ viÖc tiÕp tôc thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. - NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 7-5-96 cña chÝnh phñ vÒ viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. - NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 26-3-97 cña chÝnh phñ vÒ söa ®æi mét sè ®iÒu kiÖn cña nghÞ ®Þnh sè 28/CP. - QuyÕt ®Þnh 01/CPH ngµy 9-6-96 cña bé tr-ëng ban cæ phÇn ho¸ Trung -¬ng vÒ'' c¸c thñ tôc chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn''. - NghÞ ®Þnh sè 44/CP ngµy 29-6-98 vÒ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Trong ®ã nghÞ ®Þnh 44/CP ngµy 29-6-98 cña chÝnh phñ lµ v¨n b¶n cã tÝnh chÊt ph¸p lý cao nhÊt cho ®Õn nay quyÕt ®Þnh mét c¸ch t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p, c¸c chÝnh s¸ch -u ®·i vµ tæ chøc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. Nh- vËy chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· ®-îc ®Ò ra tõ rÊt sím (1991) vµ trë thµnh chñ tr-¬ng xuyªn suèt lµ nhiÖm vô quan träng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc trong ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi dµi h¹n cña ®Êt n-íc. iv. Nh÷ng néi dung chñ yÕu trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. 1. X¸c lËp môc tiªu cæ phÇn ho¸. Môc tiªu cæ phÇn ho¸ ®· ®-îc chØ râ trong nghÞ ®Þnh sè 44/CP vÒ viÖc chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Huy ®éng vèn cña toµn x· héi, bao gåm c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi trong vµ ngoµi n-íc ®Ó ®Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm, ph¸t triÓn doanh nghiÖp, n©ng cao søc c¹nh tranh, c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn lµ nh÷ng ng-êi gãp vèn ®-îc lµm chñ thùc sù, thay ®æi ph-¬ng thøc qu¶n lý t¹o ®éng lùc thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶, t¨ng tµi s¶n Nhµ n-íc, n©ng cao thu nhËp cña ng-êi lao ®éng, gãp phÇn t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®Êt n-íc. Gãp phµn gi¶m g¸nh nÆng ng©n s¸ch cho Nhµ n-íc do viÖc ph¶i th-êng xuyªn bï lç cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. Víi nh÷ng môc tiªu trªn cã thÓ thÊy r»ng vÊn ®Ò hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cÇn ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch c¬ b¶n. Sù lùa chän gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸ lµ con ®-êng hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®ång thêi t¹o ra m« h×nh doanh nghiÖp h÷u hiÖu trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®¸p øng ®-îc yªu cÇu kinh doanh hiÖn ®¹i ®ã lµ c¸c c«ng ty cæ phÇn. §èi chiÕu víi môc tiªu cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi c¸c môc tiªu ë ®©y cã sù lùa chä c¬ b¶n vµ khiªm tèn h¬n, kh«ng ®Æt ra qu¸ nhiÒu môc tiªu còng nh- kh«ng ®¹t ra nh÷ng môc tiªu qu¸ søc nh- ë mét sè n-íc. 2. X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn cæ phÇn ho¸. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc cæ phÇn ho¸ ph¶i tho¶ m·n ®-îc c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Kh«ng thuéc diÖn Nhµ n-íc cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Çu t-. Tøc lµ kh«ng ph¶i lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã vÞ trÝ trong yÕu trong nÒn kinh tÕ mµ Nhµ n-íc cÇn n¨m gi÷. - Tr-íc m¾t tuy cã gÆp khã kh¨n nh-ng cã triÓn väng sÏ ho¹t ®éng tèt (cã ph-¬ng ¸n kinh doanh cã hiÖu qu¶). - ¦u tiªn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã quy m« võa vµ nhá (tõ nh÷ng doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ theo h×nh thøc gi÷ nguyªn gi¸ tù nhiªn cã, ph¸t hµnh cæ phiÕu víi môc ®Ých thu hót thªm vèn ®Ó ph¸t triÓn doanh nghiÖp). 3. Quy tr×nh cæ phÇn ho¸ mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc Theo quyÕt ®Þnh sè 01/CPH ngµy 4-9-96 cña bé tr-ëng, tr-ëng ban chØ ®¹o trung -¬ng cæ phÇn ho¸ vµ c«ng v¨n sè 3395-VPCP/§MDN ngµy 29-8-98 cña v¨n phßng chÝnh phñ th× quy ®Þnh chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn ®-îc tiÕn thµnh qua bèn b-íc sau ®©y. B-íc 1: ChuÈn bÞ cæ phÇn ho¸.: B-íc chuÈn bÞ cæ phÇn ho¸ do c¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n-íc vµ c¸c doanh nghiÖp trong danh s¸ch cæ phÇn ho¸ tiÕn hµnh. VÊn ®Ò quan träng nhÊt trong b-íc nµy lµ lùa chän doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸. §Ó chuÈn bÞ cho viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc, c¸c c¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp (nh- c¸c bé) c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc chÝnh phñ, uû ban nh©n d©n tØnh thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng, Héi ®ång qu¶n trÞ cña Tæng c«ng ty 91 ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp ban chØ ®¹o cæ phÇn ho¸ cña bé, ®Þa ph-¬ng vµ lùa chän doanh nghiÖp, bé phËn doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ dùa trªn viÖc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn, t×nh h×nh kinh doanh vµ nguyÖn väng cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. C¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp th«ng b¸o cho tõng doanh nghiÖp ®-îc lùa chän biÕt vÒ quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ë doanh nghiÖp ®ã vµ sau ®ã tiÕn hµnh thµnh lËp ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp. Thµnh phÇn cña ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp ®-îc quy ®Þnh t¹i quyÕt ®Þnh sè 548/TTg, cô thÓ bao gåm: gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc doanh nghiÖp lµm tr-ëng ban, kÕ to¸n r-ëng hoÆc tr-ëng phßng kÕ to¸n tµi vô lµ uû viªn th-êng trùc, c¸c thµnh viªn kh¸c lµ tr-ëng hoÆc phã bÝ th-, chñ tÞch hoÆc phã chñ tÞch c«ng ®oµn. Ban ®æi míi quan rlý l¹i doanh nghiÖp cã c¸c nhiÖm vô sau: - Tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¶i thÝch cho ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp vÒ chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch vµ nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸. - Ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp chuÈn bÞ c¸c tµi liÖu, sè liÖu cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt, tµi chÝnh, lao ®éng cña doanh nghiÖp. C¸c tµi liÖu nµy gåm cã: b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh c«ng nî, tµi s¶n, vËt t- ø ®äng, kÐm, mÊt phÈm chÊt, ph©n tÝch nguyªn nh©n vµ ®Ò ra ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt, b¸o c¸o danh s¸ch lao ®éng cña doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸. Ngoµi ra, ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp cßn cã nhiÖm vô lËp dù to¸n chi phÝ cæ phÇn ho¸ vµ tiÕn hµnh kiÓm kª tµi s¶n, vËt t-, tiÒn vèn, c«ng nî cña doanh nghiÖp. B-íc 2: X©y dùng ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp, bé phËn doanh nghiÖp. B-íc nµy ®-îc thùc hiÖn bëi c¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp, bé tµi chÝnh (hÖ thèng tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp) vµ ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp. VÊn ®Ò c¬ b¶n trong b-íc nµy lµ x©y dùng ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp. C¬ quan chñ qu¶n cã nhiÖm vô chØ ®¹o ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp, x©y dùng ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸, gi¶i quyÕt nh÷ng th¾c m¾c, kiÕn nghÞ cña doanh nghiÖp vÒ ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp. C¬ quan nµy cã nhiÖm vô thÈm tra gi¸ trÞnh doanh nghiÖp do ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp tr×nh, ra v¨n b¶n tho¶ thuËn møc gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp göi bé tµi chÝnh quyÕt ®Þnh. Côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n Nhµ n-íc t¹o doanh nghiÖp (bé tµi chÝnh) cã nhiÖm vô kÕt hîp víi c¬ quan chñ qu¶n ký hîp ®ång víi c¬ quan kiÓm to¸n hîp ph¸p vµ xö lý nh÷ng vÊn ®Ò tµi chÝnh v-ít qu¸ quyÒn h¹n cña doanh nghiÖp, tho¶ thuËn víi c¬ quan chñ qu¶n vµ ban hµnh v¨n b¶n quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp trong thêi h¹n 30 ngµy kÓ tõ khi nhËn ®ñ hå s¬ ®Ò nghÞ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp. Ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp lËp ph-¬ng ¸n chia quý khen th-ëng phóc lîi b»ng tiÒn, x¸c ®Þnh sè cæ phiÕu cÊp cho ng-êi lao ®éng ®Ó h-ëng cæ tøc vµ sè tiÒn cho vay ®Ó mua chÞu cæ phiÕu, bæ biÕn hoÆc c¸c dù kiÕn ph-¬ng ¸n nªu trªn cho ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp biÕt vµ th¶o luËn ®Ó thèng nhÊt cïng thùc hiÖn. C¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm to¸n vµ h-íng dÉn cña Bé tµi chÝnh, ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp lËp héi ®ång x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp. Sau khi gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp ®-îc dù kiÕn, ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp b¸o c¸o c¬ quan chñ qu¶n ®Ó th«ng qua tr-íc khi tr×nh bé tµi chÝnh quyÕt ®Þnh sau ®ã, ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp lËp ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸. Sau khi x©y dùng song ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸, ban ®æi qu¶n lý míi t¹i, doanh nghiÖp tæ chøc ®¹i héi cæ ®«ng c«ng nh©n viªn chøc bÊt th-êng ®Ó lÊy ý kiÕn cña ng-êi lao ®éng vµ tiÕn hµnh hoµn chØnh ph-¬ng ¸n nµy sau khi ng-êi lao ®éng ®· gãp ý kiÕn. B-íc 3: DuyÖt vµ triÓn khai ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸. ViÖc duyÖt vµ triÓn khai ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc thùc hiÖn víi c¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp, Bé tµi chÝnh (hÖ thèng qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp) vµ ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp. ThÈm quyÒn xÐt duyÖt ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ cña nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn tõ 10 tû ®ång trë xuèng thuéc vÒ bé qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt, uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng. §èi víi ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ cña doanh nghiÖp cã vèn Nhµ n-íc trªn 10 tû ®ång th× bé qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt, uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng b¸o c¸o lªn trung -¬ng cæ phÇn ho¸ vµ bé tµi chÝnh ®Ó tr×nh chÝnh phñ phª duyÖt. Sau khi cã quyÕt ®Þnh x¸c nhËn cña cÊp cã thÈm quyÒn vÒ gi¸ trÞ doanh nghiÖp, møc ®-îc b¸n hoÆc møc ®-îc huy ®éng vèn, ®Ó triÓn khai ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸, ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp lµm nh÷ng viÖc sau: - Më sæ ®¨ng ký mua cæ phÇn cña c¸c cæ ®«ng. §¨ng ký mua tõ cæ hiÕu tÞa kho b¹c Nhµ n-íc. - Th«ng b¸o c«ng khai t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp tr-íc khi cæ phÇn ho¸. - Th«ng b¸o viÖc b¸n cæ phiÕu, tæ chøc cho c¸c cæ ®«ng trong vµ ng-êi doanh nghiÖp ®¨ng ký mua cæ phÇn. - Tæ chøc b¸n cæ phÇn vµ né tiÒn vµo tµi kho¶n nî t¹i kho b¹c Nhµ n-íc. - B¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn b¸n cæ phÇn ho¸ theo ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· ®-îc duyÖt víi bé qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt hoÆc uû ban nh©n d©n tÝnh, thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng hoÆc héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty 91. - TiÕn hµnh triÖu tËp ®¹i héi cæ ®«ng lÇn thø nhÊt ®Ó bÇu héi ®ång qu¶n trÞ vµ th«ng qua ®iÒu lÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ phÇn. B-íc 4: Ra m¾t c«ng ty cæ phÇn ®¨ng ký kinh doanh. Sau khi ph-¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp ®· ®-îc triÓn khai, gi¶m ®ocã vµ kÕ to¸n tr-ëng doanh nghiÖp sÏ bµn giao cho héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty cæ phÇn vèn, tµi s¶n cña doanh nghiÖp, danh s¸ch ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp, hå s¬, danh s¸ch cæ ®«ng vµ toµn bé hå s¬, tµi liÖu sæ s¸ch cña doanh nghiÖp d-íi sù chøng kiÕn cña ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp vµ ®¹i diÖn c¬ quan qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp. Ban ®æi míi qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp bµn giao nh÷ng c«ng viÖc cßn l¹i kh¸c do héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp vµ tiÕn hµnh c«ng viÖc cßn l¹i ®Ó chÝnh thøc ra m¾t c«ng ty cæ phÇn. v. kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi. Trªn thÕ giíi viÖc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc còng ®-îc c¸c n-íc ®Æc biÖt coi träng. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®Æt ®-îc th× viÖc cæ phÇn ho¸ ®ã cßn mang l¹i nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm gi¸ trÞ. 1. Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ cña Hungary. - VÒ ®iÒu kiÖn cæ phÇn ho¸ chÝnh phñ Hungary chñ tr-¬ng chØ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lo¹i võa vµ lín. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n-íc lo¹i nhá chÝnh phñ b¸n th¼ng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn ®· vµ ®ang lµm viÖc trong doanh nghiÖp. Trong tr-êng hîp nh÷ng ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp kh«ng ®ñ søc mua hÕt th× sÏ cho ng-êi Hungary ngoµi doanh nghiÖp mua mét sè Ýt tr-êng hîp ng-êi n-íc ngoµi còng ®-îc mua. Trong quy ®Þnh chÝnh phñ Hungary nªu râ: Nhµ n-íc chØ dù phèi 172 doanh nghiÖp cã vai trß quan träng. Ngoµi 172 doanh nghiÖp ®ã, nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn l¹i ®Òu ph¶i thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ vµ b¸n cæ phiÕu cho tÊt c¶ c¸c ®èi t-îng kh«ng ph©n biªt c«ng nh©n Hungary hay ng-êi n-íc ngoµi. - ViÖc cæ phÇn ho¸ ®-îc tiÕn hµnh thøc c«ng ty: B1: Tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo h×nh thøc c«ng ty. B2: TiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ tõ nh÷ng doanh nghiÖp ®· ®-îc c«ng ty ho¸. 2. Trung quèc. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ 1 bé phËn cña ch-¬ng tr×nh ®a d¹ng ho¸ së h÷u vµ lµ mét gi¶i ph¸p c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n-íc qua. ChØ ®Õn ®¹i héi 15 ®¶ng céng s¶n trung quèc (9-1997) vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ vµ x©y dùng doanh nghiÖp hiÖn ®Þ míi thùc sù ®-îc nhÊn m¹nh vµ ®Èy nhanh víi c«ng thøc ''cñng cè doanh nghiÖp lín vµ gi¶i phãng doanh nghiÖp nhá'' vµ kÕ ho¹ch gi¶m dÉn theo 3 cÊp: - Nhµ n-íc n¾m gi÷ së h÷u 100% lo¹i nµy cã kho¶ng 1000 tËp ®oµn lín trong c¸c lÜnh vùc chiÕn l-îc. - Nhµ n-íc lµ cæ ®«ng tham kh¶o ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trung b×nh vµ võa, kh«ng cã tÝnh chiÕn l-îc. - Nhµ n-íc cho phÐp cæ phÇn ho¸, t- nh©n ho¸ hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp nhá. HËu qu¶ lµ viÖc sa th¶i hµng lo¹t c«ng nh©n t¹i c¸c c«ng ty t- nh©n ®· diÔn ra. Trong khi chÝnh phñ ch-a cã chÝnh s¸ch hç trî lao ®éng d«i d-, céng víi chøc n¨ng x· héi cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc tr-íc ®©y bÞ th¸o dì ®· lµm cho søc Ðp cña sè lao ®éng d«i d- ngµy cµng t¨ng, de do¹n sù æn ®Þnh chÝnh trÞ. T×nh h×nh trªn b-íc chÝnh phñ trung quèc ph¶i kiÒm chÕ tèc ®é b¸n c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Ch-¬ng II thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ cã mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc. 1. Thùc tr¹ng chung. Tõ khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®Õn nay ®· cã h¬n 650 doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. Trong ®ã tÝnh ®Õn th¸ng 6-2000 cã 56 c«ng ty cæ phÇn cã vèn ®iÒu lÖ tõ 10 tû ®ång trë lªn. Nh×n chung hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn ®Òu lµm ¨n cã hiÖu qu¶, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp tr-íc khi cæ phÇn ho¸ bÞ thua lç. Doanh thu b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng lªn 25% sè l-îng lao ®éng t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 10% thu nhËp cña ng-êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 20% (ch-a kÓ thu nhËp tõ cæ tøc), lîi nhuËn hµng n¨m t¨ng b×nh qu©n trªn 26%. C¸c kho¶n nép ng©n s¸ch t¨ng b×nh qu©n 30% n¨m, vèn ®iÒu lÖ (bao gåm tÝch luü tõ lîi nhuËn, ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu, t¨ng b×nh qu©n trªn 25% n¨m. L·i cæ tøc ®¹t cao h-n l·i tiÕt kiÖm, b×nh qu©n ®¹t 1,2% th¸ng cã c«ng ty ®¹t 2,5% th¸ng lµ nguån cung cÊp hµng cho thÞ tr-êng chøng kho¸n. MÆc dï sè l-îng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cæ phÇn ho¸ vµ so víi sè l-îng 2000 chuyÓn 1200 doanh nghiÖp Nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ so víi sè l-îng doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh«ng thuéc diÖn doanh nghiÖp cÇn n¾m gi÷ 100% vèn th× tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ vÉn cßn qu¸ chËm. MÆt kh¸c hÇu hÕt cña doanh nghiÖp tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®Òu lµ c¸c doanh nghiÖp nhá, vèn ®iÒu lÖ thÊp (b×nh qu©n xÊp Ø 6 tû ®ång trªn 1 doanh nghiÖp trong ®ã h¬n 600 doanh nghiÖp Nhµ n-íc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn chØ cã kho¶ng h¬n 50 c«ng ty cã vèn ®iÒu lÖ trªn 10 tû ®ång. PhÇn vèn thuéc së h÷u cña Nhµ n-íc vÉn chiÕm tû lÖ lín (35%, phÇn b¸n cho c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp chÕm tû lÖ cao h¬n 38%, tû lÖ cæ phÇn b¸n ra cho c«ng chóng ngoµi doanh nghiÖp thÊp trong ®ã kho¶ng gÇn 40 c«ng ty ®¹t tû lÖ b¸n ra c«ng chóng trªn 20%. C¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ph¸t hµnh cæ phiÕu d-íi h×nh thøc chøng chØ cã mÖnh gi¸ phæ biÕn lµ 100.000 ®ång gÊp 10 lÇn mÖnh gi¸ quy ®Þnh trong ghÞ ®Þnh 48-1998/ND-CP c¸c chøng chØ nµy do kho b¹c Nhµ n-íc vµ cæ phiÕu mua chÞu c¶ c¸n bé c«ng nh©n viªn ®-îc l-u d÷ t¹i c«ng ty, phÇn cæ phiÕu c¸n bé c«ng nh©n viªn ®· mua vµ phÇn b¸n ra c«ng chóng ngoµi doanh nghiÖp do c¸ nh©n c¸c nhµ ®Çu t- n¾m gi÷. * VÒ h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn cæ phÇn ho¸. Trong nh÷ng n¨m qua ®· cã ®-îc sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc cæ phÇn ho¸. Tõ viÖc cæ phÇn ho¸ 100% ë c¸c doanh nghiÖp nhá ®Õn viÖc gi÷ nguyªn gi¸ trÞ ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó huy ®éng thªm vèn t¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã quy m« ín. Tuy nhiªn theo c¸c nhµ ®¸nh gi¸ th× chÝnh s¸ch vÒ h×nh thøc còng nh- ®iÒu kiÖn cæ phÇn ho¸ cña Nhµ n-íc vÉn ch-a linh ho¹t cho nªn cßn t¹o ra t©m lý lo ng¹i, sî tr¸ch nhiÖm t¹i c¸c doanh nghiÖp thuéc diÖn cæ phÇn ho¸. Do vËy lµm k×m h·m tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸. VÊn ®Ò phæ biÕn chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸. VÊn ®Ò phæ biÕn chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ cho ®Õn nay vÉn coi rÊt kÐm phÇn lín c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay cßn Ýt quan t©m ®Õn, nÕu kh«ng nãi lµ h÷ng hê víi chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸. §iÒu nµy mét mÆt nãi lªn sù g¾n bã l©u nay nh-ng nay nh÷ng mÆt kh¸c còng thÓ hiÖn tÝnh c¸ch quen û l¹i cña c¸c doanh nghiÖp vµ ng-êi lao ®éng ®èi víi nh÷ng g× lµ cña Nhµ n-íc. C¸c doanh nghiÖp lµm ¨n tèt th× kh«ng ai nghÜ ®Õn viÖc cæ phÇn ho¸ cho thªm r¾c rèi. C¸c doanh nghiÖp ®ang gÆp khã kh¨n, chñ yÕu lµ do c«ng nghÖ l¹c hËu, hµng ho¸ kh«ng cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng th× l¹i cµng cã c¬ së ®Ó kh«ng gi¶m cæ phÇn ho¸. LiÖu cæ phÇn ho¸ cã gi¶i quyÕt ®-îc khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp mét c¸ch nhanh chãng kh«ng? cã ®iÒu g× lµ thùc chøng ch thÊy cæ phÇn ho¸ lµ ®óng lµ cøu c¸nh cho c¸c doanh nghiÖp nµy? cac sh×nh thøc vµ bµi häc ®óc kÕt ch-a ®ñ søc thuyÕt phôc. Do nhiÒu nguyªn nh©n lÞch sö phÇn ®«ng ng-êi lao ®éng n-íc ta Ýt cã kinh nghiÖm trong lao ®éng ngÇn ng¹i, bá vèn ®Çu t- khi chung vèn víi Nhµ n-íc ®Ó t¹o CTCP, ng-êi l·nh ®¹o sÏ lµ ai ®Ó cã thÓ tin ®-îc lµ c«ng ty sÏ ¨n nªn lµm ra. Mét sè c¸n bé c«ng nh©n nî r»ng khi cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp sÏ khã kiÕm viÖc lµm ®Æc biÖt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh c¸c mÆt hµng