c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
Lêi më ®Çu
§Æc ®iÓm næi bËt cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay lµ qu¸ tr×nh toµn
cÇu ho¸ ®ang diÔn ra ngµy mét s©u réng. Lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi, ViÖt Nam kh«ng thÓ ®øng ngoµi xu thÕ ®ã. ChØ b»ng c¸ch tÝch cùc tham gia
vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, thóc ®Èy tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ, ViÖt Nam míi cã thÓ ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn
v÷ng. Tuy nhiªn, trong lé tr×nh héi nhËp cña m×nh, ViÖt Nam ch¾c ch¾n sÏ gÆp
nhiÒu th¸ch thøc. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®·, ®ang vµ sÏ chÞu t¸c ®éng nhÊt ®Þnh
tõ m«i trêng bªn ngoµi mµ tríc tiªn lµ nh÷ng biÕn ®æi t×nh h×nh kinh tÕ khu vùc.
ChÝnh v× vËy, viÖc Trung Quèc gia nhËp Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO cã ¶nh
hëng nhÊt ®Þnh tíi kinh tÕ ViÖt Nam.
Víi tiÒm lùc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh, viÖc Trung Quèc gia nhËp
WTO ë chõng mùc nµo ®ã cã t¸c ®éng tíi hÖ thèng kinh tÕ – chÝnh trÞ vµ th¬ng
m¹i toµn cÇu, lµm thay ®æi c¸n c©n bu«n b¸n thÕ giíi còng nh luång ®Çu t trùc
tiÕp níc ngoµi. §èi víi ViÖt Nam – níc l¸ng giÒng gÇn gòi vµ cã nhiÒu nÐt t¬ng
®ång vÒ lÞch sö, v¨n ho¸, x· h«i vµ kinh tÕ, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO cã
thÓ sÏ lµ mét nh©n tè lµm thay ®æi quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i gi÷a hai níc còng
nh c¬ cÊu kinh tÕ cña ViÖt Nam. Nh÷ng t¸c ®éng nµy sÏ ¶nh hëng trùc tiÕp tíi
c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cña níc ta, thµnh phÇn kinh tÕ ®îc coi lµ sÏ ph¶i
chÞu nhiÒu t¸c ®éng nhÊt tõ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ.
Trªn c¬ së ®ã, ®Ò ¸n m«n häc “ Bµn vÒ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña
c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi
Trung Quèc gia nhËp WTO” ®îc h×nh thµnh.
Víi vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ vµ n¨ng lùc cã h¹n, ngêi viÕt hi väng r»ng
nh÷ng néi dung ®· ®îc tr×nh bµy trong ®Ò ¸n nµy sÏ gióp Ých cho sù ph¸t triÓn
cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam trong qua tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu
vùc vµ thÕ giíi. Ngêi viÕt ch©n thµnh c¶m ¬n PGS. TS Vò Minh Trai ®· híng
dÉn thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
PhÇn I : Héi nhËp vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi héi nhËp quèc tÕ
1.1 Kh¸i niÖm vÒ héi nhËp
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ viÖc c¸c níc t×m kiÕm mét sè ®iÒu kiÖn
nµo ®ã mµ hä thèng nhÊt ®îc víi nhau ( kÓ c¶ dµnh cho nhau nh÷ng u ®·i )
t¹o ra sù c«ng b»ng trong quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ nh»m khai th¸c nh÷ng
kh¶ n¨ng cña nhau phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ.
1
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
ë ph¹m vi quèc gia héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ më cöa nÒn kinh tÕ
quèc gia, g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ quèc gia víi kinh tÕ khu vùc, thÕ giíi vµ
tham gia ngµy cµng cµng nhiÒu vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ.
Héi nhËp kinh tÕ lµ tËp hîp c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia kh¸c nhau
l¹i víi nhau t¹o thµnh mét khu vùc kinh tÕ réng lín h¬n. Mét sè nhµ kinh tÕ
cßn g¾n c¶ sù héi nhËp x· héi vµ chÝnh trÞ vµo trong kh¸i niÖm nµy. Mét sè
nhµ kinh tÕ kh¸c cho r»ng cã nhiÒu d¹ng héi nhËp vµ trªn thùc tÕ kh¸i niÖm
nµy ®· rót l¹i thµnh : dÊu hiÖu cña héi nhËp lµ tån t¹i nhiÒu h¬n mèi quan hÖ
th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia ®éc lËp.
1.2 C¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh héi nhËp
ViÖc h×nh thµnh c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ sù héi nhËp cña tõng quèc
gia vµo nÒn kinh tÕ c¸c níc trong khu vùc víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau tuú thuéc
vµo tõng khu vùc liªn kÕt vµ h×nh thøc liªn kÕt. C¸c liªn kÕt khu vùc thêng lµ :
Thø nhÊt, thµnh lËp khu mËu dÞch tù do hay khu bu«n b¸n tù do (Free Trade
Area) lµ giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc. §©y lµ mét liªn
minh quèc tÕ gi÷a hai hay nhiÒu quèc gia nh»m môc ®Ých tù do hãa viÖc mua b¸n
®èi víi mét hay mét sè mÆt hµng nµo ®ã. §Æc trng cña khu mËu dÞch tù do lµ xo¸
bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan nh»m t¹o mét thÞ trêng thèng nhÊt
cña khu vùc. Nhng mçi quèc gia thµnh viªn vÉn thi hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ngo¹i
th¬ng ®éc lËp ®èi víi c¸c quèc gia ngoµi liªn minh.
Thø hai, h×nh thµnh liªn minh thuÕ quan (Customs Union) lµ giai ®o¹n thø
hai cña sù héi nhËp nh»m t¨ng cêng møc ®é hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn.
Theo tho¶ thuËn hîp t¸c nµy, c¸c quèc gia trong liªn minh bªn c¹nh viÖc xo¸ bá
thuÕ quan vµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ mËu dÞch kh¸c gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn, cßn
cÇn ph¶i thiÕt lËp mét biÓu thuÕ quan chung cña khèi ®èi víi c¸c quèc gia ngoµi
liªn minh.
Thø ba, h×nh thµnh thÞ trêng chung, ®©y lµ mét liªn minh quèc tÕ ë møc
®é cao h¬n liªn minh thuÕ quan, tøc lµ ngoµi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¬ng
tù nh liªn minh thuÕ quan trong trao ®æi th¬ng m¹i, h×nh thøc liªn minh nµy
cßn cho phÐp t b¶n vµ lùc lîng lao ®éng tù do di chuyÓn gi÷a c¸c níc thµnh
viªn th«ng qua tõng bíc h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt ( nh c¸c quèc gia
trong céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u – EEC tõ n¨m 1992 ) thÓ hiÖn qua : mét lµ,
h×nh thµnh liªn minh tiÒn tÖ, ®©y lµ mét liªn minh chñ yÕu trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ.
Theo tho¶ thuËn nµy c¸c níc thµnh viªn ph¶i phèi hîp c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ
víi nhau vµ cïng thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thèng nhÊt trong toµn khèi,
thèng nhÊt ®ång tiÒn dù tr÷ vµ ®ång tiÒn chung. Hai lµ, h×nh thµnh liªn minh
kinh tÕ, ®©y lµ mét liªn minh quèc tÕ víi møc ®é cao h¬n vÒ sù tù do di
2
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
chuyÓn hµng hãa, dÞch vô, t b¶n vµ lùc lîng lao ®éng gi÷a c¸c níc. §ång thêi
¸p dông biÓu thuÕ quan chung cho tÊt c¶ c¸c quèc gia kh«ng ph¶i lµ thµnh
viªn vµ thèng nhÊt chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ ( Liªn minh Ch©u ¢u – EU tõ
n¨m 1994).
1.3 Nh÷ng lîi Ých kinh tÕ chñ yÕu thu ®îc tõ héi nhËp
Sù héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ c¸c níc trong khu vùc ®a l¹i nh÷ng lîi Ých
kinh tÕ kh¸c nhau cho c¶ ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng trong c¸c níc thµnh
viªn. Mét quèc gia nµo ®ã gia nhËp hiÖp héi c¸c níc thùc hiÖn u ®·i mËu dÞch thêng ®a l¹i nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu sau :
Mét lµ, t¹o lËp quan hÖ mËu dÞch míi gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn, më
réng h¬n n÷a kh¶ n¨ng xuÊt nhËp khÈu hµng hãa cña c¸c níc trong liªn minh víi
c¸c níc vµ c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c trªn thÕ giíi. ChÝnh v× thÕ mµ tiÒm n¨ng
kinh tÕ cña c¸c níc thµnh viªn ®îc khai th¸c mét c¸ch cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a, héi
nhËp kinh tÕ cßn lµm t¨ng thªm phóc lîi th«ng qua viÖc thay thÕ c¸c ngµnh, tríc
hÕt lµ c«ng nghiÖp cña níc chñ nhµ cã chi phÝ cao ( l·ng phÝ nguån lùc) b»ng
nh÷ng ngµnh cã chi phÝ thÊp h¬n ( tøc lµ cã hiÖu qu¶ h¬n). Hµng hãa nhËp khÈu
lu«n nhËn ®îc sù u ®·i víi møc gi¸ h¹ h¬n. Nªn lîi Ých cña ngêi tiªu dïng còng
®îc t¨ng lªn do mua ®îc khèi lîng hµng ho¸ lín h¬n víi chi phÝ thÊp h¬n.
Hai lµ, héi nhËp khu vùc cßn gãp phÇn vµo viÖc chuyÓn híng mËu dÞch.
Sù chuyÓn dÞch nµy diÔn ra phæ biÕn khi h×nh thµnh liªn minh thuÕ quan. V× khi
®ã c¸c ®iÒu kiÖn bu«n b¸n gi÷a c¸c níc thµnh viªn trong liªn minh sÏ trë nªn
thuËn lîi h¬n, hÊp dÉn h¬n tríc. Ngay c¶ khi mét níc nµo ®ã trong liªn minh tiÕn
hµnh nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c quèc gia ngoµi liªn minh víi gi¸ thÊp
h¬n, nhng nay ®îc thay thÕ b»ng viÖc nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm cïng lo¹i cña
c¸c quèc gia trong liªn minh mµ gi¸ c¶ l¹i cao h¬n (do ®îc hëng u ®·i thuÕ
quan…). ChÝnh nh÷ng u ®·i nµy gi÷a c¸c níc thµnh viªn trong liªn minh ®· ®a
tíi sù chuyÓn híng mËu dÞch nãi trªn. cã thÓ ®a ra mét vÝ dô ®¬n gi¶n ®Ó minh
ho¹ nh sau : Tríc ®©y Singapore thêng nhËp cµ phª cña Braxin víi møc gi¸ thÊp
h¬n cña ViÖt Nam v× gi¸ cµ phª cña Braxin lµ 1.500 USD/tÊn cßn cña ViÖt Nam
lµ 1.600 USD/tÊnvíi møc thuÕ nhËp khÈu cho c¶ hai trêng hîp lµ 20%. Nhng sau
khi ViÖt Nam gia nhËp liªn minh thuÕ quan th× b©y giê gi¸ cµ phª nhËp khÈu tõ
ViÖt Nam kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ n÷a vµ chØ lµ 1.600 USD/tÊn thÊp h¬n gi¸ nhËp tõ
Braxin (1.800 USD/tÊn) v× cã thuÕ nhËp khÈu lµ 20%. ChÝnh v× vËy, viÖc nhËp
khÈu cµ phª cña Singapore sÏ chuyÓn híng tõ thÞ trêng Braxin sang thÞ trêng ViÖt
Nam.
Ba lµ, héi nhËp khu vùc, thùc hiÖn tù do hãa th¬ng m¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho
mçi quèc gia cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc tiÕp thu vèn, c«ng nghÖ, tr×nh ®é
3
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
qu¶n lý…tõ c¸c quèc gia kh¸c trong liªn minh. VÒ l©u dµi, tù do ho¸ th ¬ng m¹i
gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng trëng kinh tÕ. Tù do ho¸ th¬ng m¹i thóc
®Èy t¨ng trëng kinh tÕ b¨ng hai c¸ch : t¨ng xuÊt khÈu vµ t¨ng n¨ng suÊt cËn biªn
cña hai yÕu tè s¶n xuÊt lµ vèn vµ lao ®éng. Tríc hÕt, viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sÏ
gãp phÇn t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña tõng quèc gia. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn th«ng
qua :
+ Tù do ho¸ th¬ng m¹i g©y ra ¸p lùc lín ®èi víi mçi quèc gia trong liªn
minh, trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng nhËp khÈu, buéc c¸c ngµnh nµy ph¶i phÊn
®Êu gi¶m gi¸ hoÆc gi÷ gi¸ ë møc t¬ng ®èi thÊp. Muèn vËy, c¸c ngµnh nµy ph¶i
nhanh trãng thay ®æi c«ng nghÖ, ¸p dông réng r·i nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý,
nh÷ng thµnh tùu míi vµ hiÖn ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ.
+ Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp, c¸c quèc gia thµnh viªn ®ang cã xu híng tËp
trung ®Çu t ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ
ph¸t huy tèi u nh÷ng lîi thÕ vÒ nguån lùc cña m×nh. §iÒu ®ã sÏ cho phÐp mçi
quèc gia thµnh viªn n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu theo quy m« vµ do ®ã thóc ®Èy
t¨ng trëng s¶n xuÊt, gãp phÇn tÝch luü vèn vµ t¸i s¶n xuÊt më réng kh«ng ngõng.
+ T¨ng cêng xuÊt khÈu gãp phÇn t¹o lËp c¸ c©n thanh to¸n theo híng tÝch
cùc, t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ cho quèc gia ®©y lµ ®IÒu kiÖn quan träng ®Ó gi¶m l·i
xuÊt cho vay khuyÕn khÝch ngêi s¶n xuÊt kinh doanh vay vèn ®Ó më réng s¶n
xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy tèc ®é t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ…tiÕp ®Õn
viÖc t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt nhê n©ng cao n¨ng xuÊt cËn biªn cña hai yÕu tè
s¶n xuÊt cho phÐp mçi quèc gia thµnh viªn kh«ng cÇn thay ®æi c¬ cÊu vËt chÊt
cña s¶n xuÊt, thËm chÝ kh«ng t¨ng thªm chi phÝ s¶n xuÊt mµ vÉn ®¹t hiÖu qu¶
kinh tÕ cao.
1.4 Mét sè nguyªn t¾c chung khi tham gia héi nhËp quèc tÕ
Tham gia héi nhËp kinh tÕ, mçi qu«c gia ph¶i tu©n theo nh÷ng luËt ch¬i
chung, ng÷ng nguyªn t¾c chung ®îc qui ®Þnh cho tÊt c¶ c¸c quèc gia trong
khèi. Mét trong sè nh÷ng nguyªn t¾c chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc, ®ã lµ :
Nguyªn t¾c tèi huÖ quèc, dµnh cho mäi thµnh viªn sù ®èi xö thuËn lîi
nhÊt ®· dµnh cho bÊt cø b¹n hµng nµo, rµ so¸t l¹i c¸c hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song
ph¬ng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh nhÊt qu¸n cña chóng víi quy chÕ tèi huÖ quèc.
Nguyªn t¸c ®èi xö quèc gia, ¸p dông chÕ ®é øng xö nh nhau ®èi víi s¶n
phÈm, dÞch vô vµ c«ng d©n trong níc vµ níc ngoµi.
Nguyªn t¾c h¹n chÕ sö dông c¸c c«ng cô th¬ng m¹i phi thuÕ quan, h¹n
chÕ sö dông h¹n ng¹ch rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i nh»m môc ®Ých b¶o
hé, trõ trêng hîp ®Æc biÖt. B»ng c¸ch lo¹i bá dÇn h¹n chÕ vÒ sè lîng ®èi víi
4
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
nhËp khÈu, c¶i c¸ch qu¶n lý chuyªn ngµnh ®èi víi nhËp khÈu mét sè hµng ho¸
nhÊt ®Þnh.
Nguyªn t¾c gi¶m vµ rµng buéc thuÕ quan nhËp khÈu, cam kÕt kh«ng
t¨ng thuÕ quan, tham gia vµo c¸c cuéc ®µm ph¸n trong t¬ng lai ®Ó gi¶m thuÕ
quan, thuÕ quan ho¸ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan, x©y dùng chiÕn lîc vÒ rµng
buéc thuÕ quan khi ®µm ph¸n vÒ viÖc tiÕp cËn, x©y dùng c¬ cÊu thuÕ quan dµi
h¹n.
Râ rµng, c¸c quy t¾c ®îc quy ®Þnh sÏ lµm cho quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a
c¸c quèc giai trong khèi trë nªn ®¬n gi¶n, thuËn tiÖn vµ ngµy cµng ph¸t triÓn
h¬n.
1.5 Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng tíi héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam
Chóng ta cßn tån t¹i qu¸ nhiÒu vÊn ®Ò cha ®îc gi¶i quyÕt, nh÷ng ®iÓm
yÕu cÇn kh¾c phôc. V× vËy chóng ta ph¶i v¹ch râ vµ nh×n th¼ng vµo ®iÓm yÕu Êy
®Ó hiÓu râ chóng tõ ®ã ®a ra biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶.
Thø nhÊt, søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam rÊt yÕu v× vËy sÏ rÊt khã
th©m nhËp thÞ trêng níc ngoµi trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu thËm chÝ cã thÓ sÏ thua
hµng ho¸ níc ngoµi ngay ë thÞ trêng trong níc mét khi AFTA cã hiÖu lùc hoµn
toµn. Theo ®¸nh gi¸ chung cña quèc tÕ th× søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam
®ang gi¶m dÇn, cã thÓ thÊy nh sau :
B¶ng 1 : so s¸nh vÒ søc c¹nh tranh
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
Níc/NÒn kinh tÕ
MÜ
Sigapo
NhËt B¶n
Th¸ilan
Trung Quèc
Philippin
Malaixia
ViÖt Nam
1997
3
1
14
18
29
34
9
49
1998
3
1
12
21
28
33
17
39
1999
2
1
14
31
32
33
16
48
2000
1
2
21
31
41
37
25
53
Nguån : DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi (WEF).
Theo sè liÖu trªn Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, s¾t thÐp ®ang tån kho
250.000 tÊn - chiÕm 18% s¶n lîng, ph©n bãn 260.000 tÊn - chiÕm 35% s¶n lîng,
xi m¨ng 254.000 tÊn. Nguyªn nh©n tån kho chñ yÕu do hµng ho¸ cña ta nãi
chung søc c¹nh tranh yÕu, gi¸ c¶ cao h¬n hµng ngo¹i nhËp cïng lo¹i, mÆc dï
nhiÒu mÆt hµng ®ang ®îc b¶o hé. Nh ta thÊy th× søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt
Nam ®ang gi¶m sót v× nhiÒu nguyªn nh©n mµ nÕu nh chóng ta kh«ng t×m hiÓu vµ
®a ra biÖn ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi th× chóng ta sÏ tôt hËu m·i m·i.
5
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
Nguyªn nh©n ®Çu tiªn lµ do gi¸ thµnh s¶n phÈm cao, tríc khi gi¶m thuÕ th×
mét sè mÆt hµng cña ViÖt Nam ®· thua ë thÞ trêng trong níc do gi¸ b¸n cña s¶n
phÈm cßn cao h¬n hoÆc cã thÊp h¬n th× thÊp h¬n rÊt Ýt gi¸ b¸n cña hµng nhËp
khÈu sau khi ®· ®¸nh thuÕ. VÝ dô nh ®Çu n¨m 2001, gi¸ b¸n m¸y giÆt cì 4
kil«gam s¶n xuÊt trong níc lµ 3,7 triÖu ®ång trong khi hµng nhËp khÈu kÓ c¶ thuÕ
lµ 3,8 triÖu ; tñ l¹nh cì 150 lÝt gi¸ hµng trong níc lµ 4.31 triÖu ®ång vµ hµng nhËp
lµ 4,85 triÖu.
Nguyªn nh©n thø hai lµ do kh¶ n¨ng th©m nhËp vµo thÞ trêng c¸c níc cña
c¸c Smes ViÖt Nam qu¸ yÕu. N¨m 2000, nhãm hµng n«ng l©m thuû s¶n vµ c¸c
nguyªn liÖu th« chiÕm tíi 70% tæng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c níc
ASEAN. §ång thêi chÊt lîng vµ mÉu m· s¶n phÈm còng lµ mét vÊn ®Ò. C«ng
nghÖ s¶n xuÊt l¹c hËu nªn n¨ng suÊt chÊt lîng cha cao, còng v× thÕ c¸c doanh
nghiÖp ViÖt Nam cha cã ®îc sù quan t©m ®óng ®¾n tíi mÉu m· s¶n phÈm mµ
®©y l¹i lµ mét chiÕn lîc quan träng cña Marketing. MÉu m·, bao b× s¶n phÈm cña
hµng ViÖt Nam cha thu hót ®îc sù chó ý mua s¾m cña kh¸ch hµng l¹i chËm ®æi
míi. Hµng thñ c«ng mÜ nghÖ cña ViÖt Nam ch¼ng h¹n, hµng xuÊt khÈu n¨m 2000
®Õn h¬n 300 triÖu USD vµ cã rÊt nhiÒu kh¸ch tõ Hång C«ng, NhËt B¶n rÊt thÝch
nhng ®Õn n¨m sau khi hä trë l¹i th× hä kh«ng kÝ nh÷ng hîp ®ång gièng nh n¨m
tríc n÷a v× hµng kh«ng thay ®æi mÉu m· nªn hä kh«ng quan t©m vµ kh«ng mua
n÷a.
Nguyªn nh©n thø ba lµ vÊn ®Ò vÒ th¬ng hiÖu, kh©u qu¶ng c¸o tiÕp thÞ cña
ta cha tèt nªn cha chiÕm lÜnh ®îc thÞ trêng. §· cã nhiÒu bµi häc vÒ th¬ng hiÖu
®èi víi doanh nghiÖp ViÖt Nam khi th©m nhËp vµo thÞ trêng thÕ giíi nh cña
h·ng cµ phª Trung Nguyªn ch¼ng h¹n. Chóng ta cha quan t©m thÝch ®¸ng ®Õn
vÊn ®Ò nµy vµ ®· ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t cho nã khi bíc ®Çu héi nhËp vµo thÞ trêng thÕ
giíi. Theo nghiªn cøu cña mét c«ng ty t vÊn th× 60% ngêi tiªu dïng quan t©m
®Õn th¬ng hiÖu khi mua s¾m. Nhng hiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam míi
chØ ®Çu t cho th¬ng hiÖu kho¶ng 1% doanh sè. Trong khi ë c¸c c«ng ty níc ngoµi
con sè nµy lµ 5% - 7%. Theo nhËn xÐt cña bµ Ph¹m Chi Lan, Phã chñ tÞch
Phßng th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam : "VÒ c¸ch tiÕp thÞ cña c¸c c«ng ty
ViÖt Nam hiÖn giê so víi mÆt b»ng chung trong vïng nh Th¸ilan, In®«nªxia, cßn
thÊp h¬n rÊt nhiÒu. ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng chiÕn dÞch qu¶ng b¸, nh÷ng qu¶ng
b¸ nh Th¸ilan ®· tõng qu¶ng b¸ du lÞch ch¼ng h¹n. Nãi chung, c¸c doanh
nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay ViÖc ®i héi chî, c¸c triÓn l·m quèc tÕ ë c¸c níc th×
hä thêng ®i rÊt Ýt. Ngay c¶ khi ®i còng cha chän läc kÜ ®Ó g©y Ên tîng m¹nh cho
6
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
m×nh. MÉu m· vµ c¸nh tiÕp cËn thÞ trêng lµ 2 mÆt mµ doanh ngiÖp ViÖt Nam cßn
yÕu. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay tËp trung rÊt nhiÒu vµo kh©u s¶n
xuÊt ra s¶n phÈm, nhng hä cha chó träng ®Çy ®ñ ®Õn mÆt dÞch vô kÌm theo ,
hoÆc dÞch vô phôc vô cho viÖc ®a ra s¶n phÈm ®ã ®îc ®a ra mét c¸nh tèt h¬n ...
".
Thø hai, ChÝnh s¸nh cña Nhµ níc cßn chËm thay ®æi nªn g©y ra nh÷ng c¶n
trë vÒ nhiÒu mÆt. Theo chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc coi thµnh phÇn kinh tÕ
Nhµ níc lµ thµnh phÇn chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, gi÷ vai trß ®Þnh híng cho c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. V× thÕ nã n¾m c¸c nguån lùc quan träng nhÊt vµ ®îc hëng nh÷ng u ®·i thËm chÝ ®îc b¶o hé chÆt chÏ. Nhng chÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho
c¸c doanh nghiÖp nµy yÕu søc c¹nh tranh vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng héi nhËp ®Ó ®¬ng ®Çu víi sù c¹nh tranh trùc tiÕp cña hµng ho¸ nhËp khÈu. Doanh nghiÖp Smes
cña Nhµ níc ®· vµ ®ang béc lé nh÷ng ®iÓm yÕu cña m×nh, nhiÒu doanh nghiÖp
lµm ¨n thua lç, theo b¸o c¸o cña Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n Nhµ níc t¹i
doanh nghiÖp th× n¨m 1998 chØ cã 37% sè doanh nghiÖp Nhµ níc lµm ¨n cã hiÖu
qu¶, sè cßn l¹i thua lç nÆng. §Õn cuèi n¨m 1999, chØ cã 20% sè doanh nghiÖp
Nhµ níc kinh doanh cã hiÖu qu¶. TØ suÊt lîi nhuËn trªn vèn gi¶m dÇn : n¨m 1995
lµ 19,1%, n¨m 1997 lµ 10,6%, n¨m 1998 lµ 8%. N¨m 1998, c«ng nghiÖp Nhµ níc chiÕm 47,4% vèn, 28,5% lao ®éng vµ s¶n xuÊt ra 48% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt
toµn ngµnh nhng chØ ®ãng gãp 40,7% thu ng©n s¸ch trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp.
Ngoµi ra cßn nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c n÷a nh n¨ng lùc qu¶n lý cña doanh nghiÖp, thu
hót vèn ®Çu t thÊp, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kÐm, søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ kh«ng
cao ...
Thø ba, quan träng nhÊt lµ vÊn ®Ò b¶o hé . §©y chÝnh lµ yÕu tè lµm mÊt ®i
søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam , t¹o nªn søc ú trong héi nhËp. H¬n n÷a
Nhµ níc ta cßn chËm trong vÊn ®Ò phæ biÕn kiÕn thøc héi nhËp cho doanh
nghiÖp, cha c«ng bè réng r·i lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã kh¶
n¨ng chuÈn bÞ tèt, n©ng cao søc c¹nh tranh. Cßn thiÕu c¸c v¨n b¶n híng dÉn chi
tiÕt tíi c¸c Bé, ngµnh liªn quan. TÊt c¶ ®iÒu nµy thÓ hiÖn n¨ng lùc yÕu kÐm trong
qu¶n lý, bé m¸y qu¶n lý ho¹t ®éng thiÕu ®ång bé, kh«ng thèng nhÊt.
Thø t, khã kh¨n vÒ c¬ së h¹ tÇng kÜ thuËt. C¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp chñ
lùc cña Nhµ níc chñ yÕu kÕ thõa tõ thêi Ph¸p thuéc, Ýt ®îc söa ch÷a, c«ng nghÖ
s¶n xuÊt cßn l¹c hËu. H¬n n÷a l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu, kh«ng tËn dông ®îc nguån
lùc. Cã thÓ lÊy vÝ dô ngay trªn ®Þa bµn Hµ Néi tËp trung rÊt nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp nhng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kh«ng cao. C¸c nhµ m¸y chÝnh trªn ®Þa bµn
7
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
nh nhµ m¸y c¬ khÝ chÝnh x¸c, nhµ m¸y c¬ khÝ TrÇn Hng §¹o ... ®· tõng hng thÞnh
thêi k× Ph¸p thuéc vµ trong thêi bao cÊp th× hiÖn nay s¶n xuÊt yÕu, cÇm chõng v×
kh«ng ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ trong thêi k× míi, c«ng nghÖ s¶n xuÊt th× vÉn nh xa
kh«ng thay ®æi lµ mÊy v× thiÕu vèn ®Çu t. Mét sè n¬i nhê cã vèn ®Çu t níc ngoµi
mµ chóng ta ®· x©y míi ®îc mét sè khu c«ng nghiÖp träng ®iÓm nhng hiÖu qu¶
sö dông kh«ng cao, nhiÒu n¬i s¶n xuÊt cha hÕt c«ng suÊt thiÕt kÕ mµ khÊu hao
m¸y mãc hµng n¨m th× rÊt lín. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ hiÖu qu¶ sö dông vèn kh«ng
cao. VÝ dô vÒ nhµ m¸y giÊy cña ViÖt Nam, chØ s¶n xuÊt ®îc kho¶ng 60% c«ng
suÊt, nhµ m¸y mÝa ®êng còng vËy vÊn ®Ò lµ do kh©u cung cÊp nguyªn liÖu kh«ng
®ñ trong khi ®ã ngay bªn ngoµi nhµ m¸y, ngêi n«ng d©n l¹i ph¶i b¸n rÎ c¸c
nguyªn liÖu nµy v× kh«ng dñ tiªu chuÈn chÕ biÕn. NghÞch c¶nh nµy cßn ë nhiÒu
n¬i kh¸c n÷a nÕu chóng ta kh«ng quan t©m ®Õn viÖc t×m ®Çu vµo ®Çu ra tríc khi
phª duyÖt mét dù ¸n ®Çu t hµng chôc tØ ®ång. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thu hót
vèn ®Çu t trùc tiÕp (FDI) vµo ViÖt Nam mµ chóng ta kh«ng lµm tèt th× sÏ thua
trong cuéc c¹nh tranh vÒ m«i trêng ®Çu t víi c¸c níc trong khu vùc.
Thø n¨m, thiÕu nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é kÜ thuËt vµ tr×nh ®é qu¶n lý
cao. Chóng ta vÉn nãi r»ng thÕ m¹nh cña chóng ta lµ cã nguån nh©n lùc dåi dµo
gi¸ nh©n c«ng l¹i rÎ nhng thÕ cã thùc sù lµ thÕ m¹nh kh«ng khi mµ xu híng
chung trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ tù ®éng ho¸, vi tÝnh ho¸ c«ng ®o¹n s¶n xuÊt, n©ng
cao tr×nh ®é kÜ thuËt, chÊt x¸m trong s¶n phÈm ? C©u tr¶ lêi ë ®©y lµ kh«ng. NÕu
chóng ta kh«ng quan t©m h¬n ®Õn ®µo t¹o nguån nh©n lùc th× kh«ng thÓ thÝch
øng víi t×nh h×nh míi. HiÖn nay chóng ta ®ang thiÕu mét c¸ch trÇm träng c¸c
c«ng nh©n kÜ thuËt, c¸c nhµ qu¶n lý cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao ®Æc biÖt lµ trong
s¶n xuÊt C«ng nghiÖp do nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c ®µo t¹o vµ híng nghiÖp.
Nh©n tè con ngêi chÝnh lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh trong ph¸t triÓn kinh tÕ trong khi
nhËn thøc vÒ vÊn ®Ò nµy cha ®Çy ®ñ, nÒn gi¸o dôc cßn l¹c hËu qu¸ nhiÒu so víi
Thø s¸u, ph¶i nãi r»ng C«ng nghÖ cña chóng ta cßn qu¸ yÕu kÐm, l¹c hËu.
Tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ViÖt Nam hiÖn t¹i tôt hËu kho¶ng 25 - 30 n¨m so víi
Th¸ilan dÉn ®Õn chi phÝ cho ®Çu vµo cao h¬n tõ 30% - 50% so víi c¸c ®èi t¸c
ASEAN kh¸c. §Êy lµ so s¸nh víi c¸c níc trong khu vùc, c¸c níc cã tr×nh ®é s¶n
xuÊt kh¸ gÇn víi ta cßn nh vËy th× nÕu so s¸nh víi c¸c níc ph¸t triÓn ë ph¬ng
T©y hay MÜ th× chóng ta sÏ xÕp ë hµng thø bao nhiªu? Vµ liÖu bao giê chóng ta
míi cã thÓ ®uæi kÞp hä? Tuy r»ng níc ta ®îc thiªn nhiªn u ®·i víi nhiÒu nguån
tµi nguyªn phong phó ®a d¹ng nhng nÒn C«ng nghiÖp cña ViÖt Nam l¹i kh«ng
ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, c¸c ngµnh C«ng nghiÖp chñ yÕu lµ c«ng nghiÖp nhÑ vµ khai
8
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
kho¸ng xuÊt khÈu s¶n phÈm th«, hµm lîng kÜ thuËt trong s¶n phÈm kh«ng cao.
C«ng nghiÖp nhÑ víi c¸c mÆt hµng chñ lôc vµ cã u thÕ trong xuÊt khÈu lµ hµng
may mÆc,®å da giµy, thùc phÈm ... Cßn c«ng nghiÖp khai kho¸ng th× tr×nh ®é
c«ng nghÖ thÊp dÉn ®Õn sù khai th¸c kh«ng hîp lý vµ l·ng phÝ c¸c nguån lùc.
Kh¶ n¨ng chÕ biÕn nguyªn liÖu th« khai th¸c ®îc gÇn nh lµ kh«ng cã. C¸c má
dÇu khÝ cña ta ë thÒm lôc ®Þa cã tr÷ lîng lín ®· ®îc Nga hç trî ban ®Çu rÊt nhiÒu
trong viÖc khai th¸c nhng chóng ta còng míi chØ dõng ë viÖc xuÊt khÈu dÇu th«
víi gi¸ rÎ. Hay trong xuÊt khÈu cµ phª còng vËy, ViÖt Nam chØ dõng ë viÖc xuÊt
khÈu cµ phª h¹t chø cha cã ®ñ tr×nh ®é s¶n xuÊt cµ phª bét, nh vËy chóng ta xuÊt
khÈu cµ phª hµng n¨m vµo hµng cao trªn thÕ giíi nhng l¹i ph¶i nhËp khÈu µa phª
bét tõ níc ngoµi víi gi¸ cao. Nh vËy vÊn ®Ò tiÒm Èn trong héi nhËp kinh tÕ AFTA
lµ liÖu c¸c níc kÐm ph¸t triÓn cã trë thµnh nhµ cung cÊp nguyªn liÖu th« nh thêi
k× thuéc ®Þa hay kh«ng? Kh«ng nh÷ng thÕ viÖc ph©n bè c¸c khu c«ng nghiÖp
còng cßn nhiÒu ®iÒu bÊt hîp lý cÇn ph¶i xem xÐt vµ ®iÒu chØnh l¹i.
Thø b¶y, nhËn thøc cña c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp vÒ vÊn ®Ò héi nhËp
cßn h¹n chÕ. PhÇn lín, c¸c doanh nghiÖp cha chuÈn bÞ chu ®¸o cho qu¸ tr×nh héi
nhËp, cha ®a ra ®îc c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn lîc thÝch øng ®Ó tham gia AFTA hay
WTO… Kh¶o s¸t 66 doanh nghiÖp cña B¸o Sµi Gßn TiÕp ThÞ míi ®©y còng cho
thÊy : chØ cã h¬n 1/2 doanh nghiÖp cã c¸c cuéc häp chÝnh thøc bµn luËn vÒ AFTA
; h¬n 1/2 doanh nghiÖp cã giao nhiÖm vô chÝnh thøc cho c¸c c¸ nh©n hay bé
phËn trong c«ng ty nghiªn cøu vÒ AFTA. Ngµnh dÖt, da, may, tuy cã nhiÒu doanh
nghiÖp nghiªn cøu vÒ AFTA sím nhÊt, nhng cã gÇn 1/3 tæng sè doanh nghiÖp
cho biÕt cha x¸c ®Þnh ®îc chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®èi víi AFTA.
Tuy nhiªn cã mét sè c¸c doanh nghiÖp thµnh c«ng vµ ®· chuÈn bÞ ®Çy ®ñ
cho héi nhËp . §ã lµ sè doanh nghiÖp t×m c¸ch ®¬ng ®Çu héi nhËp tõ rÊt sím vµ
®Õn nay th× kh¸ b×nh tÜnh, tù tin, ®iÓn h×nh lµ Vinamilk. Ngay tõ nh÷ng n¨m cuèi
1999 - 2000, Vinamilk ®· cã ý thøc ®a c¸c s¶n phÈm s÷a, bét dinh dìng ... vµo
c¸c thÞ trêng ASEAN ®Ó lµm quen tríc khi hä vµo ®Õn m×nh. Cßn t¹i s©n nhµ,
Vinamilk ®· liªn tôc ®a ra c¸c s¶n phÈm míi, chÊt lîng cao nhng gi¸ thµnh thÊp
so víi c¸c s¶n phÈm nhËp, ®Ó " ®uæi " ®èi thñ. M¹ng líi ph©n phèi cña Vinamilk
phñ kÝn cÊp x·. C«ng ty TNHH Kinh §«, ngoµi viÖc phñ kÝn thÞ trêng néi ®Þa,
xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng ASEAN ... míi ®©y cßn dù ®Þnh ®Çu t mét nhµ m¸y
s¶n xuÊt ngay trªn ®Êt MÜ. §©y lµ mét sè doanh nghiÖp tiªu biÓu thÝch hîp cho
qu¸ tr×nh héi nhËp, c¸c kinh nghiÖm cña m« h×nh nµy cÇn ph¶i ®îc nh©n réng,
9
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
phæ biÕn cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c häc tËp vµ chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh héi nhËp
thËt tèt.
10
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
PhÇn II : Tæng quan vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam
2.1 Kh¸i niÖm vµ c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá
ë ViÖt Nam hiÖn nay, ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ vÊn ®Ò ®îc
Nhµ níc quan t©m ®Æc biÖt. V× sù thµnh ®¹t cña mét quèc qia phô thuéc rÊt nhiÒu
vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp. Mµ trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña c¬
chÕ thÞ trêng th× doanh nghiÖp qui m« võa vµ nhá cã ý nghÜa v« cïng quan träng.
§Ó nhËn biÕt doanh nghiÖp võa vµ nhá mét c¸ch cã c¬ së khoa häc, chóng ta h·y
®i tõ viÖc x¸c ®Þnh doanh nghiÖp nãi chung.
Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n
xuÊt, cung øng trao ®æi hµng ho¸ trªn thÞ trêng theo nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi Ých
cña ngêi tiªu dïng, th«ng qua ®ã tèi ®a ho¸ lîi Ých cña chñ së h÷u tµi s¶n cña
doanh nghiÖp. HiÖn nay ngêi ta ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo nhiÒu c¸ch kh¸c
nhau, tuú theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng, ngµnh kinh tÕ kü thuËt, nguån vèn së h÷u,
quy m« doanh nghiÖp vµ tÝnh chÊt qu¶n lý.
Theo ngµnh nghÒ kÜ thuËt, cã doanh nghiÖp c«ng nghiÖp, n«ng-l©m-ng
nghiÖp, th¬ng nghiÖp, dÞch vô…
Theo h×nh thøc së h÷u, cã h×nh thøc doanh nghiÖp Nhµ níc, doanh nghiÖp
t nh©n…
Theo cÊp qu¶n lý, cã doanh nghiÖp trung ¬ng, doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng.
Theo qui m«, tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh, cã doanh nghiÖp quy m« lín,
doanh nghiÖp quy m« võa, doanh nghiÖp quy m« nhá. Ngoµi ra, cßn c¸c c¬ së
s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng chÝnh thøc thµnh lËp doanh nghiÖp thuéc lo¹i doanh
nghiÖp “siªu nhá”.
Theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng, tøc lµ theo yªu cÇu x· héi vµ c¬ chÕ thÞ trêng, cã
doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ c«ng céng, kh«ng nh»m môc tiªu lîi nhuËn lµ
hµng ®Çu nh c«ng ty m«i trêng ®« thÞ, c«ng ty c«ng viªn… vµ cã nh÷ng doanh
nghiÖp nh»m môc tiªu lîi nhuËn tèi ®a.
ViÖc ph©n lo¹i c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi v×
trªn thùc tÕ cã rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mang tÝnh
chÊt tæng hîp, ®a ngµnh hoÆc cã sù ®an xen nhiÒu chñ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
2.2 C¸c tiªu thøc x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá
ThuËt ng÷ “ doanh nghiÖp võa vµ nhá” ë c¸c níc ph¬ng T©y gäi lµ SME
(Small and Medium Enterprise), cã nghÜa lµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh cã qui
m« t¬ng ®èi nhá. Nhng nÕu muèn nãi mét c¸ch chÝnh x¸c r»ng qui m« kh«ng lín
l¾m ®Õn ®©u hoÆc qui m« nh thÕ nµo th× gäi lµ “nhá” cÇn ph¶i dùa vµo nh÷ng tiªu
thøc ®Ó xem xÐt. ViÖc x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá cña mét níc thêng ®îc
11
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
c©n nh¾c ®èi víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ, t×nh h×nh lµm viÖc nãi chung
trong c¶ níc vµ tÝnh chÊt nÒn kinh tÕ hiÖn hµnh cña níc ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c
doanh ngiÖp võa vµ nhá kh«ng cã tÝnh chÊt cè ®Þnh mµ cã xu híng thay ®æi theo
tÝnh chÊt nh÷ng ho¹t ®éng cña nã, môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh vµ møc ®é ph¸t
triÓn doanh nghiÖp.
Tiªu chuÈn ®îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh doanh nhgiÖp võa vµ nhá lµ :
Thø nhÊt, tæng vèn ®Çu t ®îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt kinh doanh, gi¸ trÞ tµi s¶n cè
®Þnh, gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña s¶n phÈm b¸n hoÆc dÞch vô, lîi nhuËn, vèn b×nh qu©n
cho mét lao ®éng, doanh thu …§Ó tiÖn cho viÖc so s¸nh quèc tÕ ng êi ta thêng
qui ®æi ra lo¹i tiÒn th«ng dông trong giao dÞch quèc tÕ nh USD…
Thø hai, sè lao ®éng ®îc sö dông thêng xuyªn, tiªu thøc nµy rÊt thuËn tiÖn cho
viÖc so s¸nh quèc tÕ bëi nã kh«ng dÔ dµng chÞu ¶nh hëng cña nh÷ng kh¸c biÖt
gi÷a c¸c quèc gia vÒ møc thu nhËp hay nh÷ng thay ®æi trong gi¸ trÞ ®ång tiÒn néi
®Þa hiÖn hµnh qua c¸c thêi kú kh¸c nhau.
Tuú thuéc vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi níc mµ ngêi ta quan t©m ®Õn ®é
lín cña mçi tiªu thøc lao ®éng, tæng vèn ®Çu t hoÆc doanh thu…trong c¸c ngµnh,
nhãm ngµnh kh¸c nhau. Hµn Quèc lµ mét níc c«ng nghiÖp trÎ, ®¹t ®îc nhiÒu
thµnh c«ng chÝnh lµ tõ c¸c Smes, cã nh÷ng tiªu chuÈn ph©n lo¹i c¸c Smes nh
sau : Trong lÜnh vùc chÕ t¹o, khai th¸c, x©y dùng, doanh nghiÖp cã díi 300 lao
®éng thêng xuyªn vµ tæng vèn ®Çu t díi 600.000 USD ®ù¬c coi lµ c¸c Smes, díi
20 lao ®éng ®îc coi lµ nhá. Trong lÜnh vùc th¬ng m¹i, doanh nghiÖp díi 20 lao
®éng thêng xuyªn vµ doanh thu díi 500.000 USD/n¨m (nÕu lµ b¸n lÎ) vµ díi
250.000USD/n¨m (nÕu lµ b¸n bu«n) ®îc coi lµ c¸c Smes, díi 5 lao ®éng thêng
xuyªn gäi lµ nhá.
§èi víi níc ta, kh¸i niÖm “doanh nghiÖp võa vµ nhá” ®· ®îc c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ngµnh vËn dông mét c¸ch kh¸c nhau. T¹i Héi th¶o “ Ph¸t triÓn c¸c xÝ
nghiÖp võa vµ nhá theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc” tæ chøc t¹i
Trung t©m triÓn l·m Gi¶ng Vâ, Hµ Néi, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh vÒ
doanh nghiÖp võa vµ nhá nh sau :
B¶ng 2 : C¸c tiªu thøc chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh doanh
nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam
Ph¹m vi x¸c ®Þnh
Qui m« doanh
nghiÖp
Vèn
( tû ®ång )
Lao §éng
(Ngêi)
Thµnh phè Hå ChÝ Minh
Lo¹i võa
Lo¹i nhá
>1
<1
> 100
< 100
12
Doanh thu
hµng n¨m
( tû ®ång )
> 10
< 10
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
Ng©n hµng c«ng th¬ng
ViÖt Nam
Lo¹i võa vµ
nhá
< 18
< 500
< 20
§ång Nai
Lo¹i võa
Lo¹i nhá
Lo¹i võa
Lo¹i nhá
> 0,3
0,1 – 0,3
> 50
5 - 50
< 100
C¸c chuyªn gia kinh tÕ
-
(-) Kh«ng cã sè liÖu
Nguån : Th«ng t Liªn bé Bé lao ®éng –Th¬ng binh vµ x· héi
Tham luËn Héi th¶o khoa häc vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá
2.3 Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong nÒn kinh tÕ quèc d©n
2.3.1 SMEs t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng
XÐt trªn gãc ®é gi¶i quyÕt viÖc lµm th× doanh nghiÖp võa vµ nhá lu«n ®ãng
vai trß quan träng h¬n c¸c doanh nghiÖp lín, ®Æc biÖt trong thêi k× suy tho¸i kinh
tÕ. LÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn còng nh thêi kú
®Çu ®æi míi cña ViÖt Nam ®· chØ ra r»ng : khi nÒn kinh tÕ suy tho¸i, c¸c doanh
nghiÖp lín ph¶i gi¶m lao ®éng ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xu¸t tíi møc cã thÓ tån t¹i vµ
ph¸t triÓn ®îc , v× cÇu cña thÞ trêng thÊp h¬n cung cña thÞ trêng. Nhng ®èi víi c¸c
doanh ngiÖp võa vµ nhá do ®Æc tÝnh linh ho¹t, uyÓn chuyÓn dÔ thÝch øng víi sù
thay ®æi cña thÞ trêng nªn nã vÉn cã thÓ ho¹t ®éng ®îc, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh
nghiÖp nhá. Do ®ã, doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶m lao ®éng
mµ vÉn cã thÓ thu hót thªm lao ®éng
Héi ®ång doanh nghiÖp nhá thÕ giíi cho r»ng : “ doanh nghiÖp võa vµ nhá
lµ liÒu thuèc cuèi cïng ch÷a trÞ bÖnh thÊt nghiÖp khi mµ nÒn kinh tÕ suy
tho¸i”.
2.3.2 SMEs t¹o ra thu nhËp b¶o ®¶m ®êi sèng cña ngêi lao ®éng
ë ViÖt Nam tÝnh ®Õn 31/02/1995 c¶ níc ®· cã 12.190 c«ng ty, doanh nghiÖp
t nh©n ®îc h×nh thµnh theo luËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp t nh©n, trong ®ã cã
8694 doanh nghiÖp t nh©n, 104 c«ng ty cæ phÇn, 3392 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u
h¹n. Ngoµi ra cßn cã hµng triÖu c¸c c¬ së kinh daonh dÞch vô, vËn t¶i hé c¸ thÓ.
ChØ tÝnh riªng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, dÞch vô,
du lÞch, vËn t¶i, x©y dùng, th× c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· thu hót ®îc 3.5
triÖu lao ®éng, chiÕm 11% tæng sè lao ®éng x· héi c¶ níc, ®· ®Çu t 4150 tû ®ång
trong tæng sè 9100 tû ®ång ®Çu t cña khu vùc nµy.
Kh¶o s¸t 49 doanh nghiÖp ë thÞ x· Hµ §«ng cuèi n¨m 1999, cho thÊy thu
nhËp b×nh qu©n cña ngêi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nh sau : 10% sè doanh
13
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
nghiÖp cã thu nhËp díi 200.000 §/th¸ng, 18% sè doanh nghiÖp cã thu nhËp tõ
200.000 - 300.000 §/th¸ng, 51% c¸c doanh nghiÖp cã thu nhËp tõ 300.000 400.000 §/th¸ng, 21% sè doanh nghiÖp cã thu nhËp tõ 400.000 – 450.000
§/th¸ng.
TÝnh chung cho c¸c doanh nghiÖp, th× thu nhËp b×nh qu©n cña ngêi lao ®éng
®¹t 350.000 §/th¸ng. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh cña doanh nghiÖp võa vµ nhá cao h¬n s¶n xuÊt c¸ thÓ vµ hé gia ®×nh
n«ng nghiÖp thuÇn tuý.
2.3.3 Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã kh¶ n¨ng tËn dông c¸c nguån lùc x· héi
Thø nhÊt, VÒ tiÒn vèn, doanh nghiÖp võa vµ nhá thêng khëi sù ban ®Çu
b»ng nguån vèn h¹n hÑp cña c¸ nh©n, sù tµi trî bªn ngoµi lµ hÕt søc h¹n chÕ. Do
dÔ khëi sù b»ng nguån vèn Ýt ái nªn doanh nghiÖp võa vµ nhá dÔ ®îc ®«ng ®¶o
nh©n d©n tham gia ho¹t ®éng, qua ®ã thu hót ®îc nguån vèn trong nh©n d©n vµo
s¶n xuÊt kinh doanh. ¦íc tÝnh trªn 400.000 doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ë mäi
thµnh phÇn kinh tÕ ®· thu hót kho¶ng 25.000 tû ®ång, cha kÓ phÇn thu hót hµng
ngµn tû ®ång nhµn rçi kh¸c phôc vô cho nhu cÇu ng¾n h¹n vÒ vèn cña doanh
nghiÖp.
Thø hai, VÒ lao ®éng, doanh nghiÖp võa vµ nhá thêng nh»m vµo môc tiªu
s¶n xuÊt kinh doanh phôc vô nhu cÇu tiªu dïng cña nh©n d©n, sö dông nhiÒu lao
®éng, Ýt vèn. Do ®ã, phÇn lín lao ®éng trong khu vùc nµy kh«ng ®ßi hái ph¶i cã
tr×nh ®é cao, ph¶i ®µo t¹o nhiÒu thêi gian vµ chi phÝ tèn kÐm, chØ cÇn båi dìng
hoÆc ®µo t¹o ng¾n ngµy lµ ngêi lao ®éng cã thÓ tham gia s¶n xuÊt trong doanh
nghiÖp.
Thø ba, VÒ mÆt kü thuËt, doanh nghiÖp Smes thêng lùa chän kü thuËt phï
hîp víi tr×nh ®é lao ®éng vµ kh¶ n¨ng vÒ vèn, hä kÕt hîp kü thuËt thñ c«ng víi
kü thuËt mµ qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng cã thÓ nhanh trãng tiÕp thu vµ lµm
chñ trong s¶n xuÊt. Hä Ýt sö dông nh÷ng thiÕt bÞ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i ®ßi hái vèn
lín, ®µo t¹o sö dông l©u, tèn kÐm kinh phÝ. Do ®ã, phÇn lín c¸c trang thiÕt bÞ cña
c¸c Smes lµ s¶n phÈm trong níc.
Thø t, VÒ nguyªn vËt liÖu, doanh nghiÖp Smes víi nguån vèn Ýt, lao ®éng
thñ c«ng lµ chñ yÕu, do vËy nguån nguyªn liÖu ®îc sö dông chñ yÕu lµ t¹i chç,
thuéc ph¹m vi ®Þa ph¬ng, dÔ khai th¸c, sö dông, qua ®ã còng t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i
quyÕt viÖc lµm trong khu vùc, rÊt Ýt doanh nghiÖp sö dông nguyªn liÖu nhËp
ngo¹i. Cuéc kh¶o s¸t 1000 doanh nghiÖp nhá cho thÊy 80% nguån nguyªn vËt
liÖu cung øng cho c¸c doanh nghiÖp lµ ë t¹i ®Þa ph¬ng.
14
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
2.3.4 SMEs cã t¸c dông quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë níc ta.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn doanh nghiÖp Smes còng lµ qu¸ tr×nh c¶i tiÕn m¸y
mãc thiÕt vµ thiÕt bÞ, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó ®¸p
nhu cÇu thÞ trêng, ®Õn mét møc ®é nµo ®ã nhÊt ®Þnh sÏ dÉn ®Õn ®æi míi c«ng
nghÖ, lµm cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc diÔn ra kh«ng chØ
ë chiÒu s©u mµ c¶ ë chiÒu réng.
Doanh nghiÖp Smes ph¸t triÓn lµm cho c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ph¸t triÓn
dÉn ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng ngµy mét tèt h¬n, ®Æc biÖt lµ ë
vïng n«ng th«n.
2.4 Nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong qu¸
tr×nh héi nhËp
2.4.1 Nh÷ng u ®iÓm
Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã nh÷ng lîi thÕ râ rµng, ®ã lµ kh¶ n¨ng tho¶
m·n nhu cÇu cã h¹n trong nh÷ng thÞ trêng chuyªn m«n ho¸, khuynh híng sö
dông nhiÒu lao ®éng víi tr×nh ®é kü thuËt trung b×nh thÊp, ®Æc biÖt lµ sù mÒm
m¹i vµ nhanh trãng thÝch nghi víi c¸c nhu cÇu vµ thay ®æi cña kinh tÕ thÞ tr êng,
doanh nghiÖp Smes cã thÓ bíc vµo c¸c thÞ trêng míi mµ kh«ng hót sù chó ý c¸c
doanh nghiÖp lín, vµ s½n sµng phôc vô ë c¸c n¬i xa x«i nhÊt hoÆc c¸c kho¶ng
trèng võa vµ nhá cña thÞ trêng. ChÝnh v× vËy, nã cã nhiÒu ®iÓm m¹nh :
Thø nhÊt, DÔ dµng khëi sù vµ n¨ng ®éng nh¹y bÐn víi thÞ trêng. Doanh
nghiÖp Smes chØ cÇn mét sè vèn h¹n chÕ, mét mÆt b»ng nhá hÑp ®· cã thÓ khëi
sù doanh nghiÖp. Vßng quay s¶n phÈm nhanh do ®ã cã thÓ sö dông vèn tù cã,
hoÆc vay b¹n bÌ, ngêi th©n dÔ dµng, tæ chøc qu¶n lý gän nhÑ dÔ quyÕt ®Þnh, khi
nhu cÇu thÞ trêng thay ®æi hoÆc doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n, th× dÔ dµng thay ®æi
t×nh thÕ, néi bé dÔ thèng nhÊt.
Thø hai, DÔ ph¸t huy b¶n chÊt hîp t¸c. C¸c Smes chØ tiÕn hµnh mét hoÆc
mét vµi c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mét s¶n phÈm hoµn chØnh, mµ c¸c
c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp víi nhau ®Ó hoµn thµnh mét s¶n phÈm hoµn
chØnh ®a ra tiªu thô trªn thÞ trêng, do ®ã c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù hoµn thiÖn b¶n
th©n m×nh vµ tiÕn hµnh hîp t¸c s¶n xuÊt, nÕu kh«ng sÏ bÞ ®µo th¶i.
Thø ba, Thu hót nhiÒu lao ®éng, ho¹t ®éng hiÖu qu¶ víi chi phÝ cè ®Þnh
thÊp. C¸c Smes, do nguån vèn Ýt v× vËy ®Çu t vµo tµi s¶n cè ®Þnh còng Ýt, hä thêng tËn dông lao ®éng thay thÕ cho vèn, ®Æc biÖt lµ c¸c níc cã lùc lîng lao ®éng
dåi dµo vµ gÝa c«ng lao ®éng thÊp nh níc ta, ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh
phôc vô d©n sinh, vµ thêng hä ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao.
15
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
Thø t, Kh«ng cã hoÆc Ýt cã xung ®ét gi÷a nguêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng. Do qui m« võa vµ nhá, sù ng¨n c¸ch gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng kh«ng lín, vµ b¶n th©n ngêi chñ, ngêi sö dông lao ®éng lu«n s¸t
víi c«ng viÖc cña ngêi lao ®éng, do vËy nÕu cã xung ®ét, m©u thuÉn còng dÔ
dµng gi¶i quyÕt.
Thø n¨m, Cã thÓ ph¸t huy tiÒm lùc cña thÞ trêng trong níc. Sù ph¸t triÓn
cña c¸c Smes ë giai ®o¹n ®Çu lµ ph¬ng thøc tèt ®Ó s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu.
C¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta, chØ cÇn lùa chän mét sè mÆt hµng ®Ó s¶n xuÊt
thay thÕ nhËp khÈu víi møc chi phÝ vµ vèn ®Çu t thÊp, kü thuËt kh«ng phøc t¹p,
s¶n phÈm phï hîp víi søc mua cña ngêi d©n, tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ
søc mua cña thÞ trêng.
Thø s¸u, VÒ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn. Qua thùc tÕ s¶n xuÊt kinh doanh, m¹ng
líi c¸c Smes trªn kh¾p mäi miÒn cña ®Êt níc ®· ®µo t¹o, sµng läc c¸c nhµ doanh
nghiÖp, vµ lµ n¬i ®µo t¹o h÷u hiÖu nhÊt. MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña Smes
lµ qu¸ tr×nh tÝch tô vèn, t×m kiÕm më mang thÞ trêng,…®Ó ph¸t triÓn thµnh doanh
nghiÖp lín. C¸c Smes cã mét lîi thÕ lµ míi ph¸t triÓn, quy m« nhá bÐ, tån t¹i
trong mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸, do ®ã cã nhiÒu
thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn, nã cha chÞu ¶nh hëng lín cña ®éc quyÒn vµ c¹nh tranh
quyÕt liÖt víi nhau cho nªn nhu cÇu cña thÞ trêng cßn réng lín.
Do ®ã, nÕu tËn dông hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh th× ch¾c ch¾n c¸c Smes ViÖt
Nam sÏ lµ mét lùc lîng nßng cèt cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ViÖt Nam trong
qu¸ tr×nh héi nhËp nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch.
2.4.2 Nh÷ng h¹n chÕ
S¶n xuÊt-kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Smes ®¹t hiÖu qu¶ thÊp diÔn ra
cã tÝnh chÊt phæ biÕn trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lo¹i h×nh së h÷u, nguyªn nh©n
chÝnh lµ do gi¸ c¶, chÊt lîng s¶n phÈm kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña thÞ trêng
trong vµ ngoµi níc. Lo¹i trõ c¸c yÕu tè bªn ngoµi nh bu«n lËu trµn lan, sù ®éc
quyÒn cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶, chÊt lîng s¶n phÈm kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu
cña thÞ trêng trong vµ ngoµi níc cña c¸c Smes, th× c¸c yÕu tè cña m«i trêng kinh
tÕ – x· héi vµ b¶n th©n doanh nghiÖp Smes t¸c ®éng nh©n qu¶ víi nhau dÉn ®Õn
yÕu kÐm cña nã. Theo c¸ch ph©n tÇng th× cã 8 vÊn ®Ò ¶nh hëng trùc tiÕp :
Mét lµ, chi phÝ vËn chuyÓn qua cao. Hai lµ, vai trß hîp ®ång phô nhËn
thøc cha ®óng. Ba lµ, thiÕu th«ng tin vÒ thÞ trêng trong vµ ngoµi níc. Bèn lµ, khã
kh¨n vÒ tµi chÝnh. N¨m lµ, c«ng nghÖ, kü thuËt thÊp, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm . S¸u
lµ, nhu cÇu ®µo t¹o cña doanh nghiÖp Smes cha ®îc ®¸nh gi¸ ®óng. B¶y lµ,
nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo cßn thiÕu vµ ®«i khi ph¶i dùa vµo nhËp khÈu. T¸m lµ,
16
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo chÊt lîng cao ë trong níc cßn h¹n chÕ. ChÝn lµ,
hÖ thèng chÝnh s¸ch kh«ng c«ng b»ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp.
§¸nh gi¸ vµ nhËn ra nh÷ng mÆt yÕu cña m×nh vµ kh¾c phôc nã lµ mét yÕu
tè quan träng quyÕt ®Þnh thµnh c«ng. “BiÕt m×nh biÕt ngêi, tr¨m trËn tr¨m
th¾ng” sÏ lµ lêi khuyªn tèt nhÊt cho c¸c Smes trong giai ®o¹n hiÖn nay. NhËn
thøc ®îc nh÷ng khã kh¨n tõ héi nhËp vµ biÕn nh÷ng c¬ héi cã ®îc tõ sù chuyÓn
®æi thµnh hiÖn thùc, nhÊt ®Þnh c¸c Smes sÏ thµnh c«ng.
17
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
PhÇn III : Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO.
3.1 ý nghÜa vµ ¶nh hëng cña kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi tõ sau khi Trung
Quèc ra nhËp WTO
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ®¹i diÖn th¬ng m¹i Mü Robert Zoellick ®· nãi
trong cuéc häp t¹i Quata võa qua r»ng “ Víi viÖc kÕt n¹p Trung Quèc vµo WTO,
chóng ta ®· thùc hiÖn mét bíc quyÕt ®Þnh trong viÖc ®Þnh h×nh hÖ thèng kinh tÕ
vµ th¬ng m¹i toµn cÇu”. Cßn cao uû th¬ng m¹i EU Pascal lamy th× nãi r»ng
“§©y lµ mét quyÕt ®Þnh lÞch sö, mét bíc tiÕn lín nhÊt cña WTO ®Ó trë thµnh mét
tæ chøc mang tÝnh toµn cÇu”. Víi d©n sè 1.3 tû ngêi, nguån thu nhËp quèc d©n
980 tû USD, chiÕm 3,3% GDP cña thÕ giíi, khèi lîng ngo¹i th¬ng vÒ hµng ho¸ lµ
474,4 tû USD, chiÕm kho¶ng 8% thÕ giíi, Trung Quèc lµ thÞ trêng tiÒm n¨ng vÒ
®Çu t vµ xuÊt khÈu. ChÝnh v× vËy, trë thµnh thµnh viªn cña WTO, thÞ trêng Trung
Quèc sÏ më réng hµng ho¸ cña c¸c níc thµnh viªn kh¸c, ®ång thêi hµng ho¸ cña
níc nµy sÏ tù do th©m nhËp vµo thÞ trêng thÕ giíi, dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng
kÓ ®Õn c¸n c©n bu«n b¸n thÕ giíi còng nh luång FDI.
Tríc hÕt, Trung Quèc gia nhËp WTO sÏ ¶nh hëng tíi kinh tÕ c¸c ®èi t¸c
chñ yÕu cña Trung Quèc nh c¸c níc OECD, ASEAN, NIE ch©u ¸ vµ mét sè níc
thuéc APEC. C¸c nghiªn cøu kh¸c nhau ®ªu cho thÊy nÒn kinh tÕ ®a sè c¸c níc
nµy ®Òu chÞu t¸c ®éng tÝch cùc vµ khai th¸c tèt h¬n nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña
m×nh ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. GDP cña c¸c níc OECD sÏ t¨ng thªm tõ 0,01
®Õn 0,006% nhê qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i víi Trung Quèc. Riªng Mü, GDP
gi¶m víi møc 0,04% ®Õn 0,02% do th©m hôt th¬ng m¹i. Bï l¹i Mü t¨ng xuÊt
khÈu n«ng s¶n vµo thÞ trêng Trung Quèc. KÕt qu¶ ®iÒu tra ph¶n øng cña c¸c
doanh nghiÖp ®èi víi viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ë 12 níc Ch©u ¸ cña tæ
chøc nghiªn cøu rñi ro vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ (PERC) t¹i Singapore cho thÊy møc
®é t¸c ®éng kh¸c nhau : 92,3% doanh nghiÖp ë hµn Quèc vµ 85,7% ë NhËt B¶n
cho r»ng Trung Quèc gia nhËp WTO cã t¸c ®éng tÝch cùc trong khi con sè nµy lµ
66,7% ë Th¸i Lan, 40% ë Singapore vµ chØ cã 5,7% ë ViÖt Nam, trong sè nµy ®a
sè lµ c¸c doanh nghiÖp Smes.
§èi víi c¸c níc ASEAN, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ¶nh hëng Ýt
nhiÒu tíi nÒn kinh tÕ khu vùc. Theo nghiªn cøu cña Ban th ký ASEAN cã thÓ
GDP cña ®a sè c¸c níc ®Òu t¨ng do xuÊt khÈu n«ng s¶n vµo thÞ trêng Trung Quèc
vµ gia t¨ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng mµ Trung Quèc mÊt dÇn lîi thÕ c¹nh
tranh ë nh÷ng thÞ trêng kh¸c. VÒ lý thuyÕt, ASEAN cã Ýt lý do ®Ó lo ng¹i vÒ xuÊt
khÈu khi c¹nh tranh trùc tiÕp víi hµng Trung Quèc cïng chñng lo¹i (dÖt may, dµy
dÐp…) trªn cïng thÞ trêng xuÊt khÈu (Mü, EU vµ B¾c ¸). Tuy nhiªn, mét so s¸nh
18
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
vÒ 10 s¶n phÈm xuÊt khÈu hµng ®Çu cña ASEAN vµ Trung Quèc cho thÊy r»ng
hµng xuÊt khÈu cña Trung Quèc nh×n chung cã tÝnh c¹nh tranh cao h¬n so víi
hµng Philippin, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam nhng l¹i Ýt c¹nh tranh h¬n so víi hµng
Indonesia, Malaysia vµ Singapore. ChÝnh v× vËy c¸n c©n th¬ng m¹i cña c¸c níc
cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n trong khèi sÏ thÆng d. ChØ cã Lµo vµ ViÖt Nam lµ
cã thÆng d th¬ng m¹i ©m dï khèi lîng xuÊt khÈu vÉn gia t¨ng víi sè d¬ng.
Cã thÓ nãi r»ng, trë thµnh thµnh viªn WTO, víi søc m¹nh kinh tÕ kÕt hîp
víi søc m¹nh chÝnh trÞ. Trung Quèc sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng thµnh viªn cã
tiÕng nãi quyÕt ®Þnh, trong t¬ng lai sÏ gãp phÇn h×nh thµnh mét trËt tù kinh tÕ thÕ
giíi míi.
3.2 Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c SMEs ViÖt Nam
3.2.1 Nh÷ng th¸ch thøc
Kh«ng thÓ phñ nhËn mét thùc tÕ lµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam chÞu t¸c ®éng
rÊt lín tõ nÒn kinh tÕ trung Quèc. Tríc hÕt lµ do c¬ cÊu kinh tÕ hai níc cã qu¸
nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång : n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt chñ ®¹o, cïng ®ang tiÕn
hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, t¨ng cêng më cöa, x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. MÆt kh¸c, víi 1350km ®êng biªn giíi chung
vµ 6 cöa khÈu, c¸c luång hµng ho¸ vµ dÞch vô cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó lu chuyÓn
tõ thÞ trêng Trung Quèc sang thÞ trêng ViÖt Nam vµ ngîc l¹i. ViÖc Trung Quèc
gia nhËp WTO ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tíi c¸c Smes, cô thÓ lµ :
Thø nhÊt, t¸c ®éng tíi hµng xuÊt khÈu cña c¸c Smes. Trung Quèc sÏ ph¶i
thùc hiÖn cam kÕt gi¶m thuÕ quan vµ xo¸ bá h¹n ng¹ch. §èi víi s¶n phÈm n«ng
nghiÖp, thuÕ nhËp khÈu gi¶m tõ 21% xuèng cßn 17%, khi kh«ng cßn ®îc Nhµ níc bï lç n÷a, c¸c n«ng phÈm cña Trung Quèc ch¾c ch¾n sÏ t¨ng gi¸, mÊt dÇn tÝnh
c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ nh vËy hµng ho¸ cña c¸c níc thµnh viªn
WTO do ®îc hëng u ®·i vÒ thuÕ sÏ rÎ ®i nhiÒu, søc c¹nh tranh lín h¬n sÏ ¶nh hëng tíi thÞ phÇn vµ søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm ViÖt Nam ë Trung Quèc. Ngoµi
ra, ®ang tån t¹i mét nguy c¬ lµ hiÖn nay Trung Quèc ®· tù trång ®îc hÇu hÕt c¸c
lo¹i hoa qu¶ nhiÖt ®íi mµ tõ tríc tíi nay do ViÖt Nam ®éc quyÒn nh nh·n, v¶i
thiÒu, thanh long, chuèi, da hÊu.C¸c nhµ khoa häc trung Quèc ®· lai t¹o ®îc
nhiÒu lo¹i qu¶ tr¸i mïa. ¶nh hëng tríc m¾t cha lín nhng vÒ l©u dµi, khi chóng ta
tham gia héi nhËp kinh tÕ, chÝnh nh÷ng n«ng s¶n nµy sÏ trµn vµo níc ta, c¹nh
tranh trùc tiÕp víi n«ng s¶n cña c¸c Smes. Víi nhãm cao su tù nhiªn, ®Ó xuÊt
khÈu cao su sang Trung Quèc, c¸c Smes phait c¹nh tranh víi Th¸i Lan, §µi Loan
vµ Malaysia. Thao tæng c«ng ty cao su ViÖt Nam( chiÕm kho¶ng 50% s¶n lîng
vµ 65% khèi lîng xuÊt khÈu). Tuy nhiªn chÊt lîng cao su cßn kÐm v× s¶n xuÊt
theo tiªu chuÈn SVR cña liªn X« tríc ®©y, trong khi Th¸i Lan, §µi Loan vµ
19
c¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c Smes ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp sau khi Trung Quèc ra nhËp WTO
Malaysia s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn ISS cña Mü. Râ rµng, ngµnh cao su còng ®ang
®øng tríc khã kh¨n cÇn ph¶i vît qua lµ ph¶i gi¶m gi¸ thµnh, n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng Trung Quèc. §èi víi c¸c mÆt
hµng cßn l¹i nh may mÆc, giµy dÐp, linh kiÖn ®iÖn tö vµ m¸y tÝnh nguyªn chiÕc, tØ
träng trong c¬ cÊu xuÊt sang Trung Quèc kh«ng cao. XÐt trong bèi c¶nh hiÖn
nay, hµng ViÖt Nam sÏ ph¶i c¹nh tranh gay g¾t ®Ó dµnh dËt thÞ phÇn trªn thÞ trêng
Trung Quèc.
B¶ng 3 : C¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ trêng Trung Quèc
§¬n vÞ tÝnh :%
A. Hµng nguyªn vËt liÖu
vµ thùc phÈm s¬ chÕ
1. DÇu th«
2. H¶i s¶n
3. Rau qu¶
4. Cao su
5. H¹t ®IÒu
6. Than
7. Cµ phª
B. Hµng c«ng nghiÖp
8. Hµng may mÆc
9. Giµy dÐp
10.M¸y tÝnh
Tæng céng
( TriÖu USD )
1999
2000
61,9
75,6
38,6
6
4,2
6
6,3
0,4
0,4
0,3
0,1
0,2
100
(859)
48,8
14,5
7,8
4,3
0,2
0,4
0,2
0,2
100
(1.534)
2001
( S¸u th¸ng ®Çu n¨m )
83,6
52,7
15,9
9,8
2,8
1,7
0,6
0,1
2
1,3
0,3
0,4
100
(794)
(- ) Kh«ng cã sè liÖu
Nguån : Tæng côc h¶i quan
Thø hai, t¸c ®éng tíi hµng xuÊt khÈu cña c¸c Smes sang thÞ trêng thø ba.
Do c¬ cÊu hµng nhËp khÈu cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång nªn hµng ViÖt Nam vµ
Trung Quèc ®ang c¹nh tranh m¹nh trªn thÞ trêng c¸c níc thø ba. Nh÷ng u ®·i cã
®îc tõ viÖc gia nhËp WTO sÏ lµm t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ Trung Quèc.
Trong ®ã, dÖt may, giµy dÐp vµ hµng ®iÖn tö lµ nh÷ng mÆt hµng bÞ ¶nh hëng
m¹nh nhÊt. Theo Bé th¬ng m¹i,chi phÝ s¶n xuÊt mét ®«i giµy ë Trung Quèc lµ 23 USD trong khi ë ViÖt Nam, chi phÝ s¶n xuÊt mét ®«i giµy t¬ng tù sÏ lµ 5-6 USD
20
- Xem thêm -