Lêi nãi ®Çu
NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, VII, VIII vµ HiÕn ph¸p 1992 ®Òu
kh¼ng ®Þnh: NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh ®ã, kinh tÕ quèc doanh ®îc x¸c ®Þnh
gi÷ vai trß chñ ®¹o.
XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ cña hÖ thèng doanh
nghiÖp Nhµ níc vµ ®Ó kinh tÕ quèc doanh gi÷ ®îc vai trß chñ ®¹o, cÇn ph¶i ®æi
míi mét c¸ch c¨n b¶n ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh doan nghiÖp nµy. Môc tiªu cña
qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tõng bíc ph¸t huy cã hiÖu qu¶ vai
trß cña doanh nghiÖp Nhµ níc nh mét c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó Nhµ níc
chi phèi ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo ®Þnh híng ®· v¹ch ra.
Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc lµ mét gi¶i ph¸p quan träng ®Ó ®æi
míi quan hÖ së h÷u trong doanh nghiÖp Nhµ níc. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp
nhµ níc nh»m ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u, ®æi míi ph¬ng thøc qu¶n lý nhµ
níc, t¹o ®éng lùc cho ngêi lao ®éng lµm chñ doanh nghiÖp. MÆt kh¸c, cæ phÇn
ho¸ lµ mét gi¶i ph¸p quan träng gãp phÇn h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n ë
níc ta - mét c«ng cô quan träng, thiÕt yÕu cho sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng.
Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét chñ tr¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng
vµ Nhµ níc ta ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc nhng
®Õn nay viÖc thùc hiÖn cßn chËm.
XuÊt ph¸t tõ môc tiªu, lîi Ých còng nh t×nh h×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp nhµ níc ë níc ta, víi viÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ ®Ó tæng
kÕt nh÷ng mÆt ®îc vµ nh÷ng mÆt cßn tån t¹i nh»m ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Èy
nhanh h¬n, hoµn thiÖn h¬n qu¸ tr×nh nµy lµ mét viÖc lµm cã ý nghÜa rÊt quan
träng, cÊp thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do vËy em ®· chän ®Ò tµi “ Thùc
tr¹ng vµ gi¶i ph¸p thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam”.
MÆc dï ®· ®Ó t©m nghiªn cøu ®Ò tµi nµy nhng do cßn cã nh÷ng h¹n chÕ
vÒ kinh nghiÖm thùc tiÔn, vÒ nguån tµi liÖu... nªn ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý phª b×nh cña c¸c thÇy c« ®Ó
cã thÓ hoµn thiÖn h¬n ®Ò ¸n nµy.
Còng qua ®©y, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn cña c« gi¸o
NguyÔn Thu Thñy ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy.
Hµ néi, ngµy th¸ng n¨m 2000
Sinh viªn
Lª Kiªn
1
Ch¬ng I:
Lý luËn c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn vµ cæ phÇn ho¸
1.1. C«ng ty cæ phÇn
1.1.1. Kh¸i niÖm:
C«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp trong ®ã c¸c thµnh viªn cïng nhau gãp
vèn, cïng nhau chia lîi nhuËn, cïng nhau chÞu lç t¬ng øng víi phÇn vèn gãp
vµ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty trong ph¹m vi vèn cña
m×nh gãp vµo c«ng ty.
LuËt c«ng ty níc ta (bµn hµnh 21/12/1990) vµ ®îc söa ®æi ngµy
22/6/1994 quy ®Þnh c«ng ty cæ phÇn lµ c«ng ty trong ®ã:
- Sè thµnh viªn gäi lµ cæ ®«ng ph¶i cã trong suèt thêi gian ho¹t ®éng Ýt
nhÊt lµ b¶y.
- Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty ®îc nhiÒu phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn. Gi¸
trÞ mçi cæ phÇn gäi lµ mÖnh gi¸ cæ phiÕu. Mçi cæ ®«ng cã thÓ mua mét hoÆc
nhiÒu cæ phiÕu.
- Cæ phiÕu ®îc ph¸t hµnh cã thÓ cã ghi tªn hoÆc kh«ng ghi tªn. Cæ phiÕu
cña s¸ng lËp viªn, cña thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ ph¶i lµ cæ phiÕu cã ghi tªn.
- Cæ phiÕu kh«ng ghi tªn cã thÓ tù do chuyÓn nhîng. Cæ phiÕu cã ghi
tªn chØ ®îc chuyÓn nhîng nÕu cã sù ®ång ý cña héi ®ång qu¶n trÞ.
1.1.2.¦u ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
* C«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc tæ chøc kinh doanh huy ®éng tËp
trung ®îc nhanh sè vèn quy m« lín vµ hiÖu qu¶ cao.
B»ng viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, c«ng ty cæ phÇn cã thÓ huy
®éng thu thó ®îc nh÷ng kho¶n tiÒn nhá bÐ, t¶n m¹n nhµn rçi trong x· héi, tËp
trung l¹i thµnh nh÷ng kho¶n vèn lín ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc ®ßi hái lîng vèn lín vµ dµi h¹n, mµ mçi c¸ nh©n hoÆc doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng
tÝch luü ®îc. §©y lµ u ®iÓm lín nhÊt cña c«ng ty cæ phÇn, kh¸c biÖt so víi c¸c
lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c bëi v× c«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp
duy nhÊt ®îc phÐp ph¸t hµnh c¶ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®Ó huy ®éng vèn. Th«ng
qua viÖc mua cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, c¸c nhµ ®Çu t sÏ ®îc nhËn c¸c cæ tøc cao.
C¸c cæ ®«ng mua cæ phiÕu cßn ®îc quyÒn tham dù ®¹i héi cæ ®«ng, cã quyÒn
biÓu quyÕt c¸c quyÕt ®Þnh ph¬ng híng ho¹t ®éng, quyÕt ®Þnh viÖc ph©n chia lîi
nhuËn, bÇu vµ b·i miÔn c¸c thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ nÕu ®iÒu kiÖn
vµ kh¶ n¨ng cho phÐp cã thÓ ®îc ®Ò cö vµo ban l·nh ®¹o cña c«ng ty. Còng
chÝnh v× nh÷ng lîi Ých trªn mµ viÖc mua cæ phiÕu hÊp dÉn h¬n göi tiÒn vµo quü
tiÕt kiÖm hoÆc c¸c ng©n hµng.
2
* C«ng ty cæ phÇn t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng trëng
nhanh.
Vèn ®îc tËp trung tõ nhiÒu ngêi víi khèi lîng lín kh«ng chØ cã ®iÒu
kiÖn thuËn lîi ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh ®ßi hái vèn lín, nh÷ng ngµnh c«ng
nghiÖp sö dông c«ng nghÖ cao mµ cßn thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¶i ra søc
hoµn thiÖn tæ chøc qu¶n lý cho phï hîp víi s¶n xuÊt kinh doanh kiÓu míi, t¹o
®îc uy tÝn thËt sù, g©y ®îc tin tëng ®èi víi ngêi gãp vèn.
XÐt vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn còng sÏ lµm biÕn ®æi
c¬ cÊu Êy trªn c¬ së sö dông ®ång vèn, khai th¸c tiÒm n¨ng lao ®éng ®Êt níc
mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi tèt nhÊt, phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi n¨ng ®éng nhÊt.
* C«ng ty cæ phÇn t¹o ra mét c¬ chÕ ph©n t¸n rñi ro, nh»m h¹n chÕ
c¸c t¸c ®éng tiªu cùc vÒ kinh tÕ x· héi, doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng
®×nh ®èn ph¸ s¶n.
C«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng theo chÕ ®é chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Theo
chÕ ®é nµy th× cã sù ph©n biÖt râ rµng tµi s¶n cña c«ng ty vµ phÇn vèn cña cæ
®«ng. Tr¸ch nhiÖm tµi chÝnh cña c«ng ty giíi h¹n trong ph¹m vi tµi s¶n cña
c«ng ty vµ phÇn vèn cña cæ ®«ng theo tû lÖ ®ãng gãp cña mçi ngêi. §iÒu ®ã ®·
h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng thiÖt h¹i rñi ro, thua lç.
Díi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, ngêi cã nhiÒu vèn muèn ®Çu t cã thÓ
mua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ë nhiÒu c«ng ty kh¸c nhau, do ®ã, sù rñi ro vµ m¹o
hiÓm cña ®Çu t ®îc ph©n t¸n vµo nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc nhiÒu c«ng ty,
lµm gi¶m bít ®îc thiÖt h¹i cña ngêi ®Çu t gãp vèn h¬n lµ tËp trung vµo mét
c«ng ty khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n. C¬ chÕ ph©n bè rñi ro nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho
nh÷ng ngêi cã vèn m¹nh d¹n ®Çu t theo sù tÝnh to¸n, c©n nh¾c lùa chän vµo
nhiÒu c«ng ty mµ hä tÝn nhiÖm, lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã xu thÕ æn
®Þnh.
* C«ng ty cæ phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸.
Víi kh¶ n¨ng tËp trung vèn t¬ng ®èi lín, c¸c c«ng ty cæ phÇn cã thÓ
tranh thñ khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, m¹nh d¹n ®Çu t vµo c¸c
ngµnh nghÒ míi, cã triÓn väng ®¹t lîi nhuËn cao lµm biÕn ®æi c¬ cÊu nÒn kinh
tÕ, tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu ®éi ngò c«ng nh©n
còng biÕn ®æi kh«ng chØ t¨ng vÒ sè lîng mµ cßn tr×nh ®é lµnh nghÒ, c¸c chøc
n¨ng cña ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý ®iÒu hµnh còng chuyªn s©u vµ ®a d¹ng h¬n.
Trong néi bé c«ng ty do ph©n ®Þnh râ rµng gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh
doanh nªn t¹o cho nh÷ng ngêi gãp vèn tham gia qu¶n lý thËt sù c«ng ty vµ lùa
chän nh÷ng gi¸m ®èc, nh÷ng thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ cã tµi n¨ng vµ tÝch
cùc, ®ñ søc ®¶m nhiÖm chøc tr¸ch, b¶o ®¶m ®îc quyÒn lîi, lîi Ých tr¸ch nhiÖm
cña c¸c chñ së h÷u. Víi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, ngêi kh«ng th«ng th¹o
3
kinh doanh còng yªn t©m v× ®ång vèn cña hä ®ãng gãp vµo c«ng ty vÉn ®em
l¹i thu nhËp do ®· ®îc c¸c nhµ chuyªn nghiÖp sö dông.
Nh vËy, qua nghiªn cøu vÒ c«ng ty cæ phÇn trªn ®©y ta cã thÓ thÊy c«ng
ty cæ phÇn cã mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §ã lµ
mäi lo¹i h×nh c«ng ty cã cÊu tróc kh¸ phøc t¹p - mét kÕt cÊu kinh tÕ t¸ch biÖt
quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông ®Ó chuyªn m«n ho¸ kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu
qu¶ cao nhÊt. §ång thêi c«ng ty cæ phÇn gi¶i quyÕt ®îc mét c¸ch hîp lý vÊn
®Ò lîi Ých t¹o ®éng lùc kinh doanh cã hiÖu qu¶ cña c¸c nhãm thµnh viªn trong
c«ng ty: cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ vµ ngêi qu¶n lý (Ban gi¸m ®èc). Cã thÓ
nãi c«ng ty cæ phÇn lµ kiÓu tæ chøc kinh doanh tiÕn bé v¨n minh nhÊt, u viÖt
nhÊt cña x· héi nh©n lo¹i so víi c¸c kiÓu c«ng ty kh¸c. Vµ ®©y lµ lo¹i h×nh
c«ng ty kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng. ë ViÖt Nam,
tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng ®· h×nh thµnh mét m¹ng líi c¸c c«ng ty cæ
phÇn. Tuy sè lîng cha ph¶i lµ nhiÒu song lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy ®· tá râ
tÝnh hiÖu qu¶ cña nã. V× vËy, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn m¹nh
hÖ thèng c«ng ty cæ phÇn mµ mét trong c¸c c¸ch ®Ó thùc hiÖn viÖc ®ã lµ cæ
phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
1.2. Cæ phÇn ho¸.
* Kh¸i niÖm vµ thùc chÊt cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc.
Cæ phÇn ho¸ lµ mét kh¸i niÖm cßn kh¸ míi mÎ ë níc ta. VÒ thùc chÊt cña
cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc cã ngêi cho r»ng ®ã lµ viÖc t nh©n ho¸
doanh nghiÖp nhµ níc. ý kiÕn nµy chØ ®óng víi mét sè doanh nghiÖp nhµ níc
nhÊt ®Þnh. Khi mµ c¸c doanh nghiÖp Êy xÐt thÊy quèc doanh lµm kh«ng hiÖu
qu¶ cã thÓ cho t nh©n mua l¹i vµ nh vËy lµ t nh©n ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc.
Nhng ý kiÕn ®ã kh«ng ®óng ë nhiÒu ®iÓm:
LÉn lén kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ víi t nh©n ho¸. T nh©n ho¸ lµ biÕn mét
tµi s¶n vèn thuéc së h÷u c«ng thµnh së h÷u t, cã thÓ diÔn ra c¶ ®èi víi doanh
nghiÖp nhµ níc vµ tËp thÓ. Cßn cæ phÇn ho¸ lµ ®a së h÷u ho¸ tµi s¶n, tøc lµ
chÊp nhËn nhiÒu ngêi cïng së h÷u tµi s¶n - së h÷u hçn hîp.
Ph¬ng ph¸p t nh©n ho¸ lµ b¸n tµi s¶n doanh nghiÖp nhµ níc cho t nh©n
hoÆc thËm chÝ cho kh«ng t nh©n tµi s¶n ®ã. Cßn ph¬ng ph¸p cæ phÇn ho¸ lµ
huy ®éng nhiÒu chñ thÓ ®Çu t thuéc c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau vµ còng cã thÓ
lµ c¸c chñ thÓ trong mét thµnh phÇn kinh tÕ cïng gãp vèn ®Ó chuyÓn tõ mét
chñ së h÷u sang ®a së h÷u. Khi ®¸nh gi¸ phÇn gi¸ trÞ tµi s¶n ®Ó cæ phÇn ho¸ cã
thÓ nhµ níc còng gãp cæ phÇn vµo doanh nghiÖp vèn cña m×nh ®· cæ phÇn ho¸.
H×nh thøc cæ phÇn ho¸ rÊt ®a d¹ng:
4
- B¸n cho c¸c t nh©n kh¸c nhau cïng gãp cæ phÇn thµnh mét c«ng ty cæ
phÇn. H×nh thøc nµy ®ång d¹ng víi t nh©n h¬n nhng l¹i kh¸c lµ ®a sè h¬n.
- TÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng gãp cæ phÇn ®Ó mua doanh nghiÖp
nhµ níc (kÓ c¶ quèc doanh) ®Ó chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn. H×nh thøc nµy
võa ®a së h÷u võa ®a thµnh phÇn, nãi ®óng h¬n lµ ®a së h÷u ®a thµnh phÇn.
Trong h×nh thøc nµy tuú thuéc vµo phÇn tr¨m cæ phÇn trong doanh nghiÖp ®Ó
x¸c ®Þnh vai trß cña ngêi chñ së h÷u chñ yÕu.
- ChØ cã nhµ níc vµ t nh©n cïng gãp vèn cæ phÇn ®Ó mua l¹i.
- TËp thÓ vµ t nh©n cïng gãp cæ phÇn ®Ó mua l¹i.
- C¸c doanh nghiÖp kh¸c cïng nhauu gãp cæ phÇn ®Ó mua l¹i, nhµ níc
còng cã thÓ tham gia mét phÇn.
- C¸c doanh nghiÖp kh¸c nhau cïng gãp cæ phÇn ®Ó mua l¹i.
- C«ng nh©n vèn cña doanh nghiÖp Êy ®øng ra gãp vèn ®Ó mua l¹i doanh
nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸, hoÆc Nhµ níc cho c¸n bé c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp
Êy vµ chia cæ phÇn cho c«ng nh©n.
- Nhµ níc cïng c¸c c«ng ty níc ngoµi cïng gãp vèn ®Ó cæ phÇn ho¸.
- B¸n h¼n cho c¸c c«ng ty níc ngoµi gãp vèn môa ®Ó thµnh c«ng ty cæ
phÇn...
Nh vËy, kh«ng thÓ quan niÖm cæ phÇn ho¸ thùc chÊt lµ t nh©nho¸. Mµ cæ
phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc nªn ®îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh chuyÓn doanh
nghiÖp Nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn víi hai néi dung lµ chuyÓn toµn bé hay
mét phÇn vèn vµ tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ níc vµ c¸c lÜnh vùc l©u nay nhµ níc
®éc quyÒn cho c¸c cæ ®«ng.
1.3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn ph¶i tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸.
- T×nh tr¹ng ho¹t ®éng thiÕu hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. §©y
lµ nguyªn nh©n quan träng khiÕn hÇu hÕt c¸c chÝnh phñ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cæ
phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Do ®©u mµ cã t×nh tr¹ng nµy? Mét ®iÒu
dÔ nhËn thÊy lµ ngay c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi th× hiÖu qu¶ cña c¸c xÝ
nghiÖp quèc doanh còng chØ ®¹t møc thÊp h¬n nhiÒu so víi møc trung b×nh cña
khu vùc t nh©n. Nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc thêng cã vÞ thÕ ®éc quyÒn, ®îc
nhµ níc b¶o hé vµ kh«ng cã sù c¹nh tranh víi hµng nhËp khÈu, mÆc dï vÒ
qu¶n lý ®· ®îc ®iÒu hµnh kh«ng cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
trong b¶n th©n së h÷u nhµ níc víi sù ®iÒu tiÕt trùc tiÕp cña nhµ níc ë c¸c
doanh nghiÖp nµy. §ã lµ:
+ HÖ thèng kÕ ho¹ch vµ tµi chÝnh cøng nh¾c kh«ng cã tÝnh chÊt thÝch øng
víi c¬ chÕ thÞ trêng v× ®îc qu¶n lý theo hÖ thèng chÝnh s¸ch tõ trªn xuèng víi
nhiÒu cÊp trung gian. Nguån tµi chÝnh ®îc sö dông hoµn toµn theo kÕ ho¹ch ®îc duyÖt tõ ®Çu n¨m, kh«ng cã sù chuyÓn ®æi linh ho¹t nh»m sö dông hîp lý
nguån vèn vµ còng kh«ng ®îc chuyÓn sang cho n¨m sau. §iÒu nµy lµm cho
c¸c kÕ ho¹ch tµi chÝnh cña doanh nghiÖp kh«ng cã ®éng c¬ tiÕt kiÖm v× vËy
kh«ng hîp lý ho¸ ®îc s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh lu«n lu«n ph¶i céng nhiÒu chi phÝ
so víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n.
5
+ TÝnh tù chñ trong qu¶n lý vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc bÞ h¹n chÕ v× nhiÒu qui chÕ liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u
cña nhµ níc, do ®ã g©y ra nh÷ng yÕu tè lµm c¶n trë ®Õn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶
cña doanh nghiÖp. Ch¼ng h¹n, viÖc bæ nhiÖm l·nh ®¹o doanh nghiÖp nhµ níc
®îc quyÕt ®Þnh tõ c¬ quan cÊp trªn, nªn sÏ xuÊt hiÖn xu híng lµ c¸c nhµ qu¶n
lý cao cÊp cè g¾ng thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ th©n thiÖn víi cÊp trªn hoÆc c¸c
nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ tranh thñ t×m nh÷ng doanh nghiÖp ë nh÷ng vÞ trÝ bÐo
bë h¬n lµ t×m c¸ch n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp hoÆc lµ v×
nhµ níc lµ chñ së h÷u c¸c doanh nghiÖp nªn c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh vÒ ®Çu
t, gi¸ c¶ thÞ trêng cung øng vµ tiªu thô... cña doanh nghiÖp l¹i do hÖ thèng
phøc t¹p cña chñ thÓ cÊp trªn ®iÒu tiÕt võa thiÕu thèng nhÊt vµ kh«ng râ rµng
vÒ tr¸ch nhiÖm víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, g©y trë ng¹i tíi hiÖu qu¶ c«ng
viÖc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
+ T×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc trªn thÞ trêng ®îc
ph¸p luËt cña nhµ níc cñng cè ®· ®¸nh mÊt nh÷ng ®éng lùc n©ng cao hiÖu qu¶
ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nµy, ®a ®Õn t×nh tr¹ng x· héi buéc ph¶i chÊp
nhËn tiªu dïng c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô cho chóng s¶n xuÊt ra víi chÊt l îng Ýt
®îc c¶i tiÕn nhng gi¸ c¶ ngµy cµng t¨ng kh«ng hîp lý vµ nÕu kh«ng t¨ng gi¸
th× nhµ níc ph¶i chÞu nh÷ng g¸nh nÆng trî cÊp ngµy cµng lín.
+ C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc thµnh lËp nhê nguån vèn cña nhµ níc,
kh«ng ®îc phÐp ph¸ s¶n vµ ®îc che ch¾n tõ c¸c kho¶n trî cÊp tõ ng©n s¸ch
hoÆc ®îc sö dông c¸c nguån vèn néi bé víi l·i suÊt thÊp hoÆc ®îc u tiªn tiÕp
cËn víi c¸c nguån tµi chÝnh níc ngoµi. V× vËy c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
kh«ng cã c¸c yÕu tè kÝch thÝch ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ®Ó tån taÞ trong c¹nh
tranh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n.
+ §éng c¬ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc chØ nh»m cñng cè
tr¸nh nÐ sù thÈm xÐt cña c¸c c¬ quan cÊp trªn tríc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô
®èi víi ngêi tiªu dïng còng nh tr¸nh nÐ sù xung ®ét trong néi bé, tr¸nh nÐ
nh÷ng sù c¶i tæ ®æi míi tæ chøc qu¶n lý ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶, ®¶m b¶o cho xÝ
nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng dÔ chÞu vµ æn ®Þnh. Do ®ã, mua s¾m trang thiÕt
bÞ ngµy cµng d thõa, biªn chÕ ngµy cµng ph×nh to dÉn ®Õn chi phÝ qu¸ møc so
víi nguån thu. §ã lµ cha kÓ ®Õn “chi phÝ chÝnh trÞ” to lín ®Ó trèn tr¸nh nh÷ng
cuéc kiÓm tra cña c¸c c¬ quan cÊp trªn nh quèc héi hoÆc bé chñ qu¶n. T×nh
tr¹ng nµy ®· g©y ra nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn viÖc tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc
vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.
6
Ch¬ng II:
Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë
níc ta hiÖn nay.
2.1. Thùc tr¹ng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc trong nÒn kinh tÕ níc ta.
2.1.1. Sù ra ®êi cña doanh nghiÖp nhµ níc vµ ho¹t ®éng cña nã trong
c¬ chÕ cò.
HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc ta ®· cã h¬n 40 n¨m x©y dùng vµ ph¸t
triÓn. Trong thêi kú c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta, c¸c xÝ
nghiÖp quèc doanh (doanh nghiÖp nhµ níc) lµ lùc lîng chñ ®¹o trong nÒn kinh
tÕ quèc d©n. Chóng ®îc h×nh thµnh tõ 3 nguån sau:
Thø nhÊt, x©y dùng b»ng nguån vèn cña ng©n s¸ch nhµ níc, nguån viÖn
trî hoÆc ®i vay (cña Liªn x« cò, Trung Quèc vµ c¸c níc XHCN kh¸c trong thêi
kú ®ã).
Thø hai, quèc h÷u ho¸ xÝ nghiÖp cña c¸c nhµ t s¶n m¹i b¶n, t s¶n d©n téc
®· bá ra níc ngoµi hoÆc xÝ nghiÖp nhµ níc cña chÕ ®é cò. H×nh thøc nµy ®îc
¸p dông réng r·i trong nh÷ng n¨m 50, 60 ®îc tiÕp tôc trong nh÷ng n¨m 70 vµ
®Ønh cao vµo n¨m 1975, 1976.
Thø ba, biÕn c¸c xÝ nghiÖp t nh©n cña c¸c nhµ t s¶n d©n téc thµnh c¸c xÝ
nghiÖp c«ng t hîp doanh vµ sau ®ã thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh.
Còng gièng c¸c níc theo nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa kh¸c ViÖt Nam ®·
vËn dông häc thuyÕt M¸c - Lªnin ®Ó thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt, coi chÕ ®é c«ng h÷u lµ nÒn t¶ng kinh tÕ ®Ó xo¸ bá sù ph©n ho¸ giµu
nghÌo, bÊt c«ng x· héi do nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ chÕ ®é t h÷u g©y ra, ®Ó x©y
dùng mét chÕ ®é c«ng h÷u do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ. Trong qu¸ tr×nh x©y
dùng chñ nghÜa x· héi níc ta ®· nhÊn m¹nh vµo nhiÖm vô vµ vai trß cña kinh
tÕ nhµ níc, coi ®ã lµ hiÖn th©n cña chÕ ®é c«ng h÷u cã søc m¹nh toµn n¨ng
trong viÖc tæ chøc mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cña x· héi ®ång thêi phñ nhËn vai trß
cña thÞ trêng, cña kinh tÕ t nh©n.
V× vËy nÒn kinh tÕ quèc d©n ë níc ta kh«ng ph¶i lµ mét nÒn s¶n xuÊt
hµng ho¸ mµ lµ mét nÒn kinh tÕ hiÖn vËt vµ x· héi ho¸ ®îc qu¶n lý theo c¬ chÕ
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp: Nhµ níc XHCN võa tËp trung
quyÒn lùc chÝnh trÞ võa lµ chñ së h÷u duy nhÊt vµ thèng nhÊt ®èi víi tuyÖt ®¹i
®a sè c¸c t liÖu s¶n xuÊt cña x· héi. Vµ nhµ níc võa lµ ngêi chØ huy, võa lµ ngêi tæ chøc thùc hiÖn s¶n xuÊt kinh doanh.
ë níc ta, trong thêi gian dµi tríc ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI (12 - 1986)
doanh nghiÖp nhµ níc ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn víi mét c¬ cÊu t¬ng ®èi hoµn
chØnh, ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh hµng kh«ng, hµng
7
h¶i, bu ®iÖn, ®êng s¾t, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ®¸nh c¸ ®Õn c¸c dÞch vô ®¬n
gi¶n. Doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ
n¾m 100% c¸c ngµnh then chèt nh ®iÖn, khai kho¸ng, luyÖn kim, chÕ t¹o m¸y
c«ng cô, ho¸ chÊt, nhiªn liÖu, xi m¨ng, bu ®iÖn viÔn th«ng, giao th«ng ®êng
s¾t, ®êng thñy, ngo¹i th¬ng, ng©n hµng, quèc phßng vµ an ninh. Trong c«ng
nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu, lùc lîng doanh nghiÖp
nhµ níc còng chiÕm tØ träng tuyÖt ®èi lín hoÆc phÇn lín ®èi víi c¸c s¶n phÈm
chñ yÕu nh: 100% hµng dÖt kim, thuèc ch÷a bÖnh, bia, 90% qu¹t ®iÖn, 85%
giÊy viÕt, 85% v¶i mÆc, 70% xe ®¹p hoµn chØnh.
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc chiÕm kho¶ng 85% vèn cè ®Þnh cña nÒn kinh
tÕ, 90% lao ®éng cã kü thuËt, c¸n bé khoa häc vµ qu¶n lý ®îc ®µo t¹o cña c¶ níc. Nhµ níc còng u tiªn dµnh nhiÒu nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp
nhµ níc. ChØ tÝnh riªng trong kho¶ng mêi n¨m, tõ 1976 ®Õn 1985, nhµ níc ®·
ph©n bè tõ 60 - 70% vèn ®Çu t cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ trªn 90% vèn tÝn
dông víi l·i suÊt u ®·i cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
Hµng n¨m c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®ãng gãp kho¶ng 30 - 40% tæng s¶n
phÈm x· héi vµ 28 - 30% thu nhËp quèc d©n. PhÇn thu cña doanh nghiÖp nhµ
níc tõ doanh nghiÖp nhµ níc th«ng qua doanh nghiÖp nhµ níc lµ phÇn thu lín
nhÊt, dao ®éng hµng n¨m trong kho¶ng 60 - 70%.
Do chóng ta duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao
cÊp trong khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc nªn khu vùc kinh tÕ nµy ®· béc lé
nh÷ng yÕu kÐm nghiªm träng. §ã lµ:
- N¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Toµn bé khu vùc doanh
nghiÖp nhµ níc kh«ng vît qua ngìng cöa t¸i s¶n xuÊta gi¶n ®¬n. TÝnh chung
trong vßng mêi n¨m 1976 - 1985 tØ lÖ chi cña nhµ níc vµ thu cña doanh nghiÖp
nhµ níc lµ 3:1.
- Doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thùc thanh - thùc chi, giao
®ñ nép ®ñ. Nhµ níc bao cÊp vµ quyÕt ®Þnh gi¸ ®Çu vµo, ®Çu ra, nªn doanh
nghiÖp kh«ng ph¶i tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh doanh. Ho¹t ®éng thua lç cã nhµ níc g¸nh chÞu.
- Sù ph©n phèi thu nhËp trong doanh nghiÖp theo c¸ch b×nh qu©n ®· lµm
suy yÕu ®éng lùc kÝch thÝch lao ®éng, lµm viÖc cã n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu
qu¶.
- Bé m¸y doanh nghiÖp cång kÒnh, nhiÒu cÊp trung gian víi chøc n¨ng
chång chÐo. C¸c c¬ quan qu¶n lý thêng can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh ngµy ngµy cña doanh nghiÖp.
2.1.2. Vai trß cña doanh nghiÖp nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay.
8
Trong mét thêi kú dµi chóng ta ®· m¾c sai lÇm qu¸ sïng b¸i kinh tÕ quèc
doanh, ®· thµnh lËp trµn lan c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Trong c¬ chÕ cò c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc ®· béc lé c¸c yÕu kÐm nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn.
ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, hÖ thèng kinh tÕ quèc doanh vÉn ®îc x¸c ®Þnh vai
trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cÇn ph¶i cñng cè vµ ph¸t triÓn nhÊt lµ
trong ngµnh vµ lÜnh vùc then chèt, quan träng, cã t¸c dông më ®êng vµ t¹o
®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn.
Doanh nghiÖp nhµ níc cã vai trß chñ ®¹o theo nghÜa lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt
vÜ m« nÒn kinh tÕ. Vai trß chñ ®¹o cña nã g¾n liÒn víi vai trß qu¶n lý cña Nhµ
níc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §©y lµ yªu cÇu cã tÝnh quy luËt chung cña sù
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, v× b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ trêng chøa ®ùng nh÷ng
khuyÕt tËt mµ muèn kh¾c phôc nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc bao gåm c¸c c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ho¹t
®éng kinh doanh vµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých ®îc cñng cè vµ ph¸t
triÓn trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc then chèt, t¹o c¬ së h¹ tÇng vµ tiÒn ®Ò tèt cho
sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Th«ng qua doanh nghiÖp nhµ níc, nhµ níc t¹o ra nguån dù tr÷ ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ can thiÖp vµo thÞ trêng, thùc
hiÖn ®iÒu chØnh c¸c c©n ®èi c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ. Doanh nghiÖp thùc hiÖn
viÖc ®Çu t cã ®Þnh híng ®Ó kh¾c phôc b¶n chÊt “v« chÝnh phñ” cña nÒn kinh tÕ
thÞ trêng, duy tr× m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh, chèng xu híng ®éc quyÒn
cña tËp ®oµn t nh©n, ®i ®Çu trong ®æi míi c«ng nghÖ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn theo xu híng n¨ng suÊt - chÊt lîng - hiÖu qu¶.
Nh vËy, vai trß chñ ®¹o cña doanh nghiÖp nhµ níc xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu
kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta vµ ®îc ghi thµnh chñ tr¬ng, chÝnh
s¸ch vµ ph¸p luËt cña nhµ níc. Vai trß luËt ®Þnh nµy lµ yÕu tè quan träng chi
phèi sù ®iÒu chØnh ph¸p lý ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ
níc. §Ó thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã tríc hÕt ph¶i kiªn quyÕt ®æi míi hÖ thèng
doanh nghiÖp nµy. ViÖc ®æi míi ph¶i ®îc ®Æt trong sù ph¸t triÓn tæng thÓ nÒn
kinh tÕ quèc d©n vµ ph¶i xuÊt xø tõ thùc tr¹ng doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta.
2.1.3. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc ta hiÖn nay.
Trong c¬ chÕ cò, ë níc ta doanh nghiÖp nhµ níc tån t¹i víi mét sè lîng
khæng lå. Theo sè liÖu cña tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn ngµy 1 - 9 - 1990 c¶ níc cã 12.084 doanh nghiÖp trong tÊt c¶ c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n vµ do nhiÒu cÊp qu¶n lý. Sau khi thùc hiÖn viÖc tæ chøc s¾p xÕp l¹i
theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT ngµy 1 - 9 - 1990 vµ thµnh lËp l¹i c¸c doanh nghiÖp
nhµ níc theo nghÞ ®Þnh 388/ H§BT vµ ngµy 20 - 11 - 1991 vµ sau hµng lo¹t c¶i
c¸ch, ®Õn nay doanh nghiÖp nhµ níc vÉn cßn kho¶ng 5800 doanh nghiÖp (theo
sè liÖu cña vô ®¨ng ký kinh doanh - Bé kÕ ho¹ch ®Çu t). Trong ®ã cã kho¶ng
30% lµ doanh nghiÖp nhµ níc do c¸c bé ngµnh trung ¬ng qu¶n lý vµ kho¶ng
9
70% doanh nghiÖp do uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng
qu¶n lý.
§Õn n¨m 1995, sè lîng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn chiÕm tû träng lín
so víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh: trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp lµ
78,8%; X©y dùng c¬ b¶n: 49%; tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm: 99,6%, giao
th«ng vËn t¶i, bu ®iÖn: 54%; th¬ng nghiÖp, vËt t: 46,5%.
Sau 5 n¨m ®æi míi vµ ®iÒu hµnh, sè lîng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë níc
ta gi¶m gÇn song nh vËy vÉn cßn qu¸ nhiÒu. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn
nay vÉn cßn tån t¹i ë hÇu hÕt c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, ®iÒu ®ã lµ kh«ng cÇn
thiÕt. H¬n n÷a víi sè lîng doanh nghiÖp nhµ níc nhiÒu nh vËy lµm vît qu¸ kh¶
n¨ng nguån lùc vÒ vèn vµ c¸n bé qu¶n lý cña níc ta hiÖn cã.
HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc ph©n bè cßn nhiÒu bÊt hîp lý. C¸c doanh
nghiÖp nhµ níc chñ yÕu tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi, H¶i Phßng,
Qu¶ng Ninh, thµnh phè Hå ChÝ Minh. NhiÒu vïng cña ®Êt níc cã nguån tµi
nguyªn phong phó, lao ®éng dåi dµo ë miÒn nói phÝa B¾c hÇu nh kh«ng cã
doanh nghiÖp nhµ níc. Sù ph©n t¸n cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë c¸c ngµnh
c¸c lÜnh vùc dÉn ®Õn c¸c t×nh tr¹ng trªn cïng mét ®Þa bµn l·nh thæ doanh
nghiÖp nhµ níc cña Trung ¬ng, ®Þa ph¬ng ho¹t ®éng chång chÐo, c¹nh tranh
lÉn nhau mét c¸ch v« tæ chøc, g©y khã kh¨n cho nhau trong viÖc s¶n xuÊt kinh
doanh.
HiÖn nay, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ta cã quy m« nhá vµ ho¹t
®éng kÐm hiÖu qu¶.
Theo sè liÖu thèng kª cña Bé Tµi chÝnh, tæng sè vèn Nhµ níc t¹i c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc lµ 70.184 tû ®ång, b×nh qu©n mét doanh nghiÖp lµ 11,6
tû ®ång t¬ng ®¬ng víi vèn mét doanh nghiÖp lo¹i nhá ë c¸c níc nh Th¸i Lan,
In®«nªxia, Malaysia.
§Õn nay vÉn cßn 46,1% doanh nghiÖp nhµ níc cã sè lao ®éng díi 100 ngêi vµ gÇn 50% doanh nghiÖp nhµ níc cã møc vèn díi 1 tû ®ång, trong ®ã gÇn
mét nöa sè vèn díi 500 triÖu ®ång. C¸c doanh nghiÖp cã sè vèn lín tõ 100 tû
trë lªn chØ chiÕm 1,5% tæng sè doanh nghiÖp. Sè doanh nghiÖp cã tõ 1000 lao
®éng trë lªn chØ chiÕm 4% trong tæng sè doanh nghiÖp.
Vèn thùc tÕ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc chØ b»ng 80% vèn hiÖn
cã do kinh doanh thua lç, c«ng nî khã ®ßi, tµi s¶n mÊt m¸t, kÐm phÈm chÊt
cha ®îc xö lý. Riªng vèn lu ®éng cã 14.239 tû ®ång vµ chØ cã 50% ®îc huy
®éng vµo kinh doanh, 50% cßn l¹i n»m ë lç, c«ng nî khã ®ßi.
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta hiÖn nay, do quy m« nhá, vèn Ýt
kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, më réng s¶n xuÊt kinh doanh
nªn yÕu søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
10
Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ còng ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t
®éng cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc. Trõ mét sè rÊt Ýt (18%) doanh
nghiÖp nhµ níc míi ®îc ®Çu t (sau n¨m 1986) cßn chñ yÕu ®îc thµnh lËp tõ l©u
cã tr×nh ®é kü thuËt thÊp, c«ng nghÖ l¹c hËu. Gi¸ trÞ cßn l¹i cña tµi s¶n cè ®Þnh
trong doanh nghiÖp nhµ níc lµ 61,4% so víi nguyªn gi¸.
Theo ®¸nh gi¸ cña Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ m«i trêng: m¸y mãc
thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp nhµ níc l¹c hËu víi thÕ giíi tõ 10 - 20 n¨m. Theo
®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª: thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp nhµ níc l¹c hËu tõ 2
- 3 thÕ hÖ. C¸c doanh nghiÖp TW cã tíi 54,3% tr×nh ®é thñ c«ng, 41% tr×nh ®é
c¬ khÝ vµ 3,7% tr×nh ®é tù ®éng. Doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng cßn l¹c hËu h¬n; chØ
cã 2% tr×nh ®é tù ®éng, 24% tr×nh ®é c¬ khÝ vµ 74% tr×nh ®é thñ c«ng.
NhiÒu thiÕt bÞ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc sau 14 - 15 n¨m míi ®îc
thay ®æi, thËm chÝ trong mét sè ngµnh vÉn sö dông thiÕt bÞ tõ n¨m 1938 - 1940
trong khi ®ã thêi gian ®æi míi thiÕt bÞ ë c¸c níc kh¸c trung b×nh lµ 5 n¨m.
C¸c b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc cho thÊy chØ cã
kho¶ng 15% s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña ta ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu: 65% sè
s¶n phÈm ®¹t møc díi trung b×nh ®Ó tiªu dïng néi ®Þa, 20% sè s¶n phÈm kÐm
chÊt lîng. HiÖn tîng hµng ho¸ ø ®äng víi khèi lîng lín vµ chiÕm h¬n 10% sè
vèn lu ®éng cña toµn x· héi. ChÝnh do c«ng nghÖ l¹c hËu nªn n¨ng suÊt, chÊt lîng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp nhµ níc kÐm. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra xÐt vÒ mÆt
hiÖn vËt, n¨ng suÊt lao ®éng cña ta vÒ chÕ biÕn dÇu thùc vËt chØ b»ng 10% møc
thÕ giíi, vÒ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm dÖt, giÊy, may chØ b»ng 30% ®Õn 40% møc
cña thÕ giíi, vÒ thi c«ng cÇu ®êng chØ b»ng 1/20 møc cña Ph¸p.
HiÖn nay, viÖc qu¶n lý cña Nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc cha
hîp lý. Mét mÆt c¸c c¬ quan chñ qu¶n vÉn can thiÖp kh¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, mÆt kh¸c trong nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng
®Æc biÖt lµ qu¶n lý tµi chÝnh l¹i bÞ bu«ng láng. §iÒu nµy h¹n chÕ quyÒn tù chñ
trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ång thêi lµm cho Nhµ níc mÊt
vai trß thùc sù lµ ngêi chñ së h÷u vµ t¹o c¬ héi cho nhiÒu c¸ nh©n l¹m dông,
chiÕm ®o¹t tµi s¶n c«ng ®Ó lµm giµu c¸ nh©n, hoÆc lµm ¨n phi ph¸p. Trong mét
sè doanh nghiÖp nhµ níc, ®éi ngò c¸n bé chñ chèt cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ
tæ chøc qu¶n lý cha ®ñ tiªu chuÈn v× kh«ng ®ñ søc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t
sinh trong s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu gi¸m ®èc, kÕ to¸n trëng ®· ph¶i vµo tï
v× tham « tµi s¶n cña Nhµ níc, vi ph¹m chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh.
HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ níc cßn thÊp. MÊy
n¨m gÇn ®©y, s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc b¾t ®Çu ®îc phôc håi vµ
ph¸t triÓn, nhng nh×n chung hiÖu qu¶ vÉn cßn thÊp, thÊp nhÊt lµ ë c¸c ngµnh
s¶n xuÊt vËt chÊt. Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®ang ho¹t ®éng chØ cã
11,28% doanh nghiÖp cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 15%/n¨m trë lªn trong ngµnh s¶n
11
xuÊt vËt chÊt vµ 4,3% doanh nghiÖp nhµ níc cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 20%/n¨m
trong c¸c ngµnh dÞch vô.
Tû träng tiªu hao vËt chÊt trong tæng s¶n phÈm x· héi cña khu vùc kinh tÕ
nhµ níc cao gÊp 2 lÇn so víi kinh tÕ t nh©n. HÖ sè sinh lêi cña khu vùc doanh
nghiÖp nhµ níc rÊt thÊp. HÖ sè sinh lêi cña vèn lu ®éng tÝnh chung chØ ®¹t
7%/n¨m trong ®ã ngµnh giao th«ng vËn t¶i 2%/n¨m, ngµnh c«ng nghiÖp
kho¶ng 3%/n¨m, ngµnh th¬ng nghiÖp ®¹ta 22%/n¨m.
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng thu lç chiÕm tû träng lín. Cô thÓ ë
thêi ®iÓm 1997 chØ cã 76% ho¹t ®éng cã l·i ë møc thÊp, 22% doanh nghiÖp bÞ
thua lç, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp lç 0,6 tû ®ång/n¨m, 2% doanh nghiÖp
ho¹t ®éng kh«ng thua lç, nhng kh«ng cã l·i. C¸c sè liÖu ®ã cho thÊy viÖc lµm
¨n thua lç cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· g©y ra tæn thÊt lín cho ng©n s¸ch
nhµ níc vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®a ®Õn viÖc béi chi ng©n s¸ch.
Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ ®· thùc sù bíc sang ho¹t ®éng theo c¬
chÕ thÞ trêng. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc
®· ®îc thay ®æi theo híng tù do ho¸ gi¸ c¶, chi phÝ ng©n s¸ch nhµ níc cho bï
lç, bï gi¸, bæ sung vèn lu ®éng cho khu vùc nµy ®· gi¶m ®¸ng kÓ. Nhng t tëng
bao cÊp trong ®Çu t vÉn cßn nÆng nÒ. Hµng n¨m 85% vèn tÝn dông víi l·i suÊt u ®·i ®îc dµnh cho doanh nghiÖp nhµ níc vay. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ
níc kh«ng b¶o toµn ®îc nguån vèn nhµ níc ®Çu t. Theo b¸o c¸o cña Tæng côc
thèng kª, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp nhµ níc míi chØ b¶o toµn ®îc vèn lu
®éng, cßn vèn cè ®Þnh th× míi b¶o toµn ë møc 50% so víi chØ sè l¹m ph¸t. Hai
ngµnh chiÕm gi÷ vèn lín nhÊt lµ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp (72,52%) l¹i lµ
ngµnh cã tû lÖ thÊt tho¸t vèn lín nhÊt (16,41% vµ 14,95%). VÊn ®Ò nî nÇn
vßng vo mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n cßn diÔn ra kh¸ nghiªm träng do t×nh tr¹ng
qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tµi chÝnh cßn láng lÎo, tõ ®ã n¹n tham nhòng l·ng phÝ
diÔn ra møc b¸o ®éng.
Tõ sù ph©n tÝch trªn ta cã thÓ rót ra kÕt luËn vÒ thùc tr¹ng cña doanh
nghiÖp nhµ níc ë níc ta hiÖn nay.
- Sè lîng c¸c doanh nghiÖp qu¸ nhiÒu vµ bè trÝ kh«ng hîp lý.
- Quy m« cña doanh nghiÖp nhµ níc cßn nhá bÐ.
- Kü thuËt vµ c«ng nghÖ ë c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cßn l¹c hËu.
- ViÖc qu¶n lý ®èi víi hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc cßn yÕu kÐm.
- HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cßn thÊp.
Tõ b¶n chÊt còng nh thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc,
chóng ta cã thÓ thÊy mét vÊn ®Ò lín trong c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn nay lµm cho
doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng cha cã hiÖu qu¶ lµ:
12
C¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn së h÷u toµn d©n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
lµ cha râ rµng. Ngêi ®¹i diÖn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp nhµ níc cha ®îc
x¸c ®Þnh cô thÓ do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng v« chñ hoÆc qu¸ nhiÒu chñ trong c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc. Do kh«ng cã sù ph©n biÖt ®Çy ®ñ quyÒn së h÷u Nhµ níc vµ quyÒn qu¶n lý kinh doanh cña gi¸m ®èc vµ tËp thÓ ngêi lao ®éng trong
doanh nghiÖp nªn tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ níc kh«ng ®îc sö dông cã
hiÖu qu¶. Ngêi lao ®éng cha thùc sù g¾n bã, lµm viÖc hÕt søc v× doanh nghiÖp.
Mét sè nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ®· lîi dông chøc quyÒn bßn rót tµi s¶n cña
Nhµ níc lµm giµu cho c¸ nh©n.
2.2. Chñ tr¬ng cña nhµ níc ta vÒ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh
nghiÖp Nhµ níc.
XuÊt ph¸t tõ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng yÕu kÐm cña hÖ thèng doanh nghiÖp
Nhµ níc vµ nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch ph¶i cã mét gi¶i ph¸p thÝch hîp cho khu
doanh nghiÖp Nhµ níc. §©y lµ mét chñ tr¬ng lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ta
trong lÜnh vùc c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc.
Gi¶i ph¸p chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn lÇn ®Çu ®îc ®Ò cËp trong QuyÕt ®Þnh sè 143 - H§BT ngµy 10 - 5 - 1990 cña Héi ®ång
bé trëng vÒ viÖc tæng kÕt thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh 217 - H§BT ngµy 14 - 11 1987, c¸c nghÞ ®Þnh 50 - H§BT ngµy 22 - 3 - 1988 vÒ lµm thö viÖc tiÕp tôc ®æi
míi qu¶n lý xÝ nghiÖp quèc doanh. V¨n b¶n nµy ®Ò cËp viÖc nghiªn cøu vµ lµm
thö vÒ m« hh×nh chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn. ViÖc
chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn trong giai ®o¹n nµy lµ hÕt
søc míi mÎ ë níc ta v× lóc ®ã luËt c«ng ty cha ®îc ban hµnh. QuyÕt ®Þnh 143 H§BT ngµy 5 - 10 - 1990 chØ quy ®Þnh mét vµi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cæ phÇn
ho¸ ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc nh: môc ®Ých cña viÖc lµm thö, ®iÒu kiÖn c¸c xÝ
nghiÖp quèc doanh ®îc chän ®Ó tæ chøc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Cã thÓ nãi chñ
tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp ®· cã tõ rÊt
sím, chØ sau vµi n¨m khi níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng. Nã chøng tá sù
nhËn thøc ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ vai trß cña c«ng ty cæ phÇn
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c doanh
nghiÖp quèc doanh vµ chän ®óng híng ®i ®óng trong viÖc c¶i c¸ch c¸c doanh
nghiÖp nµy. Chñ tr¬ng ®ã cßn ®îc thÓ hiÖn râ trong NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn
thø 2 - Ban hµnh Trung ¬ng kho¸ VII (11/1991):”ChuyÓn mét sè doanh nghiÖp
quèc doanh cã ®iÒu kiÖn thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ thµnh mét sè c«ng ty quèc
doanh cæ phÇn míi, ph¶i lµm thÝ ®iÓm, chØ ®¹o chÆt chÏ, rót kinh nghiÖm chu
®¸o tríc khi më réng trong ph¹m vi thÝch hîp.
Ngµy 8 - 6- 1992, Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh
phñ) ban hµnh quyÕt ®Þnh 202/CT vÒ viÖc tiÕp tôc lµm thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè
doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn ¸p dông t¹i c¸c doanh nghiÖp ®îc chän lµm thÝ ®iÓm. QuyÕt ®Þnh vµ ®Ò ¸n nµy sÏ quy ®Þnh t¬ng ®èi râ vÌ môc
13
tiªu, ®èi tîng, c¸ch thøc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ còng nh c¸ch thøc x¸c ®Þnh gi¸
trÞ doanh nghiÖp, quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸.
Còng trong ngµy 8 - 6 - 1992, Chñ tÞch H§BT ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh 203/CT
kÌm theo danh s¸ch cña 7 doanh nghiÖp nhµ níc ®îc chän ®Ó ChÝnh phñ chØ
®¹o thùc hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸. Theo ®iÒu 2 Q§ 202/CT, Chñ tÞch H§BT
uû quyÒn cho Bé trëng Tµi chÝnh xem xÐt vµ ra quyÕt ®Þnh vÒ danh s¸ch c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc ®îc phÐp lµm thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ do c¸c bé vµ uû ban
nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng ®Ò nghÞ. Tuy nhiªn, quyÕt ®Þnh
202/CT vµ chØ thÞ 84/TTg cña Thñ tíng chÝnh phñ cha cã nh÷ng quy ®Þnh hîp
lý vÒ quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng vµ doanh nghiÖp ®îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸
còng nh cha cã quy ®Þnh râ rµng chÆt chÏ vÒ quy tr×nh thùc hiÖn. §Ó kh¼ng
®Þnh quyÕt t©m cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng ban
hµnh trong c¸c n¨m 1994, 1995, 1996, 1997 ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. Cô
thÓ: NghÞ quyÕt héi nghÞ toµn quèc ban chÊp hµnh TW kho¸ II, NghÞ quyÕt sè
10 NQ/TW cña Bé chÝnh trÞ ®Òu kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ níc. §Æc biÖt, NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn
thø VIII (th¸ng 7/1996) kh¼ng ®Þnh: “Tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn chØnh
khu«n khæ ph¸p lý ®Ó triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp nhµ níc nh»m t¹o thªm ®éng lùc míi trong qu¶n lý, huy ®éng vèn
thªm cho yªu cÇu ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ níc. Trong
qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, tiÒn thu ®îc do b¸n cæ phÇn cña doanh nghiÖp ph¶i ®Çu
t l¹i ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh”.
C¸c v¨n kiÖn cña ®¶ng nªu trªn ®· thÓ hiÖn quyÕt t©m ®Èy nhanh tèc ®é
cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc víi quy m« vµ trªn lÜnh vùc réng lín h¬n.
§Ó ®¸p øng nhu cÇu cÊp thiÕt ®ã, ngµy 7/5/1996, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ
®Þnh 28/CP vÒ viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ níc sang c«ng ty cæ phÇn.
Cã thÓ nã NghÞ ®Þnh 28/CP lµ mét mèc quan träng ®¸nh dÊu bíc chuyÓn tõ
giai ®o¹n thÝ ®iÓm sang giai ®o¹n thùc sù triÓn khai chong tr×nh cæ phÇn ho¸.
Vµ míi ®©y chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 44/CP ngµy 29/6/1998 vÒ
chuyÓn doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn thay thÕ cho NghÞ ®Þnh
28/CP, trong ®ã c¸c vÊn ®Ò nh môc tiªu cæ phÇn ho¸, ®iÒu kiÖn ®Ó lùa chän
doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸, nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp, h×nh thøc
cæ phÇn ho¸, viÖc tæ chøc thùc hiÖn... ®· quy ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ h¬n NghÞ
®Þnh 28/CP tríc ®ã.
2.3. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ kÕt qu¶ bíc
®Çu.
Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë níc ta vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n:
2.3.1. Thêi kú thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (6/1992 ®Õn hÕt n¨m 1996)
Thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh sè 202/CT ngµy 8/6/1992 cña Chñ tÞch Héi ®ång
Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ) vÒ viÖc tiÕp tôc thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè
14
doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn, c¸c Bé, ngµnh ®· híng dÉn
doanh nghiÖp nhµ níc ®¨ng ký thùc hiÖn thÝ ®iÓm chuyÓn sang c«ng ty cæ
phÇn. Trªn c¬ së sè lîng doanh nghiÖp nhµ níc ®· ®¨ng ký, Chñ tÞch héi ®ång
Bé trëng (nay lµ Thñ tíng chÝnh phñ) ®· chän 7 doanh nghiÖp nhµ níc do
ChÝnh phñ chØ ®¹o thÝ ®iÓm chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn, ®ã lµ:
1. Nhµ m¸y xµ phßng ViÖt Nam (Bé c«ng nghiÖp)
2. Nhµ m¸y diªm Thèng nhÊt (Bé c«ng nghiÖp)
3. XÝ nghiÖp nguyªn vËt liÖu chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc Hµ Néi (Bé N«ng
nghiÖp).
4. XÝ nghiÖp chÕ biÕn gç l¹ng Long b×nh (Bé n«ng nghiÖp),
5. C«ng ty vËt t tæng hîp H¶i Hng (Bé Th¬ng m¹i).
6. XÝ nghiÖp s¶n xuÊt bao b× (thµnh phè Hµ Néi).
7. XÝ nghiÖp dÖt da may Lagamex (thµnh phè Hå ChÝ Minh).
Sau mét thêi gian lµm thö, 7 doanh nghiÖp nhµ níc ®îc ChÝnh phñ chän
lµm thÝ ®iÓm ®Òu xin rót lui, hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸
nh Legamex, nhµ m¸y xµ phßng ViÖt Nam...
H¬n 30 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký víi Bé tµi chÝnh ®Ó thÝ ®iÓm thùc hiÖn
cæ phÇn ho¸ vµ 3 doanh nghiÖp nhµ níc xin chuyÓn thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n theo chØ thÞ 84/TTg. Cã 5 doanh nghiÖp nhµ níc ®îc phÐp chuyÓn
sang c«ng ty cæ phÇn, ®ã lµ:
1. C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn (thuéc Bé giao th«ng).
2. C«ng ty cæ phÇn C¬ ®iÖn l¹nh (TP Hå ChÝ Minh)
3. C«ng ty cæ phÇn giÇy HiÖp An ( Bé C«ng nghiÖp).
4. C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An (tØnh Long An)
5. C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc (Bé c«ng nghiÖp).
Trong mét thêi gian thùc hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸, tuy sè lîng c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn cßn Ýt song giai ®o¹n thÝ
®iÓm ®· ®em l¹i mét sè kÕt qu¶ ®¸ng chó ý:
Qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ ®· huy ®éng ®îc mét lîng vèn quan
träng trong nh©n d©n. Qua b¸n cæ phiÕu, nhµ níc ®· thu ®îc 14,165 tû ®ång
tiÒn mÆt nép vµo ng©n s¸ch. §©y lµ sè vèn quan träng lµm t¨ng tµi s¶n thuéc së
h÷u nhµ níc ®Ó ®Çu t vµo chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao hiÖu qu¶
ho¹t ®éng cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc.
T¹i c¸c doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸, 100% c¸n bé c«ng nh©n viªn
tham gia mua cæ phiÕu. Khi ngêi lao ®éng cã vèn trong c«ng ty, lîi Ých cña hä
15
g¾n víi lîi Ých c«ng ty v× vËy hä lµm viÖc víi tr¸ch nhiÖm cao v× quyÒn lîi cña
m×nh; mÆt kh¸c hä còng yªu cÇu héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ph¶i
chØ ®¹o vµ tæ chøc ®Ó c«ng ty ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
HiÖu qu¶ cña c¸c c«ng ty nµy t¨ng lªn râ rÖt. C¸c chØ tiªu kinh tÕ nh
doanh thu t¨ng b×nh qu©n 56,9%/n¨m; lîi nhuËn t¨ng 70,2%; nép ng©n s¸ch
t¨ng 89%/n¨m; tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu lµ 14,10%.
Vèn cña c¸c doanh nghiÖp nµy t¨ng lªn ®¸ng kÓ. TÝnh b×nh qu©n vèn
cña c¸c doanh nghiÖp mçi n¨m t¨ng 45%.
Ngêi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nµy t¨ng 46,8%, thu nhËp cña
ngêi lao ®éng t¨ng 20%/n¨m.
Nhµ níc vÉn gi÷ ®îc vai trß l·nh ®¹o doanh nghiÖp nhê duy tr× tû lÖ cæ
phiÕu chi phèi, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng b»ng luËt ph¸p vµ néi dung c¸c ®iÒu lÖ
ho¹t ®éng phï hîp víi quy ®Þnh cña nhµ níc.
TÝnh ®Õn hÕt thêi gian thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (hÕt n¨m 1996) tæng sè
doanh nghiÖp nhµ níc ®îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn lµ 12 doanh nghiÖp.
Díi ®©y lµ danh s¸ch c¸c doanh nghiÖp vµ mét sè chØ tiªu tµi chÝnh cña
c¸c doanh nghiÖp ®ã sau thêi gian cæ phÇn ho¸.
16
Sau ®©y lµ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cô thÓ ë mét sè doanh nghiÖp
thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸:
C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn GEMADEPT
ChØ tiªu
§VT
Tríc CPH
1992
1993
1. Doanh thu
Tr. ®ång
11.120
16.530
2. Nép NS
Tr.®ång
3.336
3.750
3. L·i
Tr. ®ång
3.400
3.700
4. Thu nhËp 1000 ®ång 850
900
b×nh qu©n ngêi/th¸ng
5. Lao ®éng
Ngêi
56
Nguån: Ban cæ phÇn ho¸ Bé Tµi chÝnh.
1994
24.134
8.700
8.800
1.200
Sau CPH
1995
47.538
16.530
15.200
1.400
1996
65.046
25.117
23.000
2.000
320
C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn chuyÓn lµm dÞch vô vËn chuyÓn tõ
kho cña ngêi göi ®Õn kho cu¶ ngêi nhËn b»ng c¸c ph¬ng tiÖn ®êng bé, ®êng
thuû, ®êng biÓn tíi c¸c c¶ng quèc tÕ. C«ng ty lµ mét trong nh÷ng doanh
nghiÖp ®Çu tiªn ë níc ta ®îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸. Doanh nghiÖp
nµy ®îc chÝnh thøc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn vµo ngµy 01/07/1993. Tæng
sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty sau cæ phÇn ho¸ lµ 6.207.655.000 ®ång ®îc chia
thµnh 31.038 cæ phiÕu víi mÖnh gi¸ 200.000; trong ®ã tû lÖ cæ phÇn cña nhµ níc lµ 18%, cña c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong c«ng ty lµ 77%, cña cæ ®«ng
ngoµi lµ 5%. Sau 3 n¨m ho¹t ®éng kÓ tõ ngµy chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, sè
lao ®éng cña c«ng ty t¨ng tõ 56 ngêi (n¨m 1993) lªn 320 ngêi (n¨m 1996).
Doanh thu n¨m 1996 t¨ng gÊp gÇn 4 lÇn so víi n¨m 1993, nép ng©n s¸ch cña
c«ng ty còng t¨ng tõ 3.750 (1993) lªn 25.117 (1996) tøc kho¶ng 6,6 lÇn, thu
nhËp ngêi lao ®éng t¨ng tõ 900.00 (n¨m 1993) lªn 2. 000.000 (n¨m 1996).
C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh (REE).
C«ng ty ®iÖn l¹nh ®îc thµnh lËp n¨m 1987 trªn c¬ së c«ng ty liÖn hîp
thiÕt bÞ l¹nh trùc thuéc Së c«ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh. Ngay tõ míi
thµnh lËp, c«ng ty ®· tæ chøc l¹i bé m¸y gän nhÑ, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c
h¹ch to¸n duy nhÊt, n¨ng ®éng trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh. C«ng ty ®·
m¹nh d¹n nhËp c¸c thiÕt bÞ l¹nh víi ph¬ng thøc tr¶ chËm, tiªu thô nhanh hµng
nhËp, thanh to¸n kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ phÇn nî tr¶ chËm cho bªn níc ngoµi. Còng
chÝnh tõ thµnh c«ng trong ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, tÝch tô vµ tËp trung t b¶n ®îc
h×nh thµnh, c«ng ty ®· thµnh lËp 2 c«ng ty liªn doanh:
C«ng ty liªn doanh CERVICO (liªn doanh víi c«ng ty MEKONG - mét
c«ng ty ViÖt kiÒu ë §øc) nh»m l¾p r¸p thiÕt bÞ l¹nh trong níc, vèn ®Çu t lµ
820.000 USD.
17
C«ng ty liªn doanh REEYOUNG (liªn doanh víi c«ng ty BOUYONG
cña Nam TriÒu Tiªn) chuyªn s¶n xuÊta tói s¸ch xuÊt khÈu, vèn ®Çu t 1.600.000
USD.
Trong nh÷ng n¨m tríc cæ phÇn ho¸, c«ng ty ho¹t ®éng thùc sù cã hiÖu
qu¶. C«ng ty lu«n dù ®o¸n ®óng nhu cÇu cña thÞ trêng trong níc nªn ®· t¹o ®îc mét sè lîng hµng ho¸, thiÕt bÞ vËt t dù tr÷ ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu cña
kh¸ch hµng, t¹o ®îc niÒm tin vµ gi÷ ®îc uy tÝn víi kh¸ch hµng.
Th¸ng 11/1993 theo quyÕt ®Þnh sè 1707/Q§ - UB cña Uû ban nh©n d©n
thµnh phè Hå ChÝ Minh, c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh chÝnh thøc ®îc chuyÓn sang
c«ng ty cæ phÇn. Tæng sè vèn ®iÒu lÖ míi thµnh lËp cña c«ng ty lµ 16 tû ®ång
®îc chia thµnh 160.000 cæ phÇn víi mÖnh gi¸ mét cæ phiÕu lµ 100.000 ®ång,
nhµ níc chiÕm tû lÖ cæ phÇn lµ 30% (gåm 4 ®¹i diÖn cæ ®«ng), c¸n bé c«ng
nh©n viªn chøc trong c«ng ty lµ 50% (gåm 212 cæ ®«ng), c¸c cæ ®«ng ngoµi
c«ng ty lµ 20% (gåm 238 cæ ®«ng). Cæ ®«ng lµ c¸n bé c«ng nh©n c«ng ty ®îc
mua kh«ng qu¸ 5% tæng sè cæ phiÕu, cæ ®«ng ngoµi c«ng ty kh«ng ®îc mua
qu¸ 0,5% tæng sè cæ phiÕu. Nh vËy cæ ®«ng lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn c«ng ty
kh«ng ®îc mua cæ phÇn qu¸ 800 triÖu ®ång, cæ ®«ng ngoµi c«ng ty kh«ng ®îc
mua cæ phÇn qu¸ 800 triÖu. Ngoµi ra, c¸c cæ ®«ng lµ nh©n viªn c«ng ty cßn ®îc
vay tiÒn víi l·i suÊt u ®·i, ®îc chia quü khen thëng vµ phóc lîi cßn l¹i ®Ó cã
thÓ mua cæ phiÕu.
Ba n¨m sau khi cæ phÇn ho¸, tæng sè vèn cña c«ng ty t¨ng tõ 16 tû ®ång
(n¨m 1993) lªn 30 tû ®ång (n¨m 1996), doanh thu n¨m 1996 t¨ng gÊp 5 lÇn so
víi n¨m 1993. Sè lao ®éng n¨m 1996 t¨ng h¬n 3 lÇn so víi nh÷ng n¨m c«ng ty
cha ®îc cæ phÇn ho¸. Tæng thu nhËp cña ngêi lao ®éng ®¹t 1.800.000/cæ phÇn.
C«ng ty ®ang nghiªn cøu sÏ b¸n tiÕp cæ phÇn u ®·i cho 2/3 sè c«ng nh©n míi
®îc tuyÓn vµo lµm, nh»m thu hót thªm sè ngêi cã tay nghÒ cao. N¨m 1996,
c«ng ty ®îc nhµ níc cho phÐp ph¸t hµnh thö tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi b»ng ngo¹i
tÖ vµ b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi víi tæng gi¸ trÞ 5 triÖu USD, l·i suÊta
4,5%/n¨m. C¸c tr¸i phiÕu ®îc chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu trong quý 3/1996,
tr¸i chñ ®îc chuyÓn thµnh cæ ®«ng sÏ kh«ng ®îc tham gia Héi ®ång qu¶n trÞ.
ChØ tiªu
1. Doanh thu
2. Nép NS
3. L·i
4. Thu nhËp
b×nh qu©n ngêi/th¸ng
5. Lao ®éng
§¬n vÞ tÝnh
Tr. ®ång
Tr. ®ång
Tr. ®ång
1000®ång
Tríc CPH
1992
1993
42.000 45.000
2.570
54.370
6.800
7.300
774
1.200
Ngêi
200
18
1994
77.000
13.126
11.300
1.400
Sau CPH
1995
1996
214.000 277.000
48.000
61.000
21.300
5.000
1.500
1.800
800
Nguån: Ban cæ phÇn ho¸ Bé Tµi chÝnh
C«ng ty cæ phÇn giÇy HiÖp An.
C«ng ty giÇy HiÖp An lµ doanh nghiÖp chuyªn s¶n xuÊt c¸c lo¹i giµy dÐp
phôc vô thÞ trêng trong níc vµ xuÊt khÈu. C«ng ty ®îc chuyÓn sang c«ng ty cæ
phÇn th¸ng 8/1994 víi tæng gi¸ trÞ doanh nghiÖp lµ 4,793 tû ®ång. Trong ®ã
nhµ níc gi÷ 30% vèn cæ phÇn, c¸n bé c«ng nh©n c«ng ty gi÷ 35,5%, cæ ®«ng
ngoµi doanh nghiÖp gi÷ 34,8%. Doanh thu n¨m 1996 t¨ng xÊp xØ gÊp 2 lÇn víi
n¨m 1993, nép ng©n s¸ch n¨m 1996 t¨ng 5,3 tû ®ång so víi n¨m 1993. Thu
nhËp ngêi lao ®éng t¨ng tõ 420.000®/ngêi/th¸ng lªn 1.200.000/ngêi/th¸ng. Díi
®©y lµ mét sè chØ tiªu kinh tÕ - x· héi cña c«ng ty.
19
ChØ tiªu
§¬n vÞ tÝnh
Tríc CPH
1993
11.200
2.100
2.718
420
1. Doanh thu
Tr. ®ång
2. Nép ng©n s¸ch
Tr. ®ång
3. L·i
Tr. ®ång
4. Thu nhËp b×nh 1000 ®ång
qu©n ngêi/th¸ng
5. Lao ®éng
Ngêi
380
Nguån: Ban cæ phÇn Bé tµi chÝnh
1994
13.493
2.800
3.152
470
Sau CPH
1995
18.624
5.200
5.412
850
1996
25.639
8.100
7.918
1.200
400
2.3.2. Thêi kú sau thÝ ®iÓm (tõ cuèi n¨m 1996 ®Õn nay)
Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 28/CP (7/5/1996) vÒ chuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ
níc sang c«ng ty cæ phÇn, thêi kú sau thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (tõ cuèi n¨m 1996
®Õn th¸ng 2 n¨m 1999) ®· cã 134 doanh nghiÖp ®îc chuyÓn sang c«ng ty cæ
phÇn, tÝnh chung c¶ thêi kú thÝ ®iÓm hiÖn nay cã tÊt c¶ 146 doanh nghiÖp (theo
b¸o c¸o cña Ban cæ phÇn ho¸, bé tµi chÝnh). Tõ b¶ng danh s¸ch (phô lôc),
chóng ta thÊy tèc ®é cæ phÇn ho¸ diÔn ra cßn chËm, sè c¸c doanh nghiÖp nhµ
níc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn “nhá giät” trong c¸c n¨m 1993 - 1997, cô
thÓ n¨m 1993: 2 donah nghiÖp; n¨m 1994: 1 doanh nghiÖp; n¨m 1995: 2 doanh
nghiÖp; n¨m 1996: 7 doanh nghiÖp vµ n¨m 1997: 4 doanh nghiÖp. Sang n¨m
1998 ®· cã sù tiÕn bé: 102 doanh nghiÖp. Nh vËy sè doanh nghiÖp chuyÓn sang
c«ng ty cæ phÇn n¨m 1998 lín h¬n nhiÒu so víi sè doanh nghiÖp chuyÓn sang
c«ng ty cæ phÇn cña c¸c n¨m tríc c«ng l¹i. Song kÕ ho¹ch ®Ò ra: thùc hiÖn cæ
phÇn ho¸ thµnh c«ng 150 doanh nghiÖp trong n¨m 1998 th× con sè 102 c«ng ty
cæ phÇn cha ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra.
Bíc sang n¨m 1999, ChÝnh phñ ®Æt ra kÕ ho¹ch sÏ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸
thªm kho¶ng 400 doanh nghiÖp. Theo Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp trung
¬ng th× tõ ®Çu n¨m ®Õn nay ®· cã thªm 42 doanh nghiÖp nhµ níc chuyÓn sang
c«ng ty cæ phÇn víi tæng sè vèn ®iÒu lÖ gÇn 180 tû ®ång. Trong sè ®ã cã gÇn
23 doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp x©y dùng, 10 doanh nghiÖp dÞch vô th¬ng m¹i, 3 doanh nghiÖp giao th«ng vËn t¶i vµ 5 doanh nghiÖp n«ng - l©m thuû s¶n. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá, chØ cã 3 doanh
nghiÖp cã vèn ®iÒu lÖ tõ 10 tû ®ång trë lªn lµ c«ng ty cæ phÇn bao b× BØm S¬n
thuéc Tæng c«ng ty xi m¨ng (38 tû ®ång), c«ng ty cæ phÇn ®iÖn c¬ thuéc Tæng
c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (25 tû ®ång) vµ c«ng ty cæ phÇn xuÊt nhËp khÈu
T©n §Þnh thuéc thµnh phè Hå ChÝ Minh (10 tû ®ång). C¸c ®Þa ph¬ng vµ ngµnh
triÓn khai cæ phÇn ho¸ tÝch cùc nhÊt lµ tØnh B×nh §Þnh (4 doanh nghiÖp), thµnh
phè Hå ChÝ Minh (4 doanh nghiÖp), Tæng c«ng ty cµ phª (3 doanh nghiÖp),
Tæng c«ng ty xi m¨ng ViÖt Nam (2 doanh nghiÖp)... Trong sè 34 doanh nghiÖp
20
- Xem thêm -
.DOC 
32 
102 
61 
